Yalınlık ve sıradanlik birden fazla vakit karıştırılıyor, hatta birbirinin yerine kullanılıyor: Yalınlığın özündeki bilgelik, sakinlik ve netlik paranteze alınarak kofluk, geçersizlik ve sakillik geçer akçe hâline getirilip basitlaştırılıyor. Emsal bir durum vasatlık için de geçerli; sakilliğin yaygınlaşması, bilgi olmayanın bilgi üzere sunulması, bir şeyin ya da kişinin ansızın yüceltilmesi ve akabinde tıpkı süratle yok sayılması, vasatlığın hayatımızda kapladığı yeri daima büyütüyor.
Öte yandan, günümüzde çabucak her insanın kendisini her şeyin ve diğerlerinin üstünde konumlandırıp âdeta “üstün insan” üzere görmesi, vasatlığın alanını enikonu genişletirken sıradanliği normalleştirip yalınlığı git gide silikleştiriyor. Sonunda sıradan ve vasat olanlar, bilgiye ve yalınlığa saldırıyor.
Müellif ve felsefeci Alain Deneault, ‘Vasatlığın İktidarı’nda bu atağa dair çözümlemeler yaparken vasatlığın, iktidarı ele geçirme süreciyle ilgili tahlillere girişiyor.
ORTALAMANIN UYMAK ZORUNDA OLDUĞUMUZ ÖLÇÜTE DÖNÜŞMESİ
Deneault, vasatlığın ne manaya geldiğini, onun nelere yol açtığını ve bu kadar makbul hâle nasıl geldiğini anlatmaya çalışırken değerli bir soru ve ona vermeye uğraştığı karşılıklarla koyuluyor yola: “Vasat bir insanın esas mahareti nedir? Öteki vasatı tanımasıdır. birlikte birilerine yağ çekerler, güzelliklerinin karşılıksız kalmamasına dikkat ederler ve benzerilerini kendilerine çekmenin yollarını çarçabuk buldukları için büyüyen bir topluluğun iktidarını kurarlar. Nitekim değerli olan, aptallıktan uzak durmak değil onun güç imgeleriyle süslenmesini sağlamaktır.”
Kardeşleri sakillik, aptallık, yüzeysellik ve pragmatizmle birlikte yol alan vasatlık; ortalamanın üstünlüğü diye tanımlanabilir. Vasat insan, ne vakit ve nerede bulunacağını, kime selam vermesi gerektiğini bilen kişi olarak öne çıkar. Deneault, vasatlığın iktidarının “yetke verilmiş ortalama” olduğunu söylüyor: “Vasatlık iktidarı, o denli bir tertip kurar ki orada artık ortalama, bizim mevcut durumu kavramamıza imkan sağlayan soyut bir sentez değil, uymak zorunda olduğumuz ölçüttür.”
Deneault’ya bakılırsa emeğin bölünmesi, emeğe karşı geliştirilen kayıtsızlık, tüketim kültürü, popülizm, düşünme tembelliği ve sadece yapmaya odaklanma vasatlığın iktidarını güçlendirdi, güçlendirmeye devam ediyor. Bilgi sahibi olmayan ya da bilgi olmayanı bilgiymiş üzere satan “uzmanlar” ve birey yerine kitle isteyen siyasetçiler ise bu çarkı daha süratli döndürüyor. Özgüveni çok yüksek ve kendisinin fazlaca bilgili olduğunu düşünen vasat insanların, kendi bayağılıklarını fark etmemesi de süreci daha trajikomik hâle getiriyor.
Deneault’ya göre vasatların kendilerine uygun halde kurduğu “sistem” ve akabinde inşa ettiği iktidarın özünde, dar etraflarında muvaffakiyete ulaşma ve beğenilen olma dileği bulunuyor. bu biçimdece vasatlık iktidarı muğlaklığın, inandırmanın, donanımsızlığın ve sahteliklerin prim yaptığı bir nizama dönüşüyor: “Vasatlık iktidarı insanları bir sonuç yanılsaması yaratan çalışma taklidi yapmaya yönlendirir. ‘Mış gibi’ yapmak başlı başına bir bedel hâline gelir. Vasatlık iktidarı, bizi düşünmemizi yetkili makamların geliştirdiği keyfi modellere bağlamaya zorlar.”
