Zeynep Çelik
Erinç Büyükaşık, birinci vakit içinderda ‘Suya Gazel’ ve ‘Hep Uzak’ kitapları ile okuyucunun karşısına çıktı. İnsanın hallerini gerçeğin merceğinden yansıtan müellif, okuyucuyu farklı zamansallıklarla seyahate çıkarıyor. Son hikaye kitabı ‘Sınırlar Kapalı’da ise göçü, bireylerin hasretini, gurbetini ve yabancılığını ele alıyor; unutmalar ve hatırlayışlar üzerine uzun bir çabayı tasvir ediyor. Göç ve vicdan bahisleri üzerine ağırlaşan Büyükaşık’ın hikayelerinde, kadınlık-erkeklik rolleri ve dezavantajlı kümeler üzerinden de tartışmalar yer alıyor.
Hikayelerinde biroldukça açıdan kimlik uğraşını ele alan Büyükaşık’ın merkeze aldığı noktalardan biri de göç. Göçün üniversal bir olgu olduğuna dikkat çeken müellif, “Aslında hepimiz göçmeniz. Her ne kadar yıllardır bu kentte yaşasak da daima bir göç etme, uzaklaşma ve kaçma isteği içerisinde oluyoruz. Ya kaçabilenler vardır ya da kaçamayıp kaçma düşleri kuranlar… Burada da benzeri bir hissede var” diyor.
Erinç Büyükaşık’la son kitabı ‘Sınırlar Kapalı’ üzerine konuştuk.
‘Sınırlar Kapalı’yı size yazdıran duyguya biraz daha yakından bakmak istiyorum. Hikayelerinizi yazarken nasıl bir motivasyonla hareket ediyorsunuz? Bu kitapta okuyucuyu neler bekliyor?
Bütün hikayelerde epey emsal bir ortak hissede ve kesişen noktalar var. Aslında bu kesişen noktaların birçoğu yaşanmışlıkların derinlerinden çıkan şeyler. ‘Sınırlar Kapalı’nın ortasındaki, esasen kitaba da ismini veren hikaye, bizim konutumuzda konuk olmuş bir göçmen arkadaşın öyküsü üzerinden çıktı. Burada can güvenliğiyle ilgili sıkıntıları olan bir arkadaşımızdı ve hayatını bir biçimde kurtarmayı başardı. Ailesinden, ailesinin tehditlerinden sıyrılmayı başarmış bir kahraman olarak, benim hikayemde de varlığını sürdürdü.
‘ÖYKÜNÜN İLHAM KAYNAĞI, UYGUN YIL EVVEL HUDUT KAPISINDA BEKLEYEN GÖÇMENLERDİ’
‘Sınırlar Kapalı’yı okumaya başladığımızda Lübnanlı efsanevi müzikçi Fairuz’un da seslendirdiği Asfur müziği karşımıza çıkıyor. İnce ve küçük bir detay üzere görünse de aslında müzik, derin manasıyla hikaye boyunca okuyucuya eşlik ediyor. Daha evvelki kitaplarınızda da göçmenleri işlediğiniz öykülerinizle karşılaşmıştık. Göçmenleri anlatma isteğinizin temelinde yatan bir sebep var mı?
Asfur, bülbülün kafesten çıkma isteğini anlatan bir özgürlük müziği. Aslında müzik, birebir Filistin problemine gönderme yapıyor. Bu paydada Suriye savaşından çıkmış, en güç şartlarda, koğuş üzere odalarda yaşayan ancak beraberinde kendisi üzere göçmenlerin içinde bir yabancı olan bir kahramanın çıkışsızlığı var. Bu hikayenin kendi ortasında bu kadar yeniliğini koruyacağını hiç düşünmezdim. Zira hikayenin ilham kaynağı, iki yıl evvel hudut kapısında bekleyen göçmenlerdi ve hala bekliyorlar… Hala Avrupa’ya göç etmek uğraşında, ölen beşerler var.
‘BENCE HERKES BİR ‘ÖTEKİ’, ÇOĞUNLUK DA BİR ‘ÖTEKİ’’
Yazdıklarınızda ve anlattıklarınızda sık sık içimizdeki başkasının gerçekliğiyle burun buruna geliyoruz…
“Öteki”, edebiyatımızda fazlaca sık destek haline gelen ve sığınılan bir liman olmaya başladı. Birfazlaca müellifin, “Ben LGBTİ+ bireyleri anlatan bir roman yazıyorum” söylemiş olduğine şahit olduğumda, “Gerçekten orada bir tanıklık olacak mı? Yoksa yalnızca kalıp bir bilgi var, kahraman hakkında zihinde oluşmuş bir klişe var ve o klişe üzerinden bir dram mı yaratılacak?” diyerek bakıyorum. Öteki tabirini hayli ayrıştırıcı bir biçimde kullanıyoruz. Bence, herkes bir öteki, çoğunluk da bir öteki.
