Charles Darwin evrim teorisiyle yalnızca kendi alanında değil, ideolojiden müspet bilimlere, dinden gündelik hayata kadar bir fazlaca bahiste önemli tartışmalar yaratan bir bilim insanıdır. Bu yüzden bazılarına nazaran şeytan, bazılarına bakılırsa eşine az rastlanır bir beyin olarak kabul edilir.
Peki, kendi halinde bir doğabilimci olan Darwin, dünyayı bu kadar sarsmayı nasıl başarmıştır?
12 Şubat 1809’da Birleşik Krallık’ta doğan Darwin, varlıklı bir aileye mensuptur. bir epeyce yaşıtına nazaran eğitim konusunda şanslıdır. Yatılı okuldan mezun olduktan daha sonra bir süre babasının yanında hekim asistanlığı yapar. Doktorluk dededen kalma bir meslek olduğu için liseden daha sonra Edinburgh Üniversitesi Tıp Fakültesi’ne gönderilir. Lakin Darwin’in tıbba pek merakı yoktur. O denli ki derslere bile yanlışsız düzgün katılmaz. Tabiat tarihiyle, jeolojiyle ilgilenmeye de bu sıralar başlar.
Babası bu durumu fark edince Darwin’i Tıp Fakültesi’nden alıp Cambridge Üniversitesi’ne bağlı bir din okuluna verir. Oğlunun bir din adamı olmasını ister. Ne var ki Darwin kafayı tabiata takmıştır bir sefer. Lamarck’ın evrim teorisiyle tamamıyla artan merakı onu bir hayli şeyi araştırmaya iter. Böcekler de bunlardan biridir. Onu botanik profesörü John Stevens Henslow ile tanıştıran şey de bu olur. Darwin bir öğretmen ve bir arkadaş olarak Henslow’dan fazlaca etkilenir ve onun derslerini almaya başlar. Bu dostluk onun hayatını büsbütün değiştirecektir.
İNTİHARDAN KORKAN BİR KAPTAN
1805’teki Trafalgar Deniz Savaşı’yla birlikte Birleşik Krallık denizlerde büyük bir hâkimiyet kurar. Güney ve Orta Amerika devletleri birer birer bağımsızlıklarını ilan ettiği senelerda onları tanır ve deniz ticaretini daha epey yere ve daha inançlı biçimde gerçekleştirebilmek için haritalandırmaya muhtaçlık duyar. Bununla ilgili özel nazaranvli biroldukça gemiyi sefere çıkartır.
Bu gemilerden biri de Beagle’dır. Beagle birinci seferini (1826-1830) gerçekleştirdikten daha sonra ülkesine geri döner ve ikinci sefer için hazırlıklara başlar. Geminin yeni kaptanı FitzRoy, çıkılan seferlerin ne derece uzun ve bunaltıcı olduğunu bildiği için buna bir deva bulmaya çalışır.
O senelerda denize açılan gemilerde astronom, doğabilimci, fizikçi, meteoroloji uzmanı, hatta ressam üzere kimseler de resmî vazifeli olarak yer almaktadır. Beagle’da da McCormick isminde cerrahlık da yapan bir doğabilimci vardır. Lakin Kaptan FitzRoy gemi içi hiyerarşiyi korumak ismine -eh biraz da âdet olduğu üzere- öbür kaptanlar üzere mürettebattan farklı bir yerde vakit geçirmek zorunda olduğunu bilmektedir. Beagle’ın birinci seferinin üçüncü yılında ruhsal çöküntü niçiniyle intihar eden kaptanın kıssasını de duyduğu için yanına doğabilimci bir genç aramaya karar verir. Dediğimiz üzere, aslında gemide bu bakılırsavi yürütecek biri vardır, FitzRoy daha fazlaca kendine bir yoldaş aramaktadır.
FitzRoy, Amirallik Dairesi’ne onaylattığı teklifinin akabinde birkaç yere haber salar. Ne var ki pek istediği üzere birini bulamaz. Bu tekliflerden biri de botanik profesörü John Stevens Henslow’a masraf. Henslow teklifi reddeder reddetmesine, ancak onlara birini önerebileceğini söyler. O kişi Darwin’dir.
Darwin o vakte kadar bir kez -o da kısa süreliğine- Paris’e gitmek haricinde Birleşik Krallık’ın dışına hiç çıkmamış bir gençtir. (Beagle seferinden daha sonra da tekrar çıkmaz aslına bakarsanız.) Henslow yazdığı mektupta “Bunu ‘kemale ermiş’ bir doğabilimci olduğunuzu düşündüğüm için değil ancak tabiat tarihi alanında kıymetli olabilecek her şeyi derlemeye ve not etmeye ileri derecede kâfi olduğunuzu düşündüğüm için yaptım,” der.
