Emre Taş’ın ‘Eğer Ben Kâbil İsem’ isimli romanı Bağlantı Yayınları tarafınca yayımlandı. Geri dönüşlerle bir arada Orhan Gazi periyodundan Sultan Süleyman periyoduna kadar geniş bir vakit dilimine atıfta bulunan bu tarihi/post-modern anlatı, akıncı biraderlerin hengamesi ekseninde Osmanlı periyodunun siyasi tablosunu gözler önüne sererken Hâbil ile Kâbil mitosunu da bir daha türetmekte.
‘Eğer Ben Kâbil İsem’ post-modern bir metin. Üst-kurmaca “Kitâb-ı Kardaşkanı Akıncı Biraderlerin Macerası” isimli bir elyazmasına dayanıyor. Bu elyazmasının muharriri da Bidinçe kadısı Barak Ahmed. Orta nesir üslubuna denk bir biçemde yazılmış kitap bayanın ağzından dört kısmı ihtiva etmekte: Zülfü, Dragan, Memi, Barak Ahmed El-Fakir. Anlatı, bayanın kapısına bırakılan, kimin gönderdiğini daha sonradan öğreneceğimiz meçhul bir sual ile başlamakta. Kelam konusu sual, kardeş kanı dökmeye cevaz istiyor. Bilindiği üzere Fatih devrinden itibaren devlet bekası için kundaktaki kardeşi boğdurmak dahi caiz. daha sonradan ekber ve erşed, kafes sistemlerinin denendiğini de bilmekteyiz. Bu minvalde Sevindik oğlu Ali Bey’in büyük oğlu Zülfikâr -Zülfü, diye anılmakta- kardeşi Memi Can’a kıymak için bayanın karşılığına muhtaç. halbuki burada bir incelik kapalı. Sual müftüye değil kadıya gidiyor. halbuki müftü yanıt verirse fetva, kadı yanıt verirse karar olur… Bu nefretin niçini ise karmaşık bir kurgu dizgesine dayanmakta: Kadı ile Ali Beyefendi eski dost. Fakat Ali Beyefendi, Kadı’nın kızı Aynişah’ın izdivacına talip. Akıncı beyefendisi olduğundan uzun süre Ali Bey’den haber alamayınca öldüğüne kanaat getirip bir paşa ile evleniyor Aynişah. Ali Beyefendi geri döndüğünde ise orta yolu bulmak isteyen kadı, bir vakit içinder dostluklarının nişanesi olarak beyin kendisine armağan ettiği cariye Miru Hatun’u beyefendiye teslim ederek kızından başka tutmadığı bu cariye ile evlenmesini diliyor. Aynişah’ı aklından çıkaramasa da Miru Hatun ile evleniyor beyefendi. halbuki Miru Hatun bir İslav soylusu, memleketinde onu başa geçirecek bir mühür taşımakta. Üstelik, esir düşmedilk evvelce bir sevdiği var, Dragan. İşte bir gece annesini takip eden Zülfü, ismini sanını daha sonradan öğreneceği Dragan ile annesini gece yarısı karşılıklı otururlarken buluyor. Bu esnada, bayanı kâğıda nakşediyor adam. Annesinin bilinmeyen bir âşığı olan Zülfü de kardeşi Memi’nin diğerinin çocuğu olduğunu sanarak ona zulmediyor. Öte yandan kardeşiyle tek çatışması bu değil. Zülfü, tabiat itibariyle sakin mizaçlı, utangaç, annesine gönülden bağlı, silah kuşanmada pek yetenekli olmayan bir delikanlı. Gözlerinde remed hastalığı olduğu için sürme çekiyor. Bu yüzden amca oğulları başta olmak üzere herkes onunla “ana kuzusu, sürmeli” diye dalga geçerken Memi Can ise fizikî gücü ve yeteneğiyle ön plana çıkarak senede birkaç kere gördükleri babalarının takdirini kazanıp kısa vakitte akıncı namzedi oluyor. vakit içinde Miru Hatun git gide hasta düşüyor, konuşmaz oluyor. Bunu öteki çiçeklerin kökleriyle beslenip onları solduran karındaş otuna benzetmiş muharrir. Bu habis ot da tek gözlü nakkaş Dragan. Miru Hatun’un hasta yatağında “Hüsrev ü Şirin” mesnevisini sayıklaması üzerine kitabı eline alan Ali Beyefendi ortasında bir nakış görüyor ki bunun üstüne Aynişah’ın kocasını, yani Barak Ahmed’in damadını okla vurarak, kâfir kapısına atını tek başına sürüp intihar ediyor. İşte bu noktada, öykünün aslını astarını öğrenmek ve Dragan’ı öldürmek için yollara düşüyor Zülfü. Üstelik daha sonradan öğrendiğimiz üzere Memi de onu takip etmekte. bu biçimdece iki kardeş sonunda Hâbil ile Kâbil misali arbedeye tutuşacak, muharrir ise menâkıbname üslubuyla akıbetlerine dair rivayetleri anlatarak okura alternatif sonlar sunacaktır.