Ernest Hemingway yazmayı, “Yazacak hiç bir şey yoktur. Yalnızca bir daktilonun başına oturur ve kanarsın” kelamlarıyla tasvir ediyor. Pekala, siz bir hikayeyi yazmaya nasıl karar veriyorsunuz? Yazıya oturduğunuzda tüm akış şekillenmiş oluyor mu? Yoksa hikaye, karakterlerle olan seyahatinizde mı ortaya çıkıyor?
Hikaye kendisini yaratıyor galiba, en azından ipucunu veriyor. Biraz teknik bakıyorum, o denli “Bilgisayarın başında yazmaya başladım ve bitti” diyemediğim bir müddetç var. Zira atılması gerekenler var. Gereksiz dediğim bir yığın detayın, müellif sızması dediğimiz bir yığın ukalalığın metne hakim olabilme riski var. Onun için fazlaca denetleyici olmak gerekiyor. Öte yandan karakterler kendisini yaratıyor. Bunun üzerinde benim kurduğum bir zihinsel bağ oluşmaya başlıyor. Biraz da onunla ilgili düş görmeye çalışıyorum.
“neden dünyaya geldiğini biliyor musun? Anlatmalısın, anlatmalısın.”
“aslına bakarsanız bir oburu olmak için, yanıp tutuşan bütün mutsuzlar ismine kıssa anlatmak, kendi sıkıcı gövdeleri ve ruhlarından kurtulabilmeleri için keşfedilen en büyük hileydi.”
Hudutlar Kapalı, Erinç Büyükaşık, 100 syf., Liman Yayınevi, 2022.
Bir hikayenizde mütedeyyin bir ailenin çocuğu, ana karakter olarak karşımıza çıkıyor. Son senelerdaki tartışmalar da malum… Dindar ailelerde büyümüş bir epeyce kişi, deist yahut ateist olarak tanımlıyor kendini. Tam olarak bu türlü tanımlamasalar bile dinle ortalarına önemli uzaklık koyduklarını tabir ediyorlar. Bu tartışmalar yahut bu tartışmaların öznelerinden de ilham aldığınızı söyleyebilir miyiz?
Daima bir izleyici pozisyonundayız esasen. En azından ben, izleyicilik kadar mesleksel olarak da tanıklıklar içerisindeyim. Öğretmenlik bana bir epey insanın ömrüne tanıklık etme imkanı sunuyor. Girdiğim her sınıfta kesinlikle bu tıp mütedeyyin mahallelerden gelen öğrencilerim var. Son vakit içinderda bu öğrencilerin bir kırılma yaşadığını görüyorum, bilhassa de son iki yılda… Tabir yerindeyse bu çocuklar, kabuklarını kırmış durumdalar. Öte yandan benim kahramanlarımın birçoğunda tam bir kabuklarını kırmışlık hali yok, hala bir sıkışmışlık arasındaler. Gerçek dünyada da yalnızca kabuğunu kırmış beşerler yok zira. Bu sıkışmışlık içerisinde olan, bir yandan da sessiz sakince bekleyen lakin ortasında farklı çatışmalar, hasretler ve doyurulmamış istekler yaşayan kaç insan var.
Anlatım tekniğiniz hakkında neler söylersiniz?
Benim bir türlü vazgeçemediğim bir anlatım tekniği var. Bu anlatım tekniğinin bir ismi da var: Özgür dolaylı anlatım. Hür dolaylı anlatım, Türkiye’de yer yer yeni müelliflerin da başvurduğu bir anlatma biçimi. Bu teknik için şuur akışının daha yeni yorumu da diyebiliriz. Bu yeni yorumla, farklı zihinlerin ortasında seyahat edebilir, aksiyonu farklı zihinlerin içerisinden verebiliriz.
