Aslı Örnek
Şarkıcı Mariah Carey, hard rock kümelerinden Van Hala, 1135’te ölen İngiltere hükümdarı I. Henry’den daha sonra tahra çıkan kızı Mathilda, Büyük İskender, Berlusconi, Napoleon… Kendi alanlarında başarılı isimleri birleştiren ortak bir noktaları var ki; kibirleri… Ari Turunen’in yazdığı ‘Sen Benim Kim Olduğumu Biliyor Musun?: Kibrin Tarihi’ isimli kitapta daha birçok örnek, psikolog ve filozof görüşleriyle destekleniyor. Gittiğiniz son derece şık bir yerde, yolda, okulda, işyerinde özetlemek gerekirsesı her yerde duyduğunuz cümlenin tarihî süreci ve örnekleri aslında kelamlı bir tarihe de dikkat çekiyor.
Okurken en çok düşündüğünüz şeyse; zamane şahıslarının ağzında sakız olan ‘Sen benim kim olduğumu biliyor musun?’ çemkirişinin aslında vakte yayılan derin sarhoşluğu, insanoğlunun en ufak bir muvaffakiyet karşısında bile böbürlenen, kendi kimliğini kendinden daha sessiz, daha naif birinin üzerinde deneme hissi… Fakat insanoğlu dediğimiz cins, beşer şaşar olduğuna bakılırsa, ‘bilmeden ya da son derece bile isteye bunu hepimiz bir biçimde yapıyor olabiliriz’ duygusu da kitabı okurken beyninizi kurcalayabilir.
YEDİ GÜNAHTAN İLKİ…
Peki Hıristiyanlık inancına bakılırsa yedi günahtan birincisi sayılan ve Lucifer’e yani şeytana atfedilen kibir üzerine kitap yazma fikri nasıl doğmuş? Finlandiyalı Ari Turunen, bu sorunun yanıtını kitabın önsözünde peşinen vererek, ‘kibir için bir şey yapılabilir mi?’ sorusundan yola çıktığını söylüyor: “İnsanoğlu aya ayak bassa da, kendi gen haritasını çıkarsa da mamutları avladığımız o devirden bu yana toplumsal etkileşim yontulmadı. Kibir, hislerimizden en beyhude olanı. Bu hissiyat; savaşları, felaketleri, nefretleri ve son derece büyük fiyaskoları doğurmuş. Bu kitapla gayem kibirli ve öteki küçümseyici davranışların niye bu kadar bayağı olduğu konusunda insanları aydınlatmaya çalışmak…”
Turunen, dünya ülkelerinin yönetiliş prosedürlerini de ‘kibirli’ bulduğuna değiniyor: “Biroldukca ülkede yaşlı ve hudutlu adamlar iktidara geliyor, toplumsal medyada öfkeleniyor ve her vakit haklı olduklarına inanıyorlar. Öbür insanların görüşlerini yanlışmış üzere gösterme ve hem de diğerlerine neyin yanlış olduğunu söyleme konusunda neredeyse doğaüstü bir yetkiye sahip olduklarını düşünüyorlar. Otoriterler lakin hepsinden öte kibirliler. Toplumlara çocukmuş üzere davranıyorlar. Hükümdardan daha fazlaca kralcılar ve diğerlerinin nasıl yaşaması gerektiğini her vakit herkesten daha âlâ biliyorlar. Hatta kimileri cümbüş hedefli dizilerin içeriğine bile müdahale ediyor, hayatta hiç bir şey otoritenin müdahalesine uğramayacak kadar küçük değildir!”
