Japonya, 1800’lerde büyük değişimlerin arifesindeydi; ıslahatlar yapılıyor ve Batılılaşma atakları niçiniyle gelenekler ve modernizm içinde kaldığını düşünen halkın kıymetli bir kısmı bocalıyordu. Ogai Mori, 1800’lerin ikinci yarısında Avrupa’da tahsil görmüş bir doktor ve muharrir olarak ülkesindeki Batılılaşma hareketi ve gelenekler içindeki alakasına baş yoruyordu.
Mori, Batı’da karşılaştığı edebiyat ile Japonya’daki edebî kültürü bir ortaya getirerek üslubunu yaratmıştı. bu biçimdece bir bütün olarak ele aldığı Japon toplumunun ve külçeşidinin yanı sıra onu oluşturan bireylerin ruh hâlini, satır ortalarına tenkitlerini de katarak Batı kültürüyle karşılaştırdığı metinler kaleme almıştı. Otuz küsur yıl boyunca yazdığı kitaplarda, karşılaştığı ve şahit olduğu çabucak her sorunu işleyen Mori, tıp tahsilinden izleri metinlerine yansıtan bir “âlim”di.
Öğrendiği Avrupa lisanlarından okuduklarını Japonya kültürüyle bir ortaya getiren, tarihe ve biyografilere de meraklı bir muharrir olan Mori, samuraylık geleneğinin bir evladıydı. Avrupa’da yüksek tahsil nazarann ve 1888’de ülkesine dönen Mori’ye dair Japonya edebiyatı tarihi uzmanı Suiçi Kato’nun şu belirlemesi değerli: “Ogai’ın Avrupa’da geçirdiği dört yıl, onun hem bürokratlığı hem bilimsel kişiliği birebir vakitte edebiyatı ve aşkları üzerinde hayatının sonuna kadar büyük bir rol oynamıştır.”
Mori, gerek çevirileriyle gerek yazılarıyla 1800’lerin sonunda ülkesinde yeni kapılar açarken Kato’nun sözüyle “konu zenginliği bakımından çağdaş Japonya edebiyatını en üst seviyeye çıkaran yazar” olarak anılıyor. Bunun yanında, kaleme aldığı şiirlerle bir hayli şaire ilham verirken düzyazıdaki üslubuyla, tarihî romanlarıyla ve yazdığı biyografilerle dikkat çekiyor. Uzun lafın kısası, hem kurgu tıpkı vakitte kurgu-dışı yapıtlarıyla vaktinin bir şahidi olarak bilinirken çağdaşlarını ve kendisinden daha sonraki müellifleri etkiliyor.
Mori’nin bu etkiyi yaratan metinlerinden biri, Japonya’da yaşanan toplumsal ve kültürel değişimlerin bireylerin hayatına nüfuz etmeye başladığı Meici Dönemi’nin sonunda Tokyo’da geçen ‘Yaban Kazı’.
HAYALLER VE GERÇEKLER
Romanda iki ana karakter çıkıyor karşımıza: Birincisi, yaşı ilerlemiş ve pek de varlıklı olmayan babasını ömrünün son periyotlarında keyifli etmek için güçlü bir tüccarla münasebet yaşamayı kabul edip onun metresine dönüşen O-Tama. Öteki karakter ise tanıştığı O-Tama’ya âşık olan Okada.
Romanın anlatıcısı, üniversite periyodundan arkadaşı Okada’yı tanım ederken “erkek güzeli”, “karakterli ve istikrarlı yaşayan insan” diyor. Çabucak her insanın ilgisini çeken bu adam, beraberinde örnek alınan bir kişi. özetlemek gerekirsesı etrafındakilerin onun üzere olmak istediği bir genç.
Yaban Hafriyat, Ogai Mori, Tercüman: Alper Kaan Bilir, 144 syf., İthaki Yayınları, 2021.
