İZMİR – Doç. Dr. Onur Gülbay’ın kaleme aldığı ‘Eskiçağ’da Tuvalet Kültürü’ kitabı okurlarıyla buluştu. Sakin Kitap Yayınları’ndan çıkan eser, günümüzde kullandığımız tuvaletlerin tarihi süreç içerisinde nasıl bir evrim geçirdiği ve kökenlerinin nerelere dayandığı konusunda bizleri aydınlatıyor.
Roma periyodunda tuvaletler toplu olarak kullanırken, vakit içinde içerisine utanç ve edep üzere kavramların girmesinde tek faktör hijyen miydi? Arkeolojik datalar haricinde yazılı kaynaklar Roma’daki tuvalet kültürü ile ilgili bize neler söylüyor? Tuvaletlerin cinsiyete göre ayrışmasında tek ilahlı dinlerin rolü nedir? Dokuz Eylül Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Arkeoloji Kısmı Öğretim Üyesi Doç. Dr. Onur Gülbay sorularımızı cevapladı.
‘UTANMA HİSSİNE SAHİP DEĞİLDİLER’
Tuvalet muhtaçlığı kişisel olarak meskenlerde giderilirken Roma devrinde halk tuvaletlerine yani latrinalara niye gereksinim duyuldu?
Kentlilik teriminin ortaya çıkmasıyla ve bilhassa de Roma devriyle birlikte latrinalara (umumi tuvalet) muhtaçlık duyulmaya başlandı. Zira kalabalıklaşan kentlerde tuvalet gereksinimini giderecek yerler yoktu. Bu niçinle kentlerde insan trafiğinin en ağır olduğu ana cadde köşelerine ya da suyla çalışan hamamların kimi kısımlarına halk tuvaletleri eklenmeye başlandı. Yapılan araştırmalar bilhassa MS 1. yüzyılın son çeyreği ile birlikte mimari bir yapı olarak çeşitli tiplerdeki tuvaletlerin kentlerde inşa edildiklerini gösteriyor. Bu halk tuvaletlerinin kapasiteleri 15 ile 100 kişi içinde değişebilmekteydi.
.
Kamu latrinalarını bugün kentlerimizde yer alan halk tuvaletleriyle karşılaştırdığımızda, Roma devri latrinalarında halkın tuvalet gereksinimini giderirken cinsel organlarının görülmesinden kaynaklı utanma hissine sahip olmadıklarını anlıyoruz.
‘TUVALETLER, İNSANLARIN TOPLUMSALLAŞTIĞI BİR YERDİ’
Bu durumda kentleşmeyle birlikte toplu ve kalabalık yaşama geçişle, tuvaletin bir kültür olarak benimsenmesi ve şekillenmesi paraleldir diyebilir miyiz?
Evet, kentlilik kavramıyla birlikte halk tuvaletlerinin ortaya çıkması paralellik gösteriyor. Ancak Roma kentlerinde tuvaletler, hamamlar üzere yalnızca fizikî bir gereksinimin giderildiği yerler değil, hem de insanların toplumsallaştığı bir toplanma yeriydi. Burada yapılan sohbetler, bu yerleri yalnızca fizikî bir muhtaçlığın giderildiği yerlerin fazlaca ötesinde, toplumsallaşmanın ön planda olduğu yerler haline getirdi. Tahminen de insanların bâtın kalmasını istedikleri birfazlaca politik, askeri ve konut ömrüyle ilgili diyaloglar burada gerçekleştiriliyordu. Bu manada kalabalık kentlerde halk latrinalarının epey kıymetli bir fonksiyonu de toplumsallaşmanın gerçekleştiği yerler olmalarıdır. Bugünün halk tuvaletleriyle geçmiş latrinaları kıyasladığımızda, günümüzün tuvalet duvarlarına kazınan yazıların aslında insanların ferdi olarak bu muhtaçlıklarını giderirken Romalılar üzere toplumsallaşmaya muhtaçlık duyduklarını gösterir. Ama bize yüklenen normlar ve ahlaki pahalar yardımıyla bu güdümüz bastırılmıştır.