Vasatlığın İktidarı, Alain Deneault, Tercüman: İrem Sağlamer, 176 syf., Yeni İnsan Yayınevi, 2021.
Deneault, vasatlık iktidarını “uzmanlarla”, “fikir beyan edenlerle”, onlar aracılığıyla yaratılmış ve siyasetçilerin kullandığı kitleyle sahnelenen bir oyun diye niteliyor. her insanın herkesleştirilmesine dayanan ve “uzmanların” beyanlarıyla desteklenen bu oyunda, düşünme geri plana itilirken muharririn deyişiyle “kabul edilemez olan kaçınılmaz, iğrenç olan ise gerekli” diye sunularak insanların zekâsıyla alay ediliyor. Öbür bir tabirle aptallaştırma temel hedefe dönüşürken akıl, bilgi, tecrübe, tenkit ve tartışma amaç tahtasına konuyor. Bunlar yerine, cümbüş sanayisiyle ve reklamlarla sömürgeleştirilen zihinlerle iş görülmeye çalışılıyor. ötürüsıyla bir tüketim ve istek iktisadıyla uyutulanlar, vasatlık iktidarının ana besin kaynağı hâline geliyor. Niteliksizlikle birlikte nicelik, hayatın her alanına nüfuz ederek yükselişe geçiyor. Bilimin yerini tanıtım, pazarlama ve yönetişim, aklın yerini ise fetiş alıyor. Fikir alışverişi yerine lobicilik ve güdümleme geçerken “uzmanlar” gerçeği bulandırmakla nazaranvlendiriliyor. Toplumsal aktörleri küçümsemek, politik hareketleri ve sınıf gayretini yok saymak da vasatlık iktidarını yücelten, pragmatik ve bilimsellikten uzak “uzmanların” yegâne işine dönüşüyor. Onlar, topluma “her vakit daha fazlasını isteyin, kimsenin sizi aptal yerine koyamayacağını gösterin ve oyundan atılmamak için her şeyi yapın” üzere düsturlar aşılamayı kendilerine bir nazaranv biliyor. Vasatlık iktidarının can simidi olan piyasa iktisadı pozisyonunu sağlamlaştırırken her şey, alış ve satış sayılarıyla belirtildiğında aptallığın iktisadı işlemeye başlıyor. Yolsuzluk ve ikiyüzlülük ise vasatlık iktidarının temel öğesi hâline gelirken Deneault’nun deyişiyle sayılar ve para, “her şeyi gizleyen bir örtüye dönüşüyor.”
‘KÜÇÜK İNSANLARDAN’ OLUŞAN BÜYÜK KİTLE
Satın almanın, gösteriş yapmanın, kültürlü ve bilgili görünmenin temel olduğu vasatlığın iktidarı, Deneault’nun deyişiyle ruhsal değil, ekonomik zenginliği her şeyin önüne koymaya dayanıyor. Her türlü tasarruftan kar sağlayan, gerektiğinde pintileşen insan, bu iktidarda servetine servet katıyor; varlıklı kişi, maaşını verdiği ve her istediğini yapmak zorunda bıraktığı sefillerin yüzüne bakarak alaycı kahkahalar atmayı da ihmal etmiyor. Müellifin “ekonomi yapmak” dediği kademeye bu biçimde varılıyor: “Zengin beşerler şiddeti uygularken yadsır; yoksul beşerler ise şiddete teslim olurken onu bastırır. Birinci olayda, güçlü kişi sağladığı saklı ayrıcalıkların tadını çıkarırken asla ismini anmamalıdır. İkincisinde, yoksul kişi onu sansürlemeli ve işleyişlerini içselleştirmelidir.”
