Abdullah Aren Çelik
Freud’a göre hayatın maksadı ölümdür. Aristotales’e goreyse insanın bütün uğraşının ve hasretinin yegâne maksadı mutluluktur. Vefat ve memnunluk birebir mana yakınlığı içerisinde değerlendirilmeyecek iki kavram üzere görünüyor, muhtemelen Aristotales memnun olmanın gerekliliğini vefatın varlığını düşünerek söylemiştir. Bu açıdan bakınca Freud’un ve Aristotales’in aslında benzeri şeyleri dediğini anlıyoruz. Vefat, ömrün niye yaşanılır (mutlu) olması gerektiğini mutlak bir gerçeklikle önümüze koyar zira. Mevt hayatın, yani varoluşun ta kendisidir. ötürüsıyla mevt, memnunluk, varoluş, mutsuzluk, vakit vs. üzere bir epeyce problem pekâlâ vefat üzerinden düşünülebilir.
Yasemin Onat’ın ‘Nihayetinde Dönülen Yerler’ kitabında, Ben Hanginizim? İsimli hikayesinde şöyleki bir cümle göze çarpar: “İnsan yordam tarz ölmek için gelir dünyaya.” [1] İnsanın dünyada geçireceği “zamana” dair mevt üzerinden kurulan bir cümledir bu. Sadece ‘Ben Hanginizm’de değil neredeyse hikayelerinin tamamında insanların dünyadaki vaktini ölçen bir saat vardır güya. “Etraf vakit kokuyor, vakit yer tanımıyor.” [2]
ÖLÜM, İNSANIN VAROLUŞUNU ELİNDEN ALDIĞI ÜZERE VAKTİN KENDİSİNİ DE ALIR
Fakat bu saat, bilindik manasıyla herkes için vakti sayan, ömrü planlayan bir takvim değildir. Daha epeyce insanın ortasında yarattığı dünyanın takvimlere bağlı varoluşsal devridir bu. Kokan şeyin vakit oluşu ve vaktin yer tanımayışının işaret edilmesinin sebebi budur. Zira amacı vakti durdurmak, onu objektif kılarak görünmesini sağlamaktır. Freud’un, Aristotales’in dediğine emsal bir bağlantıyı vakit üzerinden kurar. Onat, bunu kimi vakit saatlerle, kimi vakit bir objeyle, kimi vakit işitilen bir sesle, bezen bir renkle, bezen mevsimlerle, kimi vakit koklanan bir çiçekle, bezen de eşyanın beşerle ilgisine bakarak yapar. Bunu da mevtin “zaman” mefhumuyla bağını varoluşsal bir niçine bağlayarak ve mevti bir cins varoluş miti formunda ele alarak yapar. Zira vefat insanın varoluşunu elinden aldığı üzere vaktin kendisini de alır, geriye sadece gidenlerin seçimlerle dolu anıları kalır. Albert Camus bu döngüye “uyumsuz” ismini verir.
Nihayetinde Dönülen Yerler, Yasemin Onat, Epona Yayınları, 150 syf., 2022.
