Özlem Karahan
Kemal Varol’un 2019 yılında yayımlanan romanı ‘Âşıklar Bayramı’, Özcan Alper direktörlüğünde sinemaya uyarlandı ve Netflix’te izleyicilerle buluştu. Bu sırada da Varol’un yeni romanı ‘Babamın Bağlaması’, Everest Yayınları tarafınca yayımlandı.
‘Babamın Bağlaması’, muharririn 2016 yılında yayımlanan ‘Ucunda Vefat Var’la başladığı ve ‘Âşıklar Bayramı’yla devam ettiği üçleme serisinin son halkası. ‘Ucunda Mevt Var’da saz âşığı Heves Ali’nin aşkıyla bir ömür yasa bürünen Ağıtçı Kadın’ı, ‘Âşıklar Bayramı’nda bir baba-oğulun, Heves Ali’yle Yusuf’un hesaplaşmasını anlatmıştı bize Varol. Yeni romanında ise merkeze Yusuf’u alıyor.
Kemal Varol’la ‘Babamın Bağlaması’nı, babaları ve oğullarını, yolları konuştuk.
Üçlemenizin üçüncü halkası ‘Babamın Bağlaması’ okurla buluştu. ‘Ucunda Mevt Var’da Heves Ali’nin aşkıyla bir ömür yasa bürünen Ağıtçı Kadın’ı, ‘Âşıklar Bayramı’nda bir baba-oğulun, Heves Ali’yle Yusuf’un hesaplaşmasını okumuştuk. Okurlar bu defa nasıl bir kıssayla tanışacak?
‘Âşıklar Bayramı’, babanın ölmedilk evvel Yusuf’a teslim ettiği bağlamayla sona ermişti. ‘Babamın Bağlaması’, tam da bu noktadan devam ediyor lakin bu kere Yusuf’a odaklanmaya çalışıyor roman. Yusuf’u düştüğü kuyudan çıkarmak, hem onu hem onun hayatındaki insanları daha serinkanlı bir bölgeye çekmekti derdim bu romanda. Yusuf, hem babasıyla, hem geride bıraktığı aşklarıyla birebir vakitte geçmişiyle yüzleşsin istedim bu uzun seyahatte. ‘Âşıklar Bayramı’nı yazarken, romanda bile isteye epeyce fazla boşluk bırakmıştım fakat senaryoyu yazdığım devirde mecburen öyküye geri döndüm ve Yusuf’un kıssasını kapatma gereksinimi duydum. Üç romandır takip ettiğim yol da bu biçimdece büsbütün sona ermiş oldu.
Yusuf, babası Heves Ali’nin vasiyeti üzerine onun tabutunu Arguvan’a götürmek için yola düşüyor. Bu yalnız seyahat için kendisiyle, çocukluğundan bugüne taşıdığı yaralarla yüzleştiği, güzelleşmek için adım attığı bir seyahat diyebilir miyiz?
Yusuf’un, babasıyla geçirdiği son üç gün ona yetmiyor sanırım. O yüzden onunla biraz daha vakit geçirmeye çalışıyor ‘Babamın Bağlaması’nda. Lakin yol boyunca yaşadığı muhasebe, hiç ummadığı bir anda gelen konuğu onun ömründe yeni bir pencere açıyor. Kendi yarasıyla bu biçimde yüzleşiyor galiba. O da güzelleşmek istiyor. Babası üzere ölürken değil, yaşarken istiyor bunu bir bakıma.
‘İNSAN KENDİSİNİ DE YOLDA TANIR’
Yol ve seyahat yalnızca bu romanın değil, üçlemenin tüm romanlarının merkezinde yer alıyor. Sizin için neyi temsil ediyor bu kavramlar?
‘Babamın Bağlaması’nın bir yerinde, Kul Yakup; “İnsan insanı yolda tanır,” diyor. Bana kalırsa insan kendisini de yolda tanır. Bütün kimliklerimden, dünya telaşından soyunduğum, yalnızca içime baktığım bir yerdir benim için yol. Geçmişin ve geleceğin eşitlendiği yegâne çizgi.
‘YUSUF, BUGÜNÜN TEMSİLİ’
Gelelim ana karakterlere… Heves Ali ve Yusuf nasıl ortaya çıktı? İlham kaynaklarınız neler oldu?
