Hüseyin Akcan
İkinci Yeni şiirinin ortaya çıktığı senelerda, (şimdi geçmişe dönüp bu zamansal aralığı saptayabildiğimizi tez edebiliyoruz) sert bir önerme, her geçen gün ağırlaşıp sertleşerek şairlerin yakasına iliştirilmeye çalışılan keskin bir sav vardı. ‘Kaçış şiiri’ damgası, toplumsal gerçekçi damarın varlığını inşa ettiği sahanın umursamaz bir biçimde ‘reddinin’ yarattığı hınç, haydi öteye taşıyalım, nefret. Mevcut iktidarı görmeyen, soyut ve ferdi yalnızlıkları yücelten bir avuç şair yaftası. halbuki işin aslının o denli olmadığı epeyce geçmeden fark edilmiş ve sapmanın yarattığı şaşkınlık bugün bir kanon olarak kabul edilmişse de hâlâ bir çatlak vardır.(1) Politik bir çatlak, konser salonunda patlayan tabancanın yarattığı tansiyonlu atmosfer. Şiirde bunun izini sürmek ve bu müsaade şairi ele geçirmeden şiirin vücudundan geçmesini sağlamak pek güç bir iş, maharet ister.
Mustafa Torun, ‘Yarası Olan’ (2) isimli şiir kitabıyla, bir birinci kitapla; Arkadaş Z. Özger 2021 Şiir Mükafatı almış bu yapıtla, tam da bu müsaade tehlikeli hudutları içinde gezinmekte üzere. Kitapta yer alan bir fazlaca şiirin başında, yani şiirin kapısından içeri girmedilk evvelden farklı müelliflerden alıntılar karşılıyor okuru. Olağan burada bir itiraz yükseltip alıntıyı da şiire dahil saymak, onu bütünden koparmamak gerekir üzere bir önermeyle de karşılaşmak mümkündür. bu biçimde tam da o itiraz noktasından okumaya çalışmak gerekiyor Torun’u, Benjamin’in daha evvel işaret ettiği tehlikeyi, alıntıların bizi kanaatlerimizden etmesi tehlikesini de aklımızın bir yanıyla canlı tutarak yaklaşmak gerekiyor metne. Seçeceğim alıntı Cesar F. Auden’den “ziyaretler- kabir ziyareti” şiirinin başına konulmuş şu kelam: “geriye bir tek öfkemiz kaldı.” (Sy.71)
2000’li yılların şiir anlayışında ufaktan sezdirilmiş lakin tahminen de 2010 daha sonrası şiir anlayışına daha yatkın bir yerden yaklaşmalıyız metne. Canlı tutmamız gereken yer, uğraş etmemiz gereken alan olarak şiir; şiire bu manaları yüklemek, onu kendi tartısından azade kılarak içini bir öfkeyle, yaratıcı mı bilinmez bir öfkeyle donatmak tehlikesinden kelam açmak niyetindeyim. Ve hatta şu önermeyi peşin olarak masaya sürüyorum: Torun’un şiiri, yakın periyot Türkiye’sini bir tahlile tabi tutan, oradan, içine düştüğü karanlığı, Turgut Uyar’ın “karanlığı yitirdim” haykırışında mana bulan yaratıcı ve istek edilen karanlığı değil, boğucu ve tekdüze olan karanlığı yırtma, parçalama uğraşı olarak okunabilir. Bu niçinle incelemeye başlangıçtan yahut sondan değil, her vakit ve fazlacatan ortasında bulunduğumuz yerden, ortadan, şimdiden başlayalım. “bir benzeyiş hikayesi” isimli şiirde yer alan, otobiyografik ögelerin de baskın olabileceği bir yerden, epey çiğnenmiş o patikadan, baba-oğul kıssasından, “sen hâlâ sana benzeyeceğimi umuyorsun” (Sy.44) diye başlayan, kıssaya tam da ortadan giren bir yerden… Başta söylemiştim, bir panorama ortaya koyuyor Torun; baba ile oğul içinde salınan tansiyon, devlet ile tebaa içinde kurulan bağ, yüceltilen bütün eril özneler ile çatışmayı işaret ediyordur bir bakıma. ‘Umuyorsun’ sözcüğünde beliren mana epey geçmeden anlayacağımız üzere umut edilen şeyi yere çalmaya hazır şairin ironisini de açık eder.