Kitabın önsözünün Fince nüshasının İstanbul Topkapı Sarayı’nda yazıldığını da değinen Turunen, şunları söylüyor: “Topkapı Sarayı’nın renkli tarihi de bütün güç merkezlerinde olduğu üzere kibri anlatmakta. ötürüsıyla bu kitapta geçen şahıslar, elbette kendi ülkemi es geçmeden, dünyanın dört bir yanından geliyor.”
niçinLERİ FARKLI FARKLI…
Kibrin niçinleri farklı farklı… O niçinle kitapta da çeşitli kısımlar var. İktidar sarhoşluğu, ego, dünyanın merkezi derken daha düzgün beşerler, inhisar ve tevazu sanatıyla kibrin dermanı aranıyor. Gelelim başta verdiğim isimlerle ilgili örneklere… Muvaffakiyetin verdiği sarhoşluk kibrin doruğa ulaşmasını sağlıyor, kucak dolusu konuştuğumuz sanatçı kaprisleri de bu biçimde bu biçimde ortaya çıkıyor. Üst üste muvaffakiyetler elde edilen hard rock kümelerinden Van Hala, kulisine ortasında yalnızca kahverengi drajelerin seçilip yok edildiği bonibon doldurulmuş bir çanak istiyor. Konser mutabakatında sahne alanında bir tane bile kahverengi draje olmayacağı, aksi biçimde performansın iptal edileceği hususuna yer veriliyor. Müzikçi Mariah Carey’nin bütün muhtaçlıklarını karşılayan özel asistanın bakılırsavlerinden biri çiğnenmiş sakızlarını çöpe atmak. Bir defasında albümlerine imza atmadan evvel 20 asistanını –tuvalet kağıdının pembe bulunmasına dikkat edilmesi şartıyla- bir müzik marketin tuvaletini bir daha dekore etmek için gönderiyor.
Sen Benim Kim Olduğumu Biliyor Musun?: Kibrin Tarihi, Ari Turunen, Tercüman: Özge Acıoğlu, 173 syf., Bağlantı Yayınları, 173 s, 2022
İngiltere hükümdarı I. Henry 1135’te ölünce baronların büyük bir kısmı Henry’nin kızı Matilda’yı veliaht olarak destekliyor ama William’ın kızının oğlu Stephan taç için savaşmaya karar veriyor. Matilda taarruza geçiyor ve İngiltere’nin batı bölgelerini ele geçiriyor. çabucak sonrasında Londra’ya ulaşıyor. Londralılar Matilda’nın tacı giymesini sabırsızlıkla bekliyor. Fakat Matilda, kendisinin prensesmişçesine onurlandırılmasını talep ediyor. Fatihlerin klâsik zafer alayıyla kente giriyor ve Londra’nın yüksek rütbeli askerlerinden üzengisini öperek onurlandırılmalarını talep ediyor. Babasının isteğinin tersine, birinci iş olarak vergiler çıkartıyor. 1148 yılında, başa geçmesinden sırf birkaç hafta daha sonra Londra’dan sürülüyor ve iktidarı Stephan alıyor.
İKTİDAR SARHOŞU NASIL OLUNUR?
Feylesof Philodemus’a göre kibirli insan, ziyadesiyle zahmet ve para talep eden büyük riskler aldığı için eninde sonunda aklını kaçıyor. Diğerlerine yüksekten bakmak, aklını kaçırmak ve nankörlük daima birebir konuyu ima ediyor ki; kişilik artık muvaffakiyetle takas ediliyor.
Büyük İskender ve Napoleon iktidar olunca, beyinlerinin kimyasal yapısı değiştiği anlaşılıyor. Onların beyinlerinde mediyatör unsurlardan, serotonin ve dopamin salgılanıyor. Beynin sinyal transdüksiyonunda yer alan algılayıcı hududun muazzam düzenleme sistem ağı yeni bir halde faal oluyor. Nöronlar bu mediyatörleri başka nöronları uyararak özgür bırakmaya başlıyor, o sırada dürtüler Büyük İskender’in ve Napoleon’un nöronlarına yayılıyor. özetlemek gerekirsesı bu biçimdece iktidar sarhoşu oluyorlar. özetlemek gerekirsesı serotonin ve dopaminin psikolojimize tesiri büyük. İşlevlerinden antidepresanlarda faydalanıyor. Dopamin hazzın ortaya çıkmasında ve hislerin sisteme girmesinde faal rol oynuyor. Bu rol de, daima ödül arayan bir davranış modelinin kesimi haline geliyor. Serotonin ya da serotonin reseptörlerinin az olması intihar fikrine bile yol açabiliyor. bu biçimde şahısların beyinlerindeki serotonin düzeyleri, onları överek ve onurlandırarak bir daha yükseltilebiliyor.
