Percy Bysshe Shelley’nin ‘Anarşinin Maskesi’ başlıklı siyasal şiiri, Furkan Berbat çevirisiyle Fihrist Kitap tarafınca orjinal metniyle bir arada yayımlandı. Peterloo Katliamı’nın akabinde yazılan, kıymetli protestolar esnasında Tiananmen, Tahrir meydanları üzere sembolik yerlerde slogan hâline gelerek şiddetsiz direnişin düsturu olan, bazılarına nazaran İngiliz edebiyatının en büyük siyasal şiiri kabul edilen metin, Türkiye okuruyla birinci sefer buluşmakta.
1792-1822 yılları içinde hayatış Percy B. Shelly romantik şairler içinde olup kısa ömrüne ‘Ateizmin Gerekliliği’ başta olmak üzere bir epey sarsıcı eser sığdırmıştır. Gerçekten bunlardan biri de İtalya’da sürgündeyken Peterloo Katliamı’nı öğrenir öğrenmez kaleme aldığı lakin sansür niçiniyle vefatından on sene daha sonra yayımlanmış olan ‘Anarşinin Maskesi’ isimli uzun şiiridir. Peterloo Katliamı, 1815’te Napolyon Savaşları bittikten dört yıl daha sonra İngiltere’deki insanlık dışı çalışma şartları, işsizlik, açlık ve rejimin baskıyı giderek arttırması üzere biroldukça sebepten ötürü sayıları altmış bin ila seksen bin kişiyi bulan halk kitlelerinin Aziz Peter Meydanı’nda toplanarak ıslahat talep etmesi üzerine rejim güçlerinin halka saldırması sonucunda yaklaşık on beş kişinin vefatı, yüzlerce kişinin faydalanmasıyla sonuçlanan bir mezalimdir. Üstelik muhafazakâr rejim katliam daha sonrasında baskıyı arttırarak yıllar boyunca kendi halkına zulmedecektir. İşte bu biçimde bir katliamı İtalya’da sürgündeyken öğrenen “çılgın” ünlü Shelley, ‘Anarşinin Maskesi’ni kaleme alacaktır. Eton Koleji’nde okuyan, ‘Ateizmin Gerekliliği’ makalesi sebebiyle Oxford Üniversitesi’nden atılan şair, ‘İslam’ın İsyanı’, ‘Aşk’ın Felsefesi’, ‘Adonais’, ‘Ozymandias’ üzere yapıtların de sahibidir. Türkçeye Şair Furkan Nahoş tarafınca çevrilen şiir hem imgesel tıpkı vakitte tahkiyeli bir metindir. Birtakım kavramlar kişileştirilerek özel isim halinde verilir ki bunlardan birincisi Katliam’dır. Yol üzerinde Katliam ve köpeklerine rastlayan şair, köpeklerin insanların kalplerini çiğnemeleri için nasıl salındığını görür. Akabinde çocukları maksat alan Sahtekâr’ı ve insanları din ile kandıran Kutsal Kitap kıyafetini giymiş timsah üzerindeki İkiyüzlülük’ü. özetlemek gerekirse, gözlemci pozisyonundadır anlatıcı. Nihayetinde kan sıçramış beyaz bir atın üzerinde Anarşi gelerek düsturunu ortaya koyar: “Tanrı da benim, kral da, kanun da!”
Anarşinin Maskesi, Percy Bysshe Shelley, Mütercim: Furkan Yakışıksız, 82 syf., Fihrist Kitap, 2022.
Sömürücülerin karşısında zafer kazanan ve halka gülümseyen Anarşi, halkın egemenliğini adım adım tesis edecektir. Lakin şiirin tahminen de en güçlü yanı hamasi bir galibiyetten çok ince bir tahlil içermesidir. Öbür bir deyişle halkın bu duruma niye düştüğünü irdeler, sık sık İngiliz halkına seslenerek ortasında bulundukları durumun çıplak gerçekliğini ortaya koyar. Burada Umut-Zaman bağlantısı değişiktir çünkü Umut, Zaman’ın oğlu olarak kurgulanmıştır. Deliliğin tariflerinden biri daima tıpkı hareketi yaparak farklı bir sonuç beklemektir. Bu bağlamda umuda saplanıp kalmak bir cins deliliğe sürüklenmek, sağduyuyu yadsımak demektir. Hakikaten umut etmek de birebir kapıya varır; vakit içinde bir şeylerin düzeleceği hissine kapılarak eylemsizliğe batan insan, sefaleti yazgısı olarak goren, iradi yazgısını tayin etmekten kaçınan insandır. Bu bağlamda Umut, babası Zaman’ın yaşlandığını ve ahmakça göründüğünü belirtirken haykıracaktır: Geriye ben kaldım bir tek / Sefalet, ah, Sefalet! bu biçimdece, Anarşi Umut’u da yok edecektir. Bu noktadan daha sonra da özgürlüğün tarifi irdelenir ve tiran-köle aksiliği ortaya konur:
“Siz onlar için kullanılmaktasınız bilerek
Tezgâh ve saban ve kılıç ve kürek
Kendi istek ve iradenizle ya da değil
Sonuç: onların refahına çalış, onların önünde eğil”
Halkın artık bilinçlenmesi gerektiğine gönderme yapan pasajların akabinde o periyottaki İngiltere’nin ekonomik, siyasi ve sosyolojik portresine geçer şair. Özgür olan hiç bir ülkede İngiltere’deki sefaletin görülemeyeceğini, burada kanunların satıldığını; özetlemek gerekirsesı her alanda kök salmış yozlaşmayı ortaya koyar. Akabinde Özgür İngiltere’nin bilim, sanat, ideoloji, şiir üzere fenerlerle, halk egemenliği temelinde inşası husus edilir. Diğer bir deyişle, aslına rücu eden bir İngiltere ve İngiliz halkı kelam konusudur ki buradaki yaratıcı atak Anarşi elinden gelir.
