Cem Davran: Güzelliği yok etmek kimsenin harcı değil

Leila

Global Mod
Global Mod
Geçmişi unutmak kolay değildir. Hele de unutmaktan korkanlar için. Çocukluğumuzdan itibaren kesinlikle bir yerlere anılarımızı işlemişizdir. Uygun ya da makus, eğri ya da doğru… yıllar daha sonra geçmişimizin yok edildiğini fark ettiğimizde birden hatırlayıp çekmecemizden anılarımızı çıkarmaya başlarız… Cem Davran tam da burada çocukluğundan bugüne kadar anılarını, unutmak istemediklerini ve hatırladıklarını kaleme alıp ‘Palyaço’nun Günlüğü’ kitabında bir ortaya getirdi.

Davran, tiyatro anılarını, oyunculuğa başlama serüvenini anlattığı kitabında Türkiye’nin yakın geçmişine, tiyatro tarihine de ışık tutuyor. “Çocukluğum okurlara emanet” derken çocukluğunda yaşadığı periyodun sıcak komşuluk ilgilerini, cumbalı meskenleri, mahalle külçeşidini, Beyoğlu’nun dar sokaklarından Kasımpaşa’nın raconlu günlerini… Yoksulluğu da yoksunluğu da heybesinden çıkarıp okura emanet ediyor. Ancak bu ülkenin üzerine beton döküp anıları yok edenlere de kelamı var: yıllar daha sonra doğduğunuz yere döndüğünüzde hikâyenizin üstünden otoban geçtiyse kime ne diyeceksiniz? Bu sıkıntıyı ben çözemem. Israrla inatla muharrir ve söylerim, oyununu yapar oynarım, sinemasını çekerim lakin Emek Sineması’nı yıkmıyoruz üst taşıyoruz diyebilen bir omurilik soğanı, artık bir insanlık meselesidir.



Cem Davran ile İnkılap Kitabevi etiketiyle raflarda yerini alan ‘Palyaço’nun Günlüğü’nü ve hayata dair izleri konuştuk.

‘Palyaço’nun Günlüğü’ birinci kitabınız, hüzünlü öykülerin yanı sıra çekmecenizin kuytu köşesinde sakladığınız günlüklerden oluşuyor. Günlük tutmayı da şu biçimde tarifliyorsunuz; “Mesele günlük tutmak değil, ben unutmaktan korkuyorum”. Unutmak hatırlamaktan daha mı acı sizin için?

Unutmak ve hatırlamak sözlerini fazlaca didikledim yıllar ortasında. Yazdıklarımın köşesinden baş göstermeleri bu yüzden fakat daha sonra “Veda Etmek”e rastladım. Onunla da oldukça geceyi gündüze bağladım. Şimdilik vedalaşmak denilen kıyıda dolanıyorum, huzur veriyor. Ne daha acı ya da değil emin değilim, acıyı da severim halbuki.

‘Annem Vazgeçti’ diye bir yazı var kitapta. O denli olmasın benim de öyküm diye veda etmeye sarılmış olabilirim, bilemedim.

Kitap boyunca ömrün ortasından anlatıları okuyoruz, eminim ki her okur kendi geçmişinden bir şeyler bulacaktır. örneğin birinci anlatınız, Yusuf ile Kenan’ın kıssası, sizin seyahatinizin başlangıcı ve orada hayli hoş bir cümle kuruyorsunuz: Bir şeylere inanmak fazlaca hoştur. Şimdiden baktığımızda inandığımız bedeller yok mu oluyor?

Bir şeylere inanmayı seviyorum lakin bunu yemek tanımı üzere vermekten de çekinirim. Çoklukla sıradanten kaçıyoruz son senelerda, kendimize yakıştırmıyoruz üzere. halbuki epey sıradan olan biten. Kör bir cehaletle kavgamız vardı bin yıldır, kaybettik, ne hoş. Artık yine, en baştan, en sıradanten başlayabiliriz. Süslü cümlelere gerek yok, bakkalın önünde buluşalım ve muhabbet edelim. Bakkal mı kaldı efendim karşılığı bana göre değil. Hissinden, öğretisinden bahsediyorum. Masalarda her türlü iri kıyım kelamı söyleyip, direksiyonun başındayken yaya geçidinden tam gaz geçen adam dolu ortalık. Lan az evvel dünyayı kurtarıyordun ya! Bilmem anlatabildim mi? O adam yüzünden yazıyorum, yazacağım olağan. Karşı daireye biri taşındı değil mi? Bir tabağa börek koy götür, yeni taşındınız, mutfağınız daha çalışmıyordur diye. Küçük bir salınım, titreşim kelebek tesiriyle ne hale gelir görürsün. Daha fazla uzatmayayım zira bununla ilgili bir hikaye yazacağım.