Büyülü gerçekçilik benim sevdiğim yaklaşımlardan biri. Burada kimler var diye bakarsak, Latin Amerika edebiyatı aslına bakarsanız büyülü gerçekçiliğin en yeterli örneklerini vermiş. Bunu, ‘Kırmızı Pazartesi’yle somutlayabiliriz. ‘Kırmızı Pazartesi’de bir cinayet vardır ve aslında herkes bu cinayetin cürüm ortağıdır. Burada anlatımı sinema lisanıyla ilişkilendirmek istiyorum. Edebiyat metinlerinin iki boyutu var. Aksiyona dayalı boyutunda mimetik bir yaklaşım var. Mimetik yaklaşım şu biçimde bir bakış açısı: Gözün uzamında devam eden bir bakış var ve göz uzaktan şahit olmayı tercih ediyor. Tiyatroda da söylemiş olduğimiz üzere, mimetik anlayış nedir? Taklide dayalıdır. Taklit gerçeğini vermez. Taklit aslını vermez, yansımasını verir.
Bir de “Diegetik anlatım” denilen bir kavram vardır ki işte bu, sinemanın edebiyata kattığı bir armağan üzere geliyor bana. Zarurî olarak aksiyonu, çatışmayı merkeze koyma ve zarurî olarak sahnelemeyi merkeze koyma meselesi… Artık aksiyonlar, kahramanın zihniyle bir arada yürür, dış gerçeklik ve iç gerçeklik, zihnin içi ve dışı birlikte seyahate çıkar metin içerisinde.
Şimdiye kadar okuyucu karşısına yalnızca öykülerinizle çıktınız. Bundan daha sonraki süreçte okurlarınıza bir roman muştusu vermeyi planlıyor musunuz?
Bitti diyebileceğim bir roman var, birkaç ay daha sonrasında yayınlanmış olacak. Romanda plaza perspektifinden öte, aslında apolitik bulunan, beyaz yakalılığın kendi ortasında de bir vicdan barındırdığı ve bu vicdanın gerisinde yitik bir taşralılığın olduğu vurgusu var. Bu roman, bir beyaz yakalılık, vicdan ve taşra romanı olacak.
Taşra, müteddeyin aile, cemaat-tarikat ilgilerini ve taciz problemlerini de ele aldığım romanda, bu eforun içerisinde susmak, seyirci kalmak zorunda kalan bir kahraman da var. Kahramanın ismi Murat olacaktı. Murat’ın kozmik bir kahramanla paralel bir hayatı olduğunu fark ettim. O da Kafka’nın ‘Dönüşüm’ünün kahramanı olan Josef K. Ben de kitabıma ‘Murat K’nın Çoğul Tarihi’ ismini verdim.
Okumaya devam et...
Erinç Büyükaşık, birinci vakit içinderda ‘Suya Gazel’ ve ‘Hep Uzak’ kitapları ile okuyucunun karşısına çıktı. İnsanın hallerini gerçeğin merceğinden yansıtan müellif, okuyucuyu farklı zamansallıklarla seyahate çıkarıyor. Son hikaye kitabı ‘Sınırlar Kapalı’da ise göçü, bireylerin hasretini, gurbetini ve yabancılığını ele alıyor; unutmalar ve hatırlayışlar üzerine uzun bir çabayı tasvir ediyor. Göç ve vicdan bahisleri üzerine ağırlaşan Büyükaşık’ın hikayelerinde, kadınlık-erkeklik rolleri ve dezavantajlı kümeler üzerinden de tartışmalar yer alıyor.
Hikayelerinde biroldukça açıdan kimlik uğraşını ele alan Büyükaşık’ın merkeze aldığı noktalardan biri de göç. Göçün üniversal bir olgu olduğuna dikkat çeken müellif, “Aslında hepimiz göçmeniz. Her ne kadar yıllardır bu kentte yaşasak da daima bir göç etme, uzaklaşma ve kaçma isteği içerisinde oluyoruz. Ya kaçabilenler vardır ya da kaçamayıp kaçma düşleri kuranlar… Burada da benzeri bir hissede var” diyor.
Erinç Büyükaşık’la son kitabı ‘Sınırlar Kapalı’ üzerine konuştuk.
‘Sınırlar Kapalı’yı size yazdıran duyguya biraz daha yakından bakmak istiyorum. Hikayelerinizi yazarken nasıl bir motivasyonla hareket ediyorsunuz? Bu kitapta okuyucuyu neler bekliyor?
Bütün hikayelerde epey emsal bir ortak hissede ve kesişen noktalar var. Aslında bu kesişen noktaların birçoğu yaşanmışlıkların derinlerinden çıkan şeyler. ‘Sınırlar Kapalı’nın ortasındaki, esasen kitaba da ismini veren hikaye, bizim konutumuzda konuk olmuş bir göçmen arkadaşın öyküsü üzerinden çıktı. Burada can güvenliğiyle ilgili sıkıntıları olan bir arkadaşımızdı ve hayatını bir biçimde kurtarmayı başardı. Ailesinden, ailesinin tehditlerinden sıyrılmayı başarmış bir kahraman olarak, benim hikayemde de varlığını sürdürdü.
