Kadir Işık
Denemeler, bize kimi şeylerin yaşanarak öğrenilemeyeceğini, oburlarının tecrübelerinden de yararlanmamız, öğrenmemiz gerektiğini fısıldayan metinlerdir. Bir okurun okuma listesinde olması gereken kitapların başında yer alırlar. Son senelerda ömrün ortasından, mutfağından, günlük hayatın gözden kaçırdığımız detayları üzerine yazılan denemeler çoğunlukta. Şu an kelamını ettiğim kitaplardan birini okuyorum. Fransız muharrir Adele Van Reeth’in kaleminden ‘basit Hayat’, Notos Kitap etiketiyle yılın son ayında yayımlandı. ‘basit Hayat’, okuru uzak diyarlara taşıyan, hayatı üzerine seyahate çıkaran kitaplardan.
Adele Van Reeth, köşe muharriri, filozof ve radyo programcısı bir Fransız. Amerikalı felsefeci Stanley Cavell’ın çalışmalarına dayanarak bayağılık kavramı üzerine araştırma yapıyor. Denemelerinden birinin alt başlığını Mutluluğun Peşinde olarak belirleyen Reeth, Stanley Cavell’la buluştuğu bir akşam yemeğinde filozofa bayağılığı soruyor ancak net bir yanıt alamıyor. Sonunda ömrü boyunca ona yol gösteren, eşlik eden yazarlarda, filozoflarda kolaylık hakkında tatmin edici bir tanıma rastlamamanın verdiği hayal kırıklığını yaşıyor.
Kitap boyunca Sokrates’ten Henry David Thoreau’a, Emerson’dan Jack Kerouac’a toplumun kültür birikimine katkı sunan farklı sanat kısımlarından biroldukca filozof, müellif ve sinemacının fikirlerini okuyoruz. Ancak kitapta olağan dışı olan şey müellifin ortasında büyüyen bir öbür canlı, bebeği, tek vücutta atan iki kalbin onda uyandırdığı his yoğunluğu, bayanın yaratıcılığı. Müellifin bayan olması, kadınlık hallerine değinmesi yazdıklarına ayrıyeten bir samimiyet katıyor. Reeth tek çocuğu ve bir arada yaşadığı adamın üç çocuğuyla ilgisini, yer yer otobiyografik öğeler taşıyan anlatımını farklı başlıklar atlında kaleme almış. Kürtaj olmadan evvel uzandığı ultrason muayenehanesinde hekimin, karnında ikiz olduğunu söylemiş olduğinde Reeth daha evvel verdiği sonucu gözden geçiriyor. “Bu benim hareketimi iki kere daha mı bariz kılıyordu? Yahut iki sefer daha mı zorlaştırıyordu.” bu biçimdesine değerli bir karar kademesinde öncüllerinin yazdıklarına başvuruyor, bir sefer daha düşünüyor. Ebe sözünün Fransızcadaki karşılığı bilge bayan. “Sokrates ruhu doğurturken ebe vücutları doğurtur. Fakat her ikisi de ‘doğurmaya hazır’ olanlarla meşguldür yalnızca. Nihayetinde her ikisi de doğurmanın her vakit acı ortasında gerçekleştiğini bildiklerinden ‘bu acıyı uyandırmanın ve dindirmenin’ tekniklerini bilirler.” Reeth doğurmaya, acıya ve acısının bir daha dindirilmesine hazır mı?
kolay Hayat, Adèle Van Reeth, Tercüman: Zeynep Bengü, 176 syf., Notos Kitap, 2022.
Doğum, vefat, hastalık, göç, evlilik ya da bir yakının kaybı, ayrılık ya da bir travma kolay hayatlarımızın tarafını değiştiren değerli yol ayırımları. Başımıza gelen her berbat hadisede geçmişe sarıyoruz, hayatımızdaki birfazlaca şeyi bir daha gözden geçiriyoruz; o an bulunduğumuz yerde, önümüzü tıkayan sıkıntıda görmezden geldiğimiz, yok saydığımız birçok şey bize kendini yeni baştan sorgulatıyor. Nerede yanlış yaptım sorusu yeni yol arayışında zihnimizde çınlıyor.