“Hey gidi sevgili baba ürkmeden nasıl memleket denir” (Sy.45) dizesiyle benzeyiş ortaya temalır bir bakıma. Baba devletle özdeş bir iktidarken ona karşı gelmek, toplumsal maddelerin kökleşmiş kötücüllüğüne de karşı gelmektir. Fallus giyotine şu biçimde gönderilir: “hey gidi sevgili baba artık kadınlık dinine girmeliyim” (Sy.46). Bu dizeler tam da işaret etmeye çalıştığım, karanlığı yırtma denemelerinden biri sayılabilir pekâlâ. Benzeyiş öyküsünde var olan şey oğulun zaferi değil hayır; ‘toplum çöküntüsünün’ babada yarattığı hayal kırıklığı, değiştirilemeyen gelenekten sapmanın zarafetidir. Hakikaten şiir şu dizelerle kapanır içe yanlışsız: “babama benziyorsun yakınların en yabancısı ülkem/ al artık bu benzeyişle ne yapacaksan yap”. (Sy.47)
Bu benzeyişle ne yapılabilir, bu benzeyiş bize neyi işaret ediyor olabilir? Ortadan başladık evet, bu biçimde başa dönelim, şiirin girizgahına, ‘neden benziyoruz’a, niye bu benzerliği yıkamadığımıza.
Yarası Olan, Mustafa Torun, 96 syf., Mayıs Yayınları, 2021.
Biraz evvel bir şeye işaret etmeye çalışmıştım. Şiiri bilinmez bir öfkeyle donatmak tehlikesinden. Torun şiirlerinde, bu tehlikeli eşiğin farkında olan bir bakış bulunduğunu tez edeceğim. 2010 daha sonrası şiirde ve bilhassa yakın vakitte çıkan şiir kitaplarında da rahatlıkla izini sürebileceğimiz, öfkeyi canlı tutma haline dikkat çekmeye çalışıyorum. Yalnızca Naile Dire yahut Tuba Bozkurt’ta değil, (ki Bozkurt’un ironik kitap ismi geliyor aklıma, “kontrollü patlama”) bir toplumsal bellek inşası olarak her vakit ve her yerde var olan ve şiire alan açan bir yere varmak istiyorum. Bu yüzden tahminen de şiirin birinci kısmı “Lanetin adresi bilinmeli” başlığını taşır. Bir iz bırakmak, bir tespit yapmak, bulunduğu vakti ve yeri işaretlemek, bir bellek inşa etmek hali vardır burada. Evet, lanetin adresi bilinmeli diye başlayan kitap birinci şiirinde bu adresi de mimler. Bir ihtar başlığı taşır birinci şiir, isim kulakta küpe olmalıdır: “Merhamet ihtimaline karşı”. Kastettiğim şey tam da buradan neşet ediyor, geriye kalan, tek kalan, yaşama biletimiz; öfkemiz. O yüzden uyaran bir lisanla başlar kitap ve fail oldukcatan işaret edilmiştir.