Babamın Bağlaması, Kemal Varol, Everest Yayınları, 212 S, 2022
Heves Ali, ‘Ucunda Vefat Var’ romanından doğdu. Orada tıpkı roman kahramanı olan Ağıtçı Bayan üzere, ömrümüzden yavaş yavaş çekilen bir saz aşığına odaklanmaya çalıştım lakin bu romanda Heves Ali’nin yalnızca ismi vardır, kendisi yoktur. Onun büyük aşklarından biri olan Ağıtçı Kadın’ın gözünden takip ederiz bütün kıssayı. Doğrusu bu romanı yazdıktan daha sonra ben de Heves Ali’nin nasıl bir hayat sürdüğünü merak ettim. ‘Ucunda Mevt Var’daki Heves Ali sanki nasıl bir hayat yaşadı, Ağıtçı Kadın’a niye bir sefer olsun yüzünü göstermedi, nerelerde çalıp söylemiş oldu, dere zirve, köy köy gezerken sanki ortasından neler geçti diye sordukça Heves Ali ve oğlu Yusuf yan yana gelmeye başladı zihnimde. Geçmiş ve bugünü, tıpkı roman ortasında düşündükçe de baba oğul ete kemiğe büründü.
Tam da babamı kaybettiğim periyottu ve galiba kendi sıkıntımı de yazıda sınamak istiyordum. Bir de şairlik senelerımdan beri halk edebiyatına özel bir ilgim oldu daima. Halk âşıkları, dengbêjler başucu kaynaklarımdı. Büyük bir zenginlik olan bu topraklardaki farklı kültürlerin kelamlı kültür mamüllerine odaklandım senelerca. Şairken asıl derdim, bu kültürü günümüze nasıl taşıyabileceğim, onu şiirde nasıl dönüştürebileceğimdi. Lakin bir roman müellifi olarak öbür türlü bir dönüşümün kapısını aralamam gerekiyordu. Bu yüzden bu çağın gürültüsü içinde sesleri pek duyulmayan bu eski vakit ustalarını düzyazıya çekmeye çalıştım. Heves Ali tam da bunun temsiliydi benim için. Yusuf ise, onun tam zıddı: Bugünün temsili.
Baba-oğul münasebeti metinlerinizde yer tutan hususlar içinde. Hem bir oğul tıpkı vakitte bir baba olarak, bu ilgiye dair neler söylersiniz?
Aslında birbirinin devamı olan iki roman ve uzun bir şiir haricinde baba-oğul sorunu bütün dünyamı kaplamadı ancak bir daha de en hayli oradan fark edildim galiba. Bana kalırsa baba-kız ya da anneyle kurulan tansiyonlar de baba-oğul bağlantısından geri kalır değildir. Son romanımın epigrafı olarak Kafka’nın şu kelamını kullandım: “Güzel bir yarayla geldim dünyaya, varım yoğum buydu.” Hepimiz ister ailelerimizden, ister toplumsal hayatın diğer sahnelerinden aldığımız yaralar, anılar ve anlarla sarmalanmış durumdayız.
Büyük ya da küçük, fark etmiyor. O yarayı nasıl dönüştüreceğimiz, nasıl iyileştireceğimiz, kapanmaya yüz tutmuş bir yarayı daha sonraki jenerasyonlara nasıl teslim edeceğimizdir kıymetli olan. O geçmişten nasıl bir gelecek çıkaracağımız… Ben de kendi tecrübemde bunu yapmaya çalışıyorum sanırım.
Yusuf yol boyunca çocukluğunda açılan ve bugün de hayatını çıkmazlara sokan yaralarıyla yüzleşiyor, onları güzelleştirmeye çalışıyor. Çocukluktan kalan yaralarla nasıl bir yakınlığınız, bir sıkıntınız var?
Yirmi yıldır çocuklarla iç içe olduğum bir işte çalışıyorum: Onların ruhlarındaki kırılmaları, heyecanları, memnunluk ve tasaları hayli yakından gördüğüm bir meslek bu. Onlara yol göstermeye çalışıyorum elimden geldiğince. Biliyorum zira; yürüyecekleri yolda epeyce fazla taş, fazlaca fazla mahzur, epeyce fazla gönül kırgınlığı, hayli fazla mutsuzluk var. Yollarındaki manileri bir nebze olsun temizlemeye çalışıyorum kendimce. Tahminen de çocukluk üzerine bu kadar düşünmemin bir sebebi de budur. Artık avutulursa, yarına kalmazsa daha çabuk kapanır kimi yaralar. Sıkıntım bu sanırım.
