11 Eylül 1973’te Salvador Allende’yi CIA takviyeli bir darbeyle devirip 1990’a kadar Şili’de terör estiren Augusto Pinochet’nin kurbanları ve 11 Eylül 2001’de ABD’de gerçekleştirilen ve ABD-İngiltere eliyle tüm dünyada bir karşı-terör dalgası yayılmasına niye olan hücumlarda ölenler merasimlerle anılırken ajanslara bir haber düştü: Yayıncısının ve ailesinin yaptığı açıklamada, muharrir ve mütercim Javier Marías’ın öldüğü duyuruldu.
İlk kıssasını on dört yaşında kaleme alan, birinci kitabı yayımlandığında on sekizinde olan, çocukluğu ve ilkgençliği ABD’de ve İspanya’da geçen, 1970’lerin ikinci yarısından itibaren edebiyat etraflarında ismi duyulmaya başlayan, üniversite senelerından itibaren İngilizceden İspanyolcaya çeviriler yapan ve Oxford Üniversitesi’nde uzun yıllar Çeviri Kuramı dersleri veren, 1986 daha sonrası yazdığı romanlarda tercümanları ana karakter hâline getiren Marías; hem kalburüstü kalemlere tıpkı vakitte kenarda köşede bırakılmış isimlere yer verdiği denemeleriyle, tarih-politika-aşk üçlüsünün hâkim olduğu romanlarıyla, uzun ve vurucu cümleleriyle, ABD’nin ve İspanya’nın geçmişindeki benzerlikleri ve benzemezlikleri işlediği metinleriyle çıktı karşımıza.
Marías, karanlığı ve aydınlığı, gerçeği ve kurmacayı, duygusallığı ve katılığı buluşturarak müellifliğini tepeye taşıdı; kimi roman karakterleri üzere hem vaktinde tıpkı vakitte vaktinin haricinde yaşamayı başardı. Dostluğu, aşkı, entrikaları ve belirsizlikleri anlatırken hepimize sesleniyor, gizin ve muammanın zenginliğine işaret ediyor, çılgın ve ayağı yere basan şahıslar içindeki tuhaf istikrara dikkat çekiyordu. özetlemek gerekirsesı yazmanın da yaşamanın da bir macera olduğunu ısrarla hatırlattı.
ZAMANSAL MUAMMANIN ANLATICISI
Marías’ın müelliflik ve ömür macerası birbiriyle paralel ilerledi. Romanlarının ve kıssalarının olay akışındaki ani değişimler, ömrüne taraf veren gelişmelerin birer yansımasıydı. ‘Zamanın Karanlık Yüzü’ndeki cümle, kendisini mi, yoksa romanın başkarakterini mi anlatıyordu pek aşikâr değildi: “hayatı, düş gücünün ürettiği ya da öyküleyip kaleme aldığı ve yayımladığı şeyler yardımıyla zenginleşen ya da o yüzden lanetlenen ya da yalnızca değişen muharrirlerin ben ne birincisiyim ne de sonuncusu olacağım.”
Yazarlığını özel kılan şey, Marías’ın geçmiş ve artık içinde kurduğu istikrardı. Dün ve bugün içinde kalma durumuna baş yormuştu, roman karakterlerinin birbiriyle münasebetinin art planında da bu zamansal muamma bulunuyordu sıklıkla. Yüzeyle yetinmeyip derine inerek yapbozlar kurmasını, bağlar ağıyla dönemsel geçişler kurgulamasını ve okuru niyetlere itmesini sağlayan da buydu.
Yarınki Yüzün – Ateş ve Mızrak, Javier Marias, Mütercim: Roza Hakmen, 336 syf., Metis Yayıncılık, 2011.
SUSMANIN VE ANLATMANIN BEDELİ
Marías yeterli bir öykü anlatıcısıydı; efsane üçlemesi ‘Yarınki Yüzün’ün birinci cildi ‘Ateş ve Mızrak’taki cümleler, anlatma ve susmanın “zehrini” gösteriyordu bize: “İnsan asla hiç bir şey anlatmamalı, bilgi de vermemeli, öykü de aktarmamalı, hiç var olmamış, yeryüzüne ayak basmamış, dünyayı dolaşmamış ya da bu dünyadan geçmiş lakin tek gözü kör, kararsız unutuşa gömülerek yarı yarıya kurtulmuş varlıkları da insanlara hatırlatmamalı. Anlatmak çabucak her vakit bir armağandır, anlatılan kıssa zehir taşısa ve saçsa bile; bununla birlikte bir bağdır, itimat duymaktır; er yahut geç ihanete uğramayan inanç ise azdır; dolanıp düğümlenmeyen, sonunda sıktığı için bıçak ya da jiletle kesilmesi gerekmeyen bağ da enderdir. Benim güvenip verdiğim onca sırrın kaçı olduğu üzere korunmuştur? Ben ki içgüdülerime o kadar inanır ancak her vakit onlara kulak vermezdim, ziyadesiyle uzun vakit boyunca saftım.”