Deneault, vasatlık iktidarının iktisat, siyaset, çalışma ortamları, sanat ve kültür üzere hayatın her alanında geçerli bir yönetişim oyunu olduğunu belirtiyor. Buna bakılırsa, birer “akıl hocası”na dönüşen “uzmanlar”, toplumun gerçeklikle münasebetini bozarak herkese tıpkı anda tıpkı şeyin sunulmasının önünü açıyor ve bu biçimdece birer obje hâline getirilen bireylerin yalıtılmasını sağlıyor.
Deneault, vasatlığın iktidarının kurulup gelişmesinde kendisini vasat olarak görmeyenlerin kıymetli bir hissesi bulunduğunu da not ediyor: “Büyük dünyayı değiştirmekten aciz kimi muhalifler küçük dünyalar yaratmak için çalıştı: Yetke bağlantılarının bilakis döndüğü küçük evrenler… Maksat, artık hiç bir şeyin beklenmediği büyük dünyadan uzak, küçük dünyanın merkezine yerleşmektir. Fikirler ve teşebbüsler bakımından varlıklı, kimi vakit demokratik anları güzel bir biçimde canlandırmalarıyla örnek olan pleb dünyaları hem de tam bir baş karışıklığı yeri olarak da gelişebilir. Orada beşerler tekerleği bir daha icat eder, eskilerin bütün kusurlarıyla birlikte yeni ‘toplumsal sözleşmeler’ yapar ve hayli daha küçük ölçekte de olsa makul totaliter rejimlerden pek farkı olmayan bir biçimde birinci temel aksiyonların şiddetini uygular. Akabinde tenkidin yerini tebliğcilik ve siyah beyaz düşünme alır. Kaygılı özgürlükçüler ve liberaller, bilhassa yatıştırıcı ‘özgürlük’ kavramı etrafında örgütlenmiş bir sağ-sol siyasal yelpazesinin benzerini bir daha oluşturmuştur artık. Yaklaşımlarının ve uygulamalarının gerçekliğinde, halklar ile prensipler genelde şartlara ve çıkarlara bağlı olarak seçilecek ve gösterilecek öğelerin bir süpermarkette sergilenmesi üzere görünecek. Slogan artık ‘Benim haklarım!’ ya da ‘Ne istiyorum’dur: Öbür şeyler kimin umurumda?”
Deneault, vasatlığın iktidarını özgürlük, haklar, bağlantı ve toplum mühendisliği bağlamında çözümlerken uzak ve yakın geçmişi göz önünde bulunduruyor, akabinde da reklamcılıkla, pazarlamayla ve tüketimle yoğrulan günümüze geliyor.
Vasatın sadece vasatı tanıdığı, daha hayli vasat ve vasatlık istediği bu nizamda kavramlar da birbirine karışıyor. Daha doğrusu kasıtlı olarak karıştırılıyor. Sistem muhaliflerine, düşünen ve eleştirenlere, totaliterliği reddedenlere ve herkesleşmeyi kabullenmeyenlere karşı savaşa hazır bir kitle yaratılıyor. Bu kitleden, “her şeye eşit uzaklıkta olması” bekleniyor. Sistemin işleticisi pozisyonundaki “uzmanlar”, Deneault’nun Nietzsche’den ödünç aldığı tabirle vasatlığı uluorta dillendirilmeyip eleştirilmeyecek “küçük insanlar”ın oluşturacağı çoğunluğu vaaz ediyor. Öteki bir deyişle lümpenlerin tartıda olduğu ve daha fazla vasatlık talep eden bir iktidara dikkat çekiyor müellif.
Bütün bunların akabinde Deneault, “Ne yapabilirim?” sorusuna karşılık arayıp vasatlığın iktidarından kurtulmak isteyenler için birkaç teklifte bulunuyor: “Öfkelenmeyi bırakıp daha sonraki soruya geçin; geçerli niçinlerin birleşimini oluşturmak için durmaksızın çalışın; hiziplerin ve mezhepçi içe kapanmaların ötesinde başkalarıyla örgütlenin; ideolojiyle dalga geçin; propagandanın öznelliğimizin özüne yazmak istediği tabirleri değersiz niyet objelerine indirgeyin; hegemonyacı örgütlenme yollarını aşın; bize benzeyen yapılar kurabilecek misiniz, bir bakın. Radikalleşin!”