Darwin de hocasından aldığı dayanakla vazifesi kabul eder.
BİNBİR ZORLUK ALTINDA YAPILAN ARAŞTIRMA
Kalacak yer ve yemeği haricindeki bütün masrafları kendine ilişkin olan Darwin, 1831’de Beagle’ın ikinci seferine bu biçimdece katılır. Beagle bakılırsace küçük bir gemi olsa da ortasında yaklaşık 70 kişi bulunur. Lakin Darwin sıklıkla Kaptan FitzRoy ile birlikte vakit geçirmektedir. Bu durum da varsayım edileceği üzere Darwin’e bir fazlaca mevzuda kolaylık sağlar.
Darwin gerek sefer esnasında denizden aldığı örneklerde gerek karadaki araştırmalarında epey şanslıdır. Mürettebattan ona daima yardımcı olan birileri vardır. Onu kıyıya getirip götüren filikalar, kendisine tahsis edilen atlar, ziyaret ettiği yerlerde işini kolaylaştıracak tavsiye mektupları ve daha neler neler… Bunların yanında Darwin deniz seyahatine pek ayak uyduramaz. Daima midesi bulanır, yeri gelir bir ayı bulan hastalık devirleri geçirir. Bu üzere durumlarda bile gemi onu bekler, bazen da onu almak için rotasını değiştirir. Devir kuralları göz önünde alındığında bu ayrıcalığın en değerli sebebinin Darwin’in Kaptan FitzRoy’la olan ahbaplığı olduğu düşünülür.
Majestelerinin Gemisi Beagle Günlüğü (1831-1836), Charles Darwin, Tercüman: Ömer Bozkurt, 584 syf., Yapı Kredi Yayınları, 2022.
Darwin deniz seyahatinde her ne kadar zayıf düşse de karadaki araştırmaları esnasında son derece dirençlidir. At üstünde, kimi vakit yaya biçimde epeyce uzun aralıklar kat eder. Daima örnek toplayıp bunları raporlar. kimi vakit de karşılaştığı eşsiz görüntülere dalar masraf ve şöyleki müellif: “Volkanik kayaçların üzerlerinden, bilinmedik kuşların müziklerini dinleyerek, benim için yepisyeni böceklerin, daha da yeni çiçeklerin etrafında uçuşmalarını izleyerek kıyıya yürüdüm. olağanüstü bir gün yaşadım, bu güya bir körün görmeye başlaması üzereydi.”
Ancak araştırmaları ve romantik müşahedelerinin yanı sıra genç Darwin dünyaya 19. yüzyıl İngiliz emperyalizmi gözlükleriyle bakar. Seyahat yaptığı birtakım ülke halklarına yönelik aşağılayıcı birtakım tabirlerde bulunur. Doğal her vakit bu fikirde değildir. Vakit zaman tam karşıtı biçimde İngilizleri yerip onları över.
BİN 741 GÜNLÜK SEFER
Yaşlılık senelerında yazdığı biyografisinde, “Beagle’ın seferi, ömrümün en kıymetli olayıdır ve bütün meslek hayatımı belirlemiştir” diye yazan Darwin, seyahati esnasında tuttuğu günlüğü 20×25 boyutlarındaki kâğıtlara mürekkeple müellif. Karadaki yolculuklarındaysa yanında daima not defteri bulundurur. (Bu not defterlerinden 24 tanesi günümüze ulaşmıştır.)
Günlüğün birinci aylarında -yolculuk heyecanından olacak- kıymetli olsun olmasın her güne dair bir şeyler müellif. ondan sonrasında bu alışkanlığından vazgeçer ve yalnızca kıymetli gördüğü şeyleri yazmaya başlar.
Sanılanın bilakis günlüğü, çılgın bir bilim beşerinin anlaşılmaz teknik tabirlerden ibaret fikirlerini yansıtmaz. Darwin her şeydilk evvel bir gezgindir. Günlüklerinde daha hayli seyahat esnasında yaşadıklarından bahseder. Maruz kaldığı zorlukları, bunlarla nasıl uğraş ettiğini anlatır. En değerli kısımlarından biri de karşılaştığı insanların hayatlarına dair yazdığı anekdotlardır. Hal bu biçimde olunca günlüklerin lisanı de çok anlaşılırdır.
