İZMİR – Doç. Dr. Ahmet Uhri’nin kaleme aldığı ‘Anadolu’da Mevtin Tarihöncesi’ okurlarıyla buluştu. ‘Anadolu’da Mevtin Tarihöncesi’, şimdiye kadar bilhassa yeme içmenin tarihçesi mevzularında epeyce sayıda makale yazan Ahmet Uhri’nin uzun bir ortadan daha sonra yayımlanan beşinci kitabı.
Sakin Kitap Yayınları’ndan çıkan eser, Ahmet Uhri’nin doktora tezinden ürettiği bir çalışma. Kitap, “Ölü gömme gelenekleri ve kökenleri” üzerine çalışan bilim insanlarının devam etmekte olan hafriyat ve araştırmaları hakkındaki değerlendirmeleri bir ortaya getirirken, insanlığın geçmişten günümüze kadarki süreçte uyguladığı meyyit gömme adetlerini okuyucuya sunuyor.
Kitabın mevt üzerine felsefi görüşleri barındırmadığını söyleyen Uhri, vefata nasıl karşı durulabileceği ya da vefata karşı insanın tutumunun ne olacağının bu çalışmada yer almadığını belirtiyor. Vefat üzerine konuşmak ya da yazmanın ekseriyetle felsefecilerin ya da teologların işi olarak kabul edildiğini tabir eden Uhri, “Ölüm üzerine konuşulduğunda ya da araştırma yapıldığında arkeologların da söyleyecek bir çift kelamı var şüphesiz. En azından tarihöncesi periyottan başlayarak insanlığın vefata karşı geliştirdiği edimler üzerine konuşmak sanırım en epeyce arkeologların hakkı” diyor.
Doç. Dr. Ahmet Uhri
‘ADET DAHA ÇOK MAHALLÎ MEYYİT GÖMME UYGULAMALARIDIR’
İsterseniz şu biçimde başlayalım: Meyyit gömme geleneği ve meyyit gömme adeti içindeki fark nedir?
Adet ve gelenek kavramlarının kapsayıcılığı üzerinden meyyit gömme olgusuna bakıldığında bilhassa arkeolojik açıdan tarihöncesi çağların topluluklarında coğrafik olarak epey geniş alanlarda bir geleneğin kelam konusu olduğunu biliyoruz. Fakat mahallî olarak küçük farklılıkların bulunduğu saptaması yapılabiliyor. özetlemek gerekirsesı lokal olarak kalan bu küçük farklılıkları barındıran uygulamaları adet olarak nitelendirirken, fazlaca geniş alanlarda, fazlaca farklı kazılardan misal uygulamaların bulunmasını ise gelenek kavramıyla karşılamak muhtemeldir. Ki ben de kitabımda bunu yaptım ve bu sorunun fazlaca daha uzun bir açıklaması için okuyucuların kitaba bakmalarını rica edeceğim.
Lakin bu mevzuda yapılan adet ve gelenek tanımlamaları yalnızca bana ilişkin değil. Antropolojiyle ilgilenenler yahut etnoloji konusunda çalışanlar esasen bu tarifleri kullanır. Benim meyyit gömme uygulamaları konusunda yaptığım, yalnızca bu iki tarifi yani adet ve gelenek tariflerini mevzuya adapte etmek oldu. Unutmadan eklemeliyim ki bu kitap aslında benim doktora tezimden ürettiğim bir çalışma ve tezin teorik kısımlarının oluşturulabilmesi için evvela kullanılan terminoloji üzerinde bir uzlaşı gerektiğinden adet ve gelenek üzerinde durulmuştur. Meyyit gömme uygulamaları konusunda daha önce yapılmış Türkçe çalışmalarda sıklıkla adet kavramı üzerinde durulmuş hatta yayınlanan iki kitabın isminde da adet sözcüğüne yer verilmiştir. halbuki adet daha evvel de belirttiğim üzere daha lokal yahut lokal meyyit gömme uygulamaları için kullanıldığında güya daha hakikat bir kullanım oluşuyor. olağan olarak bu bahiste tenkitleri olanlar da olabilir.
