1961’de inşa edilen Berlin Duvarı, halk tarafınca büyük bir heyecanla yıkılmaya başladığında, kentin iki yakasındakiler farklı dünyaları görme fırsatı yakalamıştı. 9 Kasım 1989, Berlin’in ve Almanya’nın bir daha kurulduğu gündü âdeta; 1918 ve 1945’in akabinde, Ian Buruma’nın tabiriyle yeni bir “sıfır saati”ydi.
Berlin Duvarı’nın yıkılışıyla birlikte kentin ve iki Almanya’nın birleşme sancıları bir epeyce çalışmaya bahis olmuştu. Araştırmacıların odaklandığı temel noktalar, Demir Perde ülkelerindeki hareketlenme üzerinden Doğu Almanya’daki gelişmelerdi. tıpkı vakitte, Sovyetler Birliği’ndeki çatırdamaların Almanya’ya yansıması ve Berlin Duvarı’nın yıkılışı içinde ilinti kurmuşlardı. Bu araştırmacılardan pek azı, Doğu Almanya’daki ve Doğu Berlin’deki kültür-sanat ortamına ve sosyolojik dönüşümlere ağırlaşmıştı. Onlardan biri de gazeteci Ulrich Gutmair’di.
“Birleşme yıllarının Sound’u” alt başlığıyla yayımlanan ‘Berlin’in Birinci Günleri’nde Gutmair, Duvar’ın yıkıldığı ve bir geçiş sürecinin yaşandığı 1989-1997 ortası periyoda müzik, sanat, işgal, kentsel dönüşüm ve sosyoloji babında bakıyor.
KÜL RENGİ DOĞU BERLİN VE PASTEL BATI BERLİN
1989’dan itibaren Berlin’de duyulan ve çeşitli basamaklardan geçerek günümüze ulaşan müziği, kentin bir kuruluş ve isyan yerine dönüşümü sırasında soluk alıp veren bohemlik etrafında incelemiş Gutmair. Berlin Duvarı’nın yıkılmasından kısa müddet evvel kente yerleşen müellif, yeni Berlin ve yeni Almanya bağlamında, Batı’nın ve Doğu’nun birbiriyle nasıl buluştuğunu gözlemlemiş. Batı’da yaşayanların Doğu’dakilere farklı bir dünyanın kapılarını bilhassa müzikle ve sanatla açışını anlatan Gutmair, bu minvalde Berlin’de gece kulüplerinin ve barların hayatın merkezi oluşunu, düzenlenen sanat tertipleriyle geçiş devrinin atlatılmasını kitabın ana izleği hâline getirmiş.
Berlin Duvarı, 1989’a kadar kenti sadece Doğu-Batı olarak ikiye ayıran bir yapı değil, beraberinde kültürel, endüstriyel ve sanatsal bir pürüz biçiminde kentin ortasında duruyor. Kül rengi Doğu Berlin’i daha pastel Batı Berlin’den koparan bir beton yığını olarak yükseliyor. ötürüsıyla Berlin Mitte’yi (Orta Berlin’i) dünyadan ayırıp düz bir yaşama mahkûm ediyor. Gutmair, o günlere dair düştüğü notta, Berlin Mitte’nin solgun yüzünü hatırlatıyor: “Mitte dingin ve sessizdir, Uyuyan Güzel’in şatosuna misal. 1989’a kadar da bu biçimde kalacak. daha sonra, insanların artan huzursuzluğu karşısında Politbüro’nun uyku büyüsü bozulacak. Hans Martin Sewcz, Berlin-Mitte’nin sokaklarını fotoğrafladığında Doğu Berlin romantikler için bir cennetti. Bugün sokak fotoğrafları, burada bir vakit içinder olanları, burada yaşayanları ve o münzeviliği yitirmenin ne manaya geldiğini düşünmeye davet ediyor insanları.”