“Gene bir gün gelir, insan otuz yaşında olduğunu görür ya da söyler. Gençliğini belirtir bu biçimdece. Ancak hem de, vakte bakılırsa yerini de belirtir. Vaktin ortasında yerini alır. Geçmesi gerektiğini söylemiş olduği bir eğrinin makul bir anındadır. Vaktin malıdır, içinin ürpertiyle dolması üzerine, en makus düşmanı olarak görür onu. Yarını istiyordu daima, bütün benliğinin bundan kaçınması gerekirken, yarının gelmesini diliyordu. Etin bu başkaldırısı, uyumsuz budur işte.” [3]
Camus’nun kelamlarının benzerini Onat’ın ‘Can Kuşum Yüksek Uçar’ hikayesinde okuruz. Kıssada anlatıcı ses vakte göre yerini aşikâr ettiği üzere bunu nasıl anımsadığını da söyler. Bu noktada Camus’dan ayrışır; Camus fikrinin devamında gerçek manada varoluşsal aksiyonu intihara bağlarken şunu söyler: “Gerçekten kıymetli olan bir tek ideoloji sorunu vardır, intihar.” [4] Onat ise vakte dair varoluşsal hareketi beyaz bayraklı bir teslimiyete bağlar: “İkindi akşama kavuşurken mazinin gösterişli gölgeliğine sığınmış, müstakbel sevdalılardık. Taş duvarlar günden duyacaklarını duyuyor, hellikler tüm sesleri sıkıştırıp sır üstüne sır saklıyordu. Çocuk kediye horoz şekeriyle yaklaşıyor, kedi kendinden korkan bir diğerine yanlışsız kaçıyordu. Beşerler birbirine keskin bir bıçağa benzeyen lisanlarıyla kesikler atıyor, bir ben bu savaşta beyaz bayrağımı yanımda taşıyordum.” [5]
HER ŞEY ÖLÜR, HER ŞEY YOK OLUR, ANCAK GİDENLERİN BELLEĞİ TEMAS ETTİKLERİ EŞYALAR ARACILIĞIYLA HATIRLANIR
Onat’ın, paragrafın çabucak başında “zamanı” öncelediğini, devamındaysa objelere bir mana yükleyerek vaktin insan hayatındaki yerini varoluşsal bir niçine bağladığını görürüz. Gerçekten duvarın içindeki küçük taşların sır saklayamayacağını, ancak vakti anlattığını biliriz. Zira vaktin yeri objelerdir ve objeler kulak verenlere kendinde sakladıklarını anlatmakta beceriklidirler; tıpkı taş duvarlar, hellikler üzere. O denli olmasaydı jeoloji diye bir bilim olmaz, ne dünyanın ne de canlıların yaşı hakkında bir bilgimiz olurdu. Nasıl ki jeoloji bilimi taşların yaşından vakti ölçer, takvimlendirir dünyayı, Onat’ın da hikayelerinde insanın varoluşuna dair yapmak istediği tam da budur; ama bunu vakte teslim olarak yapar. Objelerin beşerle ilgisinden bir takvim yaratır onlara. Her şey ölür, her şey yok olur, ama gidenlerin belleği temas ettikleri eşyalar aracılığıyla hatırlanır. Aristotales’in memnunluk, Freud’un hayatın maksadı dediği şey budur işte. Bu açıdan Onat’ın hikayelerinde, süratle akan vakit eşyaya tutunur, onu yer edinir, suratını yitirdikten daha sonra mana kazanır ve yuvasına yerleşen bir anahtar üzere anlatılmak istenenlere kapı ortalar. “Hava mevsime uyuyor sarı ve hışırtılı bir sonbahar kışa dönmemek için can çekişiyor. Dalar üzere oluyorum. Gözlerimde bir tartı naftalin kokulu beyaz çarşafın altından büzüşüyorum. Anılara sinmiş kokuları şişelemek üzere bir talihim olmadığı için sızlıyor alnımın çatı. Kilitte güya bir anahtar boşa dönüyor.” [6]
Onat bu pasajında da bize vaktin kokusunun olabileceğini anlatır. Hatıra denen şeyin takvimle ilgisi düşünülünce bu hiç de yabana atılacak bir yaklaşım değildir. Zira kokuları şişelemek biraz da vakti yerle buluşturmak ve insanın hayatını, vaktini, vefatını, memnunluğunu, mutsuzluğunu bunun üzerinden anlatmaktır.
Byung-Chul Han, ‘Zamanın Kokusu’, ‘Bulunma Sanatı Üzerine Felsefi Bir Deneme’ isimli çalışmasında benzeri bir tespitte bulunur: “Zaman bütün derin yapısından yahut manasından koparıldığında, atomlaştığında, düzleştiğinde, cılızlaştığında yahut kısaldığında kokusunu kaybeder.” [7]
HAYATI YAŞANILIR KILAN, İNSANIN VEFATA YORDAM USUL YÜRÜMEDEN EVVEL YAŞADIĞI ZAMANDIR
Garip bir benzerlik, Han’ın vaktin kokusunu kaybettiğini söylemesi ile Onat’ın vaktin, yani anıların kokusunu şişeye hapsetme niyeti tıpkı yaklaşımının bir kararı üzeredir. Onat, vakti yere yaklaştırmanın mümkün olduğunu söylerken, Han bunun zorluğunu işaret eder, lakin temelde emsal şeyler söylerler. Camus, vakit üzerinden varlığı intiharla, Aristotales memnunlukla, Freud hayatın hedefiyle, Han yoklukla bütünleştirirken, Onat ise varlığı teslim olmakla tanımlar. Bunu yapmasındaki niye vakti yakalamak, yere hapsetmektir. Zira hayatı yaşanılır kılan, insanın vefata tarz usul yürümedilk evvel yaşadığı vakittir.