‘ÖLÜNÜN AKABİNDE MEZARA ÇİÇEK KOYMANIN TARİHİ ÇOK ESKİ’
Mevt olgusuna dair bugün klasikleşmiş bir fazlaca ritüeli tarih öncesi devirlere kadar götürmek mümkün mü? Arkeolojik çalışmalar bu bahiste bize neler söylüyor? Tarih öncesinde yaşayan beşerle günümüz beşerinin düşünüş biçimi içinde bir fark yok diyebilir miyiz?
Fark daha fazlaca teknolojide ve birtakım uygulamaların manalarının değişmiş olmasında. Onun haricinde nitekim ortada epeyce büyük fark yok. Örneğin meyyitin vücudundaki bütün deliklerin tıkanması, dışarıya açık bölgelerin kapatılması temel olarak ruhun içine girecek bir vücut bulamayıp öteki dünyaya huzur ortasında ulaşması inancıyla ilgiliyken, daha sonrasında birtakım mana kaymalarına uğramış fakat devam edegelmiştir.
Ayrıyeten ritüel olarak yapılan biroldukça uygulamayı Orta Paleolitik’in Şanidar Mağarası’ndan başlayarak görmek muhtemel. Üzerinde tartışmaların devam ettiği ve uzlaşının sağlanamadığı bir uygulamayı burada örnek vereyim. Bugün Irak topraklarında kalan ve 1956 yılında birinci hafriyat çalışmalarının yapıldığı Şanidar Mağarası’nda bulunan, etrafı taşlarla çevrilerek müdafaa altına alınmış ve çiçeklerle bir arada gömülmüş, olasılıkla bir Şaman’a ilişkin mezar bu hususta tarihönceden günümüze ışık fiyat. Meyyitin arkasında mezara çelenk, çiçek üzere şeyler konulmasının kökenlerini bu niçinle hayli daha eskiye götürmek mümkün. Bugün mana kaymalarına uğramış bunun üzere biroldukca uygulama var.
‘DİNİ İDEOLOJİLER 40-60 BİN YIL ÖNCESİNE DAYANIYOR’
Kitabınızın bir kısmında meyyit gömme uygulamaları içindeki farklılıkların beraberinde dini ve kültürel farklılıklara da tanıklık ettiğini söylüyorsunuz. Bu bağlamda dinî ideolojilerin çıkışına birinci kere ne vakit şahit oluyoruz? Meyyit gömmenin dinle ilişkisi konusunda neler söylersiniz?
Meyyit gömme aslında dini ideolojilerin ortaya çıkmasıyla başlamıştır ya da tam aykırısı dini ideolojiler meyyit gömmeyle başlar. özetlemek gerekirsesı ikisi içinde matematikteki “çift gerektirir” işaretiyle gösterilecek bir durum kelam konusudur. Bunu da Orta Paleolitik çağa kadar geri götürmek mümkün. Toplumsal Antropolog Pascal Boyer’nin bu hususta yazdıkları aslında bu çalışmayı hazırlarken benim için yol gösterici oldu. Kendisi dini ideolojilerin tabiatını incelerken dünyadaki bütün dinlerin üç ortak istikametinden kelam eder. Bu iştirakin da en küçük kabile dinlerinden tek ilahlı semavi dinlere kadar birebir biçimde gerçekleştiğini belirtir. Bu üç ortak taraf şunlardır:
Anadolu’da Vefatın Tarihöncesi – Bir Geleneğin Oluşum Süreçleri, Ahmet Uhri, 228 syf., Sakin Kitap, 2021.
bir daha kitabınızın “geçiş ritüelleri” kısmında mezarlara bırakılan meyyit armağanlarının somut olarak öteki dünya teriminin bir ispatı olabileceğinden kelam ederken, insanın ölülerini gömmeye başlaması ile ruh ve Tanrı’nın ‘keşfi’ manasında temel bir bağ kuruyorsunuz. Bu bir istikameti ile arkeolojik bir tespit lakin bir tarafı ile de felsefi aslında. Bu mevzuyu okuyucularımız için biraz açabilir miyiz?