Susmanın ve anlatmanın bedeli, Marías’ın aşk ve tarih yüklü metinlerinin kıymetli izleklerindendi. Güvensizliği, tereddütleri, yıkımları ve ulaşılmak istenen ışığı (ya da çıkışı), palavra ve gerçek içindeki muhakkak meçhul hududa taşırken “adaletin bir yanılsamadan ibaret olduğunu”, hatta muktedirlerin elinde kolaylıkla bir oyuncağa dönüşebildiğini söylemişti muharrir.
SORAN VE SUSAN İNSANIN RUH HALİ
Çevirmen ve müellif Marías, romanlarında insanı çeviri edip yorumlamaya çalışırken topyekûn savaşlardan ABD ve İspanya İç Savaşı’na, aşk ve karakter gerilimlerinden hem kişisel tıpkı vakitte toplu olarak gerçekleştirilen geçmişle hesaplaşmalara sıçramalar yaptı. İnsanın ruh hâli ve zihninin karışıklığını, toplumsal ve politik karmaşalarla kıyaslarken icat edilen ve yaşanan mutsuzluğa dikkat çekti:
“Bak ne diyeceğim dendiğinde biz de bakarız, birden fazla vakit bakar, dinleriz, kâh korkarak kâh koltuklarımız kabararak; bir şeyi lütfetmek ya da reddetmek durumunda olmak: Günümüzün gidişatına göre ve büsbütün keyfi halde, o anda işsiz güçsüz, cömert ve can zahmeti ortasında mi, yoksa fevkalade telaşlı, harcayacak vakit ve sabırdan mahrum mu olduğumuza bakılırsa, ruh hâlimize nazaran, karşımızdakini borçlu duruma sokmak mı, kararsız bir bekleyiş ortasında tutmak mı, yoksa bir taahhüt altına girmek mi istediğimize bağlı olarak ‘Evet’, ‘Hayır’, ‘Bakalım’, ‘Belki’, ‘Bir düşüneyim’, ‘Yarın karşılık veririm’ ya da ‘Karşılığında şunu isterim’ diyebileceğimizi bilmek, bunu düşünmek, birinci anda dünyanın en gurur okşayıcı şeyidir, ayrıyeten -pek çabuk açığa çıkar ki- en yapışkan ve tatsız şeyidir zira lütfettiğimizde ya da reddettiğimizde -her iki durumda da tahminen yalnızca kulak verdiğimizde bile- ricacıya bulaşırız, tahminen ağına düşeriz ya da düğümleniriz” (Yarınki Yüzün: Dans ve Rüya).
Geçmiş-şimdi-gelecek irtibatının yanı sıra bunaldığı bugünde kaçış yolu arayan insanın ruh hâlini, sürüklenişini ve gölgelere hapsoluşunu iç içe geçirdiği kıssalarla anlatan Marías, belleğin kişinin zirvesinde âdeta Demokles’in Kılıcı üzere sallandığını hatırlatmıştı. Palavralara, kuşkulara ve paranoyalara sığınmanın da anımsayıp hesaplaşmanın da seçenekler içinde yer aldığını; bunlardan hangisinin tercih edileceğinin, hem şahısların tıpkı vakitte toplumların geleceğini belirlediğini anlatmıştı.