Okumaya devam et...
Öte yandan, günümüzde çabucak her insanın kendisini her şeyin ve diğerlerinin üstünde konumlandırıp âdeta “üstün insan” üzere görmesi, vasatlığın alanını enikonu genişletirken sıradanliği normalleştirip yalınlığı git gide silikleştiriyor. Sonunda sıradan ve vasat olanlar, bilgiye ve yalınlığa saldırıyor.
Müellif ve felsefeci Alain Deneault, ‘Vasatlığın İktidarı’nda bu atağa dair çözümlemeler yaparken vasatlığın, iktidarı ele geçirme süreciyle ilgili tahlillere girişiyor.
ORTALAMANIN UYMAK ZORUNDA OLDUĞUMUZ ÖLÇÜTE DÖNÜŞMESİ
Deneault, vasatlığın ne manaya geldiğini, onun nelere yol açtığını ve bu kadar makbul hâle nasıl geldiğini anlatmaya çalışırken değerli bir soru ve ona vermeye uğraştığı karşılıklarla koyuluyor yola: “Vasat bir insanın esas mahareti nedir? Öteki vasatı tanımasıdır. birlikte birilerine yağ çekerler, güzelliklerinin karşılıksız kalmamasına dikkat ederler ve benzerilerini kendilerine çekmenin yollarını çarçabuk buldukları için büyüyen bir topluluğun iktidarını kurarlar. Nitekim değerli olan, aptallıktan uzak durmak değil onun güç imgeleriyle süslenmesini sağlamaktır.”
Kardeşleri sakillik, aptallık, yüzeysellik ve pragmatizmle birlikte yol alan vasatlık; ortalamanın üstünlüğü diye tanımlanabilir. Vasat insan, ne vakit ve nerede bulunacağını, kime selam vermesi gerektiğini bilen kişi olarak öne çıkar. Deneault, vasatlığın iktidarının “yetke verilmiş ortalama” olduğunu söylüyor: “Vasatlık iktidarı, o denli bir tertip kurar ki orada artık ortalama, bizim mevcut durumu kavramamıza imkan sağlayan soyut bir sentez değil, uymak zorunda olduğumuz ölçüttür.”
Deneault’ya bakılırsa emeğin bölünmesi, emeğe karşı geliştirilen kayıtsızlık, tüketim kültürü, popülizm, düşünme tembelliği ve sadece yapmaya odaklanma vasatlığın iktidarını güçlendirdi, güçlendirmeye devam ediyor. Bilgi sahibi olmayan ya da bilgi olmayanı bilgiymiş üzere satan “uzmanlar” ve birey yerine kitle isteyen siyasetçiler ise bu çarkı daha süratli döndürüyor. Özgüveni çok yüksek ve kendisinin fazlaca bilgili olduğunu düşünen vasat insanların, kendi bayağılıklarını fark etmemesi de süreci daha trajikomik hâle getiriyor.
Deneault’ya göre vasatların kendilerine uygun halde kurduğu “sistem” ve akabinde inşa ettiği iktidarın özünde, dar etraflarında muvaffakiyete ulaşma ve beğenilen olma dileği bulunuyor. bu biçimdece vasatlık iktidarı muğlaklığın, inandırmanın, donanımsızlığın ve sahteliklerin prim yaptığı bir nizama dönüşüyor: “Vasatlık iktidarı insanları bir sonuç yanılsaması yaratan çalışma taklidi yapmaya yönlendirir. ‘Mış gibi’ yapmak başlı başına bir bedel hâline gelir. Vasatlık iktidarı, bizi düşünmemizi yetkili makamların geliştirdiği keyfi modellere bağlamaya zorlar.”