“Tatlı lisan yılanı deliğinden çıkardı bizi soksun” dan “insanı yaşat ki devlet öldürsün bu bir” e varan çizgi epey süratlidir bu niçinle. Şiirin sonlarına gerçek merhamet ihtimaline karşı bir savuşturma, merhameti ortadan kaldırma atağı olarak da şu dize gelir: “hepimiz ölüleri gördük” (Sy.11). Demek müşterek bir faillik durumuna da dikkat çekmektedir artık şiir. “Hepimiz ölüleri gördük”te beliren mana, o denli kolaylıkla göz arkası edilebilecek bir olgu değildir. Sanal çağın gerekleri, ışık suratında yayılan cinayet ve katliamlar da akla gelmelidir tahminen de. Yaşadığımız çağ bizi hiç bir cürümden ari kılamaz zira en sıradan haliyle izleyicisiyiz hayatın ve bu seyir hali cürüm mahalline dönüşen her yerde müşterek failliği de birlikteinde getirir. Bu niçinle tahminen de “Kimlik Kontrol” diye başlayan ikinci şiirin birinci dizesi artık o faillik durumunu parçalamaya ve yüzleşmeye bir davettir bununla birlikte: “ölüleri konuşmalıyız”.(Sy.12)
Bu davetin şiirin dizelerinden dökülmesi, bir patlamanın yakınlığına işaret eder. Konuşmalıyız da muhatap kimdir? Kiminle ve nasıl konuşmalıyız? “Dininizi konuşmalıyız şerrinizi/ cesetler yediğiniz mabedinizi”de bir taslak çizilmiştir evet, ancak kâfi midir bu? Pisliğin konuşulacağı mahalleler bir ülke sathına yayılmamış mıdır oldukcatan? Konuşmak, tamam ancak hangi biriyle ve nasıl? ‘Türk kasabı’ şiirinden bir alıntıyla açmaya çalışayım:
“Bu kasap ne kasabı kasapları hatırla
Yediklerinde izi kestiklerinde hissenin
Bindiklerinde sırtın var
-diğerlerini de vurdular-
(…)
At yüreği türkiye kadar bir tükürük” (Sy.16/17)
İçi boşaltılmış bir organdır artık lisana gelen. Mananın azalarak, kayıplarla tümlendiği bir alan. Kasap imgesinde varlık bulan şey, öznenin kendisidir yine. “Bindiklerinde sırtın var” dizesiyle direkt bağlı bir yüzleşme şiiridir bu. Pisliği konuşmaya başlayacaksak evvel bütün kimliklerimizden sıyrılmış bir kendiliği muhatap almamız gerekmektedir. ‘Ölüleri gördük’ten ‘ölüleri konuşmalıyız’a varan çizgi lakin bu biçimde kat edilebilecektir zira. Birinci kitapta yer alan birçok şiirde bu izleği görmeye devam ediyoruz, bir kurtuluş ümidi olarak öfkeyi canlı tutmak, yatışmak değil tersine uyuşturulmaya karşı çıkmak; bunu evvel kendiyle hesaplaşarak yapmak ve bu kendiliğin ortasında salt ferdî olanı değil kolektif olanı da gorebilmek, onun izini ortaya koyabilmek problemi kast ettiğim. O niçinle “türkiye kadar bir tükürük” dizesiyle ile karşılaşıyoruz tahminen de.
Atakan Yavuz, ‘Buzdokuz’da yer alan denemelerinden birinde şuna işaret etmişti: “yazmak bir unutma biçimidir, şiir ise hatırla(t)ma.(3) Mustafa Torun’un şiirlerinde de bu çeşit bir hatırlatmanın varlığından kelam edebiliriz. Hakikaten şiirde bunun izlerini görmek, hatırlamaktan fazla hatırlatmanın baskın olduğunu belirlemek gerekmektedir. Torun şiirindeki zımnî özne, “siz” öznesi üzeredir. “Siz”; bir toplumun yabana atılmayacak çoğunluğudur kimi vakit, kimi vakit de azınlığın pasifize olmuş, yitikliğe meyyal sureti. “büyük adam büyük devlet büyük penis/ bu sizin öğrendiğiniz değil inandığınız bir his” (Sy.63) dizelerinde açığa çıkan kolektif öz, bir gerçeğin bir daha hatırlatılmasıdır bununla birlikte, tıpkı “Kayıp Keçileri Bulma Kılavuzu” şiirinde beliren şu mana üzere “keçiler kaybolmaz kurtlar iner” (Sy.50). bu biçimde Torun şiirinin kaçışa karşı çıkan, hafızayı canlı tutmaya çalışan, hatta bu kaçışı adım adım, helezonlar çizerek, darbeler vurarak bir daha şekillendirmeye çalışan anlayışta bir şiir olduğunu tez edebiliriz.
