Nilgün Taylan
William Lindsay Gresham az lakin öz yazan müelliflerden. Beş altı kitabı var, birden fazla da kurgu dışı. Onu çağdaşı müelliflerden ayıran en kıymetli şey de ilgilendiği alan ve buna olan tutkusu sanıyorum. Gresham bir yandan spritüal sıkıntılarla, bir yandan da karnavallarla alakalı araştırmalar yapan, bunu hem kurmaca birebir vakitte kurmaca dışı alanlarda yazan biri.
1909’da Amerika’da doğan Gresham, küçük yaşlarda tanıştığı karnavallardan hayli etkilenir. Bu gizemli, büyülü dünya onun hayal âlemini bir daha biçimlendirir güya. Anne ve babası çabucak hemen küçükken boşandığı için Gresham’ın hayatı da savrulmaya başlar: İki defa evlenip boşanır, İspanya İç Savaşı’na istekli olarak katılır, alkolizmle, tüberkülozla boğuşur ve başarısız bir intihar teşebbüsünde bulunur…
Gresham’ın debdebeyle geçen ömrü, 1939’da İspanya’dan Amerika’ya dönüp bir mecmuada editörlük yapmaya başlamasıyla biraz tertibe girer. bir daha evlenir ve bu vakte kadar dağınık bir disiplinle ilerleyen yazı dünyası da bu tertipten nasibini alır.
Birinci kitabı ve birinci romanı olan ‘Kâbus Sokağı’ 1946’da yayınlanır. Kitap, beklenenin fazlaca üstünde bir muvaffakiyet göstererek oldukcasatanlar ortasına girer. İlerleyen senelerda, başta karnavallar olmak üzere çeşitli konularda kurgu dışı kitaplar muharrir, fakat hiç biri ‘Kâbus Sokağı’nın muvaffakiyetini yakalayamaz.
İNSAN HER ŞEYE ALIŞIR
‘Kâbus Sokağı’, Gresham’ın Türkçeye çevrilen tek kitabı. O da geçtiğimiz günlerde, İthaki Yayınları etiketi, Avi Pardo’nun çevirisiyle raflara girdi. Belirtmekte yarar var; ‘Kâbus Sokağı’ “İthaki Gölge” serisinin ikinci kitabı. Birincisi de Jim Thompson’ın ‘İçimdeki Katil’i. Cürüm edebiyatının değerli örneklerini okuyacağımız bu serinin başka kitaplarını da merakla beklediğimi söyleyeyim.
‘Kâbus Sokağı’ bir karnavalda, oradaki dünya etrafında geçer. Olayın başkişisi Stan, bir tesadüf yapıtı rastladığı karnavalda küçük bir görevle çalışmaya başlar ve yeteneğine bir de öğrenme kabiliyeti eklenince, kısa vakitte düzgün bir mentalist olur. Dahası işin bütün hilesini ve insan okumayı öğrenir. bu biçimdece karnavalda tanışıp âşık olduğu Molly’yle birlikte gözlerini üst dikerek yeteneklerini lüks yerlerde zenginlere sergilemeye başlar.
Kabus Sokağı, William Lindsay Gresham, Mütercim: Avi Pardo, 312 syf., İthaki Yayınları, 2021.
Kitabın başında, Stan’in karnavala birinci geldiği anlarda karşılaştığı bir canavar vardır. Canavar diye tabir edilen bu kişi insanlıktan çıkmış, kafese kapatılan biridir ve gösterisi de önüne atılan canlı tavuk, fare üzere hayvanların boyunlarını ısırarak kopartmaktan, onların kanını içmekten ibarettir. (Kitapta “canavar” olarak geçen bu tabirin İngilizcesi “geek”tir. Geek de, mentalist, sihirbaz, akrobat üzere bir “yetenek” ismidir aslında. Devrin karnaval kültürüne ve İngilizce sözcüklere bakıldığında, geek’ler nitekim de bu işi yaparlar; bir canavar üzere hırpani biçimde davranarak tavukların başını ısırarak koparır ve seyircilere kaygı verirler.)