‘BİR GÜN NAZIM’IN DEDİĞİ OLACAK, HAYALİ GERÇEKLEŞECEK İNANIYORUM’

Kitabınızda daima bir hatırlatma yaparken beraberinde da okurun hafızasını yokluyorsunuz. bu biçimdeki inancınızla Nazım’dan bir cümle düşüyor; “Çocuklar dünyayı elimizden alacaklar, ölümsüz ağaçlar dikecekler.” Hala buna dair inanıcınız var mı?


Hiç yitirmedim bu cümleye inancımı. Tahminen de bu biçimde üç yüz yıl yaşayacakmış üzere davranmam bu yüzden. Kitap bir vesile aslında, bir anahtar. İçindeki cümleler, anılar ne var ise masal tadında olsun diye epeyce uğraştım, mahallede koşturan Cem görünür olsun diye epey çabaladım. Olan biten her şeyin farkındayım. Elini tutacağım kusursuz bir çocukluk oracıkta duruyor. Benden daha sonraki nesiller, daha sonrakiler, daha sonrakiler ve bir gün Nazım’ın dediği olacak, hayali gerçekleşecek inanıyorum.

Palyaço’nun Günlüğü, Cem Davran, 284 syf., İnkılap Kitabevi, 2022.

‘EMEK SİNEMASI’NI YIKMIYORUZ ÜST TAŞIYORUZ DİYEN BİR OMURİLİK SOĞANI, ARTIK BİR İNSANLIK SORUNUDUR’

Az evvel hafızadan kelam ettim. Kent kültürüne baktığımızda, sizin anlattıklarınıza döndüğümüzde, artık hayli acı. Tahminen Kasımpaşa’da oturduğunuz konut yok, sokak değişti, yokuş aşağı indiğiniz Aynalıçeşme’nin sağlı sollu binaları yükseldi. Kentler hafızalarını kaybederken siz bütün kıssalarda inatla insanlara hatırlatıyorsunuz. Yaşanmışlıklar günlüklerinizde kaldı, pekala şimdiye baktığınızda neler hissediyorsunuz?


Bir kaldırım taşına ya da köşedeki kâgir binaya, ufacık bir oyuncakçı dükkânına, peynirle bisküvinin bir karış ortayla durduğu bakkal dükkânına değer vermeyen vandal bir başa nasıl anlatacaksınız? Gelecek nedir, toplum olmak, var olmak nedir, kent kültürü nedir nasıl anlatacaksınız? yıllar daha sonra doğduğunuz yere döndüğünüzde hikâyenizin üstünden otoban geçtiyse kime ne diyeceksiniz? Bu sıkıntıyı ben çözemem. Israrla inatla müellif ve söylerim, oyununu yapar oynarım, sinemasını çekerim lakin Emek Sineması’nı yıkmıyoruz üst taşıyoruz diyebilen bir omurilik soğanı, artık bir insanlık problemidir.

Alageyik sokak yok örneğin, yakın vakitte yağmalandı! Bunun üzere fazlaca yer sayabiliriz. Gökdelenler yükseldi Ali Samiyen’in olduğu yerde ve 10 kişi can verdi… İnsan vefatıyla yok ediyoruz hafızayı… Sulukule ve daha kaç mahalle. Buradan baktığınızda ne görüyorsunuz?

Bana göre bu hususta artık söylenecek her şey söylendi. Geri dönüşü yok lakin durmak mümkün. Yeterlice lime lime oldu bu geçmişsizliğe yol alma hâli. İşin değişik yanı herkes şikayetçi bundan. Pekala kim yok ediyor bu kadar anıyı? Betona teslim olmayı konuşmaya gerek yok, oldukcatan bitti, bahta dönüştü bile. Tarlabaşı yolu seksenlerde büyütülüp şimdiki haline getirilirken, oradaki mahallelerin yarısı yıkıldı. Bizim oturduğumuz binanın ismi Reşat Paşa Apartmanı’ydı, hoşluğunu size anlatamam, yok artık. Tepebaşı Dram Tiyatrosu’nun yerinde artık ne var gidin bakın. Bu kelamlar hayli eskidi artık, herkes palavra söylemiş oldu, söylemeye devam ediyor. Ne gördüğümü yazdım masal kıvamında zira hepsi masal artık.