Marcel Proust “bir kitap, birçok mezar taşının üzerindeki isimlerin artık okunmadığı büyük bir mezarlıktır”(4) der ‘Yakalanan Vakit’te. Vakti, yitik anı, anıyı sanatla, edebiyatla bir daha var kılabilecek bir yere işaret eder. Ve şüphesiz bu sanatın ortasında yitirdiklerimizle hal alan bir yaşama dikkat çeker Proust. Torun sanırım ‘Yarası Olan’ ile bu silik mezar taşlarında yer alan isimleri yeniden hatırlatmaya ve konuşmaya davet ediyor bizi. ‘Bir mültecinin otopsi raporu’ndan ‘distopik hayatın manzaraları’na kadar keşfetmemiz gereken şey tahminen de bizde kaybedilenin öfkesini tanımak, onunla hemhal olarak bu yarayı sarmaktır. Aksi takdirde kabuk bağlamayan, dikiş tutmayan bu yara yayıldıkça çürüme hızlanacak vücut bozulmaya uğrayacaktır.
Pekala ‘Yarası Olan’ kimdir? Yara nedir? Metin bu sorulara direkt bir karşılık içeriyor olabilir mi? Yara, Türkçede farklı bir semantik bağlamı olan bir söz beraberinde. Yara, bugün bizim için bir kanamayı, bozulmayı, tamlığı bozan bir hali sergiliyor şüphesiz. Fakat ‘Kelimelerin Anayurdu ve Tarihi’nde İskender Savaşır, Ömer Aygün ve Timuçin Binder ile yaptığı söyleşilerde(5) şuna da dikkat çekmemiş miydi: ‘Yara’, bir olumsuzluk olarak değil tersine kesilerek ikiye ayrılan bir imgeyi, hatta vücudun ‘yarılarak’ ikiye ayrılmasını ve kanın akıtılması suretiyle (cerahatin, makus kanın) gerçekleşen ilkel tedavi biçimini ortaya koyan bir kavram olabilir. Ömer Aygün’ün bu kelimeyi daha da öteye taşıyarak ‘yara’nın hem de ‘yar’ kökü ve ‘yarmak’ fiiliyle birlikte parçalamak ve yok etmek değil adeta yaratmak suretiyle bir daha inşa etmek halini simgeleyebileceği savı, ‘yara’nın aslında ‘yarar’ ile de münasebetini ortaya koymak bağlamında farklı bir bakış sunduğu ortada. bu biçimde ‘Yarası Olan’ ile Torun’un tahminen de lisandaki bu anlamsal değişiklikten bağımsız olarak bir güzelleşme ümidini de içeren bir yerden bize seslendiğini argüman edilebilir. Zira özne, yarası olduğunun, yaralı olduğunun şuurundadır. Şuur bu idrakle yüzleşmekte ve bize yara suretiyle bir bir daha yaratma imkanı sunmaktadır tahminen de. ‘Yarası Olan’ sanırım benim için bu manası da içeren bir uyanışı işaret etmekte ve Mustafa Torun, birinci kitabıyla bütün bu anlamsal karmaşayı da içeren bir çıplaklıkla okuru baş başa bırakmaktadır. şüphesiz Ben Lerner’in önermesine kulak vererek, yani şiirin güç olmasa gerek imkânsız olduğuna bizi bir kere daha inandırarak…
Dipnotlar
İkinci Yeni şiirinin ortaya çıktığı senelerda, (şimdi geçmişe dönüp bu zamansal aralığı saptayabildiğimizi tez edebiliyoruz) sert bir önerme, her geçen gün ağırlaşıp sertleşerek şairlerin yakasına iliştirilmeye çalışılan keskin bir sav vardı. ‘Kaçış şiiri’ damgası, toplumsal gerçekçi damarın varlığını inşa ettiği sahanın umursamaz bir biçimde ‘reddinin’ yarattığı hınç, haydi öteye taşıyalım, nefret. Mevcut iktidarı görmeyen, soyut ve ferdi yalnızlıkları yücelten bir avuç şair yaftası. halbuki işin aslının o denli olmadığı epeyce geçmeden fark edilmiş ve sapmanın yarattığı şaşkınlık bugün bir kanon olarak kabul edilmişse de hâlâ bir çatlak vardır.(1) Politik bir çatlak, konser salonunda patlayan tabancanın yarattığı tansiyonlu atmosfer. Şiirde bunun izini sürmek ve bu müsaade şairi ele geçirmeden şiirin vücudundan geçmesini sağlamak pek güç bir iş, maharet ister.