‘OLANLA DEĞİL OLMAMIŞLA İLGİLİYİM’
Hikâyenin merkezinde bir de aşk, lakin kavuşulamayan, memnun sona varmayan aşk var. Tıpkı üçlemenin evvelki iki romanında olduğu üzere. niye kavuşamıyor âşıklar sizin romanlarınızda?
Kavuşamadıkları için aşk oluyor bunun ismi tahminen de. Ben de memnun sonla biten aşkları yazmak isterdim elbet. Lakin ben olanla değil olamamışla, kavuşanla değil kavuşamamışla, varılanla değil kursakta kalanla ilgiliyim ve itiraf etmeliyim ki bunu yazmak bana her vakit daha büyülü geliyor.
‘BUGÜNDEN GEÇMİŞE BAKMAK BENİ MEMNUN EDİYOR’
Roman kahramanlarınızın meslekleri hiç bir vakit fazlaca da kolay, tanınan meslekler olmuyor. ‘Babamın Bağlaması’na gelirsek de Âşıklık geleneği ve saz âşıklarıyla ilgili biroldukca bilgi aktarıyor roman. Türküler her an her yerden kıssaya eşlik ediyor, güç katıyor. Âşıklık geleneğiyle ve müzikle münasebetinizi çok merak ediyorum.
Birfazlaca romanımda değişik mesleklerden kahramanlarım vardır. Ağıtçı bir bayan, bir saç tüccarı, saz aşığı, bir mayın arama köpeği… Bilhassa seçerim bu mesleklerle kahramanları. Bilmediğim bir dünyada gezinmek, onların ne yaptığını anlamaya çalışmak heyecanlandırır beni. Lakin okuyanlar fark etmişlerdir: Bu mesleklerle ilgili ayrıntıları daima yüzeyde fiyatım. O meslekten çok oradaki ruhla ilgiliyim ben. Âşıklık geleneğiyle ilgili bilgi verirken de birebir yolu izliyorum bir bakıma. Geleneğin teferruatlı bir bilgisinden fazla, bana bir roman müellifi olduğumu unutturmayacak bir ruh arıyorum o kahramanların dünyasında.
hayatının farklı devirlerinde karşısına çıkmış, hepsini zihninde hoş tutmuş, onlarda hoş kalmış, bu dünyadan ayrılırken hepsiyle vedalaşmaya çıkmış bir saz aşığının dünyası bana büyülü geldi birinci andan beri. Bir de bugünden geçmişe bakmak beni daima keyifli ediyor. Bütün seslerin birbirine karıştığı bu çağda, bir vakit içinder dere zirve dolaşan, dağ bayır gezen âşıkların, dengbêjlerin, dünya malına tamah etmeyen, sesleri ve kelamlarıyla dünyada iz bırakmaya çalışan bu gönül erbaplarının sesini işitmek istiyordum bir bakıma. Yazarken tek gayem buydu.
Müzikle bağıma gelince… Ben tüm kıssaların müzikle anlatıldığı kuvvetli bir kültürden geliyorum. Güzel söylemek zorundaydı o öykü anlatıcıları. Kıssaları kuvvetli olmalıydı. Dinleyicilerini günler geceler boyunca yanı başlarında tutmak için merakta bırakmalıydılar. Sesleri yanık yanık olmalıydı. Ne yaparsam yapayım daima bir ritim başucumda…
Metaforlardan pek ağır beslenen bir roman ‘Babamın Bağlaması’. Romandaki kuvvetli metaforik objelerin başında Heves Âli’nin Yusuf’a emanet ettiği, Yusuf’un kime vereceğini, ne yapacağını bilemediği bağlaması geliyor. Bu bağlamadan, temsil ettiklerinden bahseder misiniz?
‘Âşıklar Bayramı’nın sonunda babanın Yusuf’a teslim ettiği bağlama, ‘Babamın Bağlaması’nda bir metafora dönüşüyor, evet. Birinci elden şunu düşünüyoruz: Yusuf o bağlamayı alıp çalabilir her an. Çalmalı da tahminen. Bir yerde buna niyet de ediyor. Lakin bu biçimde babasına yenilmiş olur bana kalırsa. halbuki babasıyla olan problemini çözüp kendi olmak istiyor Yusuf galiba. O, bugünün insanını temsil ediyor. Bugünün kaygılarıyla sarmalanmış durumda. Lakin babanın özelinde geçmişin yükü da var omuzlarında ve o yükten kurtulmaktan çok yükünü hafifçeletmek istiyor bir bakıma. Bağlamadan hem kurtulmak istiyor tıpkı vakitte yanında dursun istiyor. Bir çıkış yolu arıyor sanırım. Roman boyunca elden ele dolaşan bağlama sonunda asıl sahibini bulunca Yusuf da rahatlıyor kanımca.