‘MAHALLE KÜLTÜRÜ ÇOK DEĞERLİ BİR ÖĞRETİ’

şüphesiz, mahalle kültürü, mahalleli olmak beşere farklı bir bedel katan bir şeydi. Hani oranın en berbatı bile şimdinin güzeliydi.


Mahalle kültürü epey değerli bir öğreti, onu koklayıp yol almak temelli bir yaşama biçimi. Komşu problemine dokunmadan bu husustan çıkmak haksızlık olur. Kimdir komşu, nedir komşuluk? Birileri anlatmalı hatta yaşayarak, yaşatarak göstermeli yeni jenerasyonlara. bayağı siyasetin kurbanı olmamalı bu kadim memnunluk. bir daha de her şey birbirine bağlı işte. Harbiye Muhsin Ertuğrul Sahnesi’ni yıkıp bir daha o makus binayı yaparken alkış bekliyorsun, bari orada ömrü geçenlerle konuş da öndeki çayhane kısmını es geçme mimar kardeş. Zira oraya emekliler, ustalar uğrar bir çay içer, o sırada gençlerle tanışır, konuşur. İki hatıra lisana gelir, birkaç racon ıhlamur bardağının kenarına düşer, gelenek kopmaz, yürür masraf. Keşke tek kaygımız beton olsa, o artık bir metafor bu kendini yitirmiş toplumda.

Tüm anlatılarla periyodun politik ögelerine da dokunuyorsunuz. 12 Eylül’de çocuk olmak, 1977 1 Mayıs’ında çocuk aklıyla öteki bir dünya hayal etmek. 1915’in gölgeleri… Tahminen de bugünün travması ve maalesef berbatlığın tohumu… Ki yakın tarihimiz Madımak örneği. Pekala, kitabınızın kapağında da söylemiş olduğiniz üzere, “en büyük yürek güzel kalabilme uğraşıdır.” Düzgünlüğü mi öldürdük biz?

Düzgünlüğü yok etmek kimsenin harcı değil, tabiat müsaade vermez buna, vermiyor da. Son periyot yaşananlar ortada işte. Kötülük daima kazanmış görünüyor olsa da uygunluğu öldürmek üzere bir gücü yok aslında. Bilge kişi üzere konuşmak istemem ancak yeterliliğin gücüne, kudretine sonsuz inanırım. Biz daima süper özelliklerimizden bahseder, onları yüceltiriz, kanun haline getiririz. örneğin ulusal kıymetlerimiz, aile yapımız, örf ve adetlerimiz falan deriz ve güya bunlar dünyada bir tek bizde var, başka toplumlarda yok üzere düşünülsün isteriz. Bu denli kötülük nereden çıkıyor bu biçimde? Çok yıpranmış bir bahis daha buyurun. her neyse, âlâ kalabilme uğraşı en büyük yürek. Bu her şeyi özetliyor bence.

‘GÜZEL GÜNLER GÖRECEĞİZ’

Aklımızla kalbimiz kardeş olabilecek mi?


Ben umutluyum, kâfi ki aklımızı serin tutalım. Akıl padişahı kafesi kırdı mı kuşların her biri başka istikamete uçar. Tek bir insan için de bu biçimde toplumlar için de. Kalbimiz her halükârda araklar bir yerinden sıkıntıyı. Umutsuz olmak için sebep hayli olsa da yaşama isteğimiz, sabaha olan tutkumuz bizi ayakta tutacaktır. Sonuçta hoş günler goreceğiz, bu biçimde bitmeyecek olağan olarak. O güne kadar üretmeye devam etmeli, tahminen o gün yan gelip yatarız biraz.

Ve son olarak “insanlığın sineması bitti” mi nitekim?

Kastedilen sinema natürel ki bitti. Kitaptaki “öyküler” diyeyim, ne kadar hayattan süzülmüş olsa da bir daha de bir kurgusallık, bir dramaturji içeriyor. Bir senaryo, bir kitap, bir tiyatro oyunu kendi parametrelerini yok sayarak yaşama karışamaz. Evet, insanlığın sineması fazlacatan bitti. Artık kopan modülleri birleştirip bir daha ekrana yansıtmaya çalışıyor güzel yürekli olanlar. Yoksa, kıyıya vuran bebek cesetlerinden daha sonra kim aksini argüman edebilir ki?

Eklemek istedikleriniz?

‘Palyaço’nun Günlüğü’ kitabımı kim okuduysa ve okuyacaksa onlara bu kelamım; çocukluğum size emanet. Teşekkür ederim…

Okumaya devam et...
 
Üst