.
Dışkılamak, insan vücudunun öksürmek, hapşırmak, kusmak üzere doğal bir refleksiyken bu durumu bir mahrem haline getirip bâtın bir harekete dönüştürmemizdeki temel faktörler neler? Yani beşerler Roma devrinde tuvaletleri toplu kullanırken bunun değişerek vakit içinde içerisine utanç ve edep üzere kavramların girmesinde tek faktörün hijyen olduğu düşünülebilir mi?
Roma latrinalarının en erken örneklerinde bayan ve adamların ortak olarak kullanmaya başladıkları tuvaletler, bilhassa tek ilahlı dinlerin ortaya çıkmasıyla birlikte bayanlar ve erkekler için farklı başka kısımlara dönüştü. Ama bu ayrışmadan hayli kısa bir süre daha sonra MS 6. yüzyıl ile birlikte kentlerin küçülmesi ile bir arada latrinalar da son buldu.
daha sonrasında günümüzden yaklaşık 200 yıl öncesine kadar kentlerde halk tuvaletlerinden bahsetmek pek mümkün değil. Son 200 yıldır özelikle de mikroskobun gelişmesine paralel olarak bakteri ve virüslerin insan sağlığındaki tesirlerinin bilinmesiyle birlikte kentlerde yeniden hijyen ile bağlantılı olarak halk tuvaletlerinin ehemmiyeti anlaşıldı. Günümüzde ise tuvaletin bireyselleşmesindeki asıl etmenin kültürel ve ahlaki normlarla birlikte hijyen olduğunu söyleyebiliriz.
‘TEMEL ETMEN AHLAKİ NORMLARDI’
Peki, latrinalar bayanlar ve erkekler için ortak kullanım alanı iken ne vakit birbirinden ayrıldı? Tuvaletlerin cinsiyete bakılırsa ayrışmasında tek ilahlı dinlerin rolü nedir?
Bu toplumsal normun bizlere bilhassa toplumları tasarımlamak maksadıyla ortaya çıkan tek ilahlı dini inançlarla birlikte yüklendiği ve ortaya çıkan kültürel dönüşüm kararında tuvalet muhtaçlığının bireyselleştiğini söyleyebiliriz. Buradaki temel etmenin ahlaki normları olduğu düşünülebilir. Tuvalette büyük bir olasılıkla tek ilahlı dinlerin bilhassa de Hıristiyanlığın yaygınlaşmasıyla birlikte MS 4. yüzyıl ile birlikte bayan ve erkek ayrımına gidilmeye başlandığını anlıyoruz. Hafriyatlarda tespit ettiğimiz Geç Roma-Erken Bizans latrinalarında bayanlar ve erkekler için başka farklı kısımların varlığı epeyce net bir biçimde görülüyor. Örneğin Sardes Latrinası bu türlü bayanlar ve erkekler için ayrılmış iki kısımdan oluşuyordu.
Eskiçağ`da Tuvalet Kültürü, Onur Gülbay, 64 syf., Sakin Kitap, 2022.
Özellikle MS 6. yüzyıl ile birlikte biroldukca kentin askeri, coğrafik ve ekonomik niçinlerle terk edilmesi kararında latrinaların ortadan kalktığı görülüyor. Latrinalar ortadan kalktıktan daha sonra binlerce yıl beşerler kentlerde halka açık tuvaletleri inşa etmediler. Bu niçinle Fransa ve Londra üzere kentlerin Ortaçağ’da pislikten ve kokudan geçilmediği anlatılır. Hatta makûs kokudan korunmak için parfümün bu vakitte ağır olarak kullanıldığını biliyoruz. 18. yüzyılda hijyen ve sıhhat içindeki ilginin anlaşılmasıyla birlikte, çağdaş kentlerde umuma açık tuvaletler bir daha inşa edilmeye başlandı.