Vasatlığın İktidarı, Alain Deneault, Tercüman: İrem Sağlamer, 176 syf., Yeni İnsan Yayınevi, 2021.
Deneault, vasatlık iktidarını “uzmanlarla”, “fikir beyan edenlerle”, onlar aracılığıyla yaratılmış ve siyasetçilerin kullandığı kitleyle sahnelenen bir oyun diye niteliyor. her insanın herkesleştirilmesine dayanan ve “uzmanların” beyanlarıyla desteklenen bu oyunda, düşünme geri plana itilirken muharririn deyişiyle “kabul edilemez olan kaçınılmaz, iğrenç olan ise gerekli” diye sunularak insanların zekâsıyla alay ediliyor. Öbür bir tabirle aptallaştırma temel hedefe dönüşürken akıl, bilgi, tecrübe, tenkit ve tartışma amaç tahtasına konuyor. Bunlar yerine, cümbüş sanayisiyle ve reklamlarla sömürgeleştirilen zihinlerle iş görülmeye çalışılıyor. ötürüsıyla bir tüketim ve istek iktisadıyla uyutulanlar, vasatlık iktidarının ana besin kaynağı hâline geliyor. Niteliksizlikle birlikte nicelik, hayatın her alanına nüfuz ederek yükselişe geçiyor. Bilimin yerini tanıtım, pazarlama ve yönetişim, aklın yerini ise fetiş alıyor. Fikir alışverişi yerine lobicilik ve güdümleme geçerken “uzmanlar” gerçeği bulandırmakla nazaranvlendiriliyor. Toplumsal aktörleri küçümsemek, politik hareketleri ve sınıf gayretini yok saymak da vasatlık iktidarını yücelten, pragmatik ve bilimsellikten uzak “uzmanların” yegâne işine dönüşüyor. Onlar, topluma “her vakit daha fazlasını isteyin, kimsenin sizi aptal yerine koyamayacağını gösterin ve oyundan atılmamak için her şeyi yapın” üzere düsturlar aşılamayı kendilerine bir nazaranv biliyor. Vasatlık iktidarının can simidi olan piyasa iktisadı pozisyonunu sağlamlaştırırken her şey, alış ve satış sayılarıyla belirtildiğında aptallığın iktisadı işlemeye başlıyor. Yolsuzluk ve ikiyüzlülük ise vasatlık iktidarının temel öğesi hâline gelirken Deneault’nun deyişiyle sayılar ve para, “her şeyi gizleyen bir örtüye dönüşüyor.”
‘KÜÇÜK İNSANLARDAN’ OLUŞAN BÜYÜK KİTLE
Satın almanın, gösteriş yapmanın, kültürlü ve bilgili görünmenin temel olduğu vasatlığın iktidarı, Deneault’nun deyişiyle ruhsal değil, ekonomik zenginliği her şeyin önüne koymaya dayanıyor. Her türlü tasarruftan kar sağlayan, gerektiğinde pintileşen insan, bu iktidarda servetine servet katıyor; varlıklı kişi, maaşını verdiği ve her istediğini yapmak zorunda bıraktığı sefillerin yüzüne bakarak alaycı kahkahalar atmayı da ihmal etmiyor. Müellifin “ekonomi yapmak” dediği kademeye bu biçimde varılıyor: “Zengin beşerler şiddeti uygularken yadsır; yoksul beşerler ise şiddete teslim olurken onu bastırır. Birinci olayda, güçlü kişi sağladığı saklı ayrıcalıkların tadını çıkarırken asla ismini anmamalıdır. İkincisinde, yoksul kişi onu sansürlemeli ve işleyişlerini içselleştirmelidir.”
Deneault, vasatlık iktidarının iktisat, siyaset, çalışma ortamları, sanat ve kültür üzere hayatın her alanında geçerli bir yönetişim oyunu olduğunu belirtiyor. Buna bakılırsa, birer “akıl hocası”na dönüşen “uzmanlar”, toplumun gerçeklikle münasebetini bozarak herkese tıpkı anda tıpkı şeyin sunulmasının önünü açıyor ve bu biçimdece birer obje hâline getirilen bireylerin yalıtılmasını sağlıyor.
