Sanatçılar yapıtlara baş yorma işini biz filozoflara bıraksın.
Arthur Danto
Avelina Lésper’in ‘Çağdaş Sanatın Sahtekârlığı’ kitabı Emrah İmre çevirisiyle Tellekt Yayınları tarafınca yayımlandı. Çağdaş sanat, performans sanatı, kopyacılık ve feminizm hususları üzerinden sanatın nasıl sömürüldüğünü irdeleyen kitap, putları yıkma niyetinde.
Lésper’in 2015 yılında yayımlanan, geçtiğimiz günlerde ise Türkçeye kazandırılan kitabı, küçük hacimli bulunmasına karşın bir hayli hususa temas etmekte. Bu bahisler ‘Çağdaş Sanat: Sorgulanamayan Dogma, Performansa Karşı, Çalmak, Aşırmak, Kırpmak: Sanatta Kopyalamanın Biçimleri, Sanat ve Feminizm: Kota ile Şantaj içinde’ başlıkları altında toplanmış. Birinci başlığa değinmek gerekirse dogmanın sorgu kabul etmeyen -genellikle kutsallık atfedilen- bir yargı olduğunu söylemeli. Bu bağlamda dogma bir objenin hususunu ‘büyü, el çabukluğu ya da mucize kararında’ değiştiren bir kavram. Yani bir objenin maddiyatının değil manasının değişmesi. Tıpkı, Marcel Duchamp’ın ‘Çeşme’ yapıtı üzere. Kitapta açıklandıği üzere bu yapıtla bir arada düşünme ve yaratma hareketlerinin bileşiminden oluşan sanat kavramı artık tek aksiyona indirgenmekte: Düşünmek. Binlerce kopyası olan, seri üretim bir obje (hazır nesne), sanatkarın kanısı yardımıyla fiziken hiç bir değişikliğe uğramamasına karşın yeni bir objeye dönüşüyor. Bu bağlamda, “Değişim görünüme değil telaffuza dayanır” diyen müellif; çağdaş sanatın, özü itibariyle tariflere, ön-kabullere, var iseyımlara, özetlemek gerekirsesı bir lisan fenomenine dayandığını belirterek bu kavramın sanattan çok retorik bir hareket olduğunu vurgulamakta:
“basit bir objeyi sanata dönüştüren maddesel değişim aslında bir lisan fenomenidir, odağında yapıtın kavramsallaştırılması vardır, yapıta mana bahşedilmesi, sanatkarın emeli, küratörlük söylemi, yabancılaşmış ve üşengeç bir eleştirel yaklaşım vardır, yani retorik bir aksiyondur.” (s.11)
Başka bir deyişle çağdaş sanatı felsefi birtakım kabuller oluşturuyor, sanat değil. Bu oluşum sürecinin asıl kahramanı da küratörlük kurumu. Çünkü küratör, sanat yapıtı addedilen rastgele bir aksiyonu tanımlayan ve tanıtan kişi. “Bu eserler her şeydilk evvel birer sıfat ve alıntı silsilesidir” diyen Lésper, sanat olmayan bu sıradan yapıtların aklanması için Adorno, Baudrillard, Deleuze, Benjamin üzere isimlerden alıntılar kullanıldığını; küratör-sanatçı-eleştirmen dayanışması ile yaratılan ‘sahte-felsefi bir lisan yahut jargon’ aracılığıyla dogmanın korunduğunu belirtir:
“Eseri gözlerimizle görmemize gerek yoktur; var olması için hakkında yazılanlara inanmamız kafidir. Eserler ideoloji için vardır, retorik spekülasyonlar yapabilmek için, dogmalar için vardır, sanatın kendisi için değil.” (s.13)