Javier Marías
SÖYLENEMEYENLERİN ANLATTIĞI
Marías, sormak ve susmak içinde kalan; konuşulanlardan öte söylenmeyenlerin birtakım vakit içinderda fazlaca daha fazla şey anlatabileceğini vurguladığı ‘Beyaz Kalp’te, bahsi geçen hesaplaşma-sümen altına itme ikileminin, insan bağlarını nasıl kırılgan hâle getirdiğini gözler önüne sererken ölülerin sesine yer vermişti: “Diğer insanlara olanlar, yokluklar, felaketler, cinayetlerin hepsi bize fazlaca uzaktır, güya yoklarmış üzere. Hatta bizim başımıza gelen şeylere bile bir kere olup bittikten daha sonra yabancılaşırız. Tüm hayatı boyunca bu biçimde olan beşerler vardır, sonsuza dek genç olanlar; büyük talihsizliktir. Beşerler söyler; sözler bedavadır ve kimi vakit resen pervasızca taşar insanlardan (…) Sözlerin olağanda sahip olduğundan daha berbat sonuçlar doğurmadığı epeyce azdır.”
Beyaz Kalp, Javier Marias, Mütercim: Bülent Kale, 252 syf.,Yapı Kredi Yayınları, 2016.
Marías, kolay (görünen) insanların fecî ve hiç beklenmedik aksiyonlarının aslında şaşırtan olmadığını ve sormayı unuttuğumuz bir sorunun karşılığında gizlendiğini hatırlatmıştı: “Size şiddet uygulama imkânı verilseydi bunu kullanır mıydınız?” Benzeri bir durumun kadın-erkek münasebetine de uyarlanabileceğini ‘Karasevdalılar’da öne sürmüştü. Kusursuz görünen çiftlerin, aslında o denli olmadığını; Pandora’nın Kutusu açıldığında ortalığa karanlık oldukça nokta çıkacağını, kabahatin ve kelamın sonunun çarçabuk kaybolabileceğini anımsatmıştı. Makyajlı ve maskeli bir hayatın arkasına gizlenenleri, kimi vakit aşk ve alaka çerçevesinde, kimi vakit toplumsal ve ruhsal çözümlemeler eşliğinde, uzun monolog ve diyaloglarla anlatan Marías, buradan doğan beraberliklerin ve kopuşların altını çizmişti. özetlemek gerekirsesı kurguyu gerçeklerle, gerçekleri de kurguyla bütünlemişti.
DENEMECİ MARÍAS
Marías, yaşadıklarından modüller kattığı, müşahede ve çözümlemeleriyle kurmacayı birleştirdiği metinlerinin yanı sıra öbür muharrirlerin hayatlarına ve olup bitenlere de merak duymuştu. Bu da romancılığının, öykücülüğünün ve çevirmenliğinin yanına denemeci sıfatının eklenmesini sağladı.
Denemeci Marías, âdeta birer roman kahramanı üzere düşündüğü ünlü muharrirlerin hayatlarından kısımları, eğlenceli formda bir daha “kurgulamıştı.” Hayattan keyif almayı bilen ya da buna uzak düşen isimlerin önemli taraflarını yahut tuhaflıklarını öne çıkardığı denemeler kaleme alırken bayanların koruyuculuğuna soyunan Arthur C. Doyle’un boksörlüğünü, kişilik bölünmesinden mustarip Turgenyev’i, “ciddiye alınma takıntısıyla ömrünü tüketti” dediği Thomas Mann’ı, zehirlenme endişesiyle hayatı kendisine zehir eden Mişima’yı, esin perisini aşklar eşliğinde bekleyen Rilke’yi, sabah sildiği virgülü akşamüzeri bir daha koyan Oscar Wilde’ı, bayanların oy hakkı için her şeyi yapan Violet Hunt’ı ve bir epeyce entelektüeli bir ortaya getiren Julie de Lespinasse’ı muzip bir lisanla anlatmıştı Marías. Başka bir sözle kendi vakti ile uzak ve yakın geçmiş içinde bağ kurarken matrak anekdotlarla trajediler ortasından mizahı çekip çıkarmıştı.