Mustafa Torun, ‘Yarası Olan’ (2) isimli şiir kitabıyla, bir birinci kitapla; Arkadaş Z. Özger 2021 Şiir Mükafatı almış bu yapıtla, tam da bu müsaade tehlikeli hudutları içinde gezinmekte üzere. Kitapta yer alan bir fazlaca şiirin başında, yani şiirin kapısından içeri girmedilk evvelden farklı müelliflerden alıntılar karşılıyor okuru. Olağan burada bir itiraz yükseltip alıntıyı da şiire dahil saymak, onu bütünden koparmamak gerekir üzere bir önermeyle de karşılaşmak mümkündür. bu biçimde tam da o itiraz noktasından okumaya çalışmak gerekiyor Torun’u, Benjamin’in daha evvel işaret ettiği tehlikeyi, alıntıların bizi kanaatlerimizden etmesi tehlikesini de aklımızın bir yanıyla canlı tutarak yaklaşmak gerekiyor metne. Seçeceğim alıntı Cesar F. Auden’den “ziyaretler- kabir ziyareti” şiirinin başına konulmuş şu kelam: “geriye bir tek öfkemiz kaldı.” (Sy.71)
2000’li yılların şiir anlayışında ufaktan sezdirilmiş lakin tahminen de 2010 daha sonrası şiir anlayışına daha yatkın bir yerden yaklaşmalıyız metne. Canlı tutmamız gereken yer, uğraş etmemiz gereken alan olarak şiir; şiire bu manaları yüklemek, onu kendi tartısından azade kılarak içini bir öfkeyle, yaratıcı mı bilinmez bir öfkeyle donatmak tehlikesinden kelam açmak niyetindeyim. Ve hatta şu önermeyi peşin olarak masaya sürüyorum: Torun’un şiiri, yakın periyot Türkiye’sini bir tahlile tabi tutan, oradan, içine düştüğü karanlığı, Turgut Uyar’ın “karanlığı yitirdim” haykırışında mana bulan yaratıcı ve istek edilen karanlığı değil, boğucu ve tekdüze olan karanlığı yırtma, parçalama uğraşı olarak okunabilir. Bu niçinle incelemeye başlangıçtan yahut sondan değil, her vakit ve fazlacatan ortasında bulunduğumuz yerden, ortadan, şimdiden başlayalım. “bir benzeyiş hikayesi” isimli şiirde yer alan, otobiyografik ögelerin de baskın olabileceği bir yerden, epey çiğnenmiş o patikadan, baba-oğul kıssasından, “sen hâlâ sana benzeyeceğimi umuyorsun” (Sy.44) diye başlayan, kıssaya tam da ortadan giren bir yerden… Başta söylemiştim, bir panorama ortaya koyuyor Torun; baba ile oğul içinde salınan tansiyon, devlet ile tebaa içinde kurulan bağ, yüceltilen bütün eril özneler ile çatışmayı işaret ediyordur bir bakıma. ‘Umuyorsun’ sözcüğünde beliren mana epey geçmeden anlayacağımız üzere umut edilen şeyi yere çalmaya hazır şairin ironisini de açık eder.