Öte yandan metnin dipnotlarında da belirtilen bir konudan kelam etmekte yarar var. Percy B. Shelley şiddet yanlısı bir anarşi tahayyülü koymaz ortaya. Bilakis, onun kastı şiddetsiz direniştir ki çağdaş tarihte birfazlaca meselae rastlamak mümkün. Kin ve intikam güden kanlı bir direniş yerine şuurlu, örgütlü lakin şiddetten azade bir eylemsellik önerir. bu biçimdelikle yer yer Antik Yunan yer yer Doğu metinlerini andıran, alegoriyle, imge kurgusuyla, somutlama ve soyutlama ile bina edilen tahkiye içerisinde son derece siyasi bir metinle hemhal oluruz.
Son olarak maske sözü üzerinde de durmalı. Katliam, Sahtekâr, İkiyüzlülük üzere kötücül ögelerin katıldığı maskeli baloya son gelendir Anarşi. Maske sahiplerinin kim olduğunun bilinmediği kaotik yapısıyla maskeli balo Anarşi’nin gelişi için en uygun iklim üzere görünmektedir. Öte yandan Anarşi’yi bir maske, onu takan özneyi de halk olarak düşünmek de mümkündür.
Tüm bu özellikleriyle, metnin estetik yanını göz arkası etmeden şiddetsiz direnişi önererek erken periyot politik metinleri içinde sarsılmaz bir yer edinmiştir ‘Anarşinin Maskesi’.
“İnsaniyet, Müsamaha, Nezaket, hepsi sensin
Hayata mana katan sen, onu kutsal kılan sensin
Senin mükemmelliğin sözlere sığmaz
Bırak davranışlar anlatsın seni, ki o bile az”
Okumaya devam et...
1792-1822 yılları içinde hayatış Percy B. Shelly romantik şairler içinde olup kısa ömrüne ‘Ateizmin Gerekliliği’ başta olmak üzere bir epey sarsıcı eser sığdırmıştır. Gerçekten bunlardan biri de İtalya’da sürgündeyken Peterloo Katliamı’nı öğrenir öğrenmez kaleme aldığı lakin sansür niçiniyle vefatından on sene daha sonra yayımlanmış olan ‘Anarşinin Maskesi’ isimli uzun şiiridir. Peterloo Katliamı, 1815’te Napolyon Savaşları bittikten dört yıl daha sonra İngiltere’deki insanlık dışı çalışma şartları, işsizlik, açlık ve rejimin baskıyı giderek arttırması üzere biroldukça sebepten ötürü sayıları altmış bin ila seksen bin kişiyi bulan halk kitlelerinin Aziz Peter Meydanı’nda toplanarak ıslahat talep etmesi üzerine rejim güçlerinin halka saldırması sonucunda yaklaşık on beş kişinin vefatı, yüzlerce kişinin faydalanmasıyla sonuçlanan bir mezalimdir. Üstelik muhafazakâr rejim katliam daha sonrasında baskıyı arttırarak yıllar boyunca kendi halkına zulmedecektir. İşte bu biçimde bir katliamı İtalya’da sürgündeyken öğrenen “çılgın” ünlü Shelley, ‘Anarşinin Maskesi’ni kaleme alacaktır. Eton Koleji’nde okuyan, ‘Ateizmin Gerekliliği’ makalesi sebebiyle Oxford Üniversitesi’nden atılan şair, ‘İslam’ın İsyanı’, ‘Aşk’ın Felsefesi’, ‘Adonais’, ‘Ozymandias’ üzere yapıtların de sahibidir. Türkçeye Şair Furkan Nahoş tarafınca çevrilen şiir hem imgesel tıpkı vakitte tahkiyeli bir metindir. Birtakım kavramlar kişileştirilerek özel isim halinde verilir ki bunlardan birincisi Katliam’dır. Yol üzerinde Katliam ve köpeklerine rastlayan şair, köpeklerin insanların kalplerini çiğnemeleri için nasıl salındığını görür. Akabinde çocukları maksat alan Sahtekâr’ı ve insanları din ile kandıran Kutsal Kitap kıyafetini giymiş timsah üzerindeki İkiyüzlülük’ü. özetlemek gerekirse, gözlemci pozisyonundadır anlatıcı. Nihayetinde kan sıçramış beyaz bir atın üzerinde Anarşi gelerek düsturunu ortaya koyar: “Tanrı da benim, kral da, kanun da!”