Şayet Ben Kabil İsem, Emre Taş, 199 syf., Bağlantı Yayınları, 2022.
“Âdemoğlu, sevdiği kardaşını kırk yıl görmese olur. Amma kin dolduysa bir kula, onu nerede olsa bulur, tekinsiz yaban elde, dökük bir kayser meydanının ortasında olsa bile. Birer ağızdan haykırışla kılıçlar tokuştu. Birbirlerini birer köşeye savurduklarında Memi istese de susamadı: ‘Bu yerdekinin piçiyim diye mi yıllardır bana etmediğini komadın? Şu yerde yatan itin belinden gelen sen imişsin işte! Ceddim merhum seni merhamet edip ocağına kabul eylemiş. Ali Beyefendi kanı taşıyan benim. Sen piçsin işte. Piç!” (s.166)
Dragan’ın öyküsüne gelirsek, çocukluğundan itibaren fotoğraf sanatına yani nakkaşlığa kabiliyeti olan bu delikanlı da kardeşleri tarafınca ötelenecek, Osmanlı’ya esir düşecek, sonunda bahtına da sisteme de kılıcını çekip isyan ederek yanındakilerle dağları mesken tutacaktır. Barak Ahmed’e gelirsek, onun da geçmişinde öz kardeşinin katline karar verdiğini öğrenecektir okur. özetlemek gerekirse insanlık tarihi kadar eski, kökeni Âdem ile Havva’nın çocuklarına dayanan bir mitos şahıslar üzerinden mikro ölçekte işlenirken makro ölçekte Sünni Osmanlı, Bektaşi akıncı beyefendileri ve Hıristiyan banlar içindeki “kardeşlik” siyaseten irdelenecektir. Görüldüğü üzere Osmanlı, siyaset itibariyle kendi kanını dökmeden kardeşlerini öldüren, savaşlarda yanında olan beyefendileri ve İsevi banları kendi çıkarı için kurban etmekten çekinmeyen bir strateji gütmekte. Altını çizmek gerekir ki bu strateji yalnızca Osmanlı’ya has değil, beyefendiler, banlar da tıpkı biçimde kardeş kanı dökmekten çekinmez. Kelamın özü, Âdem evladı, yani insandır sıkıntı:
“Ben Âdem evladı olmak istemem. Kaygısı fazlaca. Belim ağrır yedi yıldır. Ağzımda diş yok, karı çiğner verir ağzıma ekmeği. Âdem değil Cibril oğlu olaydım, göklerde dolanaydım. Âdem oğlu hak ister, akrabalık diler, gelinsin gidilsin ister, elin erdiği yer varsa oradan gedik diler. Aziz İlah güçsüz vücut ilen bizden kulluk diler, kral ile sultan Tanrı’nın gölgesiyim der, yazıcısı gelir kızıl ilen beyaz sikke diler. Ana baba ebeveyn hakkını diler, kardaş mirasın yarısına konmak diler, oğlan atası tezelden gebermekle meskeninin taşını söküp kendine gayrı konak etmek, terekeyi savurup saçmak, cet ocağını hela edip ortasına delik açıp içine bir hoş sıçmak diler.” (s.89)
Yaşlı pekmezcinin ağzından dökülen bu kelamlar sonsuz bir hiyerarşi içerisinde özgürlüğünü yitiren, özgür olmadığı ölçüde gözünü kan bürüyen insanın hırsını açıklar nitelikte.