Onat, neredeyse hikayelerinin tamamında anılardan, yani geçmiş vakitten bahseder, ondan kurtulmanın bir yolunu bulur. Bunu yapmasındaki niye şimdiki vakti bir kurtarıcı üzere görmesidir. Hakikaten insanın varoluşsal arayışını, mevt ve vaktin girift bağlantısını objeler aracılığıyla şimdiki vakte bağlaması da bu niçinledir.
“yıllar evvelden tekraren geldiğim yer değil güya bu istasyon. Yabancılaştım her şeye ve kendime. ‘Yük taşınır, yükün var mı abla? diye bana bakarak seslenen oğlan çocuğunu yanıma çağırdım. Yüküm neydi? İlla bir valiz, bir çuval ya da bir denk miydi yük? Yüküm vardı lakin bu çocuğa ağır gelirdi. Köy otobüslerinin nerden kalktığını sordum, tanım etti koca adam edalarında. Harçlık sıkıştırdım avucuna. ‘Taşımadım ki abla, istemem’ dedi. ‘Vaktiyle yük taşıyan bir çocuğun alacağına sayarsın’ dedim. Anlamadı. Yürüdüm el sallayanları, kucaklaşanları gerimde bırakıp.” [8]
Aslında vakte dair tespitleri, yaşananların, yaşanmayanların vakte yenilen ya da vakit içinde kendini inşa eden bir durumun anlatısıdır. Bunu yaparken hikaye karakterlerinin kendini adım adım inşa ettiğini görürüz, bunu da iç seslerinden duyarız. Kıdıriye 2’deki pasaj tam da bunu anlatır: “Hem her şey daima olarak değişiyor birebir vakitte hep birebir kalıyor üzereydi burada. kimi vakit kölesi, kimi vakit efendisi olmaktan öteki elimden bir şeyin gelmediğini anladığım anılarımla vardım.”[9]
İNSAN NE KADAR UZAKLAŞIRSA UZAKLAŞSIN KENDİNDEN, NİHAYETİNDE İÇİNDE DÖNÜLEN BİR YERİ KESİNLİKLE VARDIR
Zamanı kokulara, objelere, şişelere hapsetmek, onu objeler aracılığıyla yakalamak, insanın bir eşyaya indirgenmesi niyetini birlikteinde getirebilir. Gerçekten aldatıcı da olmaz bu fikir, ancak Onat’ın muradının bunu aşmak, bu durumu eleştirmek olduğunu, bunu kıssa karakterleri aracılığıyla aksisini yaparak ortaya koyar. Burada Han’ın vaktin kokusuyla ve Camus’un varlığı vefatla yan yana getiren fikrinden ayrılır. Onat’ta vakit öteki türlü akar, öbür türlü durur, öbür türlü hareket eder. İnsanın varlığını objelere indirgeyen kanıyı görür, buna istek göstermez, karakterlerinin yarattığı dünyanın vaktine teslim olur ve onları ölümsüz kılmaya çalışır. Yordam yol ölmek için dünyaya gelen insanın soluklandığı anları ölümsüz kılar, bunu da objeler aracılığıyla yapar. Taşın, toprağın, kokunun, sesin değerini gösterir. İnsan ne kadar uzaklaşırsa uzaklaşsın kendinden, nihayetinde ortasında dönülen bir yeri kesinlikle vardır. Onat’ın işaret ettiği yer de burasıdır. Zira saatleri ömrümüzden çıkarsaydık, geçen vakti bir çeşit zamansızlık olarak yaşardık. halbuki bakmayı bilen herkes saatler haricinde her şeyin bir vakti anlattığını bilir.