“Hey gidi sevgili baba ürkmeden nasıl memleket denir” (Sy.45) dizesiyle benzeyiş ortaya temalır bir bakıma. Baba devletle özdeş bir iktidarken ona karşı gelmek, toplumsal maddelerin kökleşmiş kötücüllüğüne de karşı gelmektir. Fallus giyotine şu biçimde gönderilir: “hey gidi sevgili baba artık kadınlık dinine girmeliyim” (Sy.46). Bu dizeler tam da işaret etmeye çalıştığım, karanlığı yırtma denemelerinden biri sayılabilir pekâlâ. Benzeyiş öyküsünde var olan şey oğulun zaferi değil hayır; ‘toplum çöküntüsünün’ babada yarattığı hayal kırıklığı, değiştirilemeyen gelenekten sapmanın zarafetidir. Hakikaten şiir şu dizelerle kapanır içe yanlışsız: “babama benziyorsun yakınların en yabancısı ülkem/ al artık bu benzeyişle ne yapacaksan yap”. (Sy.47)
Bu benzeyişle ne yapılabilir, bu benzeyiş bize neyi işaret ediyor olabilir? Ortadan başladık evet, bu biçimde başa dönelim, şiirin girizgahına, ‘neden benziyoruz’a, niye bu benzerliği yıkamadığımıza.
Yarası Olan, Mustafa Torun, 96 syf., Mayıs Yayınları, 2021.
Biraz evvel bir şeye işaret etmeye çalışmıştım. Şiiri bilinmez bir öfkeyle donatmak tehlikesinden. Torun şiirlerinde, bu tehlikeli eşiğin farkında olan bir bakış bulunduğunu tez edeceğim. 2010 daha sonrası şiirde ve bilhassa yakın vakitte çıkan şiir kitaplarında da rahatlıkla izini sürebileceğimiz, öfkeyi canlı tutma haline dikkat çekmeye çalışıyorum. Yalnızca Naile Dire yahut Tuba Bozkurt’ta değil, (ki Bozkurt’un ironik kitap ismi geliyor aklıma, “kontrollü patlama”) bir toplumsal bellek inşası olarak her vakit ve her yerde var olan ve şiire alan açan bir yere varmak istiyorum. Bu yüzden tahminen de şiirin birinci kısmı “Lanetin adresi bilinmeli” başlığını taşır. Bir iz bırakmak, bir tespit yapmak, bulunduğu vakti ve yeri işaretlemek, bir bellek inşa etmek hali vardır burada. Evet, lanetin adresi bilinmeli diye başlayan kitap birinci şiirinde bu adresi de mimler. Bir ihtar başlığı taşır birinci şiir, isim kulakta küpe olmalıdır: “Merhamet ihtimaline karşı”. Kastettiğim şey tam da buradan neşet ediyor, geriye kalan, tek kalan, yaşama biletimiz; öfkemiz. O yüzden uyaran bir lisanla başlar kitap ve fail oldukcatan işaret edilmiştir.
“Tatlı lisan yılanı deliğinden çıkardı bizi soksun” dan “insanı yaşat ki devlet öldürsün bu bir” e varan çizgi epey süratlidir bu niçinle. Şiirin sonlarına gerçek merhamet ihtimaline karşı bir savuşturma, merhameti ortadan kaldırma atağı olarak da şu dize gelir: “hepimiz ölüleri gördük” (Sy.11). Demek müşterek bir faillik durumuna da dikkat çekmektedir artık şiir. “Hepimiz ölüleri gördük”te beliren mana, o denli kolaylıkla göz arkası edilebilecek bir olgu değildir. Sanal çağın gerekleri, ışık suratında yayılan cinayet ve katliamlar da akla gelmelidir tahminen de. Yaşadığımız çağ bizi hiç bir cürümden ari kılamaz zira en sıradan haliyle izleyicisiyiz hayatın ve bu seyir hali cürüm mahalline dönüşen her yerde müşterek failliği de birlikteinde getirir. Bu niçinle tahminen de “Kimlik Kontrol” diye başlayan ikinci şiirin birinci dizesi artık o faillik durumunu parçalamaya ve yüzleşmeye bir davettir bununla birlikte: “ölüleri konuşmalıyız”.(Sy.12)