Emre Taş, Osmanlı devri edebî tiplerine hâkim bir müellif. Kitabın başındaki ve sonundaki elyazmaları sayfalar Latin harfleriyle aktarılmış. O denli ki benim üzere Osmanlı Türkçesi bilen ve metinleri kıyaslayan okurlar dahi romanın kurgu mu gerçek mi olduğu konusunda ister istemez kuşkuya düşmekte. Muharrir eski bir kıssayı romanlaştırmış veya romanını gerçekçi kılacak görsel malzemeyi bizatihi hazırlamış olabilir. Her iki ihtimalde de bu üst-kurmaca ile okurun gerçek-kurgu içinde bocalaması edebiyatın asli fonksiyonlarından kuşku ve haz hislerine tekabül etmekte. Gerek destanlardan gerek menâkıbnamelerden gerek nesir çeşitlerinden gerekse şiir çeşidinden, hatta halk edebiyatından fazlacaça faydalanmış müellif. Üstelik paşalar, sultanlar haricinde da divan şairi Mecnun Birader Gazali üzere gerçek kişiselyetlere, Şehzâde Korkut’un yazdığı “Davetü’n-Nefs” kitabı üzere gerçek yapıtlara yer vermiş. Hakikaten bu kitap da isimsiz sualden daha sonra hanımın kapısına bırakılmış. Fakat bu kitabın bırakılış emelini romanın sonlarında öğrenmekteyiz. Girift hikayelerin eş vakitli akışıyla budaklanan kurgunun düğüm noktasının ise elyazmasının müellifi Kadı Ahmed olduğunu eklemeli. Sonuç itibariyle kimin hatalı kimin hatasız kimin haklı kimin haksız olduğu belgisiz. Kadim anlatıya dönersek Hâbil ile Kâbil hikayesine de farklı bir bakış açısı kazandırarak yeni bir mitos türetmiş Emre Taş. Bu noktada bayanın kelamlarına kulak vererek yazıyı bitirmeli:
“…Kendimi Kâbil misali feda eyledim. O Kâbil ki, kıskançlığından kardaşına kıydı derler. Tahminen doğrusu odur. Amma o bir İlah adamıydı dahi derler ki kurak giden toprağa öz kardaşının kanını kurban kılıp Rabb’den rahmet ummuştur, ismini halk için feda etmiştir. Şayet ben Kâbil isem o denli bir Kâbil idim…” (s.194)
Okumaya devam et...
‘Eğer Ben Kâbil İsem’ post-modern bir metin. Üst-kurmaca “Kitâb-ı Kardaşkanı Akıncı Biraderlerin Macerası” isimli bir elyazmasına dayanıyor. Bu elyazmasının muharriri da Bidinçe kadısı Barak Ahmed. Orta nesir üslubuna denk bir biçemde yazılmış kitap bayanın ağzından dört kısmı ihtiva etmekte: Zülfü, Dragan, Memi, Barak Ahmed El-Fakir. Anlatı, bayanın kapısına bırakılan, kimin gönderdiğini daha sonradan öğreneceğimiz meçhul bir sual ile başlamakta. Kelam konusu sual, kardeş kanı dökmeye cevaz istiyor. Bilindiği üzere Fatih devrinden itibaren devlet bekası için kundaktaki kardeşi boğdurmak dahi caiz. daha sonradan ekber ve erşed, kafes sistemlerinin denendiğini de bilmekteyiz. Bu minvalde Sevindik oğlu Ali Bey’in büyük oğlu Zülfikâr -Zülfü, diye anılmakta- kardeşi Memi Can’a kıymak için bayanın karşılığına muhtaç. halbuki burada bir incelik kapalı. Sual müftüye değil kadıya gidiyor. halbuki müftü yanıt verirse fetva, kadı yanıt verirse karar olur… Bu nefretin niçini ise karmaşık bir kurgu dizgesine dayanmakta: Kadı ile Ali Beyefendi eski dost. Fakat Ali Beyefendi, Kadı’nın kızı Aynişah’ın izdivacına talip. Akıncı beyefendisi olduğundan uzun süre Ali Bey’den haber alamayınca öldüğüne kanaat getirip bir paşa ile evleniyor Aynişah. Ali Beyefendi geri döndüğünde ise orta yolu bulmak isteyen kadı, bir vakit içinder