Dokunduğumuz eşyalar, büyüyen bitkiler, kokladığımız şeyler, geçen günler, son süratte ilerleyen haftalar, birbirini takip eden aylar vakittir örneğin. Bütün bunlar vakti daha âlâ takip edebilmemiz için icat edilmiş bir döngüdür. Saatler de bu döngünün anlaşılır olması için ömrümüze konan tuhaf icatlardır. Vakti durdurmak mümkün değildir tahminen lakin bunu iş edinmiş müellifler, şairler, ressamlar heykeltıraşlar vardır. Sanatkarın nazaranvi vakti durdurmak, hayatın bu garip döngüsüne çelme takmaktır. Onat’ın, ‘Nihayet Dönülen Yerler’ kitabı da vakti bu türlü durduran bir anlatıya sahip. Yarattığı karakterlerin etrafında akan bir vakit anlatılırken, iç dünyalarında duran bir vakit anlatılır. Teslim olunan, beyaz bayrak çekilen vakit budur. ötürüsıyla her bir hikayesi okurunu bir çeşit durmuş vakte, yani zamansızlığa sürüklüyor.
Bu açıdan ‘Nihayetinde Dönülen Yerler’, Camus’nun intiharla gelen varlığına, Han’ın vaktin yokluk üzerinden işaret edilen kokusuzluğuna, Freud’ın hayatın emeline ve Aristotales’in mutluluğuna bakan bir yerden görüyor hayatı. kimi vakit onlarla benzeşerek kimi vakit de farklılaşarak yapıyor bunu.
Dipnotlar:
[1] Yasemin Onat, ‘Nihayetinde Dönülen Yerler’, Epona Yayınları, 1. Baskı, Sayfa. 72
[2] S.114
[3] Albert Camus, Sisifos Söyleni, Can Yayınları, Çev. Tahsin Yücel, S. 25
[4] a.g.e. S.15
[5] a.g.e S 29
[6] a.g.e. S.41
[7] Byung-Chul Han’ın Vaktin Kokusu, Bulunma Sanatı Üzerine Felsefi Bir Deneme, Metis Yayınları, Çev. Şeyda Öztürk, S. 29
[8] Yasemin Onat, ‘Nihayetinde Dönülen Yerler’, Epona Yayınları, 1. Baskı, Sayfa. 108
[9] Yasemin Onat, ‘Nihayetinde Dönülen Yerler’, Epona Yayınları, 1. Baskı, Sayfa. 110
Okumaya devam et...
Freud’a göre hayatın maksadı ölümdür. Aristotales’e goreyse insanın bütün uğraşının ve hasretinin yegâne maksadı mutluluktur. Vefat ve memnunluk birebir mana yakınlığı içerisinde değerlendirilmeyecek iki kavram üzere görünüyor, muhtemelen Aristotales memnun olmanın gerekliliğini vefatın varlığını düşünerek söylemiştir. Bu açıdan bakınca Freud’un ve Aristotales’in aslında benzeri şeyleri dediğini anlıyoruz. Vefat, ömrün niye yaşanılır (mutlu) olması gerektiğini mutlak bir gerçeklikle önümüze koyar zira. Mevt hayatın, yani varoluşun ta kendisidir. ötürüsıyla mevt, memnunluk, varoluş, mutsuzluk, vakit vs. üzere bir epeyce problem pekâlâ vefat üzerinden düşünülebilir.
Yasemin Onat’ın ‘Nihayetinde Dönülen Yerler’ kitabında, Ben Hanginizim? İsimli hikayesinde şöyleki bir cümle göze çarpar: “İnsan yordam tarz ölmek için gelir dünyaya.” [1] İnsanın dünyada geçireceği “zamana” dair mevt üzerinden kurulan bir cümledir bu. Sadece ‘Ben Hanginizm’de değil neredeyse hikayelerinin tamamında insanların dünyadaki vaktini ölçen bir saat vardır güya. “Etraf vakit kokuyor, vakit yer tanımıyor.” [2]
ÖLÜM, İNSANIN VAROLUŞUNU ELİNDEN ALDIĞI ÜZERE VAKTİN KENDİSİNİ DE ALIR
Fakat bu saat, bilindik manasıyla herkes için vakti sayan, ömrü planlayan bir takvim değildir. Daha epeyce insanın ortasında yarattığı dünyanın takvimlere bağlı varoluşsal devridir bu. Kokan şeyin vakit oluşu ve vaktin yer tanımayışının işaret edilmesinin sebebi budur. Zira amacı vakti durdurmak, onu objektif kılarak görünmesini sağlamaktır. Freud’un, Aristotales’in dediğine emsal bir bağlantıyı vakit üzerinden kurar. Onat, bunu kimi vakit saatlerle, kimi vakit bir objeyle, kimi vakit işitilen bir sesle, bezen bir renkle, bezen mevsimlerle, kimi vakit koklanan bir çiçekle, bezen de eşyanın beşerle ilgisine bakarak yapar. Bunu da mevtin “zaman” mefhumuyla bağını varoluşsal bir niçine bağlayarak ve mevti bir cins varoluş miti formunda ele alarak yapar. Zira vefat insanın varoluşunu elinden aldığı üzere vaktin kendisini de alır, geriye sadece gidenlerin seçimlerle dolu anıları kalır. Albert Camus bu döngüye “uyumsuz” ismini verir.