Okada, iniş çıkışları fazla olmayan biri. Yürüyüş yaptığı güzergâh bile muhakkak. İşte Tokyo’daki o yürüyüşlerinden birinde, gözünün takıldığı pencerede yüreğini titrettiğini hissettiği bayanla karşılaşıyor. Asıl kıssa de bu biçimde başlıyor. Babasının ve kendisinin çektiği yoksulluğu hatırlayıp kendisini metres yapmak isteyen tüccarın teklifini kabul eden O-Tama’dan diğeri değil penceredeki.
Öykünün anlatıcısı, bu müsabakanın öncesini ve gerisini, âdeta O-Tama ve Okada’yla her an birliktemiş üzere ve biraz da masal havasında aktarıyor. Satır ortalarına 1800’lerin sonu, 1900’lerin başındaki Japonya’dan görünümleri ve insan alakalarını de katıyor. Örneğin, o yıllarde kadın-erkek yakınlaşmalarının, öncesine nazaran nasıl farklılaştığını; hisler yerine gereksinimlerin ve dürtülerin ön plana geçtiğini koyuyor ortaya. Öte yandan, Japonya’daki Batılılaşma ve çağdaşlaşma sancılarının yanı sıra yenilik ve gelenek tansiyonu de bu anlatımın yerinde yer buluyor kendisine. O-Tama ve Okada işte bu biçimde bir ortamda, tesadüfen karşılaşıyor.
Babasının yeterliliğini ve rahatını düşünerek metres olmayı kabul eden O-Tama’nın, o noktaya fazlaca kolay ya da apansızın geldiğini söylemek güç. Anlatıcı, genç kızın üstündeki baskıyı ve babasının tedirginliğini tüm detaylarıyla veriyor okura. O-Tama’ya mesken tutan “beyi”nin içten pazarlıklı hâli ve amaca ulaşma kademesindeki yapmacıklığı ise bu baskıyı ve tedirginliği perçinliyor. “Günün birinde saadet beni bulursa babama şöyleki yardım edeceğim” diye düşünen O-Tama’nın ortasında bulunduğu durumu “Başına gelenlere razı olmak, bu genç bayanın en sık deneyim ettiği zihinsel durumdu, ruhunun o kanalı, sık sık yağlanan bir makine üzere pürüzsüz çalışıyordu” halinde söz ediyor anlatıcı.
BAĞIMSIZLIĞA YANLIŞSIZ BİRİNCİ ADIM
Babasını düşünerek biraz da gönülsüzce adım attığı yeni ömür ve tercihleri niçiniyle toplumdan dışlandığını hissediyor O-Tama. Dahası, metresi olduğu adamın eşi değil, “eşi gibi” göründüğünün de farkında. özetlemek gerekirsesı çelişkiler ve tansiyonlar yumağı resmeden Mori, O-Tama’nın zihninin derinliklerine ittiği okuru yalan-gerçek ikileminin ortasına bırakırken genç hanımın ortasındaki fırtınayı ise şu biçimde resmediyor: “O-Tama, babasını keyifli etmek haricinde hiç bir emel gütmediği için ‘Asla olmaz!’ diye kesin bir lisanla reddeden babasını ikna etmiş, bir metres olmuştu. Fakat beyefendim dediği adam bir tefeci çıkınca dünyası kararmıştı. Kalbindeki tasası tek başına defedemediği için hislerini babasıyla paylaşmak istemiş, birlikte dertleşiriz diye düşünmüştü. Ancak gölet kıyısındaki babasını ziyarete gidip onun huzurlu yaşantısına şahit olunca lisanı varıp da bir şey diyememişti. Konuşmak, ihtiyarın içki çanağına bir damla zehir dökmek üzere olacaktı. O-Tama, ‘Pekâlâ! Acı çeksem de acımı kalbime gömeceğim’ diye karar vermişti ve bu kararla birlikte, bu biçimdea dek diğerlerine bel bağlamaktan öteki bir şey bilmeyen genç bayan, birinci defa bağımsızlığın nasıl bir his olduğunu hissetmişti.”
O-Tama, kalbinin “beyi”nden uzaklaştığını düşündüğü periyotta karşılaşıyor Okada’yla. Penceresinin önünden geçip giden bayağı bir öğrenciyken Okada’nın verdiği selam O-Tama’yı heyecanlandırıyor.