TANRI’YLA KENDİNİ BİR GÖRME KUSURU
Antik devrin beşerlerine göre de hubris sendromundan yani kibrin kararı altına giren ve kendini Tanrı’yla bir nazarannlerden daha tehlikeli hiç bir şey yok. Bu durum, o kişinin kendisine utanmazca inanç duyduğuna ve rablerin yarattığı bu kainatta kendi sonlarını hiçe saydığına yoruluyor. Hubris sendromuna yakalanmış olan kişi de her şeyi yapabileceğini düşünüyor. Özgüven patlaması, kişinin etrafını yanlış yorumlamasına ve değerlendirmesine niye oluyor. Bu kişi eninde sonunda Nemesis’le yani intikam tanrıçasıyla karşılaşıyor.
Kitabın son kısmı ‘Tevazu Sanatı’ kaynağını müsamahadan, diğerlerine hürmet duymaktan ve tenkitlere tahammül etmekten alan muvaffakiyet öykülerinden alıyor. Bu niçinle bilim antik Yunan’da ve Rönesans İtalya’da doğuyor. Bu kısımda uzun uzadıya kibirle başa çıkma usulü anlatılıyor lakin özetlemek gerekirse değinmek gerekirse; ‘kişinin kendi hudutlarıyla ilgili kofluğu ve kendi harikalığı hakkındaki çarpıtılmış algısı ‘ben bilirimciliği’ doğuruyor. Antik Roma’da, zafer alayında topluma mal olmuş kahramanın tam gerisinde bakılırsavi kulağa fısıldamak olan köle durur ve şu biçimde fısıldarmış: “Fani olduğumuzu hatırla.”
Okumaya devam et...
Şarkıcı Mariah Carey, hard rock kümelerinden Van Hala, 1135’te ölen İngiltere hükümdarı I. Henry’den daha sonra tahra çıkan kızı Mathilda, Büyük İskender, Berlusconi, Napoleon… Kendi alanlarında başarılı isimleri birleştiren ortak bir noktaları var ki; kibirleri… Ari Turunen’in yazdığı ‘Sen Benim Kim Olduğumu Biliyor Musun?: Kibrin Tarihi’ isimli kitapta daha birçok örnek, psikolog ve filozof görüşleriyle destekleniyor. Gittiğiniz son derece şık bir yerde, yolda, okulda, işyerinde özetlemek gerekirsesı her yerde duyduğunuz cümlenin tarihî süreci ve örnekleri aslında kelamlı bir tarihe de dikkat çekiyor.
Okurken en çok düşündüğünüz şeyse; zamane şahıslarının ağzında sakız olan ‘Sen benim kim olduğumu biliyor musun?’ çemkirişinin aslında vakte yayılan derin sarhoşluğu, insanoğlunun en ufak bir muvaffakiyet karşısında bile böbürlenen, kendi kimliğini kendinden daha sessiz, daha naif birinin üzerinde deneme hissi… Fakat insanoğlu dediğimiz cins, beşer şaşar olduğuna bakılırsa, ‘bilmeden ya da son derece bile isteye bunu hepimiz bir biçimde yapıyor olabiliriz’ duygusu da kitabı okurken beyninizi kurcalayabilir.