Stan birinci kere bir canavarla karşılaştığı için çekinir ancak daha sonra bir insanın niye bu biçimde bir işi kabul ettiğini düşünür. Karnavalın sahibi Clem bunu şu biçimde açıklar:
“Bir adam seçersin, canavar falan değildir- ayyaştır. Günde bir şişe içen budalanın biri. Ona şöyleki dersin: ‘Sana küçük bir iş sunabilirim. Süreksiz bir iş. Yeni bir canavara muhtaçlığımız var…’ Bunu bir hafta boyunca yapar ve ona her gün şişesini verirsin, bir de yatacak yer… Bir hafta daha sonra ona, ‘Gerçek bir canavar bulmam gerekiyor, işin bitti,’ dersin. Bu onu korkutur zira alkoliklerin en büyük korkusu mahrumluk krizine girmektir… O gece konuşmayı uzattıkça uzatırsın, yeterlice abartırsın. Ve sen konuşurken, o ayılacağını ve krize gireceğini düşünüyordur… daha sonra tavuğu fırlatırsın. Canavarlaşır.”
‘Kâbus Sokağı’ aslında Clem’in bu uzun tiradı üzerine heyetidir. Canavar ne demek, insan nasıl ve hangi şartlarda canavarlaşır, kararı ne olur?
CANAVARLIK VE İLAH
Kitaptaki bir başka değerli detay ise tarot kartlarıdır. Stan karnavalda Medyum Zeena ve onun hilecisi Pete ile çalışmaya başlar. Zeena fırsat bulduğunda, kendi ortalarındayken tarot bakar ve insanlara çeşitli şeyler söyler. Bunlara da kimse inanmaz olağan lakin Stan’in mukadderatıyla ona çıkan kartlar enteresan biçimde örtüşmeye başlar. aslına bakarsanız Gresham da yirmi iki kısımdan oluşan romanın her kısmına bir tarot kartı ismini verir. bu biçimdece gizem tamamıyla artar.
Pete’in Stan’a tavsiye niyetiyle (filmde) söylemiş olduği kelamların ehemmiyeti de burada ortaya çıkar. Pete, bütün mentalist numaraları ona öğrettikten daha sonra şu biçimde der:
“Bir adam kendi palavralarına inandığında, güce sahip olduğunu düşünmeye başladığında gözleri kapanır, zira artık her şeyin gerçek olduğuna inanıyordur. Ve beşerler ziyan görür. Yeterli, Tanrı’dan korkan beşerler. Ve daha sonra palavra söylersin. Palavra söylersin. Ve palavralar bitmiş olduğinde olan olmuştur. İlah sana dik dik bakar. Nereye dönersen dön. Hiç kimse Tanrı’yı geçemez Stan.”
Stan’in bütün istikrarı de İlah olmakla canavarlaşmak içinde sarfiyat gelir.
SİNEMA UYARLAMALARI
1946 yılında yayınlanan ‘Kâbus Sokağı’ o kadar dikkat çeker ki, 20th Century Fox kitabın haklarını (bir bilgiye nazaran 50 bin dolara) satın alır. Hiç bekletmez, çabucak çekimlere başlar ve 1947’de sineması gösterime sokar. Sonuç pek beklendiği üzere olmaz, gişede kendini güç kurtarır ve eleştirmenlerden de o denli aman aman övgüler almaz.
Çizgi roman ve müzikal versiyonlarının akabinde kitabın ikinci uyarlaması ise geçtiğimiz yıl yapılır. Alışılmış bu seferki takımı tam bir yıldızlar geçididir. Direktör koltuğundan kaygı sinemasının kıymetli isimlerinden Guillermo del Toro vardır. Oyuncuları içindeysa Bradley Cooper, Cate Blanchett, Rooney Mara, Toni Collette üzere isimler bulunur.
Bu iki sinemanın en büyük farkı finallerindedir. Del Toro’nun versiyonu kitabın finaliyle birebirdir. 1947’deki uyarlamadaysa kitabın finali fazlaca sert bulunduğu için küçük bir sahne daha eklenerek, biraz daha yumuşatılma gereği görülmüştür.
Gresham, niye bilinmez, tekrar kurmaca yazmaz. En yeterli bildiği şeyi, en yeterli biçimde anlatarak fazlaca başarılı olur. Bu da yetmezmiş üzere bütün ömrü tepetaklak olmaya devam eder. hayatının son günlerinde sıhhati giderek kötüleşir ve o da bir otel odasında uyku hapı içerek intihar eder. Cesedi günler daha sonra bulunur. Cebindeki kartvizitinde “Adres Yok. Telefon Yok. İş Yok. Para Yok. Emekli” yazmaktadır.