Gutmair, Duvar’ın yıkılış sürecini ve 9 Kasım 1989’dan daha sonra Berlin’deki süratli değişimi hatırlatırken müziği, dansı ve sanatı merkeze koyuyor. Sakinlik ve coşku, tedirginlik ve isyan, siniklik ve isteğin dışavurumu üzere ikilemleri Berlin’in dönüşümü, tekno müzik ve gece kulüpleri üzerinden anlatırken Berlin-Mitte’deki tekdüze hayatın değişimini ve insanların meyyit toprağını üstünden atışını anımsatıyor.
Berlin’in Birinci Günleri – Birleşme yıllarının Sound’u, Ulrich Gutmair, 224 syf., Kolektif Kitap, 2022.
1989’dan Berlin’in şantiye hâline getirilişine kadar yani Gutmair’in tabiriyle Duvar’ın yıkılması izleyen senelerda, “ilk gün ve gecelerin yaşandığı yerlerin dönüştürüldüğü periyoda dek” olan bitenlerin yazılı bir kaydı ‘Berlin’in Birinci Günleri’.
Gutmair, kentin kültürel, sanatsal ve mimari dönüşümünün (“die Wende” yahut “die Wendezeit”) bir ortada yürüdüğünü de söylemeden geçmiyor: “Demokratik Almanya Cumhuriyeti’nin sonunun, birleşme yıllarının sound’u breakbeat, house ve techno’nun beat’leriydi ancak hem de, kompresörlü beton kırıcıların ve moloz kulelerinin gürültüsü, dataları sese dönüştüren modemlerin sıkıştırılmış ses dizeleri, dışarıda dolaşmanın en keyifli olduğu saatlerde duyulan bülbüllerin müzikleri, tarlakuşlarının sabah şamatası, dans pistinin kenarında, stantların açılış kokteyllerinde ve barlardaki muhabbetlerdi de.”
1989’dan daha sonra gerek “metruk” binaları işgal ederek Berlin’i bir kültür metropolü hâline getirme çalışmalarını gerek sanat ve müzik yoluyla bir isyan başlatıp iki Almanya’nın birleşme sancılarını aşma eforlarını anlatan Gutmair, bunlarla sırf Almanların değil, Doğu Berlin’e ayak basan gezginlerin, işgalcilerin ve turistlerin de birleştiğini ortaya koyuyor. İşgal meskenleri, gece kulüpleri, barlar ve sokaklar ise bu birleşmenin ve Duvar daha sonrası Berlin’de yankılanan müziğin mabedi hâline geliyor. Bu noktada Doğu Berlin’i teknoyla tanıştıranlardan sitayişle bahsediyor Gutmair. Can Oral ve büfeci Serdar Yıldırım bu isimlerden yalnızca ikisi.
‘HİÇ BİTMEYEN BİR PARTİ’
Duvar’ın yıkılmasıyla bir arada Berlin, uydurma hayat ortasında hakikati arayan kümelerin ana yerine dönüşüyor. Gutmair’in hatırlattığı üzere, Hakim Bey’in görüşleriyle harekete geçen punk’lar, anarşistler, tekno müzik tutkunları ve işgalciler, “coşkulu ve sevinçli bir hayat” için ellerinden geleni gerisine koymuyor: “Her şeydilk evvel Bey’in yer ve vakitte işgal edilmesi gereken gedikler niyeti, Duvar’ın yıkılmasından daha sonra Berlin’de geçerli olan durumu tam olarak tasvir ediyordu güya. İşte bu niçinlerle Süreksiz Otonom Bölge fikri bir slogan üzere lisandan lisana dolaşmaya başladı. Gerçi romantik ve safiyaneydi lakin durum göz önüne alındığında hiç de gerçek dışı olmayan bir biçimde, burada insanın muhakkak bir süre için her istediğini yapabileceği fikrini fazlaca yeterli tanımlıyordu.”