YEDİ GÜNAHTAN İLKİ…
Peki Hıristiyanlık inancına bakılırsa yedi günahtan birincisi sayılan ve Lucifer’e yani şeytana atfedilen kibir üzerine kitap yazma fikri nasıl doğmuş? Finlandiyalı Ari Turunen, bu sorunun yanıtını kitabın önsözünde peşinen vererek, ‘kibir için bir şey yapılabilir mi?’ sorusundan yola çıktığını söylüyor: “İnsanoğlu aya ayak bassa da, kendi gen haritasını çıkarsa da mamutları avladığımız o devirden bu yana toplumsal etkileşim yontulmadı. Kibir, hislerimizden en beyhude olanı. Bu hissiyat; savaşları, felaketleri, nefretleri ve son derece büyük fiyaskoları doğurmuş. Bu kitapla gayem kibirli ve öteki küçümseyici davranışların niye bu kadar bayağı olduğu konusunda insanları aydınlatmaya çalışmak…”
Turunen, dünya ülkelerinin yönetiliş prosedürlerini de ‘kibirli’ bulduğuna değiniyor: “Biroldukca ülkede yaşlı ve hudutlu adamlar iktidara geliyor, toplumsal medyada öfkeleniyor ve her vakit haklı olduklarına inanıyorlar. Öbür insanların görüşlerini yanlışmış üzere gösterme ve hem de diğerlerine neyin yanlış olduğunu söyleme konusunda neredeyse doğaüstü bir yetkiye sahip olduklarını düşünüyorlar. Otoriterler lakin hepsinden öte kibirliler. Toplumlara çocukmuş üzere davranıyorlar. Hükümdardan daha fazlaca kralcılar ve diğerlerinin nasıl yaşaması gerektiğini her vakit herkesten daha âlâ biliyorlar. Hatta kimileri cümbüş hedefli dizilerin içeriğine bile müdahale ediyor, hayatta hiç bir şey otoritenin müdahalesine uğramayacak kadar küçük değildir!”
Kitabın önsözünün Fince nüshasının İstanbul Topkapı Sarayı’nda yazıldığını da değinen Turunen, şunları söylüyor: “Topkapı Sarayı’nın renkli tarihi de bütün güç merkezlerinde olduğu üzere kibri anlatmakta. ötürüsıyla bu kitapta geçen şahıslar, elbette kendi ülkemi es geçmeden, dünyanın dört bir yanından geliyor.”
niçinLERİ FARKLI FARKLI…
Kibrin niçinleri farklı farklı… O niçinle kitapta da çeşitli kısımlar var. İktidar sarhoşluğu, ego, dünyanın merkezi derken daha düzgün beşerler, inhisar ve tevazu sanatıyla kibrin dermanı aranıyor. Gelelim başta verdiğim isimlerle ilgili örneklere… Muvaffakiyetin verdiği sarhoşluk kibrin doruğa ulaşmasını sağlıyor, kucak dolusu konuştuğumuz sanatçı kaprisleri de bu biçimde bu biçimde ortaya çıkıyor. Üst üste muvaffakiyetler elde edilen hard rock kümelerinden Van Hala, kulisine ortasında yalnızca kahverengi drajelerin seçilip yok edildiği bonibon doldurulmuş bir çanak istiyor. Konser mutabakatında sahne alanında bir tane bile kahverengi draje olmayacağı, aksi biçimde performansın iptal edileceği hususuna yer veriliyor. Müzikçi Mariah Carey’nin bütün muhtaçlıklarını karşılayan özel asistanın bakılırsavlerinden biri çiğnenmiş sakızlarını çöpe atmak. Bir defasında albümlerine imza atmadan evvel 20 asistanını –tuvalet kağıdının pembe bulunmasına dikkat edilmesi şartıyla- bir müzik marketin tuvaletini bir daha dekore etmek için gönderiyor.