özetlemek gerekirse, her şeyin sanat, her insanın de sanatçı olabileceği var iseyımından doğan sınırsız mana tek bir manaya indirgenerek sanatkarın niyeti de önce belirlenmiş olur. Lésper’i asıl kızdıran nokta ise tüm bu kelamda sanatkarların ‘bununla birlikte dünyayı ve insanlığı kurtarma konusunda takıntılı’ olmalarıdır. halbuki ‘kof estetiklerine’, ‘ikinci sınıf bir duvar gazetesi’ ayarındaki toplumsal bildirilerine karşın ‘sadece yüzeysel ve çocuksu olmakla kalmazlar; sahtekârca eleştirdikleri sisteme ortak olur, devlete boyun eğerler. Gerçekleştirdikleri kınamalar daima siyaseten doğruculuk çerçevesindedir.’ (s.14) birebir vakitte kelam konusu eserler kurumlar, sponsorlar ya da devlet dayanağı yardımıyla var oldukları için ‘eleştirilerini kendilerine sponsorluk eden oligarşinin ya da iktidarın tadını kaçırmayan bir tonda gerçekleştirirler.’ Bu yüzden devletin işlediği hataları örtbas ederek ‘tarihî gerçekleri çarpıtan düzmece kınamalar’ haline gelirler. Yani devlet-toplum içindeki gerginliği azaltan bir nevi tampon fonksiyonuna sahiptirler. Pekala bu eserler niye ve nasıl kabul görürler? Zira bir bağlam içerisinde sergilenirler. Bu bağlam, müzeler, stant alanları veya bunlara misal yerlerdir. Çünkü çağdaş sanatın çıkış noktası müzenin ortasındaki her şeyin sanat olduğudur.
Çağdaş Sanatın Sahtekarlığı , Avelina Lesper, Tercüman: Emrah İmre, 56 syf., Tellekt Yayınları, 2022.
“Çağdaş sanat yapıtları olağanüstü niteliklere sahip değildir ve bu nitelikleri ortasında bulundukları bağlam üzerinden sağlamaya gereksinim duyarlar. Gündelik eşyaları, bulunmuş objeleri kullanarak mesela ofis mobilyalarından fizikî yerleştirmeler ya da sokak gürültülerinden sese dayalı yerleştirmeler yapılır ve günlük hayatı teğe bir taklit eden bu objeler müzenin atmosferi yardımıyla farklı şeylere dönüşür.” (s.16)
Lésper, buradan hareketle çağdaş sanatkarların müzelere bağımlı olduğunu zira sanatlarının müze haricinde değerlendirilmesinin ve sergilenmesinin imkânsız olduğunu vurgular. Çağdaş sanatın sac ayakları bunlarla da hudutlu değildir. Bir satıcı olan küratörün sanatkardan üstün olması; sanatkarın, yerini ona bırakması da dikkat caziptir. halbuki gerçek sanatkarlar küratöre gereksinim duymazlar. Kelam konusu eserler ‘pratikte bir hiçten’ ibaret oldukları için küratörlerin retorik ve teorik telaffuzuna gereksinim hasıl olur. Tüm bunların kararı olarak her insanın sanatçı olduğu var iseyılır ki Lésper’e göre ‘sanatı yok etmek için dayatılan dogmaların en zararlısı’ işte bu dogmadır.
“Tektipleştirmek, herkesi eşit saymak sanatı komünizme çevirmeye muadildir, gerçek manada olağanüstü olanların öne çıkmasını engelleme takıntısıdır, tek öne çıkanın şahıslar değil bir ideoloji olduğu biçimsiz bir hamur yaratmaktan farksızdır.” (s.21)
Lésper, Marquis de Sade’ın katkılarının bütün performans tarihinden daha fazla olduğunun altını çizerek dogmalardan ibaret olan ve ‘tığ işi, stetoskopla kendi kalbini dinlemek, insanların kapısını çalıp biber istemek, çizgi üstünde yürümek, kitap yırtmak, lehim lambasıyla buz eritmek, karatahtaya yazmak, bir koliye girmek’ üzere hedefsiz hareketleri yücelten performans sanatlarını da eleştirir. ‘Burjuvadan esinlenen kıssadan pay ve fikirlerle yüklü eylemler’ olarak nitelediği performans sanatının görsel ve estetik hazdan, yetenek, teknik, anlatım ve yaratıcılıktan mahrum olduğunun altını çizer.