Gutmair’in müşahedelerine göre, vaktini beklerken atıl kalmış bir kent Berlin. Bilhassa de Kasım 1989’dan daha sonra âdeta bir anda uzunluk atan kentin doğusu. O tarihtilk evvelce ise Doğu Berlin, müellifin deyişiyle bir meyyit misali son derece sakin ve renksiz: “Doğu Berlin geçmişten kalanlarla doluydu. Sokaklarda yapacağınız her gezinti harabeler, boş yerler ve elli yıldır üretilmeyen mallar ve çalışmayan dükkânlar için reklam yapmaya devam eden, soluk ‘yazıtlar’ içinde gerçekleşiyordu. Bu dükkânların sahipleri bile fazlacatan ölmüştü. Geçmiş vakit içinderın tortu katmanları, semtin yeni ve eski sakinlerinin, bu kırılma ânını yakalamanın mümkün olmadığını daha da sarih bir biçimde hissetmelerini sağlıyordu. Geçiciliğin ve faniliğin şuurunda olmak, ânı ağırlaştırıyordu ancak tıpkı vakit, tarihe bakışı da keskinleştiriyordu.”
Doğu Berlin’i işgal eden anarşistler, müzisyenler ve sanatkarlar, Gutmair’in bahsetmiş olduğu ölgünlüğü kentten söküp atmak için var gücüyle çalışıyor. Daha doğrusu, tutku ve coşkuyla yaşamaya uğraşırken Doğu Berlin’i de süratle canlanıyorlar. Doğal geçiş devri hükümeti, kelam konusu işgallere ve “anarşiye” fazla sessiz kalmadığından güvenlik güçleri ve halk içinde vakit zaman tansiyonlar yaşanıyor.
Gutmair’in resmettiği 1989 daha sonrası Berlin, çabucak her insanın nefes almasını sağlayan altkültürün bütün gücüyle günlük hayatı yönlendirdiği, barlarla, gece kulüpleriyle, işgal edilen binalarla, otonom bölgenin sonunu çizen sokaklarla farklı bir ömür alanına dönüşüyor. Üstelik bu alan çok kozmopolit: “Mitte’nin barlarında, kulüplerinde ve galerilerinde, çalışanlar ve işsizlerin yolu; ebeveynleri profesör, orta ölçekli teşebbüsçü yahut yönetici olan profesyonel uyuşuklar, mesleklerinin başında sanatkarlarla ve bohemlerle kesişiyordu. (…) Geceleri Mitte’ye sınıfsız bir toplum ütopisi hâkim oluyordu. Sabahları manzara değişiyordu. Sabah olunca birileri ebeveynlerinden birer çek alıyor yahut çalıştıkları resmî daireye ya da reklam ajansına gidiyor, başkalarıysa bu sırada süpermarketlerden yiyecek çalıyor yahut meskenlerini döşemek için kaldırımlara atılmış mobilyalardan işe fayda modülleri topluyordu.”
“1989’dan daha sonraki yıllar, yorgunluk belirtileri niçiniyle vakit zaman yoğunluğunu kaybeden lakin prensip gereği hiç bitmeyen bir parti gibiydi” diyen Gutmair, Berlin-Mitte’de yaşananların yanı sıra kentte 1989’da başlayıp 1990’ların sonuna dek meydana gelen kültürel, sosyolojik ve sanatsal evrimi, kazanılanlar ve kaybedilenler ekseninde inceliyor.
İşgal edilen bâtın servis binalarını, kurulan dans pistlerini, yerleşilen metruk yapıları, barları, cümbüş yerlerini ve sokakları; özetlemek gerekirsesı yıkılan Berlin Duvarı’nın altında kalan yakın geçmişi ve üstüne inşa edilen yeni hayatı, müzik ve dans üzerinden anlatan Gutmair, Duvar daha sonrasında insanların nelerle karşılaştığını 1990’ların başındaki havayı yansıtarak sunuyor okura. Öteki bir deyişle Berlin’in ve Almanya’nın Duvar daha sonrası dönüşümünü daha fazlaca kültürel ve toplumsal açıdan ele alıyor ‘Berlin’in Birinci Günleri’nde.