Felsefi manada temel soru aslında ilah teriminin bir keşif mi icat mı olduğu olmalı. Bu soruya verilecek mümkün cevaplar inanç ve akılla ilgilidir. daha sonrasında tıpkı soru ruh ve din kavramları için de sorulabilir ki bütün bu soruların en temeli aslında bir öteki dünyanın icadı üzerine konseyidir. Örneğin ruh sözcüğünün yaşayan ya da meyyit bütün lisanlarda uçucu bir kavramla etimolojik olarak bağlı olması ruhun bir icat olabileceğinin ve son solukla insan vücudunu terk eden canlılık unsurunun de birebir biçimde düşünülebileceğinin göstergesidir. Buna İngilizce yahut Almanca ruh manasına gelen sözcüklerin etimolojisi en güzel örnek olmakla birlikte Türkçedeki nefes ve ruh sözcükleri de örnek verilebilir. İnanmıyorsanız gidip rastgele bir etimoloji sözlüğüne başvurabilirsiniz.
“Ölünce son nefesini vermek” tabirinde olduğu üzere son nefesle birlikte uçup öteki dünyaya ulaşan bir ruhunuz var. İşte bu tam bir inanç… Çünkü ruhun varlığını en azından doktora seviyesinde ve sitasyon indeksli hakemli bir bilimsel mecmuada yazılmış bir makale ya da kitapla kanıtlayabilen kimse olmamıştır. Fakat inançla ilgili bu hususta din kitaplarını referans alarak yapılan yorumları hariç tutmak gerek. Çünkü bunlar aslına bakarsanız bilimle değil inançla ilgili. Bunun yanı sıra saçma sapan tanınan astroloji mecmualarında yazılanları ise hiç saymıyorum.
‘ÖLÜYE ANA KARNINDAKİ KONUMUN VERİLMESİ YİNE DOĞUŞU SİMGELİYOR’
Anadolu ve yakın etrafında kullanılan gömme tipleri ortasında hoker (ölünün bacakları karnına yanlışsız çekik) gömü hakkında ne tıp bilgilere sahibiz? Sizce ölüye ana karnındaki durumun verilmesinin arkasında yatan sebep bir daha doğuş sembolü olabilir mi?
Çok büyük olasılıkla bir daha doğuş inancı ile bağlantılı. bir daha büyük bir olasılıkla meyyit bir gebe hanımın karnındaki vücudun fark edilmesi bu cinsten uygulamaların başlangıcını oluşturuyor olabilir. Aslında hoker ve dorsal yani düz formda yatırma içinde sahiden de inanç biçimi olarak epey fark var. Ayrıyeten kültürel olarak da bu farklılık en azından Erken Tunç Çağı Anadolu’su için belirtilebilir. Meyyit gömme uygulamaları farklı olan toplulukların, maddi kültür öğelerinden mimarilerine kadar biroldukca mevzuda farklı oldukları hatta farklı etnik kökenlerden geldiklerini bile belirtmek mümkündür.
‘BÜYÜK KÜPLERİN İÇİNE ÖLÜLERİN KONULMASI EN DEĞİŞİK YÖNTEM’
Son olarak; Anadolu’da vefatın tarih öncesini düşündüğünüzde sizi en epeyce etkileyen meyyit gömme formu nedir?
Bence kendi meyyit gömme halim en etkileyicisi. Öldükten daha sonra başıma gelecekleri kitabın sonunda bir hikaye biçiminde yazarak nasıl gömülmek istediğimi de anlattım. Fakat Batı Anadolu Erken Tunç Çağı üzere bir coğrafya ve vakit diliminden yani günümüzden yaklaşık 5 bin yıl evvelce bize kalan meyyit gömme biçimleri içinde pithos gömüler bir öbür deyişle pişmiş topraktan yapılmış büyük küplerin içine meyyitin konulması bence hayli ilgi cazip bir gömme biçimi.
Bu gömme biçimi kültürel olarak izlendiğinde Orta Anadolu Neolitik periyodunun en kıymetli yerleşimlerinden olan Çatalhöyük’teki sepet gömülere kadar ulaşılabilmekte. Hasır sepetler içine konulan çocuk ya da bebek cesetleri hafriyatlarda sepetler organik olduğundan çürüyüp kaybolmuş olsa bile bulundukları yerdeki toprağa çıkan kol örgü halindeki izleri yardımıyla bulunabiliyor. Ayrıyeten unutmadan eklemek gerekiyor ki pithos yahut pişmiş toprak bir kabın içine meyyitin temalıp defin sürecinin bu türlü gerçekleştirilmesi için evvela çanak çömleğin icat edilmiş olması gerekir. Bu da bir çıkarsama olarak bu çeşitten gömülerin çanak çömlekli Neolitik periyottan daha sonra ortaya çıkmış olabileceklerini akla getirir. Her ne kadar çanak çömleksiz Neolitik devir ve öncesinde Çatalhöyük’te olduğu üzere organik hususlardan yapılmış sepet gibisi gereçlerin içine gömü yapılmış ve bu uygulama epeyce eski çağlardan beri biliniyor olsa bile çanak çömleğin dünya üzerinde varlığı orijinal bir şey olduğu için o eski uygulamaların pişmiş toprak kökenli kaplara uygulanması yeni inanç biçimlerini ortaya çıkarmış olabilir.