Nihayetinde Dönülen Yerler, Yasemin Onat, Epona Yayınları, 150 syf., 2022.
“Gene bir gün gelir, insan otuz yaşında olduğunu görür ya da söyler. Gençliğini belirtir bu biçimdece. Ancak hem de, vakte bakılırsa yerini de belirtir. Vaktin ortasında yerini alır. Geçmesi gerektiğini söylemiş olduği bir eğrinin makul bir anındadır. Vaktin malıdır, içinin ürpertiyle dolması üzerine, en makus düşmanı olarak görür onu. Yarını istiyordu daima, bütün benliğinin bundan kaçınması gerekirken, yarının gelmesini diliyordu. Etin bu başkaldırısı, uyumsuz budur işte.” [3]
Camus’nun kelamlarının benzerini Onat’ın ‘Can Kuşum Yüksek Uçar’ hikayesinde okuruz. Kıssada anlatıcı ses vakte göre yerini aşikâr ettiği üzere bunu nasıl anımsadığını da söyler. Bu noktada Camus’dan ayrışır; Camus fikrinin devamında gerçek manada varoluşsal aksiyonu intihara bağlarken şunu söyler: “Gerçekten kıymetli olan bir tek ideoloji sorunu vardır, intihar.” [4] Onat ise vakte dair varoluşsal hareketi beyaz bayraklı bir teslimiyete bağlar: “İkindi akşama kavuşurken mazinin gösterişli gölgeliğine sığınmış, müstakbel sevdalılardık. Taş duvarlar günden duyacaklarını duyuyor, hellikler tüm sesleri sıkıştırıp sır üstüne sır saklıyordu. Çocuk kediye horoz şekeriyle yaklaşıyor, kedi kendinden korkan bir diğerine yanlışsız kaçıyordu. Beşerler birbirine keskin bir bıçağa benzeyen lisanlarıyla kesikler atıyor, bir ben bu savaşta beyaz bayrağımı yanımda taşıyordum.” [5]
HER ŞEY ÖLÜR, HER ŞEY YOK OLUR, ANCAK GİDENLERİN BELLEĞİ TEMAS ETTİKLERİ EŞYALAR ARACILIĞIYLA HATIRLANIR
Onat’ın, paragrafın çabucak başında “zamanı” öncelediğini, devamındaysa objelere bir mana yükleyerek vaktin insan hayatındaki yerini varoluşsal bir niçine bağladığını görürüz. Gerçekten duvarın içindeki küçük taşların sır saklayamayacağını, ancak vakti anlattığını biliriz. Zira vaktin yeri objelerdir ve objeler kulak verenlere kendinde sakladıklarını anlatmakta beceriklidirler; tıpkı taş duvarlar, hellikler üzere. O denli olmasaydı jeoloji diye bir bilim olmaz, ne dünyanın ne de canlıların yaşı hakkında bir bilgimiz olurdu. Nasıl ki jeoloji bilimi taşların yaşından vakti ölçer, takvimlendirir dünyayı, Onat’ın da hikayelerinde insanın varoluşuna dair yapmak istediği tam da budur; ama bunu vakte teslim olarak yapar. Objelerin beşerle ilgisinden bir takvim yaratır onlara. Her şey ölür, her şey yok olur, ama gidenlerin belleği temas ettikleri eşyalar aracılığıyla hatırlanır. Aristotales’in memnunluk, Freud’un hayatın maksadı dediği şey budur işte. Bu açıdan Onat’ın hikayelerinde, süratle akan vakit eşyaya tutunur, onu yer edinir, suratını yitirdikten daha sonra mana kazanır ve yuvasına yerleşen bir anahtar üzere anlatılmak istenenlere kapı ortalar. “Hava mevsime uyuyor sarı ve hışırtılı bir sonbahar kışa dönmemek için can çekişiyor. Dalar üzere oluyorum. Gözlerimde bir tartı naftalin kokulu beyaz çarşafın altından büzüşüyorum. Anılara sinmiş kokuları şişelemek üzere bir talihim olmadığı için sızlıyor alnımın çatı. Kilitte güya bir anahtar boşa dönüyor.” [6]
Onat bu pasajında da bize vaktin kokusunun olabileceğini anlatır. Hatıra denen şeyin takvimle ilgisi düşünülünce bu hiç de yabana atılacak bir yaklaşım değildir. Zira kokuları şişelemek biraz da vakti yerle buluşturmak ve insanın hayatını, vaktini, vefatını, memnunluğunu, mutsuzluğunu bunun üzerinden anlatmaktır.