Okumaya devam et...
Berlin Duvarı’nın yıkılışıyla birlikte kentin ve iki Almanya’nın birleşme sancıları bir epeyce çalışmaya bahis olmuştu. Araştırmacıların odaklandığı temel noktalar, Demir Perde ülkelerindeki hareketlenme üzerinden Doğu Almanya’daki gelişmelerdi. tıpkı vakitte, Sovyetler Birliği’ndeki çatırdamaların Almanya’ya yansıması ve Berlin Duvarı’nın yıkılışı içinde ilinti kurmuşlardı. Bu araştırmacılardan pek azı, Doğu Almanya’daki ve Doğu Berlin’deki kültür-sanat ortamına ve sosyolojik dönüşümlere ağırlaşmıştı. Onlardan biri de gazeteci Ulrich Gutmair’di.
“Birleşme yıllarının Sound’u” alt başlığıyla yayımlanan ‘Berlin’in Birinci Günleri’nde Gutmair, Duvar’ın yıkıldığı ve bir geçiş sürecinin yaşandığı 1989-1997 ortası periyoda müzik, sanat, işgal, kentsel dönüşüm ve sosyoloji babında bakıyor.
KÜL RENGİ DOĞU BERLİN VE PASTEL BATI BERLİN
1989’dan itibaren Berlin’de duyulan ve çeşitli basamaklardan geçerek günümüze ulaşan müziği, kentin bir kuruluş ve isyan yerine dönüşümü sırasında soluk alıp veren bohemlik etrafında incelemiş Gutmair. Berlin Duvarı’nın yıkılmasından kısa müddet evvel kente yerleşen müellif, yeni Berlin ve yeni Almanya bağlamında, Batı’nın ve Doğu’nun birbiriyle nasıl buluştuğunu gözlemlemiş. Batı’da yaşayanların Doğu’dakilere farklı bir dünyanın kapılarını bilhassa müzikle ve sanatla açışını anlatan Gutmair, bu minvalde Berlin’de gece kulüplerinin ve barların hayatın merkezi oluşunu, düzenlenen sanat tertipleriyle geçiş devrinin atlatılmasını kitabın ana izleği hâline getirmiş.
Berlin Duvarı, 1989’a kadar kenti sadece Doğu-Batı olarak ikiye ayıran bir yapı değil, beraberinde kültürel, endüstriyel ve sanatsal bir pürüz biçiminde kentin ortasında duruyor. Kül rengi Doğu Berlin’i daha pastel Batı Berlin’den koparan bir beton yığını olarak yükseliyor. ötürüsıyla Berlin Mitte’yi (Orta Berlin’i) dünyadan ayırıp düz bir yaşama mahkûm ediyor. Gutmair, o günlere dair düştüğü notta, Berlin Mitte’nin solgun yüzünü hatırlatıyor: “Mitte dingin ve sessizdir, Uyuyan Güzel’in şatosuna misal. 1989’a kadar da bu biçimde kalacak. daha sonra, insanların artan huzursuzluğu karşısında Politbüro’nun uyku büyüsü bozulacak. Hans Martin Sewcz, Berlin-Mitte’nin sokaklarını fotoğrafladığında Doğu Berlin romantikler için bir cennetti. Bugün sokak fotoğrafları, burada bir vakit içinder olanları, burada yaşayanları ve o münzeviliği yitirmenin ne manaya geldiğini düşünmeye davet ediyor insanları.”