‘MISIRLI BAYANLAR AYAKTA, ERKEKLER İSE ÇÖMELEREK İŞİYORDU’
Arkeolojik bilgiler haricinde yazılı kaynaklar bize Roma’daki tuvalet kültürü ile ilgili neler söylüyor?
Özellikle antik metinlerin çözümlemelerinden birtakım ipuçlarına ulaşmak mümkün. Örneğin Hesiodos, tuvalet gereksinimi giderilirken yüzü güneşe dönmenin, geceleri yol üstlerini kullanmanın yanlışsız olmadığından bahseder. Çömelerek ya da avlu duvarlarını kullanarak işemenin daha uygun olduğunu belirtir. Konuta gelen konuklar ise taşınabilen kaplara dışkılarını yapar ve bu da köleler aracılığıyla boşaltılırdı.
Örneğin bir Romalı yurttaş olan Trimalkhio, klinedeki masa arkadaşlarına yalnızca küçük tuvaletlerini yapmaları için müsaade verirken, büyük tuvaletlerini yapmalarına müsaade vermezdi. Trimalkhio’nun kölelerinden bir tanesi dışkı kabını taşımaktaydı. Cena Petronius’un portrelerinde açık bir biçimde gördüğümüz üzere Trimalkhio top oynarken tuvaleti geldiğinde oyuna hiç orta vermeden, kâhya tarafınca getirilen gümüş bir lazımlığa gereksinimini giderir durumda resmedilmişti. Ayrıyeten tuvaletini yaptıktan daha sonra suyun ellerine serpiştirilmesini istemekte, çabucak sonrasında da bir kölenin saçlarında parmaklarını kurulamaktaydı. hem de tarihin babası olarak bilinen ünlü Heredot da Mısırlı bayanların ayakta adamların ise çömelerek işediklerinden bahseder.
.
bir daha Heredot, kör olan Kral Pherpon’un gözlerinin bakire bir bayanın “sidiği” yardımıyla iyileştiğinden bahseder. Ünlü Roma periyodu oyun müellifi Aristophanes’in “Arılar” isimli oyununda kulplu erkek işeme kabının başka kaplarla birlikte duvarlarda asılı olduğu anlatılır. Aristophanes bir daha bu yapıtta Şarap İlahı Dionysos’un poposunun kölesi tarafınca süngerle temizlendiğinden bahseder. Bu da bize Roma devrinde, günümüzde kullandığımız tuvalet kâğıtları yerine deniz süngerlerinin birebir fonksiyonla kullanıldıklarını gösterir. Bilhassa Roma devriyle birlikte latrinalarda sünger kullanması yaygınlaşmış, tuvalette sudan daha sonra kullanılan en kıymetli paklık aracı olmuştur. (Resim-6)
Roma periyodu oyun muharriri Aristophanes’in “Arılar” isimli oyununda kulplu erkek işeme kabının öbür kaplarla birlikte duvarlarda asılı olduğu anlatılır.
İlk tek ilahlı dinlerden biri olan Museviliğin kutsal kitabı eski Ahit’te (Kitab-ı Mukaddes), “Kapınızın haricinde gideceğiniz, yeri belirlenmiş bir alanınız olacak. Dışarıda hacet giderdiğinizde bir çukur açıp onu örteceksiniz” buyurmaktadır. tıpkı vakitte yazılı metinlerden Roma devrinde lağımların temizliğinden stercorarii olarak isimlendirilen bir personel gurubunun sorumlu olduğunu anlıyoruz. Benzeri bir işi Atina’da koprologoi olarak isimlendirilen dışkı toplayıcıları yapmaktaydı. Toplanan idrarın tabakhanelerde, deri işletmeciliğinde ve boya ağrıtmada kullanıldığını biliyoruz. tıpkı vakitte insan dışkıları gübre olarak tarım yerlerinde de kullanılmaktaydı.
