‘Bizler zenciyiz Tituba, tüm dünya bize karşı!’

Leila

Global Mod
Global Mod
Şimdilerde bir metafor olarak kullandığımız “cadı avı” sözü, Ortaçağ Avrupası’nda “olağan şüpheliler” için şiddet dolu bir uygulamaydı: Müesses nizamın karşısında konumlandırılan, iktidar sahiplerince “başka”, “yabancı”, “tehlikeli” ve “öteki” diye nitelendirilenlere karşı girişilen bir şiddet hareketiydi. Bu, sırf Avrupa’yla hudutlu kalmadı, vakit ortasında bir virüs üzere Amerika’ya da sıçradı. Bilhassa kıtanın yeni sahiplerinin kölelere ve bölgenin eski sahiplerine uyguladığı insanlık dışı muamelenin bir tezahürü hâline geldi.

ABD’ye göç eden İngiliz Püritenler, on yedinci yüzyılda “cadı avı”na girişirken 1692’de Salem’deki yargılamalarda başrolü üstlendi. ABD’nin sömürgecilik tarihinin dönüm noktalarından biri olan bu “davalar”da, kayıtlara geçen bir epey idam cezası verildi. Bir o kadar da kayıt dışı katliam olduğuna dair söylenti çıktı.



Fatmagül Berktay’ın ‘Tarihin Cinsiyeti’nde (Metis Yayınları, 2003) belirttiği üzere New England kasabalarında ağırlaşan cadı avlarını takiben başlayan Salem Yargımaları, bölgedeki Püriten topluluğun becerisiydi ve temelsiz suçlamalar yüzünden biroldukça bayan idam edilmişti. Harekete geçen “kamusal histeri” kararında, “hanımın gerekli bir kötülük” olduğuna dair kanaat güçlenmişti. ötürüsıyla Kilise’yi gerisine alan ırkçılar ve cinsiyetçiler, Salem kasabasını tarihe geçirmiş; hem siyahlar birebir vakitte bayanlar, iktidar sahiplerinin düşman ilan ettiği şahıslar hâline gelmişti. Berktay’ın vurguladığı üzere “bir topluluğun en ulu pahaları ve unsurlarını kabul etmeyen -kimi vakit de edemeyen- şahısların ‘cadı’ olarak damgalanması” hiç de çok kolaydi.

1692’de Salem’de yaşanan da bu biçimde bir şeydi; kasabanın cadı avı ve yargılamalarıyla anılmasında, kendisine “kara cadı” denen ve siyah bir köle olması niçiniyle tuhaf suçlamalara maruz kalan Tituba’nın başına gelenler kıymetli bir hisseye sahipti. Maryse Condé, kaleme aldığı ‘Ben, Tituba’da hem bu tarihî olayı birebir vakitte onun hayatını romanlaştırıyor.

‘HAYATIN BOYUNCA ACI ÇEKECEKSİN’

Condé, romanda anlatıcı, kıssaların tümünün şahidi, mağdur, sanık ve yorumcu olarak yer verdiği; bir cinsel atak kararı dünyaya gelmiş, erken yaşta kaybettiği annesi üzere köle olan ve bir efendiden başkasına satılarak ABD’ye getirilen Tituba’nın hayat hikayesiyle ülkenin 1600 ve 1700’lerdeki kölelik, ayrımcılık, ırkçılık ve şiddet tarihini bir ortada sunuyor okura.

Kendi tabiriyle “talihsizlik yapıtı doğan” ve bir beyazın evladı, siyah köle bayanın çocuğu olan Tituba, küçük yaştan itibaren şefkat yoksunluğunu tadıyor. Bir beyaza vurduğu için idam edilen annesinin eksikliğini de bir daha o periyotlardan başlayarak hissediyor. Oğlu ve eşi isyan çıkardığı sebebi öne sürülerek azap edilerek öldürülen Man Yaya, sahip çıktığı Tituba’ya ömrü boyunca hatırlayacağı ve ders niteliğindeki cümleyi kuruyor: “yaşamın boyunca acı çekeceksin. Çok, birebir vakitte epeyce. Lakin hayatta kalacaksın.”