Sıkı bir Real Madrid taraftarı olan Marías, 1992-2000 ortası çeşitli gazetelerde, kendi sözüyle “dinlence” yazıları kaleme almıştı. Bu futbol yazılarında sahayı, yedek kulübesini, tribünleri ve saha dışını izleyen, hayat ve futbol içinde ilinti kuran, siyasetin ve futbolun hangi noktalarda kesiştiğini yorumlayan, oyun bağlamında ve anılarından hareketle futbolun çocuklukla ilgisini ortaya koyan bir Marías’la karşılaşmıştık. ‘Vahşiler ve Duygusallar’da şöyleki demişti müellif:
“Sadece kazanmanın yetmediği bir faaliyettir futbol, her dönemde, her turnuvada, her maçta, daima kazanmak gerekir. Bir müellif, bir mimar yahut bir müzisyen, muazzam bir romana, eşsiz bir binaya yahut unutulmaz bir albüme imza attıktan daha sonra birazcık durup dinlenebilir. (…) Futbolda ise tersine, durup dinlenmeye yer yoktur, son derece başarılı bir geçmişe sahip olmak yahut evvelki sene şampiyonluğu kazanmak pek bir para etmez. Asla muvaffakiyete ulaşıldığı düşünülmez, bir daha sonraki maçın da kazanılması gerekir (oyuncuların kendilerinden beklentileri budur), güya her şey sıfırdan başlar, her maçın başındaki skor üzere. Hayattaki başka faaliyetlerden farklı olarak sporda (ama her şeydilk evvel futbolda) hiç bir şey birikmez ve koruma edilmez, kupaların sergilendiği salonlara ve her geçen gün daha da değere binen istatistiklere karşın. Dünün en güzeli olmanın bugün bir manası yoktur, yarından bahsetmeyelim bile.”
Yabaniler ve Duygusallar, Javier Marias, Mütercim: Selay Sarı, 160 syf., Yapı Kredi Yayınları, 2022.
SORU VE SORGULAMALARIN YAZARI
Tutkunun, aşkın, ikilemlerin, soru ve sorgulamaların yazarıydı Marías; zahmetli ve maceralı ömürleri, ağır diyaloglarla ve uzun cümlelerle kurgulayıp anlatmıştı. Arkasına bakmadan gidenlerle, yağmurdan kaçarken doluya tutulan âşıklarla, arbededen hengameye koşanlarla, fırtınanın ortasında kalanlarla ve tarihin yükünü sırtlananlarla buluşturmuştu bizi. Düğümler atmış ve çözmüştü, geçmişle olduğu kadar bugünle de hesaplaşmayı denemişti. Konuşarak döndüğüne inanılan dünyada susarak da hayli bir şey anlatılabileceğini düşünmüştü. Yaşarken unutulanların ve öldükten daha sonra hatırlananların, uydurma ve gerçek kahramanların kıssalarıyla birlikte, yıkıntıları ve bir daha kurulanları getirmişti önümüze. bu biçimde baktığımızda Marías, hem öbür bir vakte birebir vakitte günümüze aitti; bir yanıyla çağın haricinde başka yanıyla tam ortasındaydı. 11 Eylül 2022’de, vaktine yabancı olmayan ve tıpkı anda geçmişe yaslanan bu biçimde bir muharriri kaybettik.
Okumaya devam et...
İlk kıssasını on dört yaşında kaleme alan, birinci kitabı yayımlandığında on sekizinde olan, çocukluğu ve ilkgençliği ABD’de ve İspanya’da geçen, 1970’lerin ikinci yarısından itibaren edebiyat etraflarında ismi duyulmaya başlayan, üniversite senelerından itibaren İngilizceden İspanyolcaya çeviriler yapan ve Oxford Üniversitesi’nde uzun yıllar Çeviri Kuramı dersleri veren, 1986 daha sonrası yazdığı romanlarda tercümanları ana karakter hâline getiren Marías; hem kalburüstü kalemlere tıpkı vakitte kenarda köşede bırakılmış isimlere yer verdiği denemeleriyle, tarih-politika-aşk üçlüsünün hâkim olduğu romanlarıyla, uzun ve vurucu cümleleriyle, ABD’nin ve İspanya’nın geçmişindeki benzerlikleri ve benzemezlikleri işlediği metinleriyle çıktı karşımıza.
Marías, karanlığı ve aydınlığı, gerçeği ve kurmacayı, duygusallığı ve katılığı buluşturarak müellifliğini tepeye taşıdı; kimi roman karakterleri üzere hem vaktinde tıpkı vakitte vaktinin haricinde yaşamayı başardı. Dostluğu, aşkı, entrikaları ve belirsizlikleri anlatırken hepimize sesleniyor, gizin ve muammanın zenginliğine işaret ediyor, çılgın ve ayağı yere basan şahıslar içindeki tuhaf istikrara dikkat çekiyordu. özetlemek gerekirsesı yazmanın da yaşamanın da bir macera olduğunu ısrarla hatırlattı.