Romanlarınızda her ne anlatıyor olursanız olun, ülke ve dünya kederleri bir biçimde metinlerde, kıssada kendini gösteriyor. Covid-19, göç, mülteciler… Bir de bu romanda giderek dijitalleşen dünyada insanın ve davranışlarının değişimine de dikkat çekiyorsunuz. Bu “dijital çağ”ı nasıl gözlemliyor, bu çağda nasıl yaşıyorsunuz?
Her romanımda ne yazarsam yazayım diğer kederlerim oldu ve itiraf etmeliyim ki ana kıssanın yerinde tuttuğum bu kaygılar benim için daima daha değerli oldu. Saf bir öykü yazmayı ben de istedim daima. Fakat bu ülkede bizi çepeçevre saran sıkıntılar dururken hikâyeci yanıma fısıldamam gereken öbür gerçekler de oldu daima. bahsetmiş olduğuniz kimi konular, çabucak hemen yeniliğini koruyan sıkıntılar. Geçer ya da geçmez, bilemeyiz. Lakin pandemi periyodunun yaraları, bütün dünyayı çepeçevre saran göç krizlerinden muaf tutamazdım öykümü. Lakin ‘Babamın Bağlaması’nda dijital çağ’a farklı bir yer ayırmam gerekiyordu. Heves Ali ne kadar geçmişse, Yusuf o kadar bugündür romanda.
Heves Ali bağlamasına, Yusuf telefonuna sarılır en sıkıntı vakit içinderda. Ama bu dijital çağ bir yerden daha sonra Yusuf’u da rahatsız etmeye başlıyor sanırım. her insanın kendisiyle olan sıkıntısını daima halının altına süpürdüğü, görülme isteğinin bu kadar öne çıktığı, geçersizliğin epey bedel kazandığı, bütün seslerin birbirine karıştığı bu çağla benim de kederlerim var. Bu çağın bir parçasıyım ve artık sorunuza yanıt verirken ortada bir telefonuma bakıyorum. Anlatmaya çalıştığım biraz da bu işte. Bu düzmeceliği konuşalım istiyorum.
Romanda pek kuvvetli betimlemeler yapıyor, gündelik lisanla şiirsel anlatımı incelikle yan yana getiriyorsunuz. Romanın lisanını kurarken nasıl tercihleriniz, gayretleriniz oldu?
Bu durum yalnızca bana mahsus değil kanımca. Her muharrir, hikâyedilk evvel lisanın sularında yüzdüğünü bilir ve o suyun akacağı uygun bir yatak arar. Bir vakit içinder şiirle ziyadesiyle hemhal olmanın yararını görüyorum yazarken, tek farkım bu tahminen de. Birfazlaca yerde söylemiş oldum fakat sanırım yine etmem gerekiyor: Şairlikten gelen bir alışkanlıkla zihnim ve kalbim kadar, kulağımı da ikna etmem gerekiyor yazarken.
Bir yandan üçlemenizin final kitabı ‘Babamın Bağlaması’ okurla buluştu, öbür yandan üçlemenin bundan evvelki kitabı ‘Âşıklar Bayramı’, Özcan Alper direktörlüğünde sinema sineması olarak Netflix’te yerini aldı. Nasıl hissediyorsunuz?
Tuhaf bir devir benim için. Kendi köşemde sessiz sedasız yaşarken yapıtlarımın bu sıralar bu kadar konuşulması rahatsız ediyor beni, tüm kalbimle itiraf etmeliyim. Ancak öbür yandan ziyadesiyle içime sinen sinema için memnunum. İki defa çekimleri izleme talihim oldu. İzleyemedim daha doğrusu. Berbat oldum. Özcan, galiba bu tecrübesi yaşamam için çekimler esnasında daima yanında oturmamı istedi fakat yapamadım. Kahramanlarımın ete kemiğe bürünmesi, romandaki o cümlelerin hayat bulması garip ve kederli geldi bana. Sineması izlediğimde hissettiğim tek his acı oldu bu yüzden. Bunun elbet ferdî niçinleri de var. ‘Âşıklar Bayramı’ sineması, bir daha saz âşıklarını hatırlattığı, baba-oğul içindeki o probleme yeni bir ışık düşürdüğü, Anadolu’nun renklerini tüm gücüyle gösterdiği, Anadolu’nun o ıssızlığını vurguladığı için memnunum da ayrıyeten.