‘ÖYKÜNÜN İLHAM KAYNAĞI, UYGUN YIL EVVEL HUDUT KAPISINDA BEKLEYEN GÖÇMENLERDİ’
‘Sınırlar Kapalı’yı okumaya başladığımızda Lübnanlı efsanevi müzikçi Fairuz’un da seslendirdiği Asfur müziği karşımıza çıkıyor. İnce ve küçük bir detay üzere görünse de aslında müzik, derin manasıyla hikaye boyunca okuyucuya eşlik ediyor. Daha evvelki kitaplarınızda da göçmenleri işlediğiniz öykülerinizle karşılaşmıştık. Göçmenleri anlatma isteğinizin temelinde yatan bir sebep var mı?
Asfur, bülbülün kafesten çıkma isteğini anlatan bir özgürlük müziği. Aslında müzik, birebir Filistin problemine gönderme yapıyor. Bu paydada Suriye savaşından çıkmış, en güç şartlarda, koğuş üzere odalarda yaşayan ancak beraberinde kendisi üzere göçmenlerin içinde bir yabancı olan bir kahramanın çıkışsızlığı var. Bu hikayenin kendi ortasında bu kadar yeniliğini koruyacağını hiç düşünmezdim. Zira hikayenin ilham kaynağı, iki yıl evvel hudut kapısında bekleyen göçmenlerdi ve hala bekliyorlar… Hala Avrupa’ya göç etmek uğraşında, ölen beşerler var.
‘BENCE HERKES BİR ‘ÖTEKİ’, ÇOĞUNLUK DA BİR ‘ÖTEKİ’’
Yazdıklarınızda ve anlattıklarınızda sık sık içimizdeki başkasının gerçekliğiyle burun buruna geliyoruz…
“Öteki”, edebiyatımızda fazlaca sık destek haline gelen ve sığınılan bir liman olmaya başladı. Birfazlaca müellifin, “Ben LGBTİ+ bireyleri anlatan bir roman yazıyorum” söylemiş olduğine şahit olduğumda, “Gerçekten orada bir tanıklık olacak mı? Yoksa yalnızca kalıp bir bilgi var, kahraman hakkında zihinde oluşmuş bir klişe var ve o klişe üzerinden bir dram mı yaratılacak?” diyerek bakıyorum. Öteki tabirini hayli ayrıştırıcı bir biçimde kullanıyoruz. Bence, herkes bir öteki, çoğunluk da bir öteki.
Ernest Hemingway yazmayı, “Yazacak hiç bir şey yoktur. Yalnızca bir daktilonun başına oturur ve kanarsın” kelamlarıyla tasvir ediyor. Pekala, siz bir hikayeyi yazmaya nasıl karar veriyorsunuz? Yazıya oturduğunuzda tüm akış şekillenmiş oluyor mu? Yoksa hikaye, karakterlerle olan seyahatinizde mı ortaya çıkıyor?
Hikaye kendisini yaratıyor galiba, en azından ipucunu veriyor. Biraz teknik bakıyorum, o denli “Bilgisayarın başında yazmaya başladım ve bitti” diyemediğim bir müddetç var. Zira atılması gerekenler var. Gereksiz dediğim bir yığın detayın, müellif sızması dediğimiz bir yığın ukalalığın metne hakim olabilme riski var. Onun için fazlaca denetleyici olmak gerekiyor. Öte yandan karakterler kendisini yaratıyor. Bunun üzerinde benim kurduğum bir zihinsel bağ oluşmaya başlıyor. Biraz da onunla ilgili düş görmeye çalışıyorum.
“neden dünyaya geldiğini biliyor musun? Anlatmalısın, anlatmalısın.”
“aslına bakarsanız bir oburu olmak için, yanıp tutuşan bütün mutsuzlar ismine kıssa anlatmak, kendi sıkıcı gövdeleri ve ruhlarından kurtulabilmeleri için keşfedilen en büyük hileydi.”
Hudutlar Kapalı, Erinç Büyükaşık, 100 syf., Liman Yayınevi, 2022.
Bir hikayenizde mütedeyyin bir ailenin çocuğu, ana karakter olarak karşımıza çıkıyor. Son senelerdaki tartışmalar da malum… Dindar ailelerde büyümüş bir epeyce kişi, deist yahut ateist olarak tanımlıyor kendini. Tam olarak bu türlü tanımlamasalar bile dinle ortalarına önemli uzaklık koyduklarını tabir ediyorlar. Bu tartışmalar yahut bu tartışmaların öznelerinden de ilham aldığınızı söyleyebilir miyiz?