Bu davetin şiirin dizelerinden dökülmesi, bir patlamanın yakınlığına işaret eder. Konuşmalıyız da muhatap kimdir? Kiminle ve nasıl konuşmalıyız? “Dininizi konuşmalıyız şerrinizi/ cesetler yediğiniz mabedinizi”de bir taslak çizilmiştir evet, ancak kâfi midir bu? Pisliğin konuşulacağı mahalleler bir ülke sathına yayılmamış mıdır oldukcatan? Konuşmak, tamam ancak hangi biriyle ve nasıl? ‘Türk kasabı’ şiirinden bir alıntıyla açmaya çalışayım:
“Bu kasap ne kasabı kasapları hatırla
Yediklerinde izi kestiklerinde hissenin
Bindiklerinde sırtın var
-diğerlerini de vurdular-
(…)
At yüreği türkiye kadar bir tükürük” (Sy.16/17)
İçi boşaltılmış bir organdır artık lisana gelen. Mananın azalarak, kayıplarla tümlendiği bir alan. Kasap imgesinde varlık bulan şey, öznenin kendisidir yine. “Bindiklerinde sırtın var” dizesiyle direkt bağlı bir yüzleşme şiiridir bu. Pisliği konuşmaya başlayacaksak evvel bütün kimliklerimizden sıyrılmış bir kendiliği muhatap almamız gerekmektedir. ‘Ölüleri gördük’ten ‘ölüleri konuşmalıyız’a varan çizgi lakin bu biçimde kat edilebilecektir zira. Birinci kitapta yer alan birçok şiirde bu izleği görmeye devam ediyoruz, bir kurtuluş ümidi olarak öfkeyi canlı tutmak, yatışmak değil tersine uyuşturulmaya karşı çıkmak; bunu evvel kendiyle hesaplaşarak yapmak ve bu kendiliğin ortasında salt ferdî olanı değil kolektif olanı da gorebilmek, onun izini ortaya koyabilmek problemi kast ettiğim. O niçinle “türkiye kadar bir tükürük” dizesiyle ile karşılaşıyoruz tahminen de.
Atakan Yavuz, ‘Buzdokuz’da yer alan denemelerinden birinde şuna işaret etmişti: “yazmak bir unutma biçimidir, şiir ise hatırla(t)ma.(3) Mustafa Torun’un şiirlerinde de bu çeşit bir hatırlatmanın varlığından kelam edebiliriz. Hakikaten şiirde bunun izlerini görmek, hatırlamaktan fazla hatırlatmanın baskın olduğunu belirlemek gerekmektedir. Torun şiirindeki zımnî özne, “siz” öznesi üzeredir. “Siz”; bir toplumun yabana atılmayacak çoğunluğudur kimi vakit, kimi vakit de azınlığın pasifize olmuş, yitikliğe meyyal sureti. “büyük adam büyük devlet büyük penis/ bu sizin öğrendiğiniz değil inandığınız bir his” (Sy.63) dizelerinde açığa çıkan kolektif öz, bir gerçeğin bir daha hatırlatılmasıdır bununla birlikte, tıpkı “Kayıp Keçileri Bulma Kılavuzu” şiirinde beliren şu mana üzere “keçiler kaybolmaz kurtlar iner” (Sy.50). bu biçimde Torun şiirinin kaçışa karşı çıkan, hafızayı canlı tutmaya çalışan, hatta bu kaçışı adım adım, helezonlar çizerek, darbeler vurarak bir daha şekillendirmeye çalışan anlayışta bir şiir olduğunu tez edebiliriz.
Marcel Proust “bir kitap, birçok mezar taşının üzerindeki isimlerin artık okunmadığı büyük bir mezarlıktır”(4) der ‘Yakalanan Vakit’te. Vakti, yitik anı, anıyı sanatla, edebiyatla bir daha var kılabilecek bir yere işaret eder. Ve şüphesiz bu sanatın ortasında yitirdiklerimizle hal alan bir yaşama dikkat çeker Proust. Torun sanırım ‘Yarası Olan’ ile bu silik mezar taşlarında yer alan isimleri yeniden hatırlatmaya ve konuşmaya davet ediyor bizi. ‘Bir mültecinin otopsi raporu’ndan ‘distopik hayatın manzaraları’na kadar keşfetmemiz gereken şey tahminen de bizde kaybedilenin öfkesini tanımak, onunla hemhal olarak bu yarayı sarmaktır. Aksi takdirde kabuk bağlamayan, dikiş tutmayan bu yara yayıldıkça çürüme hızlanacak vücut bozulmaya uğrayacaktır.