Dışarıdan bakıldığında her şeyi tam üzere görünen O-Tama’nın hayatında kendisinin pek seçemediği, hissetse de ismini koyamadığı eksiklikler var. Okada’yla birinci müsabakasını heyecanlı hâle getiren de bu ve konuşma, içini dökme gereksinimlerine cevap veren o genç öğrenci, O-Tama için “derhal almayı arzuladığı bir şeye dönüşüyor.”
Romanın geçtiği devirde Japonya’da yaşanan süratli değişimlere misal biçimde ikili içindeki irtibat ve münasebet de hızla gelişirken O-Tama’nın zihninde kuşkular uyandığını ancak yüreğinin öteki şeyler dediğini aktarıyor anlatıcı: “O-Tama kuvvetli bir bayandı. Suezo’yla tanışmasından beri geçen kısa vakitte, resmî olarak herkesçe dışlanan lakin kapalıdan saklıya de kıskanılan bir metres olmanın acısını öğrenmiş, bu sayede toplumla alay eden bir mizaç geliştirmişti. Fakat özünde âlâ bir insandı ve çabucak hemen yüreği katılaşmamıştı, bir yurt talebesi olan Okada’ya yaklaşmaktan korkuyordu.”
O-Tama ve Okada’nın bağlantısı ve münasebeti, 1800’lerin sonunda Japonya’daki gelenek-modernlik tansiyonuna benziyor. O-Tama, yüzü geleceğe dönük ancak geleneklerin kendisini frenlediği, Okada ise çağdaşlığı temsil eden bir karakter olarak çıkıyor karşımıza.
Mori, romana kattığı bu metaforlar dışında, O-Tama ve Okada’nın “kaderini” belirleyen tanışma ve tam manasıyla bir ortaya gelememe kıssasıyla çıkıyor karşımıza. İmkânsız değil tahminen lakin eksik bir aşk kıssası bu. Mori, kişilik çözümlemelerinin değerli bir yer kapladığı ‘Yaban Kazı’nda, iki ana karakterin penceresinden bakarak kaleme aldığı satırlarla Japonya edebiyatında kıymetli bir noktada konumlanıyor.
Okumaya devam et...
Mori, Batı’da karşılaştığı edebiyat ile Japonya’daki edebî kültürü bir ortaya getirerek üslubunu yaratmıştı. bu biçimdece bir bütün olarak ele aldığı Japon toplumunun ve külçeşidinin yanı sıra onu oluşturan bireylerin ruh hâlini, satır ortalarına tenkitlerini de katarak Batı kültürüyle karşılaştırdığı metinler kaleme almıştı. Otuz küsur yıl boyunca yazdığı kitaplarda, karşılaştığı ve şahit olduğu çabucak her sorunu işleyen Mori, tıp tahsilinden izleri metinlerine yansıtan bir “âlim”di.
Öğrendiği Avrupa lisanlarından okuduklarını Japonya kültürüyle bir ortaya getiren, tarihe ve biyografilere de meraklı bir muharrir olan Mori, samuraylık geleneğinin bir evladıydı. Avrupa’da yüksek tahsil nazarann ve 1888’de ülkesine dönen Mori’ye dair Japonya edebiyatı tarihi uzmanı Suiçi Kato’nun şu belirlemesi değerli: “Ogai’ın Avrupa’da geçirdiği dört yıl, onun hem bürokratlığı hem bilimsel kişiliği birebir vakitte edebiyatı ve aşkları üzerinde hayatının sonuna kadar büyük bir rol oynamıştır.”
Mori, gerek çevirileriyle gerek yazılarıyla 1800’lerin sonunda ülkesinde yeni kapılar açarken Kato’nun sözüyle “konu zenginliği bakımından çağdaş Japonya edebiyatını en üst seviyeye çıkaran yazar” olarak anılıyor. Bunun yanında, kaleme aldığı şiirlerle bir hayli şaire ilham verirken düzyazıdaki üslubuyla, tarihî romanlarıyla ve yazdığı biyografilerle dikkat çekiyor. Uzun lafın kısası, hem kurgu tıpkı vakitte kurgu-dışı yapıtlarıyla vaktinin bir şahidi olarak bilinirken çağdaşlarını ve kendisinden daha sonraki müellifleri etkiliyor.