ZAMANSAL MUAMMANIN ANLATICISI
Marías’ın müelliflik ve ömür macerası birbiriyle paralel ilerledi. Romanlarının ve kıssalarının olay akışındaki ani değişimler, ömrüne taraf veren gelişmelerin birer yansımasıydı. ‘Zamanın Karanlık Yüzü’ndeki cümle, kendisini mi, yoksa romanın başkarakterini mi anlatıyordu pek aşikâr değildi: “hayatı, düş gücünün ürettiği ya da öyküleyip kaleme aldığı ve yayımladığı şeyler yardımıyla zenginleşen ya da o yüzden lanetlenen ya da yalnızca değişen muharrirlerin ben ne birincisiyim ne de sonuncusu olacağım.”
Yazarlığını özel kılan şey, Marías’ın geçmiş ve artık içinde kurduğu istikrardı. Dün ve bugün içinde kalma durumuna baş yormuştu, roman karakterlerinin birbiriyle münasebetinin art planında da bu zamansal muamma bulunuyordu sıklıkla. Yüzeyle yetinmeyip derine inerek yapbozlar kurmasını, bağlar ağıyla dönemsel geçişler kurgulamasını ve okuru niyetlere itmesini sağlayan da buydu.
Yarınki Yüzün – Ateş ve Mızrak, Javier Marias, Mütercim: Roza Hakmen, 336 syf., Metis Yayıncılık, 2011.
SUSMANIN VE ANLATMANIN BEDELİ
Marías yeterli bir öykü anlatıcısıydı; efsane üçlemesi ‘Yarınki Yüzün’ün birinci cildi ‘Ateş ve Mızrak’taki cümleler, anlatma ve susmanın “zehrini” gösteriyordu bize: “İnsan asla hiç bir şey anlatmamalı, bilgi de vermemeli, öykü de aktarmamalı, hiç var olmamış, yeryüzüne ayak basmamış, dünyayı dolaşmamış ya da bu dünyadan geçmiş lakin tek gözü kör, kararsız unutuşa gömülerek yarı yarıya kurtulmuş varlıkları da insanlara hatırlatmamalı. Anlatmak çabucak her vakit bir armağandır, anlatılan kıssa zehir taşısa ve saçsa bile; bununla birlikte bir bağdır, itimat duymaktır; er yahut geç ihanete uğramayan inanç ise azdır; dolanıp düğümlenmeyen, sonunda sıktığı için bıçak ya da jiletle kesilmesi gerekmeyen bağ da enderdir. Benim güvenip verdiğim onca sırrın kaçı olduğu üzere korunmuştur? Ben ki içgüdülerime o kadar inanır ancak her vakit onlara kulak vermezdim, ziyadesiyle uzun vakit boyunca saftım.”
Susmanın ve anlatmanın bedeli, Marías’ın aşk ve tarih yüklü metinlerinin kıymetli izleklerindendi. Güvensizliği, tereddütleri, yıkımları ve ulaşılmak istenen ışığı (ya da çıkışı), palavra ve gerçek içindeki muhakkak meçhul hududa taşırken “adaletin bir yanılsamadan ibaret olduğunu”, hatta muktedirlerin elinde kolaylıkla bir oyuncağa dönüşebildiğini söylemişti muharrir.
SORAN VE SUSAN İNSANIN RUH HALİ
Çevirmen ve müellif Marías, romanlarında insanı çeviri edip yorumlamaya çalışırken topyekûn savaşlardan ABD ve İspanya İç Savaşı’na, aşk ve karakter gerilimlerinden hem kişisel tıpkı vakitte toplu olarak gerçekleştirilen geçmişle hesaplaşmalara sıçramalar yaptı. İnsanın ruh hâli ve zihninin karışıklığını, toplumsal ve politik karmaşalarla kıyaslarken icat edilen ve yaşanan mutsuzluğa dikkat çekti:
“Bak ne diyeceğim dendiğinde biz de bakarız, birden fazla vakit bakar, dinleriz, kâh korkarak kâh koltuklarımız kabararak; bir şeyi lütfetmek ya da reddetmek durumunda olmak: Günümüzün gidişatına göre ve büsbütün keyfi halde, o anda işsiz güçsüz, cömert ve can zahmeti ortasında mi, yoksa fevkalade telaşlı, harcayacak vakit ve sabırdan mahrum mu olduğumuza bakılırsa, ruh hâlimize nazaran, karşımızdakini borçlu duruma sokmak mı, kararsız bir bekleyiş ortasında tutmak mı, yoksa bir taahhüt altına girmek mi istediğimize bağlı olarak ‘Evet’, ‘Hayır’, ‘Bakalım’, ‘Belki’, ‘Bir düşüneyim’, ‘Yarın karşılık veririm’ ya da ‘Karşılığında şunu isterim’ diyebileceğimizi bilmek, bunu düşünmek, birinci anda dünyanın en gurur okşayıcı şeyidir, ayrıyeten -pek çabuk açığa çıkar ki- en yapışkan ve tatsız şeyidir zira lütfettiğimizde ya da reddettiğimizde -her iki durumda da tahminen yalnızca kulak verdiğimizde bile- ricacıya bulaşırız, tahminen ağına düşeriz ya da düğümleniriz” (Yarınki Yüzün: Dans ve Rüya).
