Lübnan asıllı Fransız bir şair-yazar olan Vénus Khoury-Ghata yazdığı kırka yakın kitapla onlarca mükafata layık görülse de kendisinin Türkçeyle birinci tanışması 90’lı yılların ortalarında olur. Faik Baysal’ın çevirdiği, Telos Yayınları’nın bastığı ‘Tenes Burnu Nişanlıları’ isimli roman, gemisi batan denizcilerin serüvenini husus edinir. Aslında Khoury-Ghata’nın ta 1967’de çevrilen ODTÜ Öğrenci Birliği Yayınları’nın bastığı ‘Üretim Meseleleri ve Üretimin Değerlendirilmesi’ isimli bir kitapçığı da vardır ancak birinci romanı ‘Tenes Burnu Nişanlıları’dır. Şimdilerde Khoury-Ghata’nın kitaplarını YKY basmaya başladı. 2020 yılında raflara giren Mandelştam’ın ‘Son Günleri’nin akabinde, geçtiğimiz günlerde okurlarla buluşan kitabı ‘Marina Tsvetayeva ya da Alabuga’da Ölmek ismini taşır. İki kitabın mütercimi de Ayşenaz Cengiz.
SEN BU HAYAT İÇİN YARATILMAMIŞTIN
‘Marina Tsvetayeva ya da Alabuga’da Ölmek’, ismi üstünde Rus şair Marina Tsvetayeva’nın hayatına odaklanan bir romandır, lakin bunu bildik biyografi kitaplarıyla karıştırmamak gerekir. Çünkü gerek şiirsel üslubu gerekse de -sen lisanlı anlatımıyla çok farklı ve en az Marina Tsvetayeva kadar depresif bir kitaptır bu.
Peki Marina Tsvetayeva kimdir? Bütün kitap boyunca bu sorunun karşılığını bulmaya çalışırız, lakin temel sıkıntı Marina Tsvetayeva’nın 1892’de doğması, şu kitapları yazması, bu kimseyle aşk yaşaması değildir. aslına bakarsanız kitabı bildik biyografilerden ayırın kısım da buradadır. Khoury-Ghata bizi daha derinlere, daha karanlığa gdolayır. Kitabın bir intihar anıyla başlaması biraz da bu yüzdendir. Alabuga’da bir meskenin tavan içinde sandalyenin üzerine çıkar Marina Tsvetayeva. -İddiaya gore- Pasternak’ın valizini bağlaması için verdiği ipi tavandaki kirişe dolar ve kendisi asar. Yiyecek yemeği, yazılarını yazacak masası ve sevecek kimsesi yoktur… Marina Tsvetayeva aristokrat bir aileye mensuptur. Babası Moskova Üniversitesi Hoş Sanatlar Fakültesi’nde profesör, annesi de piyanisttir. Üstelik ailenin Çar ailesiyle de ortası çok yeterlidir.
Ekim 1917’de Bolşevikler iktidarı ele geçirdiklerinde bir epeyce aristokrat üzere Marina Tsvetayeva ve ailesi de mimlenirler. Olağan bunun tek niçini aristokrat olmaları değildir. İhtilalden daha sonra yaşanan iç savaşta Marina Tsvetayeva’nın Beyaz Ordu’da bakılırsavli bir subay olan eşi Sergey Efron, Bolşevikleri mağlubiyete uğratmak için bir hayli aksiyonda bulunur. Marina Tsvetayeva ise kızları İrina ve Alya ile merkezden uzak, yoksulluk dolu bir hayatta şiirleri ve âşıklarıyla yaşamaya çalışır.
Marina Tsvetayeva ya da Alabugada Ölmek, Venus Khoury-Ghata, Tercüman: Ayşenaz Cengiz, 120 syf., Yapı Kredi Yayınları, 2022.
UZAK-LIK: YÜZ METRELERCE, MESAFELERCE…
Bu süreçte meskene gidip gelen kimi “arkadaşları” Marina Tsvetayeva’nın ailesinden kalma pahalı eşyalara karşılık ona (yazması için) kâğıt, yiyecek, kıyafet üzere şeyler verirler. Lakin bir daha de her şey tepetaklak olmaya devam eder. Kızlarıyla birlikte mütemadiye açlık çeker Marina Tsvetayeva. Hatta, zihinsel engelli küçük kızı İrina’yı kısa müddetliğine yetimhaneye bırakmak zorunda kalır, lakin bir ay daha sonra geri almaya gittiğinde İrina’nın fazlacatan ölüp gömüldüğünü öğrenir. Bu kadar yoksulluk ve açlık ortasında Marina Tsvetayeva’nın hayatını daha da cehenneme çeviren iki şey vardır. Bunlardan birincisi şiirlerine uygulanan sansürler, baskılardır. Marina Tsvetayeva azılı bir ihtilal zıddıdır ve bunu her vakit lisana getirmekten, şiir gecelerinde Beyaz Ordu’yu öven şiirler okumaktan kaçınmaz. İhtilalin yalnızca “kendi çocuklarına” düzgün davrandığını söyler.
Bir oburu de birbirinden süratli biçimde yaşadığı aşk hayatıdır. Ehrenburg, Pasternak, Rilke üzere periyodun öne çıkan bir epey ismiyle bağlantı yaşar Marina Tsvetayeva, tıpkı vakitte inanılmaz tutkulu bir biçimde. Bütün bunlar olurken eşi Sergey Kızıl Ordu’ya karşı savaşmaktadır. İç savaşı kaybedince kurşuna dizilmekten korkup saklanır. Yaklaşık üç yıl konutuna uğrayamaz. Onun yerini gizlice bulan isimse İlya Ehrenburg’dur. Fakat Sergey’le Marina Tsvetayeva bir biçimde bir daha bir ortaya gelseler bile yaşanan bâtın aşklar son bulmaz. Sergey de olan bitenin farkındadır üstelik.
YİNE NEREDE YANILDIN MARİNA?
Özellikle Stalin periyodunda kaçaklık, yoksulluk ve mevt endişesiyle geçen günlerin akabinde bir epeyce kent değiştirirler, fakat mutlak son bir biçimde gelip yakalarına yapışır. Sergey yakalanıp kurşuna dizilir. Artık genç bir kız olan ve annesinin müsaadeden gidip başarılı bir şair ve tercüman olan kızı Alya ise (Ariadne Efron diye de geçer) ajanlık suçlamasıyla cezaevine gönderilir. Marina Tsvetayeva’yı Alabuga’daki küçük bir köyde aç biilaç biçimde yaşamaya mecbur bırakan ve Pasternak’ın valizine bağladığı iple kendisini asmasına sebep olan yol da bu biçimdece açılmış olur.
Khoury-Ghata’nın -sen lisanlı anlatımının kitabı daha etkileyici kıldığını rahatlıkla söylemek mümkün. Bir de Khoury-Ghata, Marina Tsvetayeva’nın yalnızlığı ve çaresizliