Yeni yıl dikkat alımlı kitapları birlikteinde getirdi. Shuggie Bain de bunlardan biri. Kitap 2020 Booker Mükafatı başta olmak üzere bir fazlaca mükafata layık görüldü ve bir hayli listede yer aldı. Başlangıçta kimsenin umursamadığı, farklı yayınevlerince yaklaşık otuz defa reddedilen bu romanın serüvenine geçmeden, müellifi Douglas Stuart’tan bahsetmekte yarar var. Çünkü Shuggie Bain otobiyografik ögeler içeren bir roman.
1976’da, İskoçya’nın Glasgow kentinde doğan Stuart emekçi sınıfına mensup bir ailede büyüdü. Babası onları terk ettiğinde çocuk denecek yaştaydı. Aile ekonomik olarak esasen berbat durumdayken, bir de babanın onları bırakması işleri tamamıyla zora soktu.
Annesi alkolikti. O da genç yaşında hayata veda edince Stuart imkânsızı başarmakla Glasgow’un fakir sokaklarında kaybolmak içinde keskin iniş çıkışlarla dolu bir eğitim ömrü geçirdi. Kitaplarla ortası fazlaca yeterli olduğundan edebiyat okunmak istiyordu, fakat öğretmeni onu bu sevdadan vazgeçirdi, zira Stuart’ın bunu gerçekleştiremeyecek kadar fakir olduğunu düşünüyordu. O da moda eğitimi alıp İskoçya’dan çıktı, evvel İngiltere’ye, daha sonra da Amerika’ya yerleşti ve çeşitli şirketlerde moda dizayncısı olarak çalışmaya başladı. Kendi ömründen yola çıkarak yazmaya başladığı Shuggie Bain de işte bu sıralarda ortaya çıktı.
Cem Alpan’ın aktardığına bakılırsa; Stuart, “Yoksulluğu, personel sınıfını anlatan bir roman yazabilmem için ne yazık ki fakir olmaktan çıkıp bir üst sınıfa, orta sınıfa terfi etmem gerekti,” der bir röportajında. Romanı okuyunca Stuart’ın niye bu biçimde söylemiş olduğini anlarız. Çünkü “onca yoksulluk varken” insan bütün gücünü hayatta kalmaya harcıyor.
Shuggie Bain geçtiğimiz günlerde Can Yayınları etiketiyle raflardaki yerini aldı. Kitabın mütercimi ise His Akın.
Shuggie Bain, Douglas Stuart, çeviri: His Akın, 536 syf., Can Yayınları, 2022.
‘YANLIŞ HAYAT HAKİKAT YAŞANMAZ’
Stuart’ın yaklaşık on yılda yazdığı Shuggie Bain beş kısımdan oluşur. 1981 ile 1992 içinde geçen roman, okuru Glasgow’un pek de tekin olmayan emekçi sınıfı sokaklarına gdolayır. Şiddetin, yalnızlığın ve çıkarın iç içe geçtiği bu sokaklarda yaşayan insanların en büyük ortak paydası da kaybetmek ve “daha düzgün yenilmek”tir sanıyorum.
Kitaba ismini veren Shuggie Bain on altı yaşında, bir markette üç kuruşa çalışan, berbat bir pansiyonda yaşayan, hayattaki tüm zorluğa tek başına direnen kuir bir gençtir. Birden çok cephede savaşır; gelecek tasası ve yoksulluk belinin ne kadar bükerse, gerek marketteki orta yaşlı bayanlar gerekse pansiyondaki kat komşusu olan bir erkek tarafınca uğradığı taciz de o kadar büker.
Devam eden bölümlerdeyse 1981’e, Shuggie’nin beş yaşındaki günlerine gideriz ve bütün kitap boyunca onu bu hale getiren niçinlerin izini sürmeye başlarız. Yer bir daha İskoçya, bir daha Glasgow’dur. Shuggie’nin annesi ve romanın temel başkarakteri Agnes otuz dokuz yaşında, işsiz, alkolik bir bayandır. Birinci eşinden olma kızı Catherine, oğlu Leek ve taksicilik yapan ikinci kocası Shug ile baba meskeninde yaşamaktadır. Aslında buna sığınmak demek daha gerçek.
Agnes için yalnızca bu bile kendisini “kaybeden” olarak nitelemeye kâfi. Daima eski günlerini hatırlar; genç kızken kurduğu hayalleri, eğlendiği anları… ve bütün bunlar üzerine o denli bir yük bindirir ki Agnes çıkar yol olarak içkiye sarılır. Hatta bir gün denetimini büsbütün yitirir ve odanın perdesini sigarayla tutuşturup kucağına küçük Shuggie’yi alarak ölmeyi bekler.
Bu ve buna emsal bir epey niçinden daha sonra, Shug onu ve çocuklarını alır ve madende çalışan personeller için yapılan toplu konutlardan kiraladığı bir daireye taşınır. bu biçimdece herkese “ikinci bir şans” daha verilmiş olur. Ne var ki bu, her şeyi daha da kötüleştirmekten öteki bir işe yaramaz.
TOPLUMSAL GERÇEKLİK FAKTÖRÜ
Shuggie Bain’in sert bir roman olduğunu belirtmek gerek. Glasgow’un fakir semtleri ve oradaki personel sınıfı olanca gerçekliğiyle karşımıza çıkar. aslına bakarsan Stuart’ın otuz küsur yerce reddedilmesinin sebeplerinden biri de bu; romanı beğenen editörler, mevzuyu ve bunun işleniş biçimini “keskin” bulduklarından dolayı ikileme düşüp oylarını olumsuz tarafta kullanmışlar.
Beri yandan kitabın en dikkat alımlı tarafı ise karakterleri. Stuart karakterleri iyi-kötü formunda ayırmamaya bilhassa dikkat etmiş güya. her insanın hem güzel hem makûs, hem haklı hem haksız, hem hatalı hem kuvvetli olduğunu kısa müddette anlarız. O denli ki küçük çocuğunu öldürmeye çalışan ve alkolizm yüzünden öbür kendi ömrünü, ardından çocuklarınınkini ateşe atan Agnes’i lanetleyemediğimiz üzere, cuma günleri maaşını alır almaz bara gidip pazar akşamına dek ortada görünmeyen başka emekçi kocaların bilakis, çabucak konuta gelip ailesiyle vakit geçiren, çocuklarını ilgiyle şımartan büyükbabayı ve birinci kocayı da düzgünlük koltuğuna oturtamayız. Muhakkak bir yerden daha sonra sıkıntımız bu olmaktan çıkar, romandaki atmosfer ve olaylar o kadar kirli ve karanlıktır ki orada “temiz” kalmanın mümkün olmayacağını düşünmeye başlarız.
Bunun en büyük niçini de atmosfer yaratma başarısıdır sanıyorum. Stuart 1980’lerden itibaren Glasgow’u toplumsal yapısı içerisinde sunar bize. Karşımıza birinci çıkan fotoğraf emekçi sınıfının durumudur kuşkusuz. Fakirlerin yaşadıkları küçük meskenler ve dolaştıkları tekinsiz sokaklar, eğlendikleri ucuz ve kirli barlar, orada kurulan ilgilerde ana belirleyici misyonunu üstlenir. Herkes bir üst basamağa çıkmak için birbirini ezmeye çalışır. Bunu besleyen bir öteki durumsa ekonomik kriz ve artan işsizlik sıkıntısıdır. bir epey iş kolunun, koca tersanelerin, maden ocaklarının birer birer kapandığını ve insanların lakin devlet sayesinde geçinebildiklerini görürüz. Kendi içlerindeki çatışmaları besleyen başka bir ögeyse mezhep çatışmasıdır. Bir yanda Katolikler, öbür yanda Protestanlar vardır ve bunların birbirleriyle evlenmeleri uygunsuz görüldüğü üzere, her iki kısmın yaşadıkları, ötürüsıyla çalıştıkları yerler de farklıdır.