dostluklarının nişanesi olarak beyin kendisine armağan ettiği cariye Miru Hatun’u beyefendiye teslim ederek kızından başka tutmadığı bu cariye ile evlenmesini diliyor. Aynişah’ı aklından çıkaramasa da Miru Hatun ile evleniyor beyefendi. halbuki Miru Hatun bir İslav soylusu, memleketinde onu başa geçirecek bir mühür taşımakta. Üstelik, esir düşmedilk evvelce bir sevdiği var, Dragan. İşte bir gece annesini takip eden Zülfü, ismini sanını daha sonradan öğreneceği Dragan ile annesini gece yarısı karşılıklı otururlarken buluyor. Bu esnada, bayanı kâğıda nakşediyor adam. Annesinin bilinmeyen bir âşığı olan Zülfü de kardeşi Memi’nin diğerinin çocuğu olduğunu sanarak ona zulmediyor. Öte yandan kardeşiyle tek çatışması bu değil. Zülfü, tabiat itibariyle sakin mizaçlı, utangaç, annesine gönülden bağlı, silah kuşanmada pek yetenekli olmayan bir delikanlı. Gözlerinde remed hastalığı olduğu için sürme çekiyor. Bu yüzden amca oğulları başta olmak üzere herkes onunla “ana kuzusu, sürmeli” diye dalga geçerken Memi Can ise fizikî gücü ve yeteneğiyle ön plana çıkarak senede birkaç kere gördükleri babalarının takdirini kazanıp kısa vakitte akıncı namzedi oluyor. vakit içinde Miru Hatun git gide hasta düşüyor, konuşmaz oluyor. Bunu öteki çiçeklerin kökleriyle beslenip onları solduran karındaş otuna benzetmiş muharrir. Bu habis ot da tek gözlü nakkaş Dragan. Miru Hatun’un hasta yatağında “Hüsrev ü Şirin” mesnevisini sayıklaması üzerine kitabı eline alan Ali Beyefendi ortasında bir nakış görüyor ki bunun üstüne Aynişah’ın kocasını, yani Barak Ahmed’in damadını okla vurarak, kâfir kapısına atını tek başına sürüp intihar ediyor. İşte bu noktada, öykünün aslını astarını öğrenmek ve Dragan’ı öldürmek için yollara düşüyor Zülfü. Üstelik daha sonradan öğrendiğimiz üzere Memi de onu takip etmekte. bu biçimdece iki kardeş sonunda Hâbil ile Kâbil misali arbedeye tutuşacak, muharrir ise menâkıbname üslubuyla akıbetlerine dair rivayetleri anlatarak okura alternatif sonlar sunacaktır.
Şayet Ben Kabil İsem, Emre Taş, 199 syf., Bağlantı Yayınları, 2022.
“Âdemoğlu, sevdiği kardaşını kırk yıl görmese olur. Amma kin dolduysa bir kula, onu nerede olsa bulur, tekinsiz yaban elde, dökük bir kayser meydanının ortasında olsa bile. Birer ağızdan haykırışla kılıçlar tokuştu. Birbirlerini birer köşeye savurduklarında Memi istese de susamadı: ‘Bu yerdekinin piçiyim diye mi yıllardır bana etmediğini komadın? Şu yerde yatan itin belinden gelen sen imişsin işte! Ceddim merhum seni merhamet edip ocağına kabul eylemiş. Ali Beyefendi kanı taşıyan benim. Sen piçsin işte. Piç!” (s.166)
Dragan’ın öyküsüne gelirsek, çocukluğundan itibaren fotoğraf sanatına yani nakkaşlığa kabiliyeti olan bu delikanlı da kardeşleri tarafınca ötelenecek, Osmanlı’ya esir düşecek, sonunda bahtına da sisteme de kılıcını çekip isyan ederek yanındakilerle dağları mesken tutacaktır. Barak Ahmed’e gelirsek, onun da geçmişinde öz kardeşinin katline karar verdiğini öğrenecektir okur. özetlemek gerekirse insanlık tarihi kadar eski, kökeni Âdem ile Havva’nın çocuklarına dayanan bir mitos şahıslar üzerinden mikro ölçekte işlenirken makro ölçekte Sünni Osmanlı, Bektaşi