Okumaya devam et...
Kemal Varol’un 2019 yılında yayımlanan romanı ‘Âşıklar Bayramı’, Özcan Alper direktörlüğünde sinemaya uyarlandı ve Netflix’te izleyicilerle buluştu. Bu sırada da Varol’un yeni romanı ‘Babamın Bağlaması’, Everest Yayınları tarafınca yayımlandı.
‘Babamın Bağlaması’, muharririn 2016 yılında yayımlanan ‘Ucunda Vefat Var’la başladığı ve ‘Âşıklar Bayramı’yla devam ettiği üçleme serisinin son halkası. ‘Ucunda Mevt Var’da saz âşığı Heves Ali’nin aşkıyla bir ömür yasa bürünen Ağıtçı Kadın’ı, ‘Âşıklar Bayramı’nda bir baba-oğulun, Heves Ali’yle Yusuf’un hesaplaşmasını anlatmıştı bize Varol. Yeni romanında ise merkeze Yusuf’u alıyor.
Kemal Varol’la ‘Babamın Bağlaması’nı, babaları ve oğullarını, yolları konuştuk.
Üçlemenizin üçüncü halkası ‘Babamın Bağlaması’ okurla buluştu. ‘Ucunda Mevt Var’da Heves Ali’nin aşkıyla bir ömür yasa bürünen Ağıtçı Kadın’ı, ‘Âşıklar Bayramı’nda bir baba-oğulun, Heves Ali’yle Yusuf’un hesaplaşmasını okumuştuk. Okurlar bu defa nasıl bir kıssayla tanışacak?
‘Âşıklar Bayramı’, babanın ölmedilk evvel Yusuf’a teslim ettiği bağlamayla sona ermişti. ‘Babamın Bağlaması’, tam da bu noktadan devam ediyor lakin bu kere Yusuf’a odaklanmaya çalışıyor roman. Yusuf’u düştüğü kuyudan çıkarmak, hem onu hem onun hayatındaki insanları daha serinkanlı bir bölgeye çekmekti derdim bu romanda. Yusuf, hem babasıyla, hem geride bıraktığı aşklarıyla birebir vakitte geçmişiyle yüzleşsin istedim bu uzun seyahatte. ‘Âşıklar Bayramı’nı yazarken, romanda bile isteye epeyce fazla boşluk bırakmıştım fakat senaryoyu yazdığım devirde mecburen öyküye geri döndüm ve Yusuf’un kıssasını kapatma gereksinimi duydum. Üç romandır takip ettiğim yol da bu biçimdece büsbütün sona ermiş oldu.
Yusuf, babası Heves Ali’nin vasiyeti üzerine onun tabutunu Arguvan’a götürmek için yola düşüyor. Bu yalnız seyahat için kendisiyle, çocukluğundan bugüne taşıdığı yaralarla yüzleştiği, güzelleşmek için adım attığı bir seyahat diyebilir miyiz?
Yusuf’un, babasıyla geçirdiği son üç gün ona yetmiyor sanırım. O yüzden onunla biraz daha vakit geçirmeye çalışıyor ‘Babamın Bağlaması’nda. Lakin yol boyunca yaşadığı muhasebe, hiç ummadığı bir anda gelen konuğu onun ömründe yeni bir pencere açıyor. Kendi yarasıyla bu biçimde yüzleşiyor galiba. O da güzelleşmek istiyor. Babası üzere ölürken değil, yaşarken istiyor bunu bir bakıma.
‘İNSAN KENDİSİNİ DE YOLDA TANIR’
Yol ve seyahat yalnızca bu romanın değil, üçlemenin tüm romanlarının merkezinde yer alıyor. Sizin için neyi temsil ediyor bu kavramlar?
‘Babamın Bağlaması’nın bir yerinde, Kul Yakup; “İnsan insanı yolda tanır,” diyor. Bana kalırsa insan kendisini de yolda tanır. Bütün kimliklerimden, dünya telaşından soyunduğum, yalnızca içime baktığım bir yerdir benim için yol. Geçmişin ve geleceğin eşitlendiği yegâne çizgi.
‘YUSUF, BUGÜNÜN TEMSİLİ’
Gelelim ana karakterlere… Heves Ali ve Yusuf nasıl ortaya çıktı? İlham kaynaklarınız neler oldu?