Geçmiş-şimdi-gelecek irtibatının yanı sıra bunaldığı bugünde kaçış yolu arayan insanın ruh hâlini, sürüklenişini ve gölgelere hapsoluşunu iç içe geçirdiği kıssalarla anlatan Marías, belleğin kişinin zirvesinde âdeta Demokles’in Kılıcı üzere sallandığını hatırlatmıştı. Palavralara, kuşkulara ve paranoyalara sığınmanın da anımsayıp hesaplaşmanın da seçenekler içinde yer aldığını; bunlardan hangisinin tercih edileceğinin, hem şahısların tıpkı vakitte toplumların geleceğini belirlediğini anlatmıştı.
Javier Marías
SÖYLENEMEYENLERİN ANLATTIĞI
Marías, sormak ve susmak içinde kalan; konuşulanlardan öte söylenmeyenlerin birtakım vakit içinderda fazlaca daha fazla şey anlatabileceğini vurguladığı ‘Beyaz Kalp’te, bahsi geçen hesaplaşma-sümen altına itme ikileminin, insan bağlarını nasıl kırılgan hâle getirdiğini gözler önüne sererken ölülerin sesine yer vermişti: “Diğer insanlara olanlar, yokluklar, felaketler, cinayetlerin hepsi bize fazlaca uzaktır, güya yoklarmış üzere. Hatta bizim başımıza gelen şeylere bile bir kere olup bittikten daha sonra yabancılaşırız. Tüm hayatı boyunca bu biçimde olan beşerler vardır, sonsuza dek genç olanlar; büyük talihsizliktir. Beşerler söyler; sözler bedavadır ve kimi vakit resen pervasızca taşar insanlardan (…) Sözlerin olağanda sahip olduğundan daha berbat sonuçlar doğurmadığı epeyce azdır.”
Beyaz Kalp, Javier Marias, Mütercim: Bülent Kale, 252 syf.,Yapı Kredi Yayınları, 2016.
Marías, kolay (görünen) insanların fecî ve hiç beklenmedik aksiyonlarının aslında şaşırtan olmadığını ve sormayı unuttuğumuz bir sorunun karşılığında gizlendiğini hatırlatmıştı: “Size şiddet uygulama imkânı verilseydi bunu kullanır mıydınız?” Benzeri bir durumun kadın-erkek münasebetine de uyarlanabileceğini ‘Karasevdalılar’da öne sürmüştü. Kusursuz görünen çiftlerin, aslında o denli olmadığını; Pandora’nın Kutusu açıldığında ortalığa karanlık oldukça nokta çıkacağını, kabahatin ve kelamın sonunun çarçabuk kaybolabileceğini anımsatmıştı. Makyajlı ve maskeli bir hayatın arkasına gizlenenleri, kimi vakit aşk ve alaka çerçevesinde, kimi vakit toplumsal ve ruhsal çözümlemeler eşliğinde, uzun monolog ve diyaloglarla anlatan Marías, buradan doğan beraberliklerin ve kopuşların altını çizmişti. özetlemek gerekirsesı kurguyu gerçeklerle, gerçekleri de kurguyla bütünlemişti.
DENEMECİ MARÍAS
Marías, yaşadıklarından modüller kattığı, müşahede ve çözümlemeleriyle kurmacayı birleştirdiği metinlerinin yanı sıra öbür muharrirlerin hayatlarına ve olup bitenlere de merak duymuştu. Bu da romancılığının, öykücülüğünün ve çevirmenliğinin yanına denemeci sıfatının eklenmesini sağladı.