Bunun yanı sıra büyük pithoslara yani küplere gerçek bir geçişin olabilmesi için bu büyük küplerin imalini gerektirecek bir ekonomik gelişim de gereklidir. Bugün inanç olarak tanımladığımız biroldukça tarihöncesi uygulama kanımca gündelik hayatın dayatmalarına karşı geliştirilen edimlerden türemiştir. Örneğin eser fazlası olmasa yani artı eser olmasa depolama olmazdı. Depolama için kullanılan çömlekler de bir süre daha sonra giderek daha büyük kaplara evrilmiştir. Bunun delili Neolitik periyodun erken evrelerinde pithos üretiminin olmamasıdır. ötürüsıyla insanın ya da insan topluluklarının ekonomik olarak gelişmişliğine koşut olarak yeni teknolojiler geliştirmeleri, yeni buluşlar yapmaları yahut var olanları daha öteye taşımaları pithos üzere büyük kapların imalinde da karşılığını bulmuş üzere görünüyor. elbette bunun topluluğun manevî dünyasına da bir yenilik getirdiği söylenebilir.
Okumaya devam et...
Sakin Kitap Yayınları’ndan çıkan eser, Ahmet Uhri’nin doktora tezinden ürettiği bir çalışma. Kitap, “Ölü gömme gelenekleri ve kökenleri” üzerine çalışan bilim insanlarının devam etmekte olan hafriyat ve araştırmaları hakkındaki değerlendirmeleri bir ortaya getirirken, insanlığın geçmişten günümüze kadarki süreçte uyguladığı meyyit gömme adetlerini okuyucuya sunuyor.
Kitabın mevt üzerine felsefi görüşleri barındırmadığını söyleyen Uhri, vefata nasıl karşı durulabileceği ya da vefata karşı insanın tutumunun ne olacağının bu çalışmada yer almadığını belirtiyor. Vefat üzerine konuşmak ya da yazmanın ekseriyetle felsefecilerin ya da teologların işi olarak kabul edildiğini tabir eden Uhri, “Ölüm üzerine konuşulduğunda ya da araştırma yapıldığında arkeologların da söyleyecek bir çift kelamı var şüphesiz. En azından tarihöncesi periyottan başlayarak insanlığın vefata karşı geliştirdiği edimler üzerine konuşmak sanırım en epeyce arkeologların hakkı” diyor.
Doç. Dr. Ahmet Uhri
‘ADET DAHA ÇOK MAHALLÎ MEYYİT GÖMME UYGULAMALARIDIR’
İsterseniz şu biçimde başlayalım: Meyyit gömme geleneği ve meyyit gömme adeti içindeki fark nedir?
Adet ve gelenek kavramlarının kapsayıcılığı üzerinden meyyit gömme olgusuna bakıldığında bilhassa arkeolojik açıdan tarihöncesi çağların topluluklarında coğrafik olarak epey geniş alanlarda bir geleneğin kelam konusu olduğunu biliyoruz. Fakat mahallî olarak küçük farklılıkların bulunduğu saptaması yapılabiliyor. özetlemek gerekirsesı lokal olarak kalan bu küçük farklılıkları barındıran uygulamaları adet olarak nitelendirirken, fazlaca geniş alanlarda, fazlaca farklı kazılardan misal uygulamaların bulunmasını ise gelenek kavramıyla karşılamak muhtemeldir. Ki ben de kitabımda bunu yaptım ve bu sorunun fazlaca daha uzun bir açıklaması için okuyucuların kitaba bakmalarını rica edeceğim.