Kitapta biz okurları da bayağı hayatın dışına çıkaran biroldukca kısımla karşılaşıyoruz. Bilhassa bir yerde, muharririn niyetleri zihnimde domino tesiri yarattı: “Uzun mühlet tıpkı yerde kaldığımda ya da ziyadesiyle uygun tanıdığım insanların yanında, bayağı hayat birden teğe, beklenenin tersine, büyük bir şiddetin yerine dönüşüyor – güya ipe asılan bir ceset salonun ortasında dikiliyormuş ve hedef hiç bir şey olmamış üzere yaşamaya devam etmekmiş üzere. Bu durum fazlaca erken başladı, rastgele bir anda beni tiksindiren ‘neredeyse hiç bir şey’in bu doygunluğu, yüzün ortasına inen aparkatlar üzere karşıladığım otomatik cümleler. Beşerlerle yakınlaştıkça bu şiddete daha epeyce maruz kalıyorum. Daima tıpkı yere varan telaffuzlar, söylendiği anda devasa bir bıkkınlık uyandıran evvelinde iddia edilen sözler.” Beşerde bu biçimdesine ağır hisler uyandıran, şahsa yeni yollar açan, mevcut durumuna katlanmak zorunda bırakmayan hiç kuşkusuz okudukları, bu minvalde kurduğu ömür.
Kitabı kenara bıraktığımda sevinç, haz, memnunluk kavramları üzerine düşünürken yakalıyorum kendimi. Olaylar ve yaşananlar karşısında duyarlılığımız arttıkça bu üç his bir anda ortadan kalkıyor, geride yalnızca acının tortusu kalıyor. Fakat hiç bir his daima değil, bunu biliyoruz, hepsi farklı hallerde birbirini tetikliyor, hüzün olmasa memnunluk anlamsız olacaktı, her şey zıddıyla var olabiliyor. Bakış açımız, hislerimizin yoğunluğunu belirleyen en aktif duruş olsa gerek.
Pascal, “İnsanın tüm bahtsızlığı tek bir şeyden ileri gelir, o da bir odada sakin kalmayı bilmemesidir” diyor, bir noktada çağdaş kent beşerinin çıkmazına kapı aralıyor. Uyuşturucunun, alkolün, antidepresanların çok kullanması insanın ortasında bulunduğu durumdan uzaklaşma eforundan öteki ne olabilir. Günümüzde bayağı olan, bize kolay gelen lakin bizi keyifli etmeyen biroldukca şeyi yıkmalı ve yerine sıradışı hayatlar, yapılar, anılar oluşturmalıyız, tahminen de tek meselemiz bu. Ardımıza bakmadan bu kadar yıl kurduğumuz, dişimizden tırnağımızdan arttırdığımız ancak karşılığında kocaman bir ömür verdiğimiz işimizi, alışkanlıklarımızı bir kalemde geride bırakmalıyız. Bunu yapmak cüret ister, ne yazık ki yaşadığımız, bize yaşatılan hayatlar daha en baştan bu hamaseti elimizden alıyor, yerini dehşetle dolduruyor. Elde kalan tek şey teslimiyet, çaresizlik. Bu noktada kolay hayatların konforuna sığınıyor, herkes üzere olmak için kazananı olmayan bir yarışta nefes nefese koşturuyoruz. Tahminen de sıradışılığın göz kamaştırıcı hayatını ne değerine olursa olsun önümüze bir gaye olarak koymalı ya da ortasında bulunduğumuz hayata başkaldırmalıyız.
Kitap, okura bayağı hayatlar üzerine farklı bir bakış açısı sunuyor. Kitabın son sayfasını çevirdiğimde niyetlerimi bir daha şekillendirmeye çalışıyorum, kolay olmayanı arıyor, bayağı olmayan üzerine baş yoruyorum. Beğenilen, hayatımız boyunca yaptığımız şey kolay olmayanın peşinde gitmek değil mi ya da herkes üzere mi olmak?
Günler daha sonra George Elliot’un ‘Middlemarch’ isimli romanından altını çizdiğim birkaç cümleyle karşılaşıyorum: “İnsanların tümüyle kolay hayatlarına dair keskin bir görüşümüz ve sezgimiz olsaydı, bu, çimenlerin büyüme sesini ve sincapların kalp atışını duymaya benzeriydi. Sessizliğin karşı çizgisinde duran bu uğuldamadan ölmemiz gerekirdi. İşte bu yüzden, ortamızda en süratli olan, ortalıkta aptallık yumağı olarak isimlendiriliyor.” Bu durumda kolay hayat ne vakit, nerede, nasıl başlıyor ya da bir ömrün kolay olduğuna kim karar veriyor, biz mi, en epey yanılanlar olarak buna mutlaka karşı çıkan da biz değil miyiz. Karşı mı? Neye? Pekala, kim bizi sıradışına çıkarabilir ya da olağan dışı hayat dediğimiz ömürler nerede yaşanıyor?
Okumaya devam et...