Öbür bir değişle sokaklar çatışmaya her vakit meyillidir. Hatta Catherine, kardeşi Leek’i aradığı sırada bir kümenin tacizine ve bıçaklı tehdidine maruz kalır ve ona, “Glasgow Rangers mı Celtic mi?” diye sorulur. Yanlışsız karşılığı veren Catherine -belki de- ölmekten, faydalanmaktan kazara kurtulur.
STUART’IN YENİ ROMANI DA YOLDA
Shuggie Bain işte bu biçimde bir atmosferde çocukluğunu geçirir. O da yaşıtı olan başka çocuklar kadar misal şansızlıklara maruz kalmıştır, ancak onu başkalarından ayıran bir şey daha vardır: Shuggie kuir bir çocuk olduğu için akranları tarafınca “nonoş” diye dışlanır ve bu biçimdece konutta kendine bir yer bulamadığı üzere, dışarıda da yapayalnız kalır.
Ayrıyeten babası Shug’tan daha sonra, kardeşleri Catherine ile Leek’in Agnes’den uzaklaşıp kendilerini kurtarmak için konuttan ayrılmaları da Shuggie Bain’i yalnızlığa iten etmenlerden biridir. bu biçimdece Shuggie Agnes’le baş başa kalır. Onun tabana batan hayatına, içki parası için her şeyi yapmasına karşın Shuggie annesinin yanında durmaya ve onu kurtarmaya çalışmaya devam eder. Bu istikametiyle roman, onca berbatlığın ve imkânsızlığın ortasında açan pak bir çiçeği andırır.
Bitirirken şunu da ekleyeyim; Cem Alpan’ın Kıraathane’deki kitap sohbetinde belirttiği üzere, Stuart’ın bir daha Shuggie Bain’e benzeyen ve bir daha Glasgow sokaklarında geçen yeni romanı “Young Mungo” da His Akın’ın çevirmenliğinde Can Yayınları’nın yayın programına eklenmiş. Akılda tutmakta yarar var.
Okumaya devam et...
1976’da, İskoçya’nın Glasgow kentinde doğan Stuart emekçi sınıfına mensup bir ailede büyüdü. Babası onları terk ettiğinde çocuk denecek yaştaydı. Aile ekonomik olarak esasen berbat durumdayken, bir de babanın onları bırakması işleri tamamıyla zora soktu.
Annesi alkolikti. O da genç yaşında hayata veda edince Stuart imkânsızı başarmakla Glasgow’un fakir sokaklarında kaybolmak içinde keskin iniş çıkışlarla dolu bir eğitim ömrü geçirdi. Kitaplarla ortası fazlaca yeterli olduğundan edebiyat okunmak istiyordu, fakat öğretmeni onu bu sevdadan vazgeçirdi, zira Stuart’ın bunu gerçekleştiremeyecek kadar fakir olduğunu düşünüyordu. O da moda eğitimi alıp İskoçya’dan çıktı, evvel İngiltere’ye, daha sonra da Amerika’ya yerleşti ve çeşitli şirketlerde moda dizayncısı olarak çalışmaya başladı. Kendi ömründen yola çıkarak yazmaya başladığı Shuggie Bain de işte bu sıralarda ortaya çıktı.
Cem Alpan’ın aktardığına bakılırsa; Stuart, “Yoksulluğu, personel sınıfını anlatan bir roman yazabilmem için ne yazık ki fakir olmaktan çıkıp bir üst sınıfa, orta sınıfa terfi etmem gerekti,” der bir röportajında. Romanı okuyunca Stuart’ın niye bu biçimde söylemiş olduğini anlarız. Çünkü “onca yoksulluk varken” insan bütün gücünü hayatta kalmaya harcıyor.