Denemeci Marías, âdeta birer roman kahramanı üzere düşündüğü ünlü muharrirlerin hayatlarından kısımları, eğlenceli formda bir daha “kurgulamıştı.” Hayattan keyif almayı bilen ya da buna uzak düşen isimlerin önemli taraflarını yahut tuhaflıklarını öne çıkardığı denemeler kaleme alırken bayanların koruyuculuğuna soyunan Arthur C. Doyle’un boksörlüğünü, kişilik bölünmesinden mustarip Turgenyev’i, “ciddiye alınma takıntısıyla ömrünü tüketti” dediği Thomas Mann’ı, zehirlenme endişesiyle hayatı kendisine zehir eden Mişima’yı, esin perisini aşklar eşliğinde bekleyen Rilke’yi, sabah sildiği virgülü akşamüzeri bir daha koyan Oscar Wilde’ı, bayanların oy hakkı için her şeyi yapan Violet Hunt’ı ve bir epeyce entelektüeli bir ortaya getiren Julie de Lespinasse’ı muzip bir lisanla anlatmıştı Marías. Başka bir sözle kendi vakti ile uzak ve yakın geçmiş içinde bağ kurarken matrak anekdotlarla trajediler ortasından mizahı çekip çıkarmıştı.
Sıkı bir Real Madrid taraftarı olan Marías, 1992-2000 ortası çeşitli gazetelerde, kendi sözüyle “dinlence” yazıları kaleme almıştı. Bu futbol yazılarında sahayı, yedek kulübesini, tribünleri ve saha dışını izleyen, hayat ve futbol içinde ilinti kuran, siyasetin ve futbolun hangi noktalarda kesiştiğini yorumlayan, oyun bağlamında ve anılarından hareketle futbolun çocuklukla ilgisini ortaya koyan bir Marías’la karşılaşmıştık. ‘Vahşiler ve Duygusallar’da şöyleki demişti müellif:
“Sadece kazanmanın yetmediği bir faaliyettir futbol, her dönemde, her turnuvada, her maçta, daima kazanmak gerekir. Bir müellif, bir mimar yahut bir müzisyen, muazzam bir romana, eşsiz bir binaya yahut unutulmaz bir albüme imza attıktan daha sonra birazcık durup dinlenebilir. (…) Futbolda ise tersine, durup dinlenmeye yer yoktur, son derece başarılı bir geçmişe sahip olmak yahut evvelki sene şampiyonluğu kazanmak pek bir para etmez. Asla muvaffakiyete ulaşıldığı düşünülmez, bir daha sonraki maçın da kazanılması gerekir (oyuncuların kendilerinden beklentileri budur), güya her şey sıfırdan başlar, her maçın başındaki skor üzere. Hayattaki başka faaliyetlerden farklı olarak sporda (ama her şeydilk evvel futbolda) hiç bir şey birikmez ve koruma edilmez, kupaların sergilendiği salonlara ve her geçen gün daha da değere binen istatistiklere karşın. Dünün en güzeli olmanın bugün bir manası yoktur, yarından bahsetmeyelim bile.”
Yabaniler ve Duygusallar, Javier Marias, Mütercim: Selay Sarı, 160 syf., Yapı Kredi Yayınları, 2022.
SORU VE SORGULAMALARIN YAZARI
Tutkunun, aşkın, ikilemlerin, soru ve sorgulamaların yazarıydı Marías; zahmetli ve maceralı ömürleri, ağır diyaloglarla ve uzun cümlelerle kurgulayıp anlatmıştı. Arkasına bakmadan gidenlerle, yağmurdan kaçarken doluya tutulan âşıklarla, arbededen hengameye koşanlarla, fırtınanın ortasında kalanlarla ve tarihin yükünü sırtlananlarla buluşturmuştu bizi. Düğümler atmış ve çözmüştü, geçmişle olduğu kadar bugünle de hesaplaşmayı denemişti. Konuşarak döndüğüne inanılan dünyada susarak da hayli bir şey anlatılabileceğini düşünmüştü. Yaşarken unutulanların ve öldükten daha sonra hatırlananların, uydurma ve gerçek kahramanların kıssalarıyla birlikte, yıkıntıları ve bir daha kurulanları getirmişti önümüze. bu biçimde baktığımızda Marías, hem öbür bir vakte birebir vakitte günümüze aitti; bir yanıyla çağın haricinde başka yanıyla tam ortasındaydı. 11 Eylül 2022’de, vaktine yabancı olmayan ve tıpkı anda geçmişe yaslanan bu biçimde bir muharriri kaybettik.
Okumaya devam et...