Byung-Chul Han, ‘Zamanın Kokusu’, ‘Bulunma Sanatı Üzerine Felsefi Bir Deneme’ isimli çalışmasında benzeri bir tespitte bulunur: “Zaman bütün derin yapısından yahut manasından koparıldığında, atomlaştığında, düzleştiğinde, cılızlaştığında yahut kısaldığında kokusunu kaybeder.” [7]
HAYATI YAŞANILIR KILAN, İNSANIN VEFATA YORDAM USUL YÜRÜMEDEN EVVEL YAŞADIĞI ZAMANDIR
Garip bir benzerlik, Han’ın vaktin kokusunu kaybettiğini söylemesi ile Onat’ın vaktin, yani anıların kokusunu şişeye hapsetme niyeti tıpkı yaklaşımının bir kararı üzeredir. Onat, vakti yere yaklaştırmanın mümkün olduğunu söylerken, Han bunun zorluğunu işaret eder, lakin temelde emsal şeyler söylerler. Camus, vakit üzerinden varlığı intiharla, Aristotales memnunlukla, Freud hayatın hedefiyle, Han yoklukla bütünleştirirken, Onat ise varlığı teslim olmakla tanımlar. Bunu yapmasındaki niye vakti yakalamak, yere hapsetmektir. Zira hayatı yaşanılır kılan, insanın vefata tarz usul yürümedilk evvel yaşadığı vakittir.
Onat, neredeyse hikayelerinin tamamında anılardan, yani geçmiş vakitten bahseder, ondan kurtulmanın bir yolunu bulur. Bunu yapmasındaki niye şimdiki vakti bir kurtarıcı üzere görmesidir. Hakikaten insanın varoluşsal arayışını, mevt ve vaktin girift bağlantısını objeler aracılığıyla şimdiki vakte bağlaması da bu niçinledir.
“yıllar evvelden tekraren geldiğim yer değil güya bu istasyon. Yabancılaştım her şeye ve kendime. ‘Yük taşınır, yükün var mı abla? diye bana bakarak seslenen oğlan çocuğunu yanıma çağırdım. Yüküm neydi? İlla bir valiz, bir çuval ya da bir denk miydi yük? Yüküm vardı lakin bu çocuğa ağır gelirdi. Köy otobüslerinin nerden kalktığını sordum, tanım etti koca adam edalarında. Harçlık sıkıştırdım avucuna. ‘Taşımadım ki abla, istemem’ dedi. ‘Vaktiyle yük taşıyan bir çocuğun alacağına sayarsın’ dedim. Anlamadı. Yürüdüm el sallayanları, kucaklaşanları gerimde bırakıp.” [8]
Aslında vakte dair tespitleri, yaşananların, yaşanmayanların vakte yenilen ya da vakit içinde kendini inşa eden bir durumun anlatısıdır. Bunu yaparken hikaye karakterlerinin kendini adım adım inşa ettiğini görürüz, bunu da iç seslerinden duyarız. Kıdıriye 2’deki pasaj tam da bunu anlatır: “Hem her şey daima olarak değişiyor birebir vakitte hep birebir kalıyor üzereydi burada. kimi vakit kölesi, kimi vakit efendisi olmaktan öteki elimden bir şeyin gelmediğini anladığım anılarımla vardım.”[9]
İNSAN NE KADAR UZAKLAŞIRSA UZAKLAŞSIN KENDİNDEN, NİHAYETİNDE İÇİNDE DÖNÜLEN BİR YERİ KESİNLİKLE VARDIR