1831’de başlayan seyahat 1836’da son bulur. Toplamda bin 741 gün sürer. Bunun üçte ikisini gemide (bin 145 gün), üçte birini (586 gün) karada geçirir.
EVRİM TEORİSİNİN BİRİNCİ TEMELLERİ
Darwin bütün yapıtlarını yaşadığı senelerda yayımlamıştır. Bunun iki istisnası vardır. Biri biyografisi, oburu de işte bu günlüklerdir.
Günlük, birinci defa Darwin’in torunu Nora Barlow tarafınca 1933 yılında yayımlanır. Bir öteki oğuldan olma torunu Richard Darwin Keynes ise günlüğün ikinci baskısını 1988 yılında yayımlar. Birinci baskıya nazaran bu biraz daha detaylandırılmış bir edisyona sahiptir. Çünkü Keynes, dedesinin karada taşıdığı not defterlerindeki kimi yerleri de günlüğü zenginleştirmek üzere kullanmıştır. Her iki edisyon da Darwin’in çıkarmaya karar vererek üstünü çizdiği cümleleri korumuş, üstü çizili biçimde bırakmıştır. Bu da bize Darwin’in günlük üzerine çalıştığını gösterir.
Beagle seferi ve bu günlükler şu an bildiğimiz evrim teorisinin birinci adımlarının atılmasına sebep olur. Dünyayı sarsan bu teorinin ortaya çıkmasının bir kaptanın intihar korkusu -yalnızlık mı demeli- olduğunu düşünmek fazlaca tuhaf değil mi?
Gerçi Kaptan FitzRoy, seferin akabinde Darwin’in evrim teorisini ortaya atarak kutsal kitaba, Tanrı’ya karşı -dolaylı olarak- birtakım telaffuzlarda bulunduğunu öğrendiğinde hayli kızar. Şahsen kendi kaleme aldığı sefer günlüğü ‘Narrative II’de Darwin’in çalışmalarından ve kişiliğinden övgüyle bahsetmiş olduğu biçimde bir daha de kızar. Darwin’se Kaptan FitzRoy’u her seferinde sevgi ve minnetle anar.
Darwin’in beş yıllık bu büyük seyahatte neler yaşadığını merak edenler ‘Majestelerinin Gemisi Beagle Günlüğü 1831-1836’ isimli kitabı kesinlikle okusunlar. YKY etiketiyle geçtiğimiz günlerde raflara giren kitap Ömer Bozkurt tarafınca çevrilmiştir. Tercih edilen edisyonsa Keynes’e aittir.
Okumaya devam et...
Peki, kendi halinde bir doğabilimci olan Darwin, dünyayı bu kadar sarsmayı nasıl başarmıştır?
12 Şubat 1809’da Birleşik Krallık’ta doğan Darwin, varlıklı bir aileye mensuptur. bir epeyce yaşıtına nazaran eğitim konusunda şanslıdır. Yatılı okuldan mezun olduktan daha sonra bir süre babasının yanında hekim asistanlığı yapar. Doktorluk dededen kalma bir meslek olduğu için liseden daha sonra Edinburgh Üniversitesi Tıp Fakültesi’ne gönderilir. Lakin Darwin’in tıbba pek merakı yoktur. O denli ki derslere bile yanlışsız düzgün katılmaz. Tabiat tarihiyle, jeolojiyle ilgilenmeye de bu sıralar başlar.
Babası bu durumu fark edince Darwin’i Tıp Fakültesi’nden alıp Cambridge Üniversitesi’ne bağlı bir din okuluna verir. Oğlunun bir din adamı olmasını ister. Ne var ki Darwin kafayı tabiata takmıştır bir sefer. Lamarck’ın evrim teorisiyle tamamıyla artan merakı onu bir hayli şeyi araştırmaya iter. Böcekler de bunlardan biridir. Onu botanik profesörü John Stevens Henslow ile tanıştıran şey de bu olur. Darwin bir öğretmen ve bir arkadaş olarak Henslow’dan fazlaca etkilenir ve onun derslerini almaya başlar. Bu dostluk onun hayatını büsbütün değiştirecektir.
İNTİHARDAN KORKAN BİR KAPTAN
1805’teki Trafalgar Deniz Savaşı’yla birlikte Birleşik Krallık denizlerde büyük bir hâkimiyet kurar. Güney ve Orta Amerika devletleri birer birer bağımsızlıklarını ilan ettiği senelerda onları tanır ve deniz ticaretini daha epey yere ve daha inançlı biçimde gerçekleştirebilmek için haritalandırmaya muhtaçlık duyar. Bununla ilgili özel nazaranvli biroldukça gemiyi sefere çıkartır.