Okumaya devam et...
William Lindsay Gresham az lakin öz yazan müelliflerden. Beş altı kitabı var, birden fazla da kurgu dışı. Onu çağdaşı müelliflerden ayıran en kıymetli şey de ilgilendiği alan ve buna olan tutkusu sanıyorum. Gresham bir yandan spritüal sıkıntılarla, bir yandan da karnavallarla alakalı araştırmalar yapan, bunu hem kurmaca birebir vakitte kurmaca dışı alanlarda yazan biri.
1909’da Amerika’da doğan Gresham, küçük yaşlarda tanıştığı karnavallardan hayli etkilenir. Bu gizemli, büyülü dünya onun hayal âlemini bir daha biçimlendirir güya. Anne ve babası çabucak hemen küçükken boşandığı için Gresham’ın hayatı da savrulmaya başlar: İki defa evlenip boşanır, İspanya İç Savaşı’na istekli olarak katılır, alkolizmle, tüberkülozla boğuşur ve başarısız bir intihar teşebbüsünde bulunur…
Gresham’ın debdebeyle geçen ömrü, 1939’da İspanya’dan Amerika’ya dönüp bir mecmuada editörlük yapmaya başlamasıyla biraz tertibe girer. bir daha evlenir ve bu vakte kadar dağınık bir disiplinle ilerleyen yazı dünyası da bu tertipten nasibini alır.
Birinci kitabı ve birinci romanı olan ‘Kâbus Sokağı’ 1946’da yayınlanır. Kitap, beklenenin fazlaca üstünde bir muvaffakiyet göstererek oldukcasatanlar ortasına girer. İlerleyen senelerda, başta karnavallar olmak üzere çeşitli konularda kurgu dışı kitaplar muharrir, fakat hiç biri ‘Kâbus Sokağı’nın muvaffakiyetini yakalayamaz.
İNSAN HER ŞEYE ALIŞIR
‘Kâbus Sokağı’, Gresham’ın Türkçeye çevrilen tek kitabı. O da geçtiğimiz günlerde, İthaki Yayınları etiketi, Avi Pardo’nun çevirisiyle raflara girdi. Belirtmekte yarar var; ‘Kâbus Sokağı’ “İthaki Gölge” serisinin ikinci kitabı. Birincisi de Jim Thompson’ın ‘İçimdeki Katil’i. Cürüm edebiyatının değerli örneklerini okuyacağımız bu serinin başka kitaplarını da merakla beklediğimi söyleyeyim.
‘Kâbus Sokağı’ bir karnavalda, oradaki dünya etrafında geçer. Olayın başkişisi Stan, bir tesadüf yapıtı rastladığı karnavalda küçük bir görevle çalışmaya başlar ve yeteneğine bir de öğrenme kabiliyeti eklenince, kısa vakitte düzgün bir mentalist olur. Dahası işin bütün hilesini ve insan okumayı öğrenir. bu biçimdece karnavalda tanışıp âşık olduğu Molly’yle birlikte gözlerini üst dikerek yeteneklerini lüks yerlerde zenginlere sergilemeye başlar.
Kabus Sokağı, William Lindsay Gresham, Mütercim: Avi Pardo, 312 syf., İthaki Yayınları, 2021.
Kitabın başında, Stan’in karnavala birinci geldiği anlarda karşılaştığı bir canavar vardır. Canavar diye tabir edilen bu kişi insanlıktan çıkmış, kafese kapatılan biridir ve gösterisi de önüne atılan canlı tavuk, fare üzere hayvanların boyunlarını ısırarak kopartmaktan, onların kanını içmekten ibarettir. (Kitapta “canavar” olarak geçen bu tabirin İngilizcesi “geek”tir. Geek de, mentalist, sihirbaz, akrobat üzere bir “yetenek” ismidir aslında. Devrin karnaval kültürüne ve İngilizce sözcüklere bakıldığında, geek’ler nitekim de bu işi yaparlar; bir canavar üzere hırpani biçimde davranarak tavukların başını ısırarak koparır ve seyircilere kaygı verirler.)