Zamanı kokulara, objelere, şişelere hapsetmek, onu objeler aracılığıyla yakalamak, insanın bir eşyaya indirgenmesi niyetini birlikteinde getirebilir. Gerçekten aldatıcı da olmaz bu fikir, ancak Onat’ın muradının bunu aşmak, bu durumu eleştirmek olduğunu, bunu kıssa karakterleri aracılığıyla aksisini yaparak ortaya koyar. Burada Han’ın vaktin kokusuyla ve Camus’un varlığı vefatla yan yana getiren fikrinden ayrılır. Onat’ta vakit öteki türlü akar, öbür türlü durur, öbür türlü hareket eder. İnsanın varlığını objelere indirgeyen kanıyı görür, buna istek göstermez, karakterlerinin yarattığı dünyanın vaktine teslim olur ve onları ölümsüz kılmaya çalışır. Yordam yol ölmek için dünyaya gelen insanın soluklandığı anları ölümsüz kılar, bunu da objeler aracılığıyla yapar. Taşın, toprağın, kokunun, sesin değerini gösterir. İnsan ne kadar uzaklaşırsa uzaklaşsın kendinden, nihayetinde ortasında dönülen bir yeri kesinlikle vardır. Onat’ın işaret ettiği yer de burasıdır. Zira saatleri ömrümüzden çıkarsaydık, geçen vakti bir çeşit zamansızlık olarak yaşardık. halbuki bakmayı bilen herkes saatler haricinde her şeyin bir vakti anlattığını bilir.
Dokunduğumuz eşyalar, büyüyen bitkiler, kokladığımız şeyler, geçen günler, son süratte ilerleyen haftalar, birbirini takip eden aylar vakittir örneğin. Bütün bunlar vakti daha âlâ takip edebilmemiz için icat edilmiş bir döngüdür. Saatler de bu döngünün anlaşılır olması için ömrümüze konan tuhaf icatlardır. Vakti durdurmak mümkün değildir tahminen lakin bunu iş edinmiş müellifler, şairler, ressamlar heykeltıraşlar vardır. Sanatkarın nazaranvi vakti durdurmak, hayatın bu garip döngüsüne çelme takmaktır. Onat’ın, ‘Nihayet Dönülen Yerler’ kitabı da vakti bu türlü durduran bir anlatıya sahip. Yarattığı karakterlerin etrafında akan bir vakit anlatılırken, iç dünyalarında duran bir vakit anlatılır. Teslim olunan, beyaz bayrak çekilen vakit budur. ötürüsıyla her bir hikayesi okurunu bir çeşit durmuş vakte, yani zamansızlığa sürüklüyor.
Bu açıdan ‘Nihayetinde Dönülen Yerler’, Camus’nun intiharla gelen varlığına, Han’ın vaktin yokluk üzerinden işaret edilen kokusuzluğuna, Freud’ın hayatın emeline ve Aristotales’in mutluluğuna bakan bir yerden görüyor hayatı. kimi vakit onlarla benzeşerek kimi vakit de farklılaşarak yapıyor bunu.
Dipnotlar:
[1] Yasemin Onat, ‘Nihayetinde Dönülen Yerler’, Epona Yayınları, 1. Baskı, Sayfa. 72
[2] S.114
[3] Albert Camus, Sisifos Söyleni, Can Yayınları, Çev. Tahsin Yücel, S. 25
[4] a.g.e. S.15
[5] a.g.e S 29
[6] a.g.e. S.41
[7] Byung-Chul Han’ın Vaktin Kokusu, Bulunma Sanatı Üzerine Felsefi Bir Deneme, Metis Yayınları, Çev. Şeyda Öztürk, S. 29
[8] Yasemin Onat, ‘Nihayetinde Dönülen Yerler’, Epona Yayınları, 1. Baskı, Sayfa. 108
[9] Yasemin Onat, ‘Nihayetinde Dönülen Yerler’, Epona Yayınları, 1. Baskı, Sayfa. 110
Okumaya devam et...