Sen Benim Kim Olduğumu Biliyor Musun?: Kibrin Tarihi, Ari Turunen, Tercüman: Özge Acıoğlu, 173 syf., Bağlantı Yayınları, 173 s, 2022
İngiltere hükümdarı I. Henry 1135’te ölünce baronların büyük bir kısmı Henry’nin kızı Matilda’yı veliaht olarak destekliyor ama William’ın kızının oğlu Stephan taç için savaşmaya karar veriyor. Matilda taarruza geçiyor ve İngiltere’nin batı bölgelerini ele geçiriyor. çabucak sonrasında Londra’ya ulaşıyor. Londralılar Matilda’nın tacı giymesini sabırsızlıkla bekliyor. Fakat Matilda, kendisinin prensesmişçesine onurlandırılmasını talep ediyor. Fatihlerin klâsik zafer alayıyla kente giriyor ve Londra’nın yüksek rütbeli askerlerinden üzengisini öperek onurlandırılmalarını talep ediyor. Babasının isteğinin tersine, birinci iş olarak vergiler çıkartıyor. 1148 yılında, başa geçmesinden sırf birkaç hafta daha sonra Londra’dan sürülüyor ve iktidarı Stephan alıyor.
İKTİDAR SARHOŞU NASIL OLUNUR?
Feylesof Philodemus’a göre kibirli insan, ziyadesiyle zahmet ve para talep eden büyük riskler aldığı için eninde sonunda aklını kaçıyor. Diğerlerine yüksekten bakmak, aklını kaçırmak ve nankörlük daima birebir konuyu ima ediyor ki; kişilik artık muvaffakiyetle takas ediliyor.
Büyük İskender ve Napoleon iktidar olunca, beyinlerinin kimyasal yapısı değiştiği anlaşılıyor. Onların beyinlerinde mediyatör unsurlardan, serotonin ve dopamin salgılanıyor. Beynin sinyal transdüksiyonunda yer alan algılayıcı hududun muazzam düzenleme sistem ağı yeni bir halde faal oluyor. Nöronlar bu mediyatörleri başka nöronları uyararak özgür bırakmaya başlıyor, o sırada dürtüler Büyük İskender’in ve Napoleon’un nöronlarına yayılıyor. özetlemek gerekirsesı bu biçimdece iktidar sarhoşu oluyorlar. özetlemek gerekirsesı serotonin ve dopaminin psikolojimize tesiri büyük. İşlevlerinden antidepresanlarda faydalanıyor. Dopamin hazzın ortaya çıkmasında ve hislerin sisteme girmesinde faal rol oynuyor. Bu rol de, daima ödül arayan bir davranış modelinin kesimi haline geliyor. Serotonin ya da serotonin reseptörlerinin az olması intihar fikrine bile yol açabiliyor. bu biçimde şahısların beyinlerindeki serotonin düzeyleri, onları överek ve onurlandırarak bir daha yükseltilebiliyor.
TANRI’YLA KENDİNİ BİR GÖRME KUSURU
Antik devrin beşerlerine göre de hubris sendromundan yani kibrin kararı altına giren ve kendini Tanrı’yla bir nazarannlerden daha tehlikeli hiç bir şey yok. Bu durum, o kişinin kendisine utanmazca inanç duyduğuna ve rablerin yarattığı bu kainatta kendi sonlarını hiçe saydığına yoruluyor. Hubris sendromuna yakalanmış olan kişi de her şeyi yapabileceğini düşünüyor. Özgüven patlaması, kişinin etrafını yanlış yorumlamasına ve değerlendirmesine niye oluyor. Bu kişi eninde sonunda Nemesis’le yani intikam tanrıçasıyla karşılaşıyor.
Kitabın son kısmı ‘Tevazu Sanatı’ kaynağını müsamahadan, diğerlerine hürmet duymaktan ve tenkitlere tahammül etmekten alan muvaffakiyet öykülerinden alıyor. Bu niçinle bilim antik Yunan’da ve Rönesans İtalya’da doğuyor. Bu kısımda uzun uzadıya kibirle başa çıkma usulü anlatılıyor lakin özetlemek gerekirse değinmek gerekirse; ‘kişinin kendi hudutlarıyla ilgili kofluğu ve kendi harikalığı hakkındaki çarpıtılmış algısı ‘ben bilirimciliği’ doğuruyor. Antik Roma’da, zafer alayında topluma mal olmuş kahramanın tam gerisinde bakılırsavi kulağa fısıldamak olan köle durur ve şu biçimde fısıldarmış: “Fani olduğumuzu hatırla.”
Okumaya devam et...