Başka bir bahiste ise çalmak, taklit etmek, kopyalamak üzere ögeler kelam konusudur. Burada ise klasik sanat yapıtlarını bozarak bunları kendilerine mal eden, eşsiz olması gereken yapıtlarının binlerce kopyasını üretebilen, birçoğu teknik açıdan zanaatkârlara gereksinim duyan ‘sanatçılar’ masaya yatırılır.
“Binlerce kopyası bulunan bir yapıtın eşsizliğinden kelam edilebilir mi? Edilemez. Hatta Hirst öldükten daha sonra da üretilmeye devam edilebilir. Kelam konusu fotoğraflara biçilen fiyatların iki buçuk milyon dolarlara ulaşması bu yapıtların sanat yapıtı olduğunu değil, yeni bir lüks piyasası oluşturduğunu gösterir.” (s.38)
Son olarak ise feminizm ve sanat ilgisini inceler Lésper. Buradaki asli tenkit ise sanat yapıtının pahasının temaya indirgenmiş olması, temanın yapıttan daha değerli addedilmesidir. Yani, sanat yapıtının mevzuya dönüştürülmemesi gerektiği belirtilir. Bu bağlamda sadece feminist bir ileti içerdiği için vasat bulunmasına karşın kabul nazarann yapıtların dokunulmazlığını kabul etmez müellif:
“Şayet eser feminist bir ileti içeriyorsa vasatlığını lisana getirmek tabu kabul edilir. Yapıtı meydana getiren ögeleri safi sanatsal açıdan tahlil eden eleştirmen berbatların, erkek yardakçılarının, sansürcülerin, ezenlerin tarafında konumlandırılır.” (s.50)
Feminist ileti içeren yapıtların umarsızca olumlanmaması gerektiğini belirten muharrir ‘hijyenik pedlerden meydana gelen bir ‘heykel’, doğum denetim haplarından yapılmış bir kolye’ üzere mamüllerin müze haricinde varlığını sürdüremeyeceğini ekler. Feminist telaffuz yardımıyla vasat yapıtının kabul görmesini sağlayan, ataerkil devlete şantaj yaparak ‘bir kurumun himayesi altında olmalarına karşın özgürleşmiş gibi’ davranan sanatkarları ise hükümeti aklamakla kabahatler.
Okumaya devam et...
Arthur Danto
Avelina Lésper’in ‘Çağdaş Sanatın Sahtekârlığı’ kitabı Emrah İmre çevirisiyle Tellekt Yayınları tarafınca yayımlandı. Çağdaş sanat, performans sanatı, kopyacılık ve feminizm hususları üzerinden sanatın nasıl sömürüldüğünü irdeleyen kitap, putları yıkma niyetinde.
Lésper’in 2015 yılında yayımlanan, geçtiğimiz günlerde ise Türkçeye kazandırılan kitabı, küçük hacimli bulunmasına karşın bir hayli hususa temas etmekte. Bu bahisler ‘Çağdaş Sanat: Sorgulanamayan Dogma, Performansa Karşı, Çalmak, Aşırmak, Kırpmak: Sanatta Kopyalamanın Biçimleri, Sanat ve Feminizm: Kota ile Şantaj içinde’ başlıkları altında toplanmış. Birinci başlığa değinmek gerekirse dogmanın sorgu kabul etmeyen -genellikle kutsallık atfedilen- bir yargı olduğunu söylemeli. Bu bağlamda dogma bir objenin hususunu ‘büyü, el çabukluğu ya da mucize kararında’ değiştiren bir kavram. Yani bir objenin maddiyatının değil manasının değişmesi. Tıpkı, Marcel Duchamp’ın ‘Çeşme’ yapıtı üzere. Kitapta açıklandıği üzere bu yapıtla bir arada düşünme ve yaratma hareketlerinin bileşiminden oluşan sanat kavramı artık tek aksiyona indirgenmekte: Düşünmek. Binlerce kopyası olan, seri üretim bir obje (hazır nesne), sanatkarın kanısı yardımıyla fiziken hiç bir değişikliğe uğramamasına karşın yeni bir objeye dönüşüyor. Bu bağlamda, “Değişim görünüme değil telaffuza dayanır” diyen müellif; çağdaş sanatın, özü itibariyle tariflere, ön-kabullere, var iseyımlara, özetlemek gerekirsesı bir lisan fenomenine dayandığını belirterek bu kavramın sanattan çok retorik bir hareket olduğunu vurgulamakta:
“basit bir objeyi sanata dönüştüren maddesel değişim aslında bir lisan fenomenidir, odağında yapıtın kavramsallaştırılması vardır, yapıta mana bahşedilmesi, sanatkarın emeli, küratörlük söylemi, yabancılaşmış ve üşengeç bir eleştirel yaklaşım vardır, yani retorik bir aksiyondur.” (s.11)
Başka bir deyişle çağdaş sanatı felsefi birtakım kabuller oluşturuyor, sanat değil. Bu oluşum sürecinin asıl kahramanı da küratörlük kurumu. Çünkü küratör, sanat yapıtı addedilen rastgele bir aksiyonu tanımlayan ve tanıtan kişi. “Bu eserler her şeydilk evvel birer sıfat ve alıntı silsilesidir” diyen Lésper, sanat olmayan bu sıradan yapıtların aklanması için Adorno, Baudrillard, Deleuze, Benjamin üzere isimlerden alıntılar kullanıldığını; küratör-sanatçı-eleştirmen dayanışması ile yaratılan ‘sahte-felsefi bir lisan yahut jargon’ aracılığıyla dogmanın korunduğunu belirtir:
“Eseri gözlerimizle görmemize gerek yoktur; var olması için hakkında yazılanlara inanmamız kafidir. Eserler ideoloji için vardır, retorik spekülasyonlar yapabilmek için, dogmalar için vardır, sanatın kendisi için değil.” (s.13)
özetlemek gerekirse, her şeyin sanat, her insanın de sanatçı olabileceği var iseyımından doğan sınırsız mana tek bir manaya indirgenerek sanatkarın niyeti de önce belirlenmiş olur. Lésper’i asıl kızdıran nokta ise tüm bu kelamda sanatkarların ‘bununla birlikte dünyayı ve insanlığı kurtarma konusunda takıntılı’ olmalarıdır. halbuki ‘kof estetiklerine’, ‘ikinci sınıf bir duvar gazetesi’ ayarındaki toplumsal bildirilerine karşın ‘sadece yüzeysel ve çocuksu olmakla kalmazlar; sahtekârca eleştirdikleri sisteme ortak olur, devlete boyun eğerler. Gerçekleştirdikleri kınamalar daima siyaseten doğruculuk çerçevesindedir.’ (s.14) birebir vakitte kelam konusu eserler kurumlar, sponsorlar ya da devlet dayanağı yardımıyla var oldukları için ‘eleştirilerini kendilerine sponsorluk eden oligarşinin ya da iktidarın tadını kaçırmayan bir tonda gerçekleştirirler.’ Bu yüzden devletin işlediği hataları örtbas ederek ‘tarihî gerçekleri çarpıtan düzmece kınamalar’ haline gelirler. Yani devlet-toplum içindeki gerginliği azaltan bir nevi tampon fonksiyonuna sahiptirler. Pekala bu eserler niye ve nasıl kabul görürler? Zira bir bağlam içerisinde sergilenirler. Bu bağlam, müzeler, stant alanları veya bunlara misal yerlerdir. Çünkü çağdaş sanatın çıkış noktası müzenin ortasındaki her şeyin sanat olduğudur.
Çağdaş Sanatın Sahtekarlığı , Avelina Lesper, Tercüman: Emrah İmre, 56 syf., Tellekt Yayınları, 2022.