Denemeler, bize kimi şeylerin yaşanarak öğrenilemeyeceğini, oburlarının tecrübelerinden de yararlanmamız, öğrenmemiz gerektiğini fısıldayan metinlerdir. Bir okurun okuma listesinde olması gereken kitapların başında yer alırlar. Son senelerda ömrün ortasından, mutfağından, günlük hayatın gözden kaçırdığımız detayları üzerine yazılan denemeler çoğunlukta. Şu an kelamını ettiğim kitaplardan birini okuyorum. Fransız muharrir Adele Van Reeth’in kaleminden ‘basit Hayat’, Notos Kitap etiketiyle yılın son ayında yayımlandı. ‘basit Hayat’, okuru uzak diyarlara taşıyan, hayatı üzerine seyahate çıkaran kitaplardan.
Adele Van Reeth, köşe muharriri, filozof ve radyo programcısı bir Fransız. Amerikalı felsefeci Stanley Cavell’ın çalışmalarına dayanarak bayağılık kavramı üzerine araştırma yapıyor. Denemelerinden birinin alt başlığını Mutluluğun Peşinde olarak belirleyen Reeth, Stanley Cavell’la buluştuğu bir akşam yemeğinde filozofa bayağılığı soruyor ancak net bir yanıt alamıyor. Sonunda ömrü boyunca ona yol gösteren, eşlik eden yazarlarda, filozoflarda kolaylık hakkında tatmin edici bir tanıma rastlamamanın verdiği hayal kırıklığını yaşıyor.
Kitap boyunca Sokrates’ten Henry David Thoreau’a, Emerson’dan Jack Kerouac’a toplumun kültür birikimine katkı sunan farklı sanat kısımlarından biroldukca filozof, müellif ve sinemacının fikirlerini okuyoruz. Ancak kitapta olağan dışı olan şey müellifin ortasında büyüyen bir öbür canlı, bebeği, tek vücutta atan iki kalbin onda uyandırdığı his yoğunluğu, bayanın yaratıcılığı. Müellifin bayan olması, kadınlık hallerine değinmesi yazdıklarına ayrıyeten bir samimiyet katıyor. Reeth tek çocuğu ve bir arada yaşadığı adamın üç çocuğuyla ilgisini, yer yer otobiyografik öğeler taşıyan anlatımını farklı başlıklar atlında kaleme almış. Kürtaj olmadan evvel uzandığı ultrason muayenehanesinde hekimin, karnında ikiz olduğunu söylemiş olduğinde Reeth daha evvel verdiği sonucu gözden geçiriyor. “Bu benim hareketimi iki kere daha mı bariz kılıyordu? Yahut iki sefer daha mı zorlaştırıyordu.” bu biçimdesine değerli bir karar kademesinde öncüllerinin yazdıklarına başvuruyor, bir sefer daha düşünüyor. Ebe sözünün Fransızcadaki karşılığı bilge bayan. “Sokrates ruhu doğurturken ebe vücutları doğurtur. Fakat her ikisi de ‘doğurmaya hazır’ olanlarla meşguldür yalnızca. Nihayetinde her ikisi de doğurmanın her vakit acı ortasında gerçekleştiğini bildiklerinden ‘bu acıyı uyandırmanın ve dindirmenin’ tekniklerini bilirler.” Reeth doğurmaya, acıya ve acısının bir daha dindirilmesine hazır mı?
kolay Hayat, Adèle Van Reeth, Tercüman: Zeynep Bengü, 176 syf., Notos Kitap, 2022.
Doğum, vefat, hastalık, göç, evlilik ya da bir yakının kaybı, ayrılık ya da bir travma kolay hayatlarımızın tarafını değiştiren değerli yol ayırımları. Başımıza gelen her berbat hadisede geçmişe sarıyoruz, hayatımızdaki birfazlaca şeyi bir daha gözden geçiriyoruz; o an bulunduğumuz yerde, önümüzü tıkayan sıkıntıda görmezden geldiğimiz, yok saydığımız birçok şey bize kendini yeni baştan sorgulatıyor. Nerede yanlış yaptım sorusu yeni yol arayışında zihnimizde çınlıyor.