Shuggie Bain geçtiğimiz günlerde Can Yayınları etiketiyle raflardaki yerini aldı. Kitabın mütercimi ise His Akın.
Shuggie Bain, Douglas Stuart, çeviri: His Akın, 536 syf., Can Yayınları, 2022.
‘YANLIŞ HAYAT HAKİKAT YAŞANMAZ’
Stuart’ın yaklaşık on yılda yazdığı Shuggie Bain beş kısımdan oluşur. 1981 ile 1992 içinde geçen roman, okuru Glasgow’un pek de tekin olmayan emekçi sınıfı sokaklarına gdolayır. Şiddetin, yalnızlığın ve çıkarın iç içe geçtiği bu sokaklarda yaşayan insanların en büyük ortak paydası da kaybetmek ve “daha düzgün yenilmek”tir sanıyorum.
Kitaba ismini veren Shuggie Bain on altı yaşında, bir markette üç kuruşa çalışan, berbat bir pansiyonda yaşayan, hayattaki tüm zorluğa tek başına direnen kuir bir gençtir. Birden çok cephede savaşır; gelecek tasası ve yoksulluk belinin ne kadar bükerse, gerek marketteki orta yaşlı bayanlar gerekse pansiyondaki kat komşusu olan bir erkek tarafınca uğradığı taciz de o kadar büker.
Devam eden bölümlerdeyse 1981’e, Shuggie’nin beş yaşındaki günlerine gideriz ve bütün kitap boyunca onu bu hale getiren niçinlerin izini sürmeye başlarız. Yer bir daha İskoçya, bir daha Glasgow’dur. Shuggie’nin annesi ve romanın temel başkarakteri Agnes otuz dokuz yaşında, işsiz, alkolik bir bayandır. Birinci eşinden olma kızı Catherine, oğlu Leek ve taksicilik yapan ikinci kocası Shug ile baba meskeninde yaşamaktadır. Aslında buna sığınmak demek daha gerçek.
Agnes için yalnızca bu bile kendisini “kaybeden” olarak nitelemeye kâfi. Daima eski günlerini hatırlar; genç kızken kurduğu hayalleri, eğlendiği anları… ve bütün bunlar üzerine o denli bir yük bindirir ki Agnes çıkar yol olarak içkiye sarılır. Hatta bir gün denetimini büsbütün yitirir ve odanın perdesini sigarayla tutuşturup kucağına küçük Shuggie’yi alarak ölmeyi bekler.
Bu ve buna emsal bir epey niçinden daha sonra, Shug onu ve çocuklarını alır ve madende çalışan personeller için yapılan toplu konutlardan kiraladığı bir daireye taşınır. bu biçimdece herkese “ikinci bir şans” daha verilmiş olur. Ne var ki bu, her şeyi daha da kötüleştirmekten öteki bir işe yaramaz.
TOPLUMSAL GERÇEKLİK FAKTÖRÜ
Shuggie Bain’in sert bir roman olduğunu belirtmek gerek. Glasgow’un fakir semtleri ve oradaki personel sınıfı olanca gerçekliğiyle karşımıza çıkar. aslına bakarsan Stuart’ın otuz küsur yerce reddedilmesinin sebeplerinden biri de bu; romanı beğenen editörler, mevzuyu ve bunun işleniş biçimini “keskin” bulduklarından dolayı ikileme düşüp oylarını olumsuz tarafta kullanmışlar.