Daima bir izleyici pozisyonundayız esasen. En azından ben, izleyicilik kadar mesleksel olarak da tanıklıklar içerisindeyim. Öğretmenlik bana bir epey insanın ömrüne tanıklık etme imkanı sunuyor. Girdiğim her sınıfta kesinlikle bu tıp mütedeyyin mahallelerden gelen öğrencilerim var. Son vakit içinderda bu öğrencilerin bir kırılma yaşadığını görüyorum, bilhassa de son iki yılda… Tabir yerindeyse bu çocuklar, kabuklarını kırmış durumdalar. Öte yandan benim kahramanlarımın birçoğunda tam bir kabuklarını kırmışlık hali yok, hala bir sıkışmışlık arasındaler. Gerçek dünyada da yalnızca kabuğunu kırmış beşerler yok zira. Bu sıkışmışlık içerisinde olan, bir yandan da sessiz sakince bekleyen lakin ortasında farklı çatışmalar, hasretler ve doyurulmamış istekler yaşayan kaç insan var.
Anlatım tekniğiniz hakkında neler söylersiniz?
Benim bir türlü vazgeçemediğim bir anlatım tekniği var. Bu anlatım tekniğinin bir ismi da var: Özgür dolaylı anlatım. Hür dolaylı anlatım, Türkiye’de yer yer yeni müelliflerin da başvurduğu bir anlatma biçimi. Bu teknik için şuur akışının daha yeni yorumu da diyebiliriz. Bu yeni yorumla, farklı zihinlerin ortasında seyahat edebilir, aksiyonu farklı zihinlerin içerisinden verebiliriz.
Büyülü gerçekçilik benim sevdiğim yaklaşımlardan biri. Burada kimler var diye bakarsak, Latin Amerika edebiyatı aslına bakarsanız büyülü gerçekçiliğin en yeterli örneklerini vermiş. Bunu, ‘Kırmızı Pazartesi’yle somutlayabiliriz. ‘Kırmızı Pazartesi’de bir cinayet vardır ve aslında herkes bu cinayetin cürüm ortağıdır. Burada anlatımı sinema lisanıyla ilişkilendirmek istiyorum. Edebiyat metinlerinin iki boyutu var. Aksiyona dayalı boyutunda mimetik bir yaklaşım var. Mimetik yaklaşım şu biçimde bir bakış açısı: Gözün uzamında devam eden bir bakış var ve göz uzaktan şahit olmayı tercih ediyor. Tiyatroda da söylemiş olduğimiz üzere, mimetik anlayış nedir? Taklide dayalıdır. Taklit gerçeğini vermez. Taklit aslını vermez, yansımasını verir.
Bir de “Diegetik anlatım” denilen bir kavram vardır ki işte bu, sinemanın edebiyata kattığı bir armağan üzere geliyor bana. Zarurî olarak aksiyonu, çatışmayı merkeze koyma ve zarurî olarak sahnelemeyi merkeze koyma meselesi… Artık aksiyonlar, kahramanın zihniyle bir arada yürür, dış gerçeklik ve iç gerçeklik, zihnin içi ve dışı birlikte seyahate çıkar metin içerisinde.
Şimdiye kadar okuyucu karşısına yalnızca öykülerinizle çıktınız. Bundan daha sonraki süreçte okurlarınıza bir roman muştusu vermeyi planlıyor musunuz?
Bitti diyebileceğim bir roman var, birkaç ay daha sonrasında yayınlanmış olacak. Romanda plaza perspektifinden öte, aslında apolitik bulunan, beyaz yakalılığın kendi ortasında de bir vicdan barındırdığı ve bu vicdanın gerisinde yitik bir taşralılığın olduğu vurgusu var. Bu roman, bir beyaz yakalılık, vicdan ve taşra romanı olacak.
Taşra, müteddeyin aile, cemaat-tarikat ilgilerini ve taciz problemlerini de ele aldığım romanda, bu eforun içerisinde susmak, seyirci kalmak zorunda kalan bir kahraman da var. Kahramanın ismi Murat olacaktı. Murat’ın kozmik bir kahramanla paralel bir hayatı olduğunu fark ettim. O da Kafka’nın ‘Dönüşüm’ünün kahramanı olan Josef K. Ben de kitabıma ‘Murat K’nın Çoğul Tarihi’ ismini verdim.
Okumaya devam et...