Man Yaya, Tituba’ya bitkileri ve şifacılığı öğretmeye, denizleri ve dağları anlatmaya başlıyor. Diğer bir deyişle onun hayat ve akıl rehberi hâline geliyor. İlaç ve iksir yapmayı öğrenen, şifacılıkta ilerleyen ve doğayı yorumlamayı başaran Tituba, kısa müddette kendisini ve karşısındakileri tanımaya başlıyor: “Asılarak idam edilmiş bir bayanın kızıydım, bir bataklığın kenarında yalnız başıma yaşıyordum, daha çok acımaları gerekmez miydi bana? Akabinde, bilhassa Man Yaya ile olan bağlantımı düşündüklerimi anladım ve ondan çekindiklerini hatırladım. neden? Man Yaya yeteneğini düzgünlük yapmak için kullanmamış mıydı? Hep ve sadece yeterlilik için. Kapıldıkları bu dehşet gözüme adaletsiz gözüktü. Ah! Aslında beni sevinçli güzel geldin çığlıklarıyla müsabakaları gerekirdi! Bana ağrılarını anlatsalardı onları güzelleştirmek için elimden geleni yapardım. Şifa vermek için yaratılmıştım ben, korkutmak için değil.”

Tituba, hastaları düzgünleştiriyor, düşkünleri ve mutsuzları teselli ediyor. bu biçimdece kendisi üzere köle olan şahıslar içinde yeterlilik timsali hâline geldiği günlerde, neredeyse öbür kimselerle olmadığı kadar yakınlaşıp daha sonra da tutkulu bir aşk yaşayacağı Kızılderili John’la tanışıyor. Keyifli ve huzurlu münasebetleri evlilikle ilerlerken sahibesinin kulağına Tituba’yla ilgili “insanın kanını donduran bakışları var; cadı bakışları, temkinli olun” diye ihtarlar fısıldanıyor.

Ben Tituba Salem’in Kara Cadısı, Maryse Conde, Mütercim: Tatlı Erkan Leitao, 240 syf., Bilgi Yayınevi, 2022.

Tituba’nın ve John’un yeni sahibi Peder Samuel Parris çıkagelince ikilinin ABD macerası başlıyor. Tituba, yeni efendisinin kendisinde kaygı ve tiksinti yarattığını fark ediyor. Pederin eşi Elizabeth ise tam bilakis hayli şefkatli ve sıcakkanlı bir izlenim uyandırıyor genç bayanda. İkili sohbet ettikçe sahibenin birtakım hastalıkları olduğu ortaya çıkıyor ve kölesi onu güzelleştirebileceğini söylüyor. Alışılmış bu konuşma ve teklif, sahip Parris’in hışmıyla kesintiye uğruyor. Elizabeth, o devir pek az bulunan ya da dışavurulan vicdanı temsil ederken Peder, o günler revaçta olan nobranlığı, Tituba ve John ise ırkçılıktan ve kölelikten mustarip bireyleri simgeliyor.

Tituba, sahibesi Elizabeth’i tedavi ederken kendisine “lanetlenmiş” diyen sahip Peder Parris’i ise “şeytanın ta kendisi” diye niteliyor. Elizabeth, ne kadar olumlu bir mizaca sahipse Peder Parris sıkıcı vaazlarıyla, lisanından düşmeyen sert tenkitleriyle, öfkesiyle ve odunsuz Püritenliğiyle Tituba’nın dikkatini çekiyor. İşin acı tarafı, eşiyle birlikte kendisini parya hâline getiren, köklerinden koparan bu sistemde Elizabeth de Peder de Tituba’nın efendisi. Değişmez ve sarsılmaz bu gerçek, efendileriyle birlikte Tituba’yı ve John’u Salem kasabasına sürüklüyor.

ÖZGÜRLÜK VE İTAAT İKİLEMİ

“Tüm ağrıları düzgünleştiren, tüm yaraları tedavi eden, tüm düğümleri çözen” Tituba, Salem kasabasının muhafazakâr ve ırkçı ahalisinin nefesini ensesinde hissediyor birinci günlerden itibaren. Ruhlarını şeytana satanların öykülerini anlatmasını istedikleri Tituba’ya “Sen cadı mısın?” diye soranlar, pek yakında kopacak fırtınanın ipuçlarını veriyor aslında. Tituba da başka tüm köleler üzere Salem’deki “siyah düşmanlık duvarı”nı görüyor.