‘GEÇ SAATTE SOKAKTAYSANIZ BAŞINIZA DIŞKI ATIKLARI DÜŞEBİLİRDİ’
Juvenal bir yapıtında Romalıların yaygın olarak dışkılarını meskenlerin pencerelerinden boşaltmaları vakasını” bilinmeyen zirvelerden gümbür gümbür inen fırtına” halinde tanımlıyor. Romalılar bu olay karşısında ne tıp tahliller geliştirdi?
Latrinalar, Roma kentlerinde bu sorunu en hoş biçimde çözen yerlerdi. Hem görsel kirliliğin ortadan kaldırılması birebir vakitte hijyen açısından latrinalar Roma kentlerinde mimari bir ihtilaldi. Ama sıra toplu konutlara, yani apartmanlara geldiğinde bu kadar başarılı tahliller bulunulamadı. Günümüz gelişmiş su taşıma ve kanalizasyon sistemlerini Romalıların toplu yaşadıkları apartmanlarda kurmak o devir şartlarında maalesef mümkün değildi. Bu niçinle geceleri apartmanların pencerelerinden dışkı atıklarının sık sık atıldığı biroldukça metne bahis olmuştu.
Roma periyoduyla birlikte latrinalarda sünger kullanması yaygınlaşmış, tuvalette sudan daha sonra kullanılan en kıymetli paklık aracı olmuştur.
Bu hareket Roma hukukunda yasaklanmış bulunmasına rağmen geceleri Juvenal’ın da belirttiği üzere fazlaca sık yapılan bir uygulamaydı. Bu niçinle geç saatlerde sokakta kalmanın güvenlik haricinde en büyük riski başınıza düşecek dışkı atıklarıydı. Biroldukca Romalı yurttaş bu mevzudan mağdur olmuş, pencerelerden dışkıları atanlar mahkemeye verilmiş, kişi tespit edilemediği vakitte ise bütün apartmana ceza kesilmişti. Bu çeşit hukukî uygulamaların Roma periyodunda hijyen külçeşidinin gelişmesine ve halk sıhhatinin korunmasına kıymetli katkılar sağladığını söyleyebiliriz. Bu niçinle Romalıları batıdaki en çağdaş toplumlardan biri olarak tanımlamak yanlışsız olur.
.
Okumaya devam et...
Roma periyodunda tuvaletler toplu olarak kullanırken, vakit içinde içerisine utanç ve edep üzere kavramların girmesinde tek faktör hijyen miydi? Arkeolojik datalar haricinde yazılı kaynaklar Roma’daki tuvalet kültürü ile ilgili bize neler söylüyor? Tuvaletlerin cinsiyete göre ayrışmasında tek ilahlı dinlerin rolü nedir? Dokuz Eylül Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Arkeoloji Kısmı Öğretim Üyesi Doç. Dr. Onur Gülbay sorularımızı cevapladı.
‘UTANMA HİSSİNE SAHİP DEĞİLDİLER’
Tuvalet muhtaçlığı kişisel olarak meskenlerde giderilirken Roma devrinde halk tuvaletlerine yani latrinalara niye gereksinim duyuldu?
Kentlilik teriminin ortaya çıkmasıyla ve bilhassa de Roma devriyle birlikte latrinalara (umumi tuvalet) muhtaçlık duyulmaya başlandı. Zira kalabalıklaşan kentlerde tuvalet gereksinimini giderecek yerler yoktu. Bu niçinle kentlerde insan trafiğinin en ağır olduğu ana cadde köşelerine ya da suyla çalışan hamamların kimi kısımlarına halk tuvaletleri eklenmeye başlandı. Yapılan araştırmalar bilhassa MS 1. yüzyılın son çeyreği ile birlikte mimari bir yapı olarak çeşitli tiplerdeki tuvaletlerin kentlerde inşa edildiklerini gösteriyor. Bu halk tuvaletlerinin kapasiteleri 15 ile 100 kişi içinde değişebilmekteydi.
.