Gutmair, Duvar’ın yıkılış sürecini ve 9 Kasım 1989’dan daha sonra Berlin’deki süratli değişimi hatırlatırken müziği, dansı ve sanatı merkeze koyuyor. Sakinlik ve coşku, tedirginlik ve isyan, siniklik ve isteğin dışavurumu üzere ikilemleri Berlin’in dönüşümü, tekno müzik ve gece kulüpleri üzerinden anlatırken Berlin-Mitte’deki tekdüze hayatın değişimini ve insanların meyyit toprağını üstünden atışını anımsatıyor.
Berlin’in Birinci Günleri – Birleşme yıllarının Sound’u, Ulrich Gutmair, 224 syf., Kolektif Kitap, 2022.
1989’dan Berlin’in şantiye hâline getirilişine kadar yani Gutmair’in tabiriyle Duvar’ın yıkılması izleyen senelerda, “ilk gün ve gecelerin yaşandığı yerlerin dönüştürüldüğü periyoda dek” olan bitenlerin yazılı bir kaydı ‘Berlin’in Birinci Günleri’.
Gutmair, kentin kültürel, sanatsal ve mimari dönüşümünün (“die Wende” yahut “die Wendezeit”) bir ortada yürüdüğünü de söylemeden geçmiyor: “Demokratik Almanya Cumhuriyeti’nin sonunun, birleşme yıllarının sound’u breakbeat, house ve techno’nun beat’leriydi ancak hem de, kompresörlü beton kırıcıların ve moloz kulelerinin gürültüsü, dataları sese dönüştüren modemlerin sıkıştırılmış ses dizeleri, dışarıda dolaşmanın en keyifli olduğu saatlerde duyulan bülbüllerin müzikleri, tarlakuşlarının sabah şamatası, dans pistinin kenarında, stantların açılış kokteyllerinde ve barlardaki muhabbetlerdi de.”
1989’dan daha sonra gerek “metruk” binaları işgal ederek Berlin’i bir kültür metropolü hâline getirme çalışmalarını gerek sanat ve müzik yoluyla bir isyan başlatıp iki Almanya’nın birleşme sancılarını aşma eforlarını anlatan Gutmair, bunlarla sırf Almanların değil, Doğu Berlin’e ayak basan gezginlerin, işgalcilerin ve turistlerin de birleştiğini ortaya koyuyor. İşgal meskenleri, gece kulüpleri, barlar ve sokaklar ise bu birleşmenin ve Duvar daha sonrası Berlin’de yankılanan müziğin mabedi hâline geliyor. Bu noktada Doğu Berlin’i teknoyla tanıştıranlardan sitayişle bahsediyor Gutmair. Can Oral ve büfeci Serdar Yıldırım bu isimlerden yalnızca ikisi.
‘HİÇ BİTMEYEN BİR PARTİ’
Duvar’ın yıkılmasıyla bir arada Berlin, uydurma hayat ortasında hakikati arayan kümelerin ana yerine dönüşüyor. Gutmair’in hatırlattığı üzere, Hakim Bey’in görüşleriyle harekete geçen punk’lar, anarşistler, tekno müzik tutkunları ve işgalciler, “coşkulu ve sevinçli bir hayat” için ellerinden geleni gerisine koymuyor: “Her şeydilk evvel Bey’in yer ve vakitte işgal edilmesi gereken gedikler niyeti, Duvar’ın yıkılmasından daha sonra Berlin’de geçerli olan durumu tam olarak tasvir ediyordu güya. İşte bu niçinlerle Süreksiz Otonom Bölge fikri bir slogan üzere lisandan lisana dolaşmaya başladı. Gerçi romantik ve safiyaneydi lakin durum göz önüne alındığında hiç de gerçek dışı olmayan bir biçimde, burada insanın muhakkak bir süre için her istediğini yapabileceği fikrini fazlaca yeterli tanımlıyordu.”