Pekala ‘Yarası Olan’ kimdir? Yara nedir? Metin bu sorulara direkt bir karşılık içeriyor olabilir mi? Yara, Türkçede farklı bir semantik bağlamı olan bir söz beraberinde. Yara, bugün bizim için bir kanamayı, bozulmayı, tamlığı bozan bir hali sergiliyor şüphesiz. Fakat ‘Kelimelerin Anayurdu ve Tarihi’nde İskender Savaşır, Ömer Aygün ve Timuçin Binder ile yaptığı söyleşilerde(5) şuna da dikkat çekmemiş miydi: ‘Yara’, bir olumsuzluk olarak değil tersine kesilerek ikiye ayrılan bir imgeyi, hatta vücudun ‘yarılarak’ ikiye ayrılmasını ve kanın akıtılması suretiyle (cerahatin, makus kanın) gerçekleşen ilkel tedavi biçimini ortaya koyan bir kavram olabilir. Ömer Aygün’ün bu kelimeyi daha da öteye taşıyarak ‘yara’nın hem de ‘yar’ kökü ve ‘yarmak’ fiiliyle birlikte parçalamak ve yok etmek değil adeta yaratmak suretiyle bir daha inşa etmek halini simgeleyebileceği savı, ‘yara’nın aslında ‘yarar’ ile de münasebetini ortaya koymak bağlamında farklı bir bakış sunduğu ortada. bu biçimde ‘Yarası Olan’ ile Torun’un tahminen de lisandaki bu anlamsal değişiklikten bağımsız olarak bir güzelleşme ümidini de içeren bir yerden bize seslendiğini argüman edilebilir. Zira özne, yarası olduğunun, yaralı olduğunun şuurundadır. Şuur bu idrakle yüzleşmekte ve bize yara suretiyle bir bir daha yaratma imkanı sunmaktadır tahminen de. ‘Yarası Olan’ sanırım benim için bu manası da içeren bir uyanışı işaret etmekte ve Mustafa Torun, birinci kitabıyla bütün bu anlamsal karmaşayı da içeren bir çıplaklıkla okuru baş başa bırakmaktadır. şüphesiz Ben Lerner’in önermesine kulak vererek, yani şiirin güç olmasa gerek imkânsız olduğuna bizi bir kere daha inandırarak…
Dipnotlar
- Yalçın Armağan İmgenin İcadı isimli kitabında İkinci Yeni Şiirinin kanonlaşma sürecini şöyleki tanım eder: “Ortaya çıktığı 1950’lerde dirençle karşılanan bu şekil, 1960’ların başında zayıf da olsa bir meşruiyet yerine kavuşmuş lakin 1965’ten itibaren yaşanan yer kaymasıyla meşruiyet krizine girmiş, 1981’den itibaren prestij kazanmaya başlayarak krizi kendi lehine çözmüş ve nihayet 1990’lara gelindiğinde kanonik, kurucu modernist şiir olarak kabul görmüştür.” Yalçın Armağan. İmgenin İcadı: İkinci Yeni’nin Meşruiyeti. Bağlantı Yayınları, 1. Baskı, Kasım 2019, Sy.24
- Mustafa Torun. Yarası Olan. Mayıs Yayınları.
- Atakan Yavuz. Yavaşça Tez Et- Alternatif bir yavaşlık teklifi- Poetik Hız-. Buzdokuz 9. Sayısında yer alıyor bu deneme
- Marcel Proust. Yakalanan Vakit. Çev. Roza Hakmen. YKY
- Metinde yer alan yara- yar- yarat sözleri içindeki temas ve söyleşi için bkz. Açık Radyo 95.0. Sözlerin Anayurdu ve Tarihi isimli programın “Yar Kökü ve Ötesi” isimli kısmı. Konuşmacılar: İskender Savaşır/ Ömer Aygün/ Timuçin Binder