Lakin bu mevzuda yapılan adet ve gelenek tanımlamaları yalnızca bana ilişkin değil. Antropolojiyle ilgilenenler yahut etnoloji konusunda çalışanlar esasen bu tarifleri kullanır. Benim meyyit gömme uygulamaları konusunda yaptığım, yalnızca bu iki tarifi yani adet ve gelenek tariflerini mevzuya adapte etmek oldu. Unutmadan eklemeliyim ki bu kitap aslında benim doktora tezimden ürettiğim bir çalışma ve tezin teorik kısımlarının oluşturulabilmesi için evvela kullanılan terminoloji üzerinde bir uzlaşı gerektiğinden adet ve gelenek üzerinde durulmuştur. Meyyit gömme uygulamaları konusunda daha önce yapılmış Türkçe çalışmalarda sıklıkla adet kavramı üzerinde durulmuş hatta yayınlanan iki kitabın isminde da adet sözcüğüne yer verilmiştir. halbuki adet daha evvel de belirttiğim üzere daha lokal yahut lokal meyyit gömme uygulamaları için kullanıldığında güya daha hakikat bir kullanım oluşuyor. olağan olarak bu bahiste tenkitleri olanlar da olabilir.
‘ÖLÜNÜN AKABİNDE MEZARA ÇİÇEK KOYMANIN TARİHİ ÇOK ESKİ’
Mevt olgusuna dair bugün klasikleşmiş bir fazlaca ritüeli tarih öncesi devirlere kadar götürmek mümkün mü? Arkeolojik çalışmalar bu bahiste bize neler söylüyor? Tarih öncesinde yaşayan beşerle günümüz beşerinin düşünüş biçimi içinde bir fark yok diyebilir miyiz?
Fark daha fazlaca teknolojide ve birtakım uygulamaların manalarının değişmiş olmasında. Onun haricinde nitekim ortada epeyce büyük fark yok. Örneğin meyyitin vücudundaki bütün deliklerin tıkanması, dışarıya açık bölgelerin kapatılması temel olarak ruhun içine girecek bir vücut bulamayıp öteki dünyaya huzur ortasında ulaşması inancıyla ilgiliyken, daha sonrasında birtakım mana kaymalarına uğramış fakat devam edegelmiştir.
Ayrıyeten ritüel olarak yapılan biroldukça uygulamayı Orta Paleolitik’in Şanidar Mağarası’ndan başlayarak görmek muhtemel. Üzerinde tartışmaların devam ettiği ve uzlaşının sağlanamadığı bir uygulamayı burada örnek vereyim. Bugün Irak topraklarında kalan ve 1956 yılında birinci hafriyat çalışmalarının yapıldığı Şanidar Mağarası’nda bulunan, etrafı taşlarla çevrilerek müdafaa altına alınmış ve çiçeklerle bir arada gömülmüş, olasılıkla bir Şaman’a ilişkin mezar bu hususta tarihönceden günümüze ışık fiyat. Meyyitin arkasında mezara çelenk, çiçek üzere şeyler konulmasının kökenlerini bu niçinle hayli daha eskiye götürmek mümkün. Bugün mana kaymalarına uğramış bunun üzere biroldukca uygulama var.
‘DİNİ İDEOLOJİLER 40-60 BİN YIL ÖNCESİNE DAYANIYOR’
Kitabınızın bir kısmında meyyit gömme uygulamaları içindeki farklılıkların beraberinde dini ve kültürel farklılıklara da tanıklık ettiğini söylüyorsunuz. Bu bağlamda dinî ideolojilerin çıkışına birinci kere ne vakit şahit oluyoruz? Meyyit gömmenin dinle ilişkisi konusunda neler söylersiniz?
Meyyit gömme aslında dini ideolojilerin ortaya çıkmasıyla başlamıştır ya da tam aykırısı dini ideolojiler meyyit gömmeyle başlar. özetlemek gerekirsesı ikisi içinde matematikteki “çift gerektirir” işaretiyle gösterilecek bir durum kelam konusudur. Bunu da Orta Paleolitik çağa kadar geri götürmek mümkün. Toplumsal Antropolog Pascal Boyer’nin bu hususta yazdıkları aslında bu çalışmayı hazırlarken benim için yol gösterici oldu. Kendisi dini ideolojilerin tabiatını incelerken dünyadaki bütün dinlerin üç ortak istikametinden kelam eder. Bu iştirakin da en küçük kabile dinlerinden tek ilahlı semavi dinlere kadar birebir biçimde gerçekleştiğini belirtir. Bu üç ortak taraf şunlardır:
- Bir öteki dünya teriminin şu yahut bu türlü bütün dinlerde olması.