Salem, “şeytanın özel bakılırsavlileri” denen kölelere düşmanlığın öteki bir fazlaca coğrafyaya oranla arttığı bir yer. Püriten ahali, lanetlendiğini düşündükleri siyahi kölelere her fırsatta şiddet uygulamayı ve onları aşağılamayı âdeta bir ibadet sayıyor. Başta Elizabeth olmak üzere konutun kızları, kendilerine kıssalar anlatan ve hastalıklarını güzelleştiren Tituba’yı sevip koruyor. Lakin bu durum, kızların ansızın hastalanması ve bunun Elizabeth tarafınca “büyünün kararı” diye nitelenmesiyle değişiyor. Öbür bir deyişle cadılıkla suçlanan Tituba, hem Peder Parris’in birebir vakitte Salem Püritenlerinin açık gayesi hâline geliyor. Kızılderili John ise açık ve sert formda teşhisi koyuyor: “Bizler zenciyiz Tituba! Tüm dünya bize karşı!”

İtaat ve isyan içinde kalan, kaybettiği ülkesine kavuşma umuduyla yanıp tutuşan Tituba’nın, yalnızca cilt rengi ve kendisine biçilen toplumsal pozisyon niçiniyle akla hayale gelmeyecek sebeplerle suçlanması insani ve vicdani boşluklar bulunan periyodun ruhunu yansıtıyor. Tituba ve onun üzere birfazlaca köle tam da bunun cefasını çekiyor: Hata, cürüm değil ve mahkeme, mahkeme değil! “Cadılıkla” suçlanıp yargılananlara verilen cezalar ise tarihin birer kara lekesi olarak hâlâ kayıtlarda duruyor. Condé, sorunun bu tarafına eğilirken daha hayli Tituba’nın ruh hâline ve olup bitene tanıklığına odaklanıyor.

Tituba, Boston’ın ve Salem’in anlatıcısı olmasının yanında, bilhassa genç kızların ve hastaların kendisinden medet umduğu, şifa beklediği biriyken kasabanın Püritenlerinin tesiri altında kalan tıpkı bireyler tarafınca “şeytanın elçisi ve hayatları büyülerle altüst eden bir cadı” olarak suçlanıyor. Berktay’ın “toplumsal histeri” dediği ve kriz anlarında çok iş bakılırsan aksiyon, bu biçimdece Salem’de de devreye giriyor. Ahlak kumkumalığına soyunan ahali, Tituba’yı histeriye kapılmış genç kızların tabirlerinden hareketle suçluyor. Tituba ise hislerini kendisine saklıyor: “Hedeflerinin ben olduğunu biliyordum olağan olarak fakat hissettiğim duyguyu tanım etmem asla mümkün değil. Öfke. Öldürme isteği. Acı, bilhassa de sıkıntı. Koynunda yılan beslemiş, göğüslerini onların çatal lisanlı üçgen ağızlarına sunmuş zavallı bir aptaldım ben. Aldatılmıştım. Venedik incileri taşıyan ağır gövdeli bir kalyon üzere köşeye sıkıştırılmıştım. İspanyol bir korsan kılıcını bedenime saplamıştı.”

Tituba, öteki kasabalara da yayılan ve Salem’i kırıp geçiren bir “kötülük vebası”nın tam orta yerine düştüğünü, kendisinden “suç ortaklarını” açıklamasının istendiği soruşturmaların öznesi olduğunu anlatıyor. Yargılandığı sürece kendisine yapılan harcamaları ve vurulduğu zincirlerin fiyatlarını karşılamak zorunda olan Tituba, “ömür uzunluğu mahkûm olduğumu biliyordum” cümlesiyle özetliyor ortasında bulunduğu durumu.

Condé, özgürlük ve itaat ikilemiyle ömrünü tüketen, on yedinci yüzyıl sonları ve on sekizinci yüzyıl başlarında, köleliğin ve ırkçılığın hâkim olduğu, ahlakın ve vicdanın sükût ettiği, hayatın Püriten vatandaşların isteklerine göre formlandığı ABD ile ülkesi Barbados içinde bir köprü kuran, cadılıkla suçlanıp yargılanan ve aşağılanan tarihî kahraman Tituba’nın uğraşıyla buluşturuyor okuru.

Köle sahiplerinin ve ahlak bekçisi ahalinin hışmına uğrarken feminizmin birinci ateşlerinden birini yakan ve hayata dört elle tutunarak kendisine (ve öbür kölelere) yapılan haksızlıklara karşı savaşan; öldükten daha sonra da yaşayan Tituba’nın kıssası bu.

Okumaya devam et...
 
Üst