Stan birinci kere bir canavarla karşılaştığı için çekinir ancak daha sonra bir insanın niye bu biçimde bir işi kabul ettiğini düşünür. Karnavalın sahibi Clem bunu şu biçimde açıklar:
“Bir adam seçersin, canavar falan değildir- ayyaştır. Günde bir şişe içen budalanın biri. Ona şöyleki dersin: ‘Sana küçük bir iş sunabilirim. Süreksiz bir iş. Yeni bir canavara muhtaçlığımız var…’ Bunu bir hafta boyunca yapar ve ona her gün şişesini verirsin, bir de yatacak yer… Bir hafta daha sonra ona, ‘Gerçek bir canavar bulmam gerekiyor, işin bitti,’ dersin. Bu onu korkutur zira alkoliklerin en büyük korkusu mahrumluk krizine girmektir… O gece konuşmayı uzattıkça uzatırsın, yeterlice abartırsın. Ve sen konuşurken, o ayılacağını ve krize gireceğini düşünüyordur… daha sonra tavuğu fırlatırsın. Canavarlaşır.”
‘Kâbus Sokağı’ aslında Clem’in bu uzun tiradı üzerine heyetidir. Canavar ne demek, insan nasıl ve hangi şartlarda canavarlaşır, kararı ne olur?
CANAVARLIK VE İLAH
Kitaptaki bir başka değerli detay ise tarot kartlarıdır. Stan karnavalda Medyum Zeena ve onun hilecisi Pete ile çalışmaya başlar. Zeena fırsat bulduğunda, kendi ortalarındayken tarot bakar ve insanlara çeşitli şeyler söyler. Bunlara da kimse inanmaz olağan lakin Stan’in mukadderatıyla ona çıkan kartlar enteresan biçimde örtüşmeye başlar. aslına bakarsanız Gresham da yirmi iki kısımdan oluşan romanın her kısmına bir tarot kartı ismini verir. bu biçimdece gizem tamamıyla artar.
Pete’in Stan’a tavsiye niyetiyle (filmde) söylemiş olduği kelamların ehemmiyeti de burada ortaya çıkar. Pete, bütün mentalist numaraları ona öğrettikten daha sonra şu biçimde der:
“Bir adam kendi palavralarına inandığında, güce sahip olduğunu düşünmeye başladığında gözleri kapanır, zira artık her şeyin gerçek olduğuna inanıyordur. Ve beşerler ziyan görür. Yeterli, Tanrı’dan korkan beşerler. Ve daha sonra palavra söylersin. Palavra söylersin. Ve palavralar bitmiş olduğinde olan olmuştur. İlah sana dik dik bakar. Nereye dönersen dön. Hiç kimse Tanrı’yı geçemez Stan.”
Stan’in bütün istikrarı de İlah olmakla canavarlaşmak içinde sarfiyat gelir.
SİNEMA UYARLAMALARI
1946 yılında yayınlanan ‘Kâbus Sokağı’ o kadar dikkat çeker ki, 20th Century Fox kitabın haklarını (bir bilgiye nazaran 50 bin dolara) satın alır. Hiç bekletmez, çabucak çekimlere başlar ve 1947’de sineması gösterime sokar. Sonuç pek beklendiği üzere olmaz, gişede kendini güç kurtarır ve eleştirmenlerden de o denli aman aman övgüler almaz.
Çizgi roman ve müzikal versiyonlarının akabinde kitabın ikinci uyarlaması ise geçtiğimiz yıl yapılır. Alışılmış bu seferki takımı tam bir yıldızlar geçididir. Direktör koltuğundan kaygı sinemasının kıymetli isimlerinden Guillermo del Toro vardır. Oyuncuları içindeysa Bradley Cooper, Cate Blanchett, Rooney Mara, Toni Collette üzere isimler bulunur.
Bu iki sinemanın en büyük farkı finallerindedir. Del Toro’nun versiyonu kitabın finaliyle birebirdir. 1947’deki uyarlamadaysa kitabın finali fazlaca sert bulunduğu için küçük bir sahne daha eklenerek, biraz daha yumuşatılma gereği görülmüştür.
Gresham, niye bilinmez, tekrar kurmaca yazmaz. En yeterli bildiği şeyi, en yeterli biçimde anlatarak fazlaca başarılı olur. Bu da yetmezmiş üzere bütün ömrü tepetaklak olmaya devam eder. hayatının son günlerinde sıhhati giderek kötüleşir ve o da bir otel odasında uyku hapı içerek intihar eder. Cesedi günler daha sonra bulunur. Cebindeki kartvizitinde “Adres Yok. Telefon Yok. İş Yok. Para Yok. Emekli” yazmaktadır.
Okumaya devam et...