Babamın Bağlaması, Kemal Varol, Everest Yayınları, 212 S, 2022
Heves Ali, ‘Ucunda Vefat Var’ romanından doğdu. Orada tıpkı roman kahramanı olan Ağıtçı Bayan üzere, ömrümüzden yavaş yavaş çekilen bir saz aşığına odaklanmaya çalıştım lakin bu romanda Heves Ali’nin yalnızca ismi vardır, kendisi yoktur. Onun büyük aşklarından biri olan Ağıtçı Kadın’ın gözünden takip ederiz bütün kıssayı. Doğrusu bu romanı yazdıktan daha sonra ben de Heves Ali’nin nasıl bir hayat sürdüğünü merak ettim. ‘Ucunda Mevt Var’daki Heves Ali sanki nasıl bir hayat yaşadı, Ağıtçı Kadın’a niye bir sefer olsun yüzünü göstermedi, nerelerde çalıp söylemiş oldu, dere zirve, köy köy gezerken sanki ortasından neler geçti diye sordukça Heves Ali ve oğlu Yusuf yan yana gelmeye başladı zihnimde. Geçmiş ve bugünü, tıpkı roman ortasında düşündükçe de baba oğul ete kemiğe büründü.
Tam da babamı kaybettiğim periyottu ve galiba kendi sıkıntımı de yazıda sınamak istiyordum. Bir de şairlik senelerımdan beri halk edebiyatına özel bir ilgim oldu daima. Halk âşıkları, dengbêjler başucu kaynaklarımdı. Büyük bir zenginlik olan bu topraklardaki farklı kültürlerin kelamlı kültür mamüllerine odaklandım senelerca. Şairken asıl derdim, bu kültürü günümüze nasıl taşıyabileceğim, onu şiirde nasıl dönüştürebileceğimdi. Lakin bir roman müellifi olarak öbür türlü bir dönüşümün kapısını aralamam gerekiyordu. Bu yüzden bu çağın gürültüsü içinde sesleri pek duyulmayan bu eski vakit ustalarını düzyazıya çekmeye çalıştım. Heves Ali tam da bunun temsiliydi benim için. Yusuf ise, onun tam zıddı: Bugünün temsili.
Baba-oğul münasebeti metinlerinizde yer tutan hususlar içinde. Hem bir oğul tıpkı vakitte bir baba olarak, bu ilgiye dair neler söylersiniz?
Aslında birbirinin devamı olan iki roman ve uzun bir şiir haricinde baba-oğul sorunu bütün dünyamı kaplamadı ancak bir daha de en hayli oradan fark edildim galiba. Bana kalırsa baba-kız ya da anneyle kurulan tansiyonlar de baba-oğul bağlantısından geri kalır değildir. Son romanımın epigrafı olarak Kafka’nın şu kelamını kullandım: “Güzel bir yarayla geldim dünyaya, varım yoğum buydu.” Hepimiz ister ailelerimizden, ister toplumsal hayatın diğer sahnelerinden aldığımız yaralar, anılar ve anlarla sarmalanmış durumdayız.
Büyük ya da küçük, fark etmiyor. O yarayı nasıl dönüştüreceğimiz, nasıl iyileştireceğimiz, kapanmaya yüz tutmuş bir yarayı daha sonraki jenerasyonlara nasıl teslim edeceğimizdir kıymetli olan. O geçmişten nasıl bir gelecek çıkaracağımız… Ben de kendi tecrübemde bunu yapmaya çalışıyorum sanırım.
Yusuf yol boyunca çocukluğunda açılan ve bugün de hayatını çıkmazlara sokan yaralarıyla yüzleşiyor, onları güzelleştirmeye çalışıyor. Çocukluktan kalan yaralarla nasıl bir yakınlığınız, bir sıkıntınız var?
Yirmi yıldır çocuklarla iç içe olduğum bir işte çalışıyorum: Onların ruhlarındaki kırılmaları, heyecanları, memnunluk ve tasaları hayli yakından gördüğüm bir meslek bu. Onlara yol göstermeye çalışıyorum elimden geldiğince. Biliyorum zira; yürüyecekleri yolda epeyce fazla taş, fazlaca fazla mahzur, epeyce fazla gönül kırgınlığı, hayli fazla mutsuzluk var. Yollarındaki manileri bir nebze olsun temizlemeye çalışıyorum kendimce. Tahminen de çocukluk üzerine bu kadar düşünmemin bir sebebi de budur. Artık avutulursa, yarına kalmazsa daha çabuk kapanır kimi yaralar. Sıkıntım bu sanırım.
‘OLANLA DEĞİL OLMAMIŞLA İLGİLİYİM’
Hikâyenin merkezinde bir de aşk, lakin kavuşulamayan, memnun sona varmayan aşk var. Tıpkı üçlemenin evvelki iki romanında olduğu üzere. niye kavuşamıyor âşıklar sizin romanlarınızda?