Anarşinin Maskesi, Percy Bysshe Shelley, Mütercim: Furkan Yakışıksız, 82 syf., Fihrist Kitap, 2022.
Sömürücülerin karşısında zafer kazanan ve halka gülümseyen Anarşi, halkın egemenliğini adım adım tesis edecektir. Lakin şiirin tahminen de en güçlü yanı hamasi bir galibiyetten çok ince bir tahlil içermesidir. Öbür bir deyişle halkın bu duruma niye düştüğünü irdeler, sık sık İngiliz halkına seslenerek ortasında bulundukları durumun çıplak gerçekliğini ortaya koyar. Burada Umut-Zaman bağlantısı değişiktir çünkü Umut, Zaman’ın oğlu olarak kurgulanmıştır. Deliliğin tariflerinden biri daima tıpkı hareketi yaparak farklı bir sonuç beklemektir. Bu bağlamda umuda saplanıp kalmak bir cins deliliğe sürüklenmek, sağduyuyu yadsımak demektir. Hakikaten umut etmek de birebir kapıya varır; vakit içinde bir şeylerin düzeleceği hissine kapılarak eylemsizliğe batan insan, sefaleti yazgısı olarak goren, iradi yazgısını tayin etmekten kaçınan insandır. Bu bağlamda Umut, babası Zaman’ın yaşlandığını ve ahmakça göründüğünü belirtirken haykıracaktır: Geriye ben kaldım bir tek / Sefalet, ah, Sefalet! bu biçimdece, Anarşi Umut’u da yok edecektir. Bu noktadan daha sonra da özgürlüğün tarifi irdelenir ve tiran-köle aksiliği ortaya konur:
“Siz onlar için kullanılmaktasınız bilerek
Tezgâh ve saban ve kılıç ve kürek
Kendi istek ve iradenizle ya da değil
Sonuç: onların refahına çalış, onların önünde eğil”
Halkın artık bilinçlenmesi gerektiğine gönderme yapan pasajların akabinde o periyottaki İngiltere’nin ekonomik, siyasi ve sosyolojik portresine geçer şair. Özgür olan hiç bir ülkede İngiltere’deki sefaletin görülemeyeceğini, burada kanunların satıldığını; özetlemek gerekirsesı her alanda kök salmış yozlaşmayı ortaya koyar. Akabinde Özgür İngiltere’nin bilim, sanat, ideoloji, şiir üzere fenerlerle, halk egemenliği temelinde inşası husus edilir. Diğer bir deyişle, aslına rücu eden bir İngiltere ve İngiliz halkı kelam konusudur ki buradaki yaratıcı atak Anarşi elinden gelir.
Öte yandan metnin dipnotlarında da belirtilen bir konudan kelam etmekte yarar var. Percy B. Shelley şiddet yanlısı bir anarşi tahayyülü koymaz ortaya. Bilakis, onun kastı şiddetsiz direniştir ki çağdaş tarihte birfazlaca meselae rastlamak mümkün. Kin ve intikam güden kanlı bir direniş yerine şuurlu, örgütlü lakin şiddetten azade bir eylemsellik önerir. bu biçimdelikle yer yer Antik Yunan yer yer Doğu metinlerini andıran, alegoriyle, imge kurgusuyla, somutlama ve soyutlama ile bina edilen tahkiye içerisinde son derece siyasi bir metinle hemhal oluruz.
Son olarak maske sözü üzerinde de durmalı. Katliam, Sahtekâr, İkiyüzlülük üzere kötücül ögelerin katıldığı maskeli baloya son gelendir Anarşi. Maske sahiplerinin kim olduğunun bilinmediği kaotik yapısıyla maskeli balo Anarşi’nin gelişi için en uygun iklim üzere görünmektedir. Öte yandan Anarşi’yi bir maske, onu takan özneyi de halk olarak düşünmek de mümkündür.
Tüm bu özellikleriyle, metnin estetik yanını göz arkası etmeden şiddetsiz direnişi önererek erken periyot politik metinleri içinde sarsılmaz bir yer edinmiştir ‘Anarşinin Maskesi’.
“İnsaniyet, Müsamaha, Nezaket, hepsi sensin
Hayata mana katan sen, onu kutsal kılan sensin
Senin mükemmelliğin sözlere sığmaz
Bırak davranışlar anlatsın seni, ki o bile az”
Okumaya devam et...