Gutmair’in müşahedelerine göre, vaktini beklerken atıl kalmış bir kent Berlin. Bilhassa de Kasım 1989’dan daha sonra âdeta bir anda uzunluk atan kentin doğusu. O tarihtilk evvelce ise Doğu Berlin, müellifin deyişiyle bir meyyit misali son derece sakin ve renksiz: “Doğu Berlin geçmişten kalanlarla doluydu. Sokaklarda yapacağınız her gezinti harabeler, boş yerler ve elli yıldır üretilmeyen mallar ve çalışmayan dükkânlar için reklam yapmaya devam eden, soluk ‘yazıtlar’ içinde gerçekleşiyordu. Bu dükkânların sahipleri bile fazlacatan ölmüştü. Geçmiş vakit içinderın tortu katmanları, semtin yeni ve eski sakinlerinin, bu kırılma ânını yakalamanın mümkün olmadığını daha da sarih bir biçimde hissetmelerini sağlıyordu. Geçiciliğin ve faniliğin şuurunda olmak, ânı ağırlaştırıyordu ancak tıpkı vakit, tarihe bakışı da keskinleştiriyordu.”
Doğu Berlin’i işgal eden anarşistler, müzisyenler ve sanatkarlar, Gutmair’in bahsetmiş olduğu ölgünlüğü kentten söküp atmak için var gücüyle çalışıyor. Daha doğrusu, tutku ve coşkuyla yaşamaya uğraşırken Doğu Berlin’i de süratle canlanıyorlar. Doğal geçiş devri hükümeti, kelam konusu işgallere ve “anarşiye” fazla sessiz kalmadığından güvenlik güçleri ve halk içinde vakit zaman tansiyonlar yaşanıyor.
Gutmair’in resmettiği 1989 daha sonrası Berlin, çabucak her insanın nefes almasını sağlayan altkültürün bütün gücüyle günlük hayatı yönlendirdiği, barlarla, gece kulüpleriyle, işgal edilen binalarla, otonom bölgenin sonunu çizen sokaklarla farklı bir ömür alanına dönüşüyor. Üstelik bu alan çok kozmopolit: “Mitte’nin barlarında, kulüplerinde ve galerilerinde, çalışanlar ve işsizlerin yolu; ebeveynleri profesör, orta ölçekli teşebbüsçü yahut yönetici olan profesyonel uyuşuklar, mesleklerinin başında sanatkarlarla ve bohemlerle kesişiyordu. (…) Geceleri Mitte’ye sınıfsız bir toplum ütopisi hâkim oluyordu. Sabahları manzara değişiyordu. Sabah olunca birileri ebeveynlerinden birer çek alıyor yahut çalıştıkları resmî daireye ya da reklam ajansına gidiyor, başkalarıysa bu sırada süpermarketlerden yiyecek çalıyor yahut meskenlerini döşemek için kaldırımlara atılmış mobilyalardan işe fayda modülleri topluyordu.”
“1989’dan daha sonraki yıllar, yorgunluk belirtileri niçiniyle vakit zaman yoğunluğunu kaybeden lakin prensip gereği hiç bitmeyen bir parti gibiydi” diyen Gutmair, Berlin-Mitte’de yaşananların yanı sıra kentte 1989’da başlayıp 1990’ların sonuna dek meydana gelen kültürel, sosyolojik ve sanatsal evrimi, kazanılanlar ve kaybedilenler ekseninde inceliyor.
İşgal edilen bâtın servis binalarını, kurulan dans pistlerini, yerleşilen metruk yapıları, barları, cümbüş yerlerini ve sokakları; özetlemek gerekirsesı yıkılan Berlin Duvarı’nın altında kalan yakın geçmişi ve üstüne inşa edilen yeni hayatı, müzik ve dans üzerinden anlatan Gutmair, Duvar daha sonrasında insanların nelerle karşılaştığını 1990’ların başındaki havayı yansıtarak sunuyor okura. Öteki bir deyişle Berlin’in ve Almanya’nın Duvar daha sonrası dönüşümünü daha fazlaca kültürel ve toplumsal açıdan ele alıyor ‘Berlin’in Birinci Günleri’nde.
Okumaya devam et...