Kavuşamadıkları için aşk oluyor bunun ismi tahminen de. Ben de memnun sonla biten aşkları yazmak isterdim elbet. Lakin ben olanla değil olamamışla, kavuşanla değil kavuşamamışla, varılanla değil kursakta kalanla ilgiliyim ve itiraf etmeliyim ki bunu yazmak bana her vakit daha büyülü geliyor.
‘BUGÜNDEN GEÇMİŞE BAKMAK BENİ MEMNUN EDİYOR’
Roman kahramanlarınızın meslekleri hiç bir vakit fazlaca da kolay, tanınan meslekler olmuyor. ‘Babamın Bağlaması’na gelirsek de Âşıklık geleneği ve saz âşıklarıyla ilgili biroldukca bilgi aktarıyor roman. Türküler her an her yerden kıssaya eşlik ediyor, güç katıyor. Âşıklık geleneğiyle ve müzikle münasebetinizi çok merak ediyorum.
Birfazlaca romanımda değişik mesleklerden kahramanlarım vardır. Ağıtçı bir bayan, bir saç tüccarı, saz aşığı, bir mayın arama köpeği… Bilhassa seçerim bu mesleklerle kahramanları. Bilmediğim bir dünyada gezinmek, onların ne yaptığını anlamaya çalışmak heyecanlandırır beni. Lakin okuyanlar fark etmişlerdir: Bu mesleklerle ilgili ayrıntıları daima yüzeyde fiyatım. O meslekten çok oradaki ruhla ilgiliyim ben. Âşıklık geleneğiyle ilgili bilgi verirken de birebir yolu izliyorum bir bakıma. Geleneğin teferruatlı bir bilgisinden fazla, bana bir roman müellifi olduğumu unutturmayacak bir ruh arıyorum o kahramanların dünyasında.
hayatının farklı devirlerinde karşısına çıkmış, hepsini zihninde hoş tutmuş, onlarda hoş kalmış, bu dünyadan ayrılırken hepsiyle vedalaşmaya çıkmış bir saz aşığının dünyası bana büyülü geldi birinci andan beri. Bir de bugünden geçmişe bakmak beni daima keyifli ediyor. Bütün seslerin birbirine karıştığı bu çağda, bir vakit içinder dere zirve dolaşan, dağ bayır gezen âşıkların, dengbêjlerin, dünya malına tamah etmeyen, sesleri ve kelamlarıyla dünyada iz bırakmaya çalışan bu gönül erbaplarının sesini işitmek istiyordum bir bakıma. Yazarken tek gayem buydu.
Müzikle bağıma gelince… Ben tüm kıssaların müzikle anlatıldığı kuvvetli bir kültürden geliyorum. Güzel söylemek zorundaydı o öykü anlatıcıları. Kıssaları kuvvetli olmalıydı. Dinleyicilerini günler geceler boyunca yanı başlarında tutmak için merakta bırakmalıydılar. Sesleri yanık yanık olmalıydı. Ne yaparsam yapayım daima bir ritim başucumda…
Metaforlardan pek ağır beslenen bir roman ‘Babamın Bağlaması’. Romandaki kuvvetli metaforik objelerin başında Heves Âli’nin Yusuf’a emanet ettiği, Yusuf’un kime vereceğini, ne yapacağını bilemediği bağlaması geliyor. Bu bağlamadan, temsil ettiklerinden bahseder misiniz?
‘Âşıklar Bayramı’nın sonunda babanın Yusuf’a teslim ettiği bağlama, ‘Babamın Bağlaması’nda bir metafora dönüşüyor, evet. Birinci elden şunu düşünüyoruz: Yusuf o bağlamayı alıp çalabilir her an. Çalmalı da tahminen. Bir yerde buna niyet de ediyor. Lakin bu biçimde babasına yenilmiş olur bana kalırsa. halbuki babasıyla olan problemini çözüp kendi olmak istiyor Yusuf galiba. O, bugünün insanını temsil ediyor. Bugünün kaygılarıyla sarmalanmış durumda. Lakin babanın özelinde geçmişin yükü da var omuzlarında ve o yükten kurtulmaktan çok yükünü hafifçeletmek istiyor bir bakıma. Bağlamadan hem kurtulmak istiyor tıpkı vakitte yanında dursun istiyor. Bir çıkış yolu arıyor sanırım. Roman boyunca elden ele dolaşan bağlama sonunda asıl sahibini bulunca Yusuf da rahatlıyor kanımca.