Bu gemilerden biri de Beagle’dır. Beagle birinci seferini (1826-1830) gerçekleştirdikten daha sonra ülkesine geri döner ve ikinci sefer için hazırlıklara başlar. Geminin yeni kaptanı FitzRoy, çıkılan seferlerin ne derece uzun ve bunaltıcı olduğunu bildiği için buna bir deva bulmaya çalışır.
O senelerda denize açılan gemilerde astronom, doğabilimci, fizikçi, meteoroloji uzmanı, hatta ressam üzere kimseler de resmî vazifeli olarak yer almaktadır. Beagle’da da McCormick isminde cerrahlık da yapan bir doğabilimci vardır. Lakin Kaptan FitzRoy gemi içi hiyerarşiyi korumak ismine -eh biraz da âdet olduğu üzere- öbür kaptanlar üzere mürettebattan farklı bir yerde vakit geçirmek zorunda olduğunu bilmektedir. Beagle’ın birinci seferinin üçüncü yılında ruhsal çöküntü niçiniyle intihar eden kaptanın kıssasını de duyduğu için yanına doğabilimci bir genç aramaya karar verir. Dediğimiz üzere, aslında gemide bu bakılırsavi yürütecek biri vardır, FitzRoy daha fazlaca kendine bir yoldaş aramaktadır.
FitzRoy, Amirallik Dairesi’ne onaylattığı teklifinin akabinde birkaç yere haber salar. Ne var ki pek istediği üzere birini bulamaz. Bu tekliflerden biri de botanik profesörü John Stevens Henslow’a masraf. Henslow teklifi reddeder reddetmesine, ancak onlara birini önerebileceğini söyler. O kişi Darwin’dir.
Darwin o vakte kadar bir kez -o da kısa süreliğine- Paris’e gitmek haricinde Birleşik Krallık’ın dışına hiç çıkmamış bir gençtir. (Beagle seferinden daha sonra da tekrar çıkmaz aslına bakarsanız.) Henslow yazdığı mektupta “Bunu ‘kemale ermiş’ bir doğabilimci olduğunuzu düşündüğüm için değil ancak tabiat tarihi alanında kıymetli olabilecek her şeyi derlemeye ve not etmeye ileri derecede kâfi olduğunuzu düşündüğüm için yaptım,” der.
Darwin de hocasından aldığı dayanakla vazifesi kabul eder.
BİNBİR ZORLUK ALTINDA YAPILAN ARAŞTIRMA
Kalacak yer ve yemeği haricindeki bütün masrafları kendine ilişkin olan Darwin, 1831’de Beagle’ın ikinci seferine bu biçimdece katılır. Beagle bakılırsace küçük bir gemi olsa da ortasında yaklaşık 70 kişi bulunur. Lakin Darwin sıklıkla Kaptan FitzRoy ile birlikte vakit geçirmektedir. Bu durum da varsayım edileceği üzere Darwin’e bir fazlaca mevzuda kolaylık sağlar.
Darwin gerek sefer esnasında denizden aldığı örneklerde gerek karadaki araştırmalarında epey şanslıdır. Mürettebattan ona daima yardımcı olan birileri vardır. Onu kıyıya getirip götüren filikalar, kendisine tahsis edilen atlar, ziyaret ettiği yerlerde işini kolaylaştıracak tavsiye mektupları ve daha neler neler… Bunların yanında Darwin deniz seyahatine pek ayak uyduramaz. Daima midesi bulanır, yeri gelir bir ayı bulan hastalık devirleri geçirir. Bu üzere durumlarda bile gemi onu bekler, bazen da onu almak için rotasını değiştirir. Devir kuralları göz önünde alındığında bu ayrıcalığın en değerli sebebinin Darwin’in Kaptan FitzRoy’la olan ahbaplığı olduğu düşünülür.
Majestelerinin Gemisi Beagle Günlüğü (1831-1836), Charles Darwin, Tercüman: Ömer Bozkurt, 584 syf., Yapı Kredi Yayınları, 2022.
Darwin deniz seyahatinde her ne kadar zayıf düşse de karadaki araştırmaları esnasında son derece dirençlidir. At üstünde, kimi vakit yaya biçimde epeyce uzun aralıklar kat eder. Daima örnek toplayıp bunları raporlar. kimi vakit de karşılaştığı eşsiz görüntülere dalar masraf ve şöyleki müellif: “Volkanik kayaçların üzerlerinden, bilinmedik kuşların müziklerini dinleyerek, benim için yepisyeni böceklerin, daha da yeni çiçeklerin etrafında uçuşmalarını izleyerek kıyıya yürüdüm. olağanüstü bir gün yaşadım, bu güya bir körün görmeye başlaması üzereydi.”