Mori’nin bu etkiyi yaratan metinlerinden biri, Japonya’da yaşanan toplumsal ve kültürel değişimlerin bireylerin hayatına nüfuz etmeye başladığı Meici Dönemi’nin sonunda Tokyo’da geçen ‘Yaban Kazı’.
HAYALLER VE GERÇEKLER
Romanda iki ana karakter çıkıyor karşımıza: Birincisi, yaşı ilerlemiş ve pek de varlıklı olmayan babasını ömrünün son periyotlarında keyifli etmek için güçlü bir tüccarla münasebet yaşamayı kabul edip onun metresine dönüşen O-Tama. Öteki karakter ise tanıştığı O-Tama’ya âşık olan Okada.
Romanın anlatıcısı, üniversite periyodundan arkadaşı Okada’yı tanım ederken “erkek güzeli”, “karakterli ve istikrarlı yaşayan insan” diyor. Çabucak her insanın ilgisini çeken bu adam, beraberinde örnek alınan bir kişi. özetlemek gerekirsesı etrafındakilerin onun üzere olmak istediği bir genç.
Yaban Hafriyat, Ogai Mori, Tercüman: Alper Kaan Bilir, 144 syf., İthaki Yayınları, 2021.
Okada, iniş çıkışları fazla olmayan biri. Yürüyüş yaptığı güzergâh bile muhakkak. İşte Tokyo’daki o yürüyüşlerinden birinde, gözünün takıldığı pencerede yüreğini titrettiğini hissettiği bayanla karşılaşıyor. Asıl kıssa de bu biçimde başlıyor. Babasının ve kendisinin çektiği yoksulluğu hatırlayıp kendisini metres yapmak isteyen tüccarın teklifini kabul eden O-Tama’dan diğeri değil penceredeki.
Öykünün anlatıcısı, bu müsabakanın öncesini ve gerisini, âdeta O-Tama ve Okada’yla her an birliktemiş üzere ve biraz da masal havasında aktarıyor. Satır ortalarına 1800’lerin sonu, 1900’lerin başındaki Japonya’dan görünümleri ve insan alakalarını de katıyor. Örneğin, o yıllarde kadın-erkek yakınlaşmalarının, öncesine nazaran nasıl farklılaştığını; hisler yerine gereksinimlerin ve dürtülerin ön plana geçtiğini koyuyor ortaya. Öte yandan, Japonya’daki Batılılaşma ve çağdaşlaşma sancılarının yanı sıra yenilik ve gelenek tansiyonu de bu anlatımın yerinde yer buluyor kendisine. O-Tama ve Okada işte bu biçimde bir ortamda, tesadüfen karşılaşıyor.
Babasının yeterliliğini ve rahatını düşünerek metres olmayı kabul eden O-Tama’nın, o noktaya fazlaca kolay ya da apansızın geldiğini söylemek güç. Anlatıcı, genç kızın üstündeki baskıyı ve babasının tedirginliğini tüm detaylarıyla veriyor okura. O-Tama’ya mesken tutan “beyi”nin içten pazarlıklı hâli ve amaca ulaşma kademesindeki yapmacıklığı ise bu baskıyı ve tedirginliği perçinliyor. “Günün birinde saadet beni bulursa babama şöyleki yardım edeceğim” diye düşünen O-Tama’nın ortasında bulunduğu durumu “Başına gelenlere razı olmak, bu genç bayanın en sık deneyim ettiği zihinsel durumdu, ruhunun o kanalı, sık sık yağlanan bir makine üzere pürüzsüz çalışıyordu” halinde söz ediyor anlatıcı.