Romanlarınızda her ne anlatıyor olursanız olun, ülke ve dünya kederleri bir biçimde metinlerde, kıssada kendini gösteriyor. Covid-19, göç, mülteciler… Bir de bu romanda giderek dijitalleşen dünyada insanın ve davranışlarının değişimine de dikkat çekiyorsunuz. Bu “dijital çağ”ı nasıl gözlemliyor, bu çağda nasıl yaşıyorsunuz?
Her romanımda ne yazarsam yazayım diğer kederlerim oldu ve itiraf etmeliyim ki ana kıssanın yerinde tuttuğum bu kaygılar benim için daima daha değerli oldu. Saf bir öykü yazmayı ben de istedim daima. Fakat bu ülkede bizi çepeçevre saran sıkıntılar dururken hikâyeci yanıma fısıldamam gereken öbür gerçekler de oldu daima. bahsetmiş olduğuniz kimi konular, çabucak hemen yeniliğini koruyan sıkıntılar. Geçer ya da geçmez, bilemeyiz. Lakin pandemi periyodunun yaraları, bütün dünyayı çepeçevre saran göç krizlerinden muaf tutamazdım öykümü. Lakin ‘Babamın Bağlaması’nda dijital çağ’a farklı bir yer ayırmam gerekiyordu. Heves Ali ne kadar geçmişse, Yusuf o kadar bugündür romanda.
Heves Ali bağlamasına, Yusuf telefonuna sarılır en sıkıntı vakit içinderda. Ama bu dijital çağ bir yerden daha sonra Yusuf’u da rahatsız etmeye başlıyor sanırım. her insanın kendisiyle olan sıkıntısını daima halının altına süpürdüğü, görülme isteğinin bu kadar öne çıktığı, geçersizliğin epey bedel kazandığı, bütün seslerin birbirine karıştığı bu çağla benim de kederlerim var. Bu çağın bir parçasıyım ve artık sorunuza yanıt verirken ortada bir telefonuma bakıyorum. Anlatmaya çalıştığım biraz da bu işte. Bu düzmeceliği konuşalım istiyorum.
Romanda pek kuvvetli betimlemeler yapıyor, gündelik lisanla şiirsel anlatımı incelikle yan yana getiriyorsunuz. Romanın lisanını kurarken nasıl tercihleriniz, gayretleriniz oldu?
Bu durum yalnızca bana mahsus değil kanımca. Her muharrir, hikâyedilk evvel lisanın sularında yüzdüğünü bilir ve o suyun akacağı uygun bir yatak arar. Bir vakit içinder şiirle ziyadesiyle hemhal olmanın yararını görüyorum yazarken, tek farkım bu tahminen de. Birfazlaca yerde söylemiş oldum fakat sanırım yine etmem gerekiyor: Şairlikten gelen bir alışkanlıkla zihnim ve kalbim kadar, kulağımı da ikna etmem gerekiyor yazarken.
Bir yandan üçlemenizin final kitabı ‘Babamın Bağlaması’ okurla buluştu, öbür yandan üçlemenin bundan evvelki kitabı ‘Âşıklar Bayramı’, Özcan Alper direktörlüğünde sinema sineması olarak Netflix’te yerini aldı. Nasıl hissediyorsunuz?
Tuhaf bir devir benim için. Kendi köşemde sessiz sedasız yaşarken yapıtlarımın bu sıralar bu kadar konuşulması rahatsız ediyor beni, tüm kalbimle itiraf etmeliyim. Ancak öbür yandan ziyadesiyle içime sinen sinema için memnunum. İki defa çekimleri izleme talihim oldu. İzleyemedim daha doğrusu. Berbat oldum. Özcan, galiba bu tecrübesi yaşamam için çekimler esnasında daima yanında oturmamı istedi fakat yapamadım. Kahramanlarımın ete kemiğe bürünmesi, romandaki o cümlelerin hayat bulması garip ve kederli geldi bana. Sineması izlediğimde hissettiğim tek his acı oldu bu yüzden. Bunun elbet ferdî niçinleri de var. ‘Âşıklar Bayramı’ sineması, bir daha saz âşıklarını hatırlattığı, baba-oğul içindeki o probleme yeni bir ışık düşürdüğü, Anadolu’nun renklerini tüm gücüyle gösterdiği, Anadolu’nun o ıssızlığını vurguladığı için memnunum da ayrıyeten.
Okumaya devam et...