- Bu öteki dünyayla irtibat kuran birilerinin varlığına inanmak ki bunlara bugün antropolojik olarak büyücü, rahip, şaman, peygamber üzere isimler verilir.
- Üçüncü ortak nitelik de ritüellerin yanlışsız yerine getirilmesi ve hiç bir değişiklik yapılmadan daha sonraki jenerasyonlara aktarılmasıdır. Örneğin duayı gerçek okumak, namazı eksiksiz kılmak yahut hayli ilahlı dinler için belirtilecek olursa yapılan ritüelin eksiksiz ve gerçek, yani kuralına uygun yapılmasıyla doğal dünyada bir değişiklik olabileceğine inanmak daima bu üçüncü ortak nitelikle ilgilidir. Ayrıyeten bu ritüellerin yazılı çağlardan itibaren metin olarak varlığının korunması ve gelecek nesillere bırakılması niçiniyle, en erken yazılı metinlerden itibaren hiç yanlışa ya da propagandaya yer vermeyen ve hakikat yazıldığından emin olabileceğimiz metinlerin bunlar olabileceği de belirtilebilir.
Anadolu’da Vefatın Tarihöncesi – Bir Geleneğin Oluşum Süreçleri, Ahmet Uhri, 228 syf., Sakin Kitap, 2021.
bir daha kitabınızın “geçiş ritüelleri” kısmında mezarlara bırakılan meyyit armağanlarının somut olarak öteki dünya teriminin bir ispatı olabileceğinden kelam ederken, insanın ölülerini gömmeye başlaması ile ruh ve Tanrı’nın ‘keşfi’ manasında temel bir bağ kuruyorsunuz. Bu bir istikameti ile arkeolojik bir tespit lakin bir tarafı ile de felsefi aslında. Bu mevzuyu okuyucularımız için biraz açabilir miyiz?
Felsefi manada temel soru aslında ilah teriminin bir keşif mi icat mı olduğu olmalı. Bu soruya verilecek mümkün cevaplar inanç ve akılla ilgilidir. daha sonrasında tıpkı soru ruh ve din kavramları için de sorulabilir ki bütün bu soruların en temeli aslında bir öteki dünyanın icadı üzerine konseyidir. Örneğin ruh sözcüğünün yaşayan ya da meyyit bütün lisanlarda uçucu bir kavramla etimolojik olarak bağlı olması ruhun bir icat olabileceğinin ve son solukla insan vücudunu terk eden canlılık unsurunun de birebir biçimde düşünülebileceğinin göstergesidir. Buna İngilizce yahut Almanca ruh manasına gelen sözcüklerin etimolojisi en güzel örnek olmakla birlikte Türkçedeki nefes ve ruh sözcükleri de örnek verilebilir. İnanmıyorsanız gidip rastgele bir etimoloji sözlüğüne başvurabilirsiniz.
“Ölünce son nefesini vermek” tabirinde olduğu üzere son nefesle birlikte uçup öteki dünyaya ulaşan bir ruhunuz var. İşte bu tam bir inanç… Çünkü ruhun varlığını en azından doktora seviyesinde ve sitasyon indeksli hakemli bir bilimsel mecmuada yazılmış bir makale ya da kitapla kanıtlayabilen kimse olmamıştır. Fakat inançla ilgili bu hususta din kitaplarını referans alarak yapılan yorumları hariç tutmak gerek. Çünkü bunlar aslına bakarsanız bilimle değil inançla ilgili. Bunun yanı sıra saçma sapan tanınan astroloji mecmualarında yazılanları ise hiç saymıyorum.
‘ÖLÜYE ANA KARNINDAKİ KONUMUN VERİLMESİ YİNE DOĞUŞU SİMGELİYOR’
Anadolu ve yakın etrafında kullanılan gömme tipleri ortasında hoker (ölünün bacakları karnına yanlışsız çekik) gömü hakkında ne tıp bilgilere sahibiz? Sizce ölüye ana karnındaki durumun verilmesinin arkasında yatan sebep bir daha doğuş sembolü olabilir mi?
Çok büyük olasılıkla bir daha doğuş inancı ile bağlantılı. bir daha büyük bir olasılıkla meyyit bir gebe hanımın karnındaki vücudun fark edilmesi bu cinsten uygulamaların başlangıcını oluşturuyor olabilir. Aslında hoker ve dorsal yani düz formda yatırma içinde sahiden de inanç biçimi olarak epey fark var. Ayrıyeten kültürel olarak da bu farklılık en azından Erken Tunç Çağı Anadolu’su için belirtilebilir. Meyyit gömme uygulamaları farklı olan toplulukların, maddi kültür öğelerinden mimarilerine kadar biroldukca mevzuda farklı oldukları hatta farklı etnik kökenlerden geldiklerini bile belirtmek mümkündür.
‘BÜYÜK KÜPLERİN İÇİNE ÖLÜLERİN KONULMASI EN DEĞİŞİK YÖNTEM’
Son olarak; Anadolu’da vefatın tarih öncesini düşündüğünüzde sizi en epeyce etkileyen meyyit gömme formu nedir?
Bence kendi meyyit gömme halim en etkileyicisi. Öldükten daha sonra başıma gelecekleri kitabın sonunda bir hikaye biçiminde yazarak nasıl gömülmek istediğimi de anlattım. Fakat Batı Anadolu Erken Tunç Çağı üzere bir coğrafya ve vakit diliminden yani günümüzden yaklaşık 5 bin yıl evvelce bize kalan meyyit gömme biçimleri içinde pithos gömüler bir öbür deyişle pişmiş topraktan yapılmış büyük küplerin içine meyyitin konulması bence hayli ilgi cazip bir gömme biçimi.
Bu gömme biçimi kültürel olarak izlendiğinde Orta Anadolu Neolitik periyodunun en kıymetli yerleşimlerinden olan Çatalhöyük’teki sepet gömülere kadar ulaşılabilmekte. Hasır sepetler içine konulan çocuk ya da bebek cesetleri hafriyatlarda sepetler organik olduğundan çürüyüp kaybolmuş olsa bile bulundukları yerdeki toprağa çıkan kol örgü halindeki izleri yardımıyla bulunabiliyor. Ayrıyeten unutmadan eklemek gerekiyor ki pithos yahut pişmiş toprak bir kabın içine meyyitin temalıp defin sürecinin bu türlü gerçekleştirilmesi için evvela çanak çömleğin icat edilmiş olması gerekir. Bu da bir çıkarsama olarak bu çeşitten gömülerin çanak çömlekli Neolitik periyottan daha sonra ortaya çıkmış olabileceklerini akla getirir. Her ne kadar çanak çömleksiz Neolitik devir ve öncesinde Çatalhöyük’te olduğu üzere organik hususlardan yapılmış sepet gibisi gereçlerin içine gömü yapılmış ve bu uygulama epeyce eski çağlardan beri biliniyor olsa bile çanak çömleğin dünya üzerinde varlığı orijinal bir şey olduğu için o eski uygulamaların pişmiş toprak kökenli kaplara uygulanması yeni inanç biçimlerini ortaya çıkarmış olabilir.
Bunun yanı sıra büyük pithoslara yani küplere gerçek bir geçişin olabilmesi için bu büyük küplerin imalini gerektirecek bir ekonomik gelişim de gereklidir. Bugün inanç olarak tanımladığımız biroldukça tarihöncesi uygulama kanımca gündelik hayatın dayatmalarına karşı geliştirilen edimlerden türemiştir. Örneğin eser fazlası olmasa yani artı eser olmasa depolama olmazdı. Depolama için kullanılan çömlekler de bir süre daha sonra giderek daha büyük kaplara evrilmiştir. Bunun delili Neolitik periyodun erken evrelerinde pithos üretiminin olmamasıdır. ötürüsıyla insanın ya da insan topluluklarının ekonomik olarak gelişmişliğine koşut olarak yeni teknolojiler geliştirmeleri, yeni buluşlar yapmaları yahut var olanları daha öteye taşımaları pithos üzere büyük kapların imalinde da karşılığını bulmuş üzere görünüyor. elbette bunun topluluğun manevî dünyasına da bir yenilik getirdiği söylenebilir.
Okumaya devam et...