Ancak araştırmaları ve romantik müşahedelerinin yanı sıra genç Darwin dünyaya 19. yüzyıl İngiliz emperyalizmi gözlükleriyle bakar. Seyahat yaptığı birtakım ülke halklarına yönelik aşağılayıcı birtakım tabirlerde bulunur. Doğal her vakit bu fikirde değildir. Vakit zaman tam karşıtı biçimde İngilizleri yerip onları över.
BİN 741 GÜNLÜK SEFER
Yaşlılık senelerında yazdığı biyografisinde, “Beagle’ın seferi, ömrümün en kıymetli olayıdır ve bütün meslek hayatımı belirlemiştir” diye yazan Darwin, seyahati esnasında tuttuğu günlüğü 20×25 boyutlarındaki kâğıtlara mürekkeple müellif. Karadaki yolculuklarındaysa yanında daima not defteri bulundurur. (Bu not defterlerinden 24 tanesi günümüze ulaşmıştır.)
Günlüğün birinci aylarında -yolculuk heyecanından olacak- kıymetli olsun olmasın her güne dair bir şeyler müellif. ondan sonrasında bu alışkanlığından vazgeçer ve yalnızca kıymetli gördüğü şeyleri yazmaya başlar.
Sanılanın bilakis günlüğü, çılgın bir bilim beşerinin anlaşılmaz teknik tabirlerden ibaret fikirlerini yansıtmaz. Darwin her şeydilk evvel bir gezgindir. Günlüklerinde daha hayli seyahat esnasında yaşadıklarından bahseder. Maruz kaldığı zorlukları, bunlarla nasıl uğraş ettiğini anlatır. En değerli kısımlarından biri de karşılaştığı insanların hayatlarına dair yazdığı anekdotlardır. Hal bu biçimde olunca günlüklerin lisanı de çok anlaşılırdır.
1831’de başlayan seyahat 1836’da son bulur. Toplamda bin 741 gün sürer. Bunun üçte ikisini gemide (bin 145 gün), üçte birini (586 gün) karada geçirir.
EVRİM TEORİSİNİN BİRİNCİ TEMELLERİ
Darwin bütün yapıtlarını yaşadığı senelerda yayımlamıştır. Bunun iki istisnası vardır. Biri biyografisi, oburu de işte bu günlüklerdir.
Günlük, birinci defa Darwin’in torunu Nora Barlow tarafınca 1933 yılında yayımlanır. Bir öteki oğuldan olma torunu Richard Darwin Keynes ise günlüğün ikinci baskısını 1988 yılında yayımlar. Birinci baskıya nazaran bu biraz daha detaylandırılmış bir edisyona sahiptir. Çünkü Keynes, dedesinin karada taşıdığı not defterlerindeki kimi yerleri de günlüğü zenginleştirmek üzere kullanmıştır. Her iki edisyon da Darwin’in çıkarmaya karar vererek üstünü çizdiği cümleleri korumuş, üstü çizili biçimde bırakmıştır. Bu da bize Darwin’in günlük üzerine çalıştığını gösterir.
Beagle seferi ve bu günlükler şu an bildiğimiz evrim teorisinin birinci adımlarının atılmasına sebep olur. Dünyayı sarsan bu teorinin ortaya çıkmasının bir kaptanın intihar korkusu -yalnızlık mı demeli- olduğunu düşünmek fazlaca tuhaf değil mi?
Gerçi Kaptan FitzRoy, seferin akabinde Darwin’in evrim teorisini ortaya atarak kutsal kitaba, Tanrı’ya karşı -dolaylı olarak- birtakım telaffuzlarda bulunduğunu öğrendiğinde hayli kızar. Şahsen kendi kaleme aldığı sefer günlüğü ‘Narrative II’de Darwin’in çalışmalarından ve kişiliğinden övgüyle bahsetmiş olduğu biçimde bir daha de kızar. Darwin’se Kaptan FitzRoy’u her seferinde sevgi ve minnetle anar.
Darwin’in beş yıllık bu büyük seyahatte neler yaşadığını merak edenler ‘Majestelerinin Gemisi Beagle Günlüğü 1831-1836’ isimli kitabı kesinlikle okusunlar. YKY etiketiyle geçtiğimiz günlerde raflara giren kitap Ömer Bozkurt tarafınca çevrilmiştir. Tercih edilen edisyonsa Keynes’e aittir.
Okumaya devam et...