Kitapta biz okurları da bayağı hayatın dışına çıkaran biroldukca kısımla karşılaşıyoruz. Bilhassa bir yerde, muharririn niyetleri zihnimde domino tesiri yarattı: “Uzun mühlet tıpkı yerde kaldığımda ya da ziyadesiyle uygun tanıdığım insanların yanında, bayağı hayat birden teğe, beklenenin tersine, büyük bir şiddetin yerine dönüşüyor – güya ipe asılan bir ceset salonun ortasında dikiliyormuş ve hedef hiç bir şey olmamış üzere yaşamaya devam etmekmiş üzere. Bu durum fazlaca erken başladı, rastgele bir anda beni tiksindiren ‘neredeyse hiç bir şey’in bu doygunluğu, yüzün ortasına inen aparkatlar üzere karşıladığım otomatik cümleler. Beşerlerle yakınlaştıkça bu şiddete daha epeyce maruz kalıyorum. Daima tıpkı yere varan telaffuzlar, söylendiği anda devasa bir bıkkınlık uyandıran evvelinde iddia edilen sözler.” Beşerde bu biçimdesine ağır hisler uyandıran, şahsa yeni yollar açan, mevcut durumuna katlanmak zorunda bırakmayan hiç kuşkusuz okudukları, bu minvalde kurduğu ömür.
Kitabı kenara bıraktığımda sevinç, haz, memnunluk kavramları üzerine düşünürken yakalıyorum kendimi. Olaylar ve yaşananlar karşısında duyarlılığımız arttıkça bu üç his bir anda ortadan kalkıyor, geride yalnızca acının tortusu kalıyor. Fakat hiç bir his daima değil, bunu biliyoruz, hepsi farklı hallerde birbirini tetikliyor, hüzün olmasa memnunluk anlamsız olacaktı, her şey zıddıyla var olabiliyor. Bakış açımız, hislerimizin yoğunluğunu belirleyen en aktif duruş olsa gerek.
Pascal, “İnsanın tüm bahtsızlığı tek bir şeyden ileri gelir, o da bir odada sakin kalmayı bilmemesidir” diyor, bir noktada çağdaş kent beşerinin çıkmazına kapı aralıyor. Uyuşturucunun, alkolün, antidepresanların çok kullanması insanın ortasında bulunduğu durumdan uzaklaşma eforundan öteki ne olabilir. Günümüzde bayağı olan, bize kolay gelen lakin bizi keyifli etmeyen biroldukca şeyi yıkmalı ve yerine sıradışı hayatlar, yapılar, anılar oluşturmalıyız, tahminen de tek meselemiz bu. Ardımıza bakmadan bu kadar yıl kurduğumuz, dişimizden tırnağımızdan arttırdığımız ancak karşılığında kocaman bir ömür verdiğimiz işimizi, alışkanlıklarımızı bir kalemde geride bırakmalıyız. Bunu yapmak cüret ister, ne yazık ki yaşadığımız, bize yaşatılan hayatlar daha en baştan bu hamaseti elimizden alıyor, yerini dehşetle dolduruyor. Elde kalan tek şey teslimiyet, çaresizlik. Bu noktada kolay hayatların konforuna sığınıyor, herkes üzere olmak için kazananı olmayan bir yarışta nefes nefese koşturuyoruz. Tahminen de sıradışılığın göz kamaştırıcı hayatını ne değerine olursa olsun önümüze bir gaye olarak koymalı ya da ortasında bulunduğumuz hayata başkaldırmalıyız.
Kitap, okura bayağı hayatlar üzerine farklı bir bakış açısı sunuyor. Kitabın son sayfasını çevirdiğimde niyetlerimi bir daha şekillendirmeye çalışıyorum, kolay olmayanı arıyor, bayağı olmayan üzerine baş yoruyorum. Beğenilen, hayatımız boyunca yaptığımız şey kolay olmayanın peşinde gitmek değil mi ya da herkes üzere mi olmak?
Günler daha sonra George Elliot’un ‘Middlemarch’ isimli romanından altını çizdiğim birkaç cümleyle karşılaşıyorum: “İnsanların tümüyle kolay hayatlarına dair keskin bir görüşümüz ve sezgimiz olsaydı, bu, çimenlerin büyüme sesini ve sincapların kalp atışını duymaya benzeriydi. Sessizliğin karşı çizgisinde duran bu uğuldamadan ölmemiz gerekirdi. İşte bu yüzden, ortamızda en süratli olan, ortalıkta aptallık yumağı olarak isimlendiriliyor.” Bu durumda kolay hayat ne vakit, nerede, nasıl başlıyor ya da bir ömrün kolay olduğuna kim karar veriyor, biz mi, en epey yanılanlar olarak buna mutlaka karşı çıkan da biz değil miyiz. Karşı mı? Neye? Pekala, kim bizi sıradışına çıkarabilir ya da olağan dışı hayat dediğimiz ömürler nerede yaşanıyor?
Okumaya devam et...