Deneault, vasatlığın iktidarının kurulup gelişmesinde kendisini vasat olarak görmeyenlerin kıymetli bir hissesi bulunduğunu da not ediyor: “Büyük dünyayı değiştirmekten aciz kimi muhalifler küçük dünyalar yaratmak için çalıştı: Yetke bağlantılarının bilakis döndüğü küçük evrenler… Maksat, artık hiç bir şeyin beklenmediği büyük dünyadan uzak, küçük dünyanın merkezine yerleşmektir. Fikirler ve teşebbüsler bakımından varlıklı, kimi vakit demokratik anları güzel bir biçimde canlandırmalarıyla örnek olan pleb dünyaları hem de tam bir baş karışıklığı yeri olarak da gelişebilir. Orada beşerler tekerleği bir daha icat eder, eskilerin bütün kusurlarıyla birlikte yeni ‘toplumsal sözleşmeler’ yapar ve hayli daha küçük ölçekte de olsa makul totaliter rejimlerden pek farkı olmayan bir biçimde birinci temel aksiyonların şiddetini uygular. Akabinde tenkidin yerini tebliğcilik ve siyah beyaz düşünme alır. Kaygılı özgürlükçüler ve liberaller, bilhassa yatıştırıcı ‘özgürlük’ kavramı etrafında örgütlenmiş bir sağ-sol siyasal yelpazesinin benzerini bir daha oluşturmuştur artık. Yaklaşımlarının ve uygulamalarının gerçekliğinde, halklar ile prensipler genelde şartlara ve çıkarlara bağlı olarak seçilecek ve gösterilecek öğelerin bir süpermarkette sergilenmesi üzere görünecek. Slogan artık ‘Benim haklarım!’ ya da ‘Ne istiyorum’dur: Öbür şeyler kimin umurumda?”
Deneault, vasatlığın iktidarını özgürlük, haklar, bağlantı ve toplum mühendisliği bağlamında çözümlerken uzak ve yakın geçmişi göz önünde bulunduruyor, akabinde da reklamcılıkla, pazarlamayla ve tüketimle yoğrulan günümüze geliyor.
Vasatın sadece vasatı tanıdığı, daha hayli vasat ve vasatlık istediği bu nizamda kavramlar da birbirine karışıyor. Daha doğrusu kasıtlı olarak karıştırılıyor. Sistem muhaliflerine, düşünen ve eleştirenlere, totaliterliği reddedenlere ve herkesleşmeyi kabullenmeyenlere karşı savaşa hazır bir kitle yaratılıyor. Bu kitleden, “her şeye eşit uzaklıkta olması” bekleniyor. Sistemin işleticisi pozisyonundaki “uzmanlar”, Deneault’nun Nietzsche’den ödünç aldığı tabirle vasatlığı uluorta dillendirilmeyip eleştirilmeyecek “küçük insanlar”ın oluşturacağı çoğunluğu vaaz ediyor. Öteki bir deyişle lümpenlerin tartıda olduğu ve daha fazla vasatlık talep eden bir iktidara dikkat çekiyor müellif.
Bütün bunların akabinde Deneault, “Ne yapabilirim?” sorusuna karşılık arayıp vasatlığın iktidarından kurtulmak isteyenler için birkaç teklifte bulunuyor: “Öfkelenmeyi bırakıp daha sonraki soruya geçin; geçerli niçinlerin birleşimini oluşturmak için durmaksızın çalışın; hiziplerin ve mezhepçi içe kapanmaların ötesinde başkalarıyla örgütlenin; ideolojiyle dalga geçin; propagandanın öznelliğimizin özüne yazmak istediği tabirleri değersiz niyet objelerine indirgeyin; hegemonyacı örgütlenme yollarını aşın; bize benzeyen yapılar kurabilecek misiniz, bir bakın. Radikalleşin!”
Okumaya devam et...