Beri yandan kitabın en dikkat alımlı tarafı ise karakterleri. Stuart karakterleri iyi-kötü formunda ayırmamaya bilhassa dikkat etmiş güya. her insanın hem güzel hem makûs, hem haklı hem haksız, hem hatalı hem kuvvetli olduğunu kısa müddette anlarız. O denli ki küçük çocuğunu öldürmeye çalışan ve alkolizm yüzünden öbür kendi ömrünü, ardından çocuklarınınkini ateşe atan Agnes’i lanetleyemediğimiz üzere, cuma günleri maaşını alır almaz bara gidip pazar akşamına dek ortada görünmeyen başka emekçi kocaların bilakis, çabucak konuta gelip ailesiyle vakit geçiren, çocuklarını ilgiyle şımartan büyükbabayı ve birinci kocayı da düzgünlük koltuğuna oturtamayız. Muhakkak bir yerden daha sonra sıkıntımız bu olmaktan çıkar, romandaki atmosfer ve olaylar o kadar kirli ve karanlıktır ki orada “temiz” kalmanın mümkün olmayacağını düşünmeye başlarız.
Bunun en büyük niçini de atmosfer yaratma başarısıdır sanıyorum. Stuart 1980’lerden itibaren Glasgow’u toplumsal yapısı içerisinde sunar bize. Karşımıza birinci çıkan fotoğraf emekçi sınıfının durumudur kuşkusuz. Fakirlerin yaşadıkları küçük meskenler ve dolaştıkları tekinsiz sokaklar, eğlendikleri ucuz ve kirli barlar, orada kurulan ilgilerde ana belirleyici misyonunu üstlenir. Herkes bir üst basamağa çıkmak için birbirini ezmeye çalışır. Bunu besleyen bir öteki durumsa ekonomik kriz ve artan işsizlik sıkıntısıdır. bir epey iş kolunun, koca tersanelerin, maden ocaklarının birer birer kapandığını ve insanların lakin devlet sayesinde geçinebildiklerini görürüz. Kendi içlerindeki çatışmaları besleyen başka bir ögeyse mezhep çatışmasıdır. Bir yanda Katolikler, öbür yanda Protestanlar vardır ve bunların birbirleriyle evlenmeleri uygunsuz görüldüğü üzere, her iki kısmın yaşadıkları, ötürüsıyla çalıştıkları yerler de farklıdır.
Öbür bir değişle sokaklar çatışmaya her vakit meyillidir. Hatta Catherine, kardeşi Leek’i aradığı sırada bir kümenin tacizine ve bıçaklı tehdidine maruz kalır ve ona, “Glasgow Rangers mı Celtic mi?” diye sorulur. Yanlışsız karşılığı veren Catherine -belki de- ölmekten, faydalanmaktan kazara kurtulur.
STUART’IN YENİ ROMANI DA YOLDA
Shuggie Bain işte bu biçimde bir atmosferde çocukluğunu geçirir. O da yaşıtı olan başka çocuklar kadar misal şansızlıklara maruz kalmıştır, ancak onu başkalarından ayıran bir şey daha vardır: Shuggie kuir bir çocuk olduğu için akranları tarafınca “nonoş” diye dışlanır ve bu biçimdece konutta kendine bir yer bulamadığı üzere, dışarıda da yapayalnız kalır.
Ayrıyeten babası Shug’tan daha sonra, kardeşleri Catherine ile Leek’in Agnes’den uzaklaşıp kendilerini kurtarmak için konuttan ayrılmaları da Shuggie Bain’i yalnızlığa iten etmenlerden biridir. bu biçimdece Shuggie Agnes’le baş başa kalır. Onun tabana batan hayatına, içki parası için her şeyi yapmasına karşın Shuggie annesinin yanında durmaya ve onu kurtarmaya çalışmaya devam eder. Bu istikametiyle roman, onca berbatlığın ve imkânsızlığın ortasında açan pak bir çiçeği andırır.
Bitirirken şunu da ekleyeyim; Cem Alpan’ın Kıraathane’deki kitap sohbetinde belirttiği üzere, Stuart’ın bir daha Shuggie Bain’e benzeyen ve bir daha Glasgow sokaklarında geçen yeni romanı “Young Mungo” da His Akın’ın çevirmenliğinde Can Yayınları’nın yayın programına eklenmiş. Akılda tutmakta yarar var.
Okumaya devam et...