Kamu latrinalarını bugün kentlerimizde yer alan halk tuvaletleriyle karşılaştırdığımızda, Roma devri latrinalarında halkın tuvalet gereksinimini giderirken cinsel organlarının görülmesinden kaynaklı utanma hissine sahip olmadıklarını anlıyoruz.
‘TUVALETLER, İNSANLARIN TOPLUMSALLAŞTIĞI BİR YERDİ’
Bu durumda kentleşmeyle birlikte toplu ve kalabalık yaşama geçişle, tuvaletin bir kültür olarak benimsenmesi ve şekillenmesi paraleldir diyebilir miyiz?
Evet, kentlilik kavramıyla birlikte halk tuvaletlerinin ortaya çıkması paralellik gösteriyor. Ancak Roma kentlerinde tuvaletler, hamamlar üzere yalnızca fizikî bir gereksinimin giderildiği yerler değil, hem de insanların toplumsallaştığı bir toplanma yeriydi. Burada yapılan sohbetler, bu yerleri yalnızca fizikî bir muhtaçlığın giderildiği yerlerin fazlaca ötesinde, toplumsallaşmanın ön planda olduğu yerler haline getirdi. Tahminen de insanların bâtın kalmasını istedikleri birfazlaca politik, askeri ve konut ömrüyle ilgili diyaloglar burada gerçekleştiriliyordu. Bu manada kalabalık kentlerde halk latrinalarının epey kıymetli bir fonksiyonu de toplumsallaşmanın gerçekleştiği yerler olmalarıdır. Bugünün halk tuvaletleriyle geçmiş latrinaları kıyasladığımızda, günümüzün tuvalet duvarlarına kazınan yazıların aslında insanların ferdi olarak bu muhtaçlıklarını giderirken Romalılar üzere toplumsallaşmaya muhtaçlık duyduklarını gösterir. Ama bize yüklenen normlar ve ahlaki pahalar yardımıyla bu güdümüz bastırılmıştır.
.
Dışkılamak, insan vücudunun öksürmek, hapşırmak, kusmak üzere doğal bir refleksiyken bu durumu bir mahrem haline getirip bâtın bir harekete dönüştürmemizdeki temel faktörler neler? Yani beşerler Roma devrinde tuvaletleri toplu kullanırken bunun değişerek vakit içinde içerisine utanç ve edep üzere kavramların girmesinde tek faktörün hijyen olduğu düşünülebilir mi?
Roma latrinalarının en erken örneklerinde bayan ve adamların ortak olarak kullanmaya başladıkları tuvaletler, bilhassa tek ilahlı dinlerin ortaya çıkmasıyla birlikte bayanlar ve erkekler için farklı başka kısımlara dönüştü. Ama bu ayrışmadan hayli kısa bir süre daha sonra MS 6. yüzyıl ile birlikte kentlerin küçülmesi ile bir arada latrinalar da son buldu.
daha sonrasında günümüzden yaklaşık 200 yıl öncesine kadar kentlerde halk tuvaletlerinden bahsetmek pek mümkün değil. Son 200 yıldır özelikle de mikroskobun gelişmesine paralel olarak bakteri ve virüslerin insan sağlığındaki tesirlerinin bilinmesiyle birlikte kentlerde yeniden hijyen ile bağlantılı olarak halk tuvaletlerinin ehemmiyeti anlaşıldı. Günümüzde ise tuvaletin bireyselleşmesindeki asıl etmenin kültürel ve ahlaki normlarla birlikte hijyen olduğunu söyleyebiliriz.
‘TEMEL ETMEN AHLAKİ NORMLARDI’
Peki, latrinalar bayanlar ve erkekler için ortak kullanım alanı iken ne vakit birbirinden ayrıldı? Tuvaletlerin cinsiyete bakılırsa ayrışmasında tek ilahlı dinlerin rolü nedir?