akıncı beyefendileri ve Hıristiyan banlar içindeki “kardeşlik” siyaseten irdelenecektir. Görüldüğü üzere Osmanlı, siyaset itibariyle kendi kanını dökmeden kardeşlerini öldüren, savaşlarda yanında olan beyefendileri ve İsevi banları kendi çıkarı için kurban etmekten çekinmeyen bir strateji gütmekte. Altını çizmek gerekir ki bu strateji yalnızca Osmanlı’ya has değil, beyefendiler, banlar da tıpkı biçimde kardeş kanı dökmekten çekinmez. Kelamın özü, Âdem evladı, yani insandır sıkıntı:
“Ben Âdem evladı olmak istemem. Kaygısı fazlaca. Belim ağrır yedi yıldır. Ağzımda diş yok, karı çiğner verir ağzıma ekmeği. Âdem değil Cibril oğlu olaydım, göklerde dolanaydım. Âdem oğlu hak ister, akrabalık diler, gelinsin gidilsin ister, elin erdiği yer varsa oradan gedik diler. Aziz İlah güçsüz vücut ilen bizden kulluk diler, kral ile sultan Tanrı’nın gölgesiyim der, yazıcısı gelir kızıl ilen beyaz sikke diler. Ana baba ebeveyn hakkını diler, kardaş mirasın yarısına konmak diler, oğlan atası tezelden gebermekle meskeninin taşını söküp kendine gayrı konak etmek, terekeyi savurup saçmak, cet ocağını hela edip ortasına delik açıp içine bir hoş sıçmak diler.” (s.89)
Yaşlı pekmezcinin ağzından dökülen bu kelamlar sonsuz bir hiyerarşi içerisinde özgürlüğünü yitiren, özgür olmadığı ölçüde gözünü kan bürüyen insanın hırsını açıklar nitelikte.
Emre Taş, Osmanlı devri edebî tiplerine hâkim bir müellif. Kitabın başındaki ve sonundaki elyazmaları sayfalar Latin harfleriyle aktarılmış. O denli ki benim üzere Osmanlı Türkçesi bilen ve metinleri kıyaslayan okurlar dahi romanın kurgu mu gerçek mi olduğu konusunda ister istemez kuşkuya düşmekte. Muharrir eski bir kıssayı romanlaştırmış veya romanını gerçekçi kılacak görsel malzemeyi bizatihi hazırlamış olabilir. Her iki ihtimalde de bu üst-kurmaca ile okurun gerçek-kurgu içinde bocalaması edebiyatın asli fonksiyonlarından kuşku ve haz hislerine tekabül etmekte. Gerek destanlardan gerek menâkıbnamelerden gerek nesir çeşitlerinden gerekse şiir çeşidinden, hatta halk edebiyatından fazlacaça faydalanmış müellif. Üstelik paşalar, sultanlar haricinde da divan şairi Mecnun Birader Gazali üzere gerçek kişiselyetlere, Şehzâde Korkut’un yazdığı “Davetü’n-Nefs” kitabı üzere gerçek yapıtlara yer vermiş. Hakikaten bu kitap da isimsiz sualden daha sonra hanımın kapısına bırakılmış. Fakat bu kitabın bırakılış emelini romanın sonlarında öğrenmekteyiz. Girift hikayelerin eş vakitli akışıyla budaklanan kurgunun düğüm noktasının ise elyazmasının müellifi Kadı Ahmed olduğunu eklemeli. Sonuç itibariyle kimin hatalı kimin hatasız kimin haklı kimin haksız olduğu belgisiz. Kadim anlatıya dönersek Hâbil ile Kâbil hikayesine de farklı bir bakış açısı kazandırarak yeni bir mitos türetmiş Emre Taş. Bu noktada bayanın kelamlarına kulak vererek yazıyı bitirmeli:
“…Kendimi Kâbil misali feda eyledim. O Kâbil ki, kıskançlığından kardaşına kıydı derler. Tahminen doğrusu odur. Amma o bir İlah adamıydı dahi derler ki kurak giden toprağa öz kardaşının kanını kurban kılıp Rabb’den rahmet ummuştur, ismini halk için feda etmiştir. Şayet ben Kâbil isem o denli bir Kâbil idim…” (s.194)
Okumaya devam et...