BAĞIMSIZLIĞA YANLIŞSIZ BİRİNCİ ADIM
Babasını düşünerek biraz da gönülsüzce adım attığı yeni ömür ve tercihleri niçiniyle toplumdan dışlandığını hissediyor O-Tama. Dahası, metresi olduğu adamın eşi değil, “eşi gibi” göründüğünün de farkında. özetlemek gerekirsesı çelişkiler ve tansiyonlar yumağı resmeden Mori, O-Tama’nın zihninin derinliklerine ittiği okuru yalan-gerçek ikileminin ortasına bırakırken genç hanımın ortasındaki fırtınayı ise şu biçimde resmediyor: “O-Tama, babasını keyifli etmek haricinde hiç bir emel gütmediği için ‘Asla olmaz!’ diye kesin bir lisanla reddeden babasını ikna etmiş, bir metres olmuştu. Fakat beyefendim dediği adam bir tefeci çıkınca dünyası kararmıştı. Kalbindeki tasası tek başına defedemediği için hislerini babasıyla paylaşmak istemiş, birlikte dertleşiriz diye düşünmüştü. Ancak gölet kıyısındaki babasını ziyarete gidip onun huzurlu yaşantısına şahit olunca lisanı varıp da bir şey diyememişti. Konuşmak, ihtiyarın içki çanağına bir damla zehir dökmek üzere olacaktı. O-Tama, ‘Pekâlâ! Acı çeksem de acımı kalbime gömeceğim’ diye karar vermişti ve bu kararla birlikte, bu biçimdea dek diğerlerine bel bağlamaktan öteki bir şey bilmeyen genç bayan, birinci defa bağımsızlığın nasıl bir his olduğunu hissetmişti.”
O-Tama, kalbinin “beyi”nden uzaklaştığını düşündüğü periyotta karşılaşıyor Okada’yla. Penceresinin önünden geçip giden bayağı bir öğrenciyken Okada’nın verdiği selam O-Tama’yı heyecanlandırıyor.
Dışarıdan bakıldığında her şeyi tam üzere görünen O-Tama’nın hayatında kendisinin pek seçemediği, hissetse de ismini koyamadığı eksiklikler var. Okada’yla birinci müsabakasını heyecanlı hâle getiren de bu ve konuşma, içini dökme gereksinimlerine cevap veren o genç öğrenci, O-Tama için “derhal almayı arzuladığı bir şeye dönüşüyor.”
Romanın geçtiği devirde Japonya’da yaşanan süratli değişimlere misal biçimde ikili içindeki irtibat ve münasebet de hızla gelişirken O-Tama’nın zihninde kuşkular uyandığını ancak yüreğinin öteki şeyler dediğini aktarıyor anlatıcı: “O-Tama kuvvetli bir bayandı. Suezo’yla tanışmasından beri geçen kısa vakitte, resmî olarak herkesçe dışlanan lakin kapalıdan saklıya de kıskanılan bir metres olmanın acısını öğrenmiş, bu sayede toplumla alay eden bir mizaç geliştirmişti. Fakat özünde âlâ bir insandı ve çabucak hemen yüreği katılaşmamıştı, bir yurt talebesi olan Okada’ya yaklaşmaktan korkuyordu.”
O-Tama ve Okada’nın bağlantısı ve münasebeti, 1800’lerin sonunda Japonya’daki gelenek-modernlik tansiyonuna benziyor. O-Tama, yüzü geleceğe dönük ancak geleneklerin kendisini frenlediği, Okada ise çağdaşlığı temsil eden bir karakter olarak çıkıyor karşımıza.
Mori, romana kattığı bu metaforlar dışında, O-Tama ve Okada’nın “kaderini” belirleyen tanışma ve tam manasıyla bir ortaya gelememe kıssasıyla çıkıyor karşımıza. İmkânsız değil tahminen lakin eksik bir aşk kıssası bu. Mori, kişilik çözümlemelerinin değerli bir yer kapladığı ‘Yaban Kazı’nda, iki ana karakterin penceresinden bakarak kaleme aldığı satırlarla Japonya edebiyatında kıymetli bir noktada konumlanıyor.
Okumaya devam et...