“Çağdaş sanat yapıtları olağanüstü niteliklere sahip değildir ve bu nitelikleri ortasında bulundukları bağlam üzerinden sağlamaya gereksinim duyarlar. Gündelik eşyaları, bulunmuş objeleri kullanarak mesela ofis mobilyalarından fizikî yerleştirmeler ya da sokak gürültülerinden sese dayalı yerleştirmeler yapılır ve günlük hayatı teğe bir taklit eden bu objeler müzenin atmosferi yardımıyla farklı şeylere dönüşür.” (s.16)
Lésper, buradan hareketle çağdaş sanatkarların müzelere bağımlı olduğunu zira sanatlarının müze haricinde değerlendirilmesinin ve sergilenmesinin imkânsız olduğunu vurgular. Çağdaş sanatın sac ayakları bunlarla da hudutlu değildir. Bir satıcı olan küratörün sanatkardan üstün olması; sanatkarın, yerini ona bırakması da dikkat caziptir. halbuki gerçek sanatkarlar küratöre gereksinim duymazlar. Kelam konusu eserler ‘pratikte bir hiçten’ ibaret oldukları için küratörlerin retorik ve teorik telaffuzuna gereksinim hasıl olur. Tüm bunların kararı olarak her insanın sanatçı olduğu var iseyılır ki Lésper’e göre ‘sanatı yok etmek için dayatılan dogmaların en zararlısı’ işte bu dogmadır.
“Tektipleştirmek, herkesi eşit saymak sanatı komünizme çevirmeye muadildir, gerçek manada olağanüstü olanların öne çıkmasını engelleme takıntısıdır, tek öne çıkanın şahıslar değil bir ideoloji olduğu biçimsiz bir hamur yaratmaktan farksızdır.” (s.21)
Lésper, Marquis de Sade’ın katkılarının bütün performans tarihinden daha fazla olduğunun altını çizerek dogmalardan ibaret olan ve ‘tığ işi, stetoskopla kendi kalbini dinlemek, insanların kapısını çalıp biber istemek, çizgi üstünde yürümek, kitap yırtmak, lehim lambasıyla buz eritmek, karatahtaya yazmak, bir koliye girmek’ üzere hedefsiz hareketleri yücelten performans sanatlarını da eleştirir. ‘Burjuvadan esinlenen kıssadan pay ve fikirlerle yüklü eylemler’ olarak nitelediği performans sanatının görsel ve estetik hazdan, yetenek, teknik, anlatım ve yaratıcılıktan mahrum olduğunun altını çizer.
Başka bir bahiste ise çalmak, taklit etmek, kopyalamak üzere ögeler kelam konusudur. Burada ise klasik sanat yapıtlarını bozarak bunları kendilerine mal eden, eşsiz olması gereken yapıtlarının binlerce kopyasını üretebilen, birçoğu teknik açıdan zanaatkârlara gereksinim duyan ‘sanatçılar’ masaya yatırılır.
“Binlerce kopyası bulunan bir yapıtın eşsizliğinden kelam edilebilir mi? Edilemez. Hatta Hirst öldükten daha sonra da üretilmeye devam edilebilir. Kelam konusu fotoğraflara biçilen fiyatların iki buçuk milyon dolarlara ulaşması bu yapıtların sanat yapıtı olduğunu değil, yeni bir lüks piyasası oluşturduğunu gösterir.” (s.38)
Son olarak ise feminizm ve sanat ilgisini inceler Lésper. Buradaki asli tenkit ise sanat yapıtının pahasının temaya indirgenmiş olması, temanın yapıttan daha değerli addedilmesidir. Yani, sanat yapıtının mevzuya dönüştürülmemesi gerektiği belirtilir. Bu bağlamda sadece feminist bir ileti içerdiği için vasat bulunmasına karşın kabul nazarann yapıtların dokunulmazlığını kabul etmez müellif:
“Şayet eser feminist bir ileti içeriyorsa vasatlığını lisana getirmek tabu kabul edilir. Yapıtı meydana getiren ögeleri safi sanatsal açıdan tahlil eden eleştirmen berbatların, erkek yardakçılarının, sansürcülerin, ezenlerin tarafında konumlandırılır.” (s.50)
Feminist ileti içeren yapıtların umarsızca olumlanmaması gerektiğini belirten muharrir ‘hijyenik pedlerden meydana gelen bir ‘heykel’, doğum denetim haplarından yapılmış bir kolye’ üzere mamüllerin müze haricinde varlığını sürdüremeyeceğini ekler. Feminist telaffuz yardımıyla vasat yapıtının kabul görmesini sağlayan, ataerkil devlete şantaj yaparak ‘bir kurumun himayesi altında olmalarına karşın özgürleşmiş gibi’ davranan sanatkarları ise hükümeti aklamakla kabahatler.
Okumaya devam et...