Bu toplumsal normun bizlere bilhassa toplumları tasarımlamak maksadıyla ortaya çıkan tek ilahlı dini inançlarla birlikte yüklendiği ve ortaya çıkan kültürel dönüşüm kararında tuvalet muhtaçlığının bireyselleştiğini söyleyebiliriz. Buradaki temel etmenin ahlaki normları olduğu düşünülebilir. Tuvalette büyük bir olasılıkla tek ilahlı dinlerin bilhassa de Hıristiyanlığın yaygınlaşmasıyla birlikte MS 4. yüzyıl ile birlikte bayan ve erkek ayrımına gidilmeye başlandığını anlıyoruz. Hafriyatlarda tespit ettiğimiz Geç Roma-Erken Bizans latrinalarında bayanlar ve erkekler için başka farklı kısımların varlığı epeyce net bir biçimde görülüyor. Örneğin Sardes Latrinası bu türlü bayanlar ve erkekler için ayrılmış iki kısımdan oluşuyordu.
Eskiçağ`da Tuvalet Kültürü, Onur Gülbay, 64 syf., Sakin Kitap, 2022.
Özellikle MS 6. yüzyıl ile birlikte biroldukca kentin askeri, coğrafik ve ekonomik niçinlerle terk edilmesi kararında latrinaların ortadan kalktığı görülüyor. Latrinalar ortadan kalktıktan daha sonra binlerce yıl beşerler kentlerde halka açık tuvaletleri inşa etmediler. Bu niçinle Fransa ve Londra üzere kentlerin Ortaçağ’da pislikten ve kokudan geçilmediği anlatılır. Hatta makûs kokudan korunmak için parfümün bu vakitte ağır olarak kullanıldığını biliyoruz. 18. yüzyılda hijyen ve sıhhat içindeki ilginin anlaşılmasıyla birlikte, çağdaş kentlerde umuma açık tuvaletler bir daha inşa edilmeye başlandı.
‘MISIRLI BAYANLAR AYAKTA, ERKEKLER İSE ÇÖMELEREK İŞİYORDU’
Arkeolojik bilgiler haricinde yazılı kaynaklar bize Roma’daki tuvalet kültürü ile ilgili neler söylüyor?
Özellikle antik metinlerin çözümlemelerinden birtakım ipuçlarına ulaşmak mümkün. Örneğin Hesiodos, tuvalet gereksinimi giderilirken yüzü güneşe dönmenin, geceleri yol üstlerini kullanmanın yanlışsız olmadığından bahseder. Çömelerek ya da avlu duvarlarını kullanarak işemenin daha uygun olduğunu belirtir. Konuta gelen konuklar ise taşınabilen kaplara dışkılarını yapar ve bu da köleler aracılığıyla boşaltılırdı.
Örneğin bir Romalı yurttaş olan Trimalkhio, klinedeki masa arkadaşlarına yalnızca küçük tuvaletlerini yapmaları için müsaade verirken, büyük tuvaletlerini yapmalarına müsaade vermezdi. Trimalkhio’nun kölelerinden bir tanesi dışkı kabını taşımaktaydı. Cena Petronius’un portrelerinde açık bir biçimde gördüğümüz üzere Trimalkhio top oynarken tuvaleti geldiğinde oyuna hiç orta vermeden, kâhya tarafınca getirilen gümüş bir lazımlığa gereksinimini giderir durumda resmedilmişti. Ayrıyeten tuvaletini yaptıktan daha sonra suyun ellerine serpiştirilmesini istemekte, çabucak sonrasında da bir kölenin saçlarında parmaklarını kurulamaktaydı. hem de tarihin babası olarak bilinen ünlü Heredot da Mısırlı bayanların ayakta adamların ise çömelerek işediklerinden bahseder.
.
bir daha Heredot, kör olan Kral Pherpon’un gözlerinin bakire bir bayanın “sidiği” yardımıyla iyileştiğinden bahseder. Ünlü Roma periyodu oyun müellifi Aristophanes’in “Arılar” isimli oyununda kulplu erkek işeme kabının başka kaplarla birlikte duvarlarda asılı olduğu anlatılır. Aristophanes bir daha bu yapıtta Şarap İlahı Dionysos’un poposunun kölesi tarafınca süngerle temizlendiğinden bahseder. Bu da bize Roma devrinde, günümüzde kullandığımız tuvalet kâğıtları yerine deniz süngerlerinin birebir fonksiyonla kullanıldıklarını gösterir. Bilhassa Roma devriyle birlikte latrinalarda sünger kullanması yaygınlaşmış, tuvalette sudan daha sonra kullanılan en kıymetli paklık aracı olmuştur. (Resim-6)
Roma periyodu oyun muharriri Aristophanes’in “Arılar” isimli oyununda kulplu erkek işeme kabının öbür kaplarla birlikte duvarlarda asılı olduğu anlatılır.
İlk tek ilahlı dinlerden biri olan Museviliğin kutsal kitabı eski Ahit’te (Kitab-ı Mukaddes), “Kapınızın haricinde gideceğiniz, yeri belirlenmiş bir alanınız olacak. Dışarıda hacet giderdiğinizde bir çukur açıp onu örteceksiniz” buyurmaktadır. tıpkı vakitte yazılı metinlerden Roma devrinde lağımların temizliğinden stercorarii olarak isimlendirilen bir personel gurubunun sorumlu olduğunu anlıyoruz. Benzeri bir işi Atina’da koprologoi olarak isimlendirilen dışkı toplayıcıları yapmaktaydı. Toplanan idrarın tabakhanelerde, deri işletmeciliğinde ve boya ağrıtmada kullanıldığını biliyoruz. tıpkı vakitte insan dışkıları gübre olarak tarım yerlerinde de kullanılmaktaydı.
‘GEÇ SAATTE SOKAKTAYSANIZ BAŞINIZA DIŞKI ATIKLARI DÜŞEBİLİRDİ’
Juvenal bir yapıtında Romalıların yaygın olarak dışkılarını meskenlerin pencerelerinden boşaltmaları vakasını” bilinmeyen zirvelerden gümbür gümbür inen fırtına” halinde tanımlıyor. Romalılar bu olay karşısında ne tıp tahliller geliştirdi?
Latrinalar, Roma kentlerinde bu sorunu en hoş biçimde çözen yerlerdi. Hem görsel kirliliğin ortadan kaldırılması birebir vakitte hijyen açısından latrinalar Roma kentlerinde mimari bir ihtilaldi. Ama sıra toplu konutlara, yani apartmanlara geldiğinde bu kadar başarılı tahliller bulunulamadı. Günümüz gelişmiş su taşıma ve kanalizasyon sistemlerini Romalıların toplu yaşadıkları apartmanlarda kurmak o devir şartlarında maalesef mümkün değildi. Bu niçinle geceleri apartmanların pencerelerinden dışkı atıklarının sık sık atıldığı biroldukça metne bahis olmuştu.
Roma periyoduyla birlikte latrinalarda sünger kullanması yaygınlaşmış, tuvalette sudan daha sonra kullanılan en kıymetli paklık aracı olmuştur.
Bu hareket Roma hukukunda yasaklanmış bulunmasına rağmen geceleri Juvenal’ın da belirttiği üzere fazlaca sık yapılan bir uygulamaydı. Bu niçinle geç saatlerde sokakta kalmanın güvenlik haricinde en büyük riski başınıza düşecek dışkı atıklarıydı. Biroldukca Romalı yurttaş bu mevzudan mağdur olmuş, pencerelerden dışkıları atanlar mahkemeye verilmiş, kişi tespit edilemediği vakitte ise bütün apartmana ceza kesilmişti. Bu çeşit hukukî uygulamaların Roma periyodunda hijyen külçeşidinin gelişmesine ve halk sıhhatinin korunmasına kıymetli katkılar sağladığını söyleyebiliriz. Bu niçinle Romalıları batıdaki en çağdaş toplumlardan biri olarak tanımlamak yanlışsız olur.
.
Okumaya devam et...