Gülsen Ç. Saçık
Şiir üzere ismi dikkatimi çekiyor birincinin; ‘Mısır Koçanlarını Kızartan Koku’. Kendi ortasında müzikal bir ahenk taşıyor. Siyah fon üzerine ince el personelliği ile işlenmiş olağan dışı -farklı yorumlara açık- kapak resmi, bayan elinin değdiğini fısıldıyor kulağıma.
İçeriği hakkında fikir yürütemiyorum. Lakin isminden ve kapağından biçime odaklandığını sezer üzereyim. Kitabın üzerinde çeşidinin roman olduğu yazıyor. O denli bir roman ki, birebir anda bağımsız olarak da okunabilen, birbirine el vermiş on beş modül kıssadan oluşuyor. Bir manada bütünlüklü olmayan parçalanmış bir roman, öbür manada geçmişte yaşananların makul objeler tarafınca çağrışımlarla anımsandığı, yarım kalan, okurun zihninde süren hikâyeler… Muharrir tahminen de şunu söylemek istiyor, diye düşünüyor insan: Öyküler sonsuzdur. Hele ki birinci anlatılan tıpkı isimli kıssaya dönülüyorsa… Tıpkı isimle da olsa değişik içeriklerle kıssa devam edecek diyordur belki… Olamaz mı?
Okudukça susmayan iç sesim bu kitap hakkında yazmamı söylüyor bana. Muharririn birinci kitabı olduğu biçimde hayranlık verici, özgün, şaşırtan, acemi olmayan üslubu beni kendine çekiyor. Kitabın başında ve sonunda yer alan tıpkı isimli lakin muhakkak farklar içeren iki öyküye postmodernizm açısından bakmak istiyorum.
KEÇİ KILINDAN HEYBE – BİRİNCİ
Muharrir, on bir yaşındaki kız çocuğu Ezima’yı bir bahçede, ‘Mısır Koçanlarını Kızartan Koku’nun ortasında, -bir yakada gerçek, öteki yakada kurgu olan köprüde- bilhassa bırakarak giriyor anlatıya. çabucak sonrasında bu köprünün iki yakasını birbirinin üzerine katlıyor; gerçek ve kurmacayı iç içe geçiriyor. Başkarakter Ezima, genzini yakan, acıtan, terleten, öksürten bu istilacı kokuyla gerçeklikten kopup kurmacaya yanlışsız yol alıyor. “Ezima yedi yıl daha sonra, o birkaç saniye ortasındaki yaşadıklarını bir kıssanın birinci paragrafına benzetecekti.” (s.7) Metin, anlatıcı Ezima’nın –yazarın- zihninde gerçeklik ve kurmaca içindeki bu belirsizlik, bölünmüşlük çatışmasıyla kuruluyor.
Ne yapmak istediğini uygun bilen bir müellif Nibel Genç. Üstte kendinin olduğu bir üst kurmaca ile çerçevelendiriyor öyküsünü. birtakım kimi metne girip çıkarak okuru yönlendiriyor ve ilerleyen sayfalarda müellif olacak Ezima’nın gözünden üçüncü tekil şahısla, “O” perspektifiyle anlatıyor. “Gerçek olanla olmayan iç içe geçmiş ve Ezima’yı bir kıssanın içine yerleştirmişti. Ezima da kurgunun önüne çıkardığı patikada yürürken sayısız şeyin ortasından mısır koçanlarını seçmişti.” (s.7)
Nibel Genç, metnin başlangıcında öyküsünü oluştururken metni yaratma sürecini de net bir formda metnine katıyor bu biçimdelikle. Bir yandan okura sen kurgulanmış bir metnin ortasındasın bunu unutma derken; öte yandan makul bir tarih verip -3 Eylül 1994, “Mısır Koçanlarının Kızardığı Gün”- diyerek okuru gerçekliğe ikna etmek istercesine zıddını yapıyor.
Mısır Koçanlarını Kızartan Koku, Nibel Genç, 192 syf., Nota Bene Yayınları, 2017.
Metnin içine girdiğimizde “Mısır koçanlarını kızartan koku ne?” sorusu zihnimizde dolaşıyor. Bu merakla Ezima’nın damarlarında kan yerine dolaşan, onu esir alan, içini yakıp kavuran kokunun peşine düşüyoruz onunla bir arada. Muharrir bu ortada tekrar giriyor metne ve bize Koku’nun bu kıssada temel izlek olduğunu söylüyor.
Koku sözcüğünü kırk yerde geçirerek bu izleği Ezima’ya ve okura metin boyunca takip ettiriyor. Öykünün her yerine yayıldıkça yayılan koku, kâh kızgın saca yapışan kedi tüyünün kokusu oluyor, kâh yaralı bir katırın közlerin üstüne düşen kanının kokusu… Adeta özneleştiriyor bir yerde; “… kokunun mısır koçanları ortasında bir şey aradığını düşündü,” (s.13) Kokunun Meyman köyünü yok ettiği, Ezima’nın çocukluğuna el koyduğu gün milat oluyor. Ezima bu kokuyu tadıyor (acıdır), duyuyor (iliklerine kadar), görüyor (mısır koçanlarını bile kızarttığını), kokluyor, tüm hücreleriyle ve ruhuyla hissederken o gün büyüdüğünü anlıyor.
Okur da alıyor Ezima’nın benliğine işleyen kokuyu. Aslında metafor olan koku; metafordan epey daha fazla şeyi temsil ediyor. O denli bir koku ki kıssa boyunca üzerine siniyor, okuyanın burnunun direğini kırıyor adeta. Muharrir “Keçi Kılından Heybe”de ‘Mısır Koçanlarını Kızartan Koku’nun kıssasını kurmacanın hakikatini üreterek estetik bir biçimde seriyor göz önüne.
İhtimamlı bir lisan personelliği var Genç’in. Bu akıcı lisanı her satırda okuru sarıp sarmalıyor. Sözlerle o denli içli dışlı ki Ezima, objelerin rengini kendi sözcükleriyle bir daha belirliyor. “Kokunun söz rengi kahverengiydi.” (s.12) Ezima kendi kurallarını kendi koyan düş gücü sınırsız bir çocuk. Kimliğini kendi lisanıyla, kendi sözcükleriyle tanımlıyor.
Nibel Genç, anlatıcı Ezima’ya bir masal ortasında olduğunu düşündürüyor. Hayalbaz küçük bir kız o; ortasında kaldığı, mısır koçanlarını kızartacak kadar zehir kokan savaştan nefret ediyor. Yaşadığı katı gerçeklikle fakat hayalinde masallar, oyunlar, kıssalar uydurarak hayata tutunarak baş edebiliyor. Hatta uydurduğu masalların birinde kendi acısını yalnızca Zeze’nin anlayacağına inanarak ikisini birebir yazgıya ortak ediyor ve tıpkı masalın içine hapsediyor. O, kendi gerçeğini kurmaca üzerinden sözlerle ilmek ilmek örüyor. Üretiyor. “Ezima kurmacaya inanabilirdi,” … “Gerçek kurmacaya benzeriyse tartısı hafifçeleyebilir, katılıkları belirsizleşebilirdi.” (s.20)
Metin fazlaca sesli. Anlatıcı Ezima’dan diğer, müellifin sesi var. Ayrıyeten kıssadaki karakterlerin her birinin sesi var. Tıpkı isimdeki öteki “Keçi Kılından Heybe” kıssasına kadar Ezima’ya el veren şahıslara –görünüşte aile bağları ile birbirine bağladıklarına- kendi kıssalarını anlattırıyor müellif.
Genç, hem realist hem sürrealist açıdan anlatıyor metnini. Kıssanın başında anlamlandırma bulanıklığına düşürüyor okuyucuyu. Beğenilen bir bulanıklık bu. “Nasıl?”, “Ne?” sorularını sorduruyor. Metne etkin olarak katılan okur anlatıcıyla eş vakitli o soruların peşinden koşuyor.
Ezima’da, hayalinde geriye dönüp, yaşadıklarının farklı olabileceği olasılıkları hesaplayarak, şimdiyi dönüştürme eforu var. Borges’i selamlama gibi… Ayrıyeten Sait Faik’i ‘Semaver’le anarken, “Tütün Tabakası” isimli hikayesindeki -İ- (İsyan-İskân-İmza) üçgenleri, Kafka’nın metinlerindeki otorite (İktidar-Baba-Anne ya da iktidar-bürokrasi-evrak) üçgenlerini akla getiriyor.
Muharrir her ne kadar Meyman (yok fakat var) Köyü’nü, İsviçre’de bir kasabayı ve İstanbul’u yer olarak işaretlese de asıl yer Ezima’nın zihni. Vakit da yere koşut olarak ileri geri sıçrayarak Ezima’nın belleğinde esniyor, genişliyor ve bükülüyor. Her postmodern metinde olduğu üzere vakit da, yer da ön planda değil.
Müellif, karakterine ayna karşısında yakışıksız yüz oyunu oynatıyor. Ezima diğerlerinden aldığı organlarla yüzünün görünümünü eğiyor, büküyor, çarpıtıyor. Tıpkı dünya üzere karmakarışık, birbiriyle uyumsuz, modüllü hale getiriyor. Ayna artık bu parçalanmış dünyada gerçeği yansıtmıyor doğal ki… Ezima, “bazı kimi oburu olmak kimi bazı da kendine oburu olmak istiyordu.” (s.23) Nibel Genç’in bir başarısı da karakterini, bu biçimde, olmak istediği üzere aktarabilmesi.
KEÇİ KILINDAN HEYBE – SON
Ezima, anlatıyı başa döndürür. Bütün bu anlattığı öykülerin aslında Ezima’nın zihninde yaratılıp şekillendiğini söyler muharrir. “Keçi Kılından Heybe”nin hem metafor hem öykü ismi olduğunu tabir eder. Ezima masa başındadır artık ne ki zihni bir Meyman’da bir şurada bir burada kıssadan kıssaya, vakitten vakte sıçramaktadır. Aslında Ezima hiç bir yerdedir. “Ezima ne de olsa bir roman karakteridir.” (s.187) Ezima bir daha, -Mısır Koçanlarını Kızartan Koku’nun olduğu- güne bakar zihninin penceresinden: Dedesinin kardeşine Waye İvrayim’in alevlere hakikat koşuşunu görür. beraberinde ona “Gitme!” -diye bağırıldığını da duyar…
Keçi kılından heybenin içi Ezima’nın anlattığı kıssalarla dolmuş taşmıştır. On beşini anlatmıştır. Daha da anlatacakları vardır. Bu metinler kıssa olur, roman olur. Hangi çeşidi uygun görürse muharrir.
Okumaya devam et...
Şiir üzere ismi dikkatimi çekiyor birincinin; ‘Mısır Koçanlarını Kızartan Koku’. Kendi ortasında müzikal bir ahenk taşıyor. Siyah fon üzerine ince el personelliği ile işlenmiş olağan dışı -farklı yorumlara açık- kapak resmi, bayan elinin değdiğini fısıldıyor kulağıma.
İçeriği hakkında fikir yürütemiyorum. Lakin isminden ve kapağından biçime odaklandığını sezer üzereyim. Kitabın üzerinde çeşidinin roman olduğu yazıyor. O denli bir roman ki, birebir anda bağımsız olarak da okunabilen, birbirine el vermiş on beş modül kıssadan oluşuyor. Bir manada bütünlüklü olmayan parçalanmış bir roman, öbür manada geçmişte yaşananların makul objeler tarafınca çağrışımlarla anımsandığı, yarım kalan, okurun zihninde süren hikâyeler… Muharrir tahminen de şunu söylemek istiyor, diye düşünüyor insan: Öyküler sonsuzdur. Hele ki birinci anlatılan tıpkı isimli kıssaya dönülüyorsa… Tıpkı isimle da olsa değişik içeriklerle kıssa devam edecek diyordur belki… Olamaz mı?
Okudukça susmayan iç sesim bu kitap hakkında yazmamı söylüyor bana. Muharririn birinci kitabı olduğu biçimde hayranlık verici, özgün, şaşırtan, acemi olmayan üslubu beni kendine çekiyor. Kitabın başında ve sonunda yer alan tıpkı isimli lakin muhakkak farklar içeren iki öyküye postmodernizm açısından bakmak istiyorum.
KEÇİ KILINDAN HEYBE – BİRİNCİ
Muharrir, on bir yaşındaki kız çocuğu Ezima’yı bir bahçede, ‘Mısır Koçanlarını Kızartan Koku’nun ortasında, -bir yakada gerçek, öteki yakada kurgu olan köprüde- bilhassa bırakarak giriyor anlatıya. çabucak sonrasında bu köprünün iki yakasını birbirinin üzerine katlıyor; gerçek ve kurmacayı iç içe geçiriyor. Başkarakter Ezima, genzini yakan, acıtan, terleten, öksürten bu istilacı kokuyla gerçeklikten kopup kurmacaya yanlışsız yol alıyor. “Ezima yedi yıl daha sonra, o birkaç saniye ortasındaki yaşadıklarını bir kıssanın birinci paragrafına benzetecekti.” (s.7) Metin, anlatıcı Ezima’nın –yazarın- zihninde gerçeklik ve kurmaca içindeki bu belirsizlik, bölünmüşlük çatışmasıyla kuruluyor.
Ne yapmak istediğini uygun bilen bir müellif Nibel Genç. Üstte kendinin olduğu bir üst kurmaca ile çerçevelendiriyor öyküsünü. birtakım kimi metne girip çıkarak okuru yönlendiriyor ve ilerleyen sayfalarda müellif olacak Ezima’nın gözünden üçüncü tekil şahısla, “O” perspektifiyle anlatıyor. “Gerçek olanla olmayan iç içe geçmiş ve Ezima’yı bir kıssanın içine yerleştirmişti. Ezima da kurgunun önüne çıkardığı patikada yürürken sayısız şeyin ortasından mısır koçanlarını seçmişti.” (s.7)
Nibel Genç, metnin başlangıcında öyküsünü oluştururken metni yaratma sürecini de net bir formda metnine katıyor bu biçimdelikle. Bir yandan okura sen kurgulanmış bir metnin ortasındasın bunu unutma derken; öte yandan makul bir tarih verip -3 Eylül 1994, “Mısır Koçanlarının Kızardığı Gün”- diyerek okuru gerçekliğe ikna etmek istercesine zıddını yapıyor.
Mısır Koçanlarını Kızartan Koku, Nibel Genç, 192 syf., Nota Bene Yayınları, 2017.
Metnin içine girdiğimizde “Mısır koçanlarını kızartan koku ne?” sorusu zihnimizde dolaşıyor. Bu merakla Ezima’nın damarlarında kan yerine dolaşan, onu esir alan, içini yakıp kavuran kokunun peşine düşüyoruz onunla bir arada. Muharrir bu ortada tekrar giriyor metne ve bize Koku’nun bu kıssada temel izlek olduğunu söylüyor.
Koku sözcüğünü kırk yerde geçirerek bu izleği Ezima’ya ve okura metin boyunca takip ettiriyor. Öykünün her yerine yayıldıkça yayılan koku, kâh kızgın saca yapışan kedi tüyünün kokusu oluyor, kâh yaralı bir katırın közlerin üstüne düşen kanının kokusu… Adeta özneleştiriyor bir yerde; “… kokunun mısır koçanları ortasında bir şey aradığını düşündü,” (s.13) Kokunun Meyman köyünü yok ettiği, Ezima’nın çocukluğuna el koyduğu gün milat oluyor. Ezima bu kokuyu tadıyor (acıdır), duyuyor (iliklerine kadar), görüyor (mısır koçanlarını bile kızarttığını), kokluyor, tüm hücreleriyle ve ruhuyla hissederken o gün büyüdüğünü anlıyor.
Okur da alıyor Ezima’nın benliğine işleyen kokuyu. Aslında metafor olan koku; metafordan epey daha fazla şeyi temsil ediyor. O denli bir koku ki kıssa boyunca üzerine siniyor, okuyanın burnunun direğini kırıyor adeta. Muharrir “Keçi Kılından Heybe”de ‘Mısır Koçanlarını Kızartan Koku’nun kıssasını kurmacanın hakikatini üreterek estetik bir biçimde seriyor göz önüne.
İhtimamlı bir lisan personelliği var Genç’in. Bu akıcı lisanı her satırda okuru sarıp sarmalıyor. Sözlerle o denli içli dışlı ki Ezima, objelerin rengini kendi sözcükleriyle bir daha belirliyor. “Kokunun söz rengi kahverengiydi.” (s.12) Ezima kendi kurallarını kendi koyan düş gücü sınırsız bir çocuk. Kimliğini kendi lisanıyla, kendi sözcükleriyle tanımlıyor.
Nibel Genç, anlatıcı Ezima’ya bir masal ortasında olduğunu düşündürüyor. Hayalbaz küçük bir kız o; ortasında kaldığı, mısır koçanlarını kızartacak kadar zehir kokan savaştan nefret ediyor. Yaşadığı katı gerçeklikle fakat hayalinde masallar, oyunlar, kıssalar uydurarak hayata tutunarak baş edebiliyor. Hatta uydurduğu masalların birinde kendi acısını yalnızca Zeze’nin anlayacağına inanarak ikisini birebir yazgıya ortak ediyor ve tıpkı masalın içine hapsediyor. O, kendi gerçeğini kurmaca üzerinden sözlerle ilmek ilmek örüyor. Üretiyor. “Ezima kurmacaya inanabilirdi,” … “Gerçek kurmacaya benzeriyse tartısı hafifçeleyebilir, katılıkları belirsizleşebilirdi.” (s.20)
Metin fazlaca sesli. Anlatıcı Ezima’dan diğer, müellifin sesi var. Ayrıyeten kıssadaki karakterlerin her birinin sesi var. Tıpkı isimdeki öteki “Keçi Kılından Heybe” kıssasına kadar Ezima’ya el veren şahıslara –görünüşte aile bağları ile birbirine bağladıklarına- kendi kıssalarını anlattırıyor müellif.
Genç, hem realist hem sürrealist açıdan anlatıyor metnini. Kıssanın başında anlamlandırma bulanıklığına düşürüyor okuyucuyu. Beğenilen bir bulanıklık bu. “Nasıl?”, “Ne?” sorularını sorduruyor. Metne etkin olarak katılan okur anlatıcıyla eş vakitli o soruların peşinden koşuyor.
Ezima’da, hayalinde geriye dönüp, yaşadıklarının farklı olabileceği olasılıkları hesaplayarak, şimdiyi dönüştürme eforu var. Borges’i selamlama gibi… Ayrıyeten Sait Faik’i ‘Semaver’le anarken, “Tütün Tabakası” isimli hikayesindeki -İ- (İsyan-İskân-İmza) üçgenleri, Kafka’nın metinlerindeki otorite (İktidar-Baba-Anne ya da iktidar-bürokrasi-evrak) üçgenlerini akla getiriyor.
Muharrir her ne kadar Meyman (yok fakat var) Köyü’nü, İsviçre’de bir kasabayı ve İstanbul’u yer olarak işaretlese de asıl yer Ezima’nın zihni. Vakit da yere koşut olarak ileri geri sıçrayarak Ezima’nın belleğinde esniyor, genişliyor ve bükülüyor. Her postmodern metinde olduğu üzere vakit da, yer da ön planda değil.
Müellif, karakterine ayna karşısında yakışıksız yüz oyunu oynatıyor. Ezima diğerlerinden aldığı organlarla yüzünün görünümünü eğiyor, büküyor, çarpıtıyor. Tıpkı dünya üzere karmakarışık, birbiriyle uyumsuz, modüllü hale getiriyor. Ayna artık bu parçalanmış dünyada gerçeği yansıtmıyor doğal ki… Ezima, “bazı kimi oburu olmak kimi bazı da kendine oburu olmak istiyordu.” (s.23) Nibel Genç’in bir başarısı da karakterini, bu biçimde, olmak istediği üzere aktarabilmesi.
KEÇİ KILINDAN HEYBE – SON
Ezima, anlatıyı başa döndürür. Bütün bu anlattığı öykülerin aslında Ezima’nın zihninde yaratılıp şekillendiğini söyler muharrir. “Keçi Kılından Heybe”nin hem metafor hem öykü ismi olduğunu tabir eder. Ezima masa başındadır artık ne ki zihni bir Meyman’da bir şurada bir burada kıssadan kıssaya, vakitten vakte sıçramaktadır. Aslında Ezima hiç bir yerdedir. “Ezima ne de olsa bir roman karakteridir.” (s.187) Ezima bir daha, -Mısır Koçanlarını Kızartan Koku’nun olduğu- güne bakar zihninin penceresinden: Dedesinin kardeşine Waye İvrayim’in alevlere hakikat koşuşunu görür. beraberinde ona “Gitme!” -diye bağırıldığını da duyar…
Keçi kılından heybenin içi Ezima’nın anlattığı kıssalarla dolmuş taşmıştır. On beşini anlatmıştır. Daha da anlatacakları vardır. Bu metinler kıssa olur, roman olur. Hangi çeşidi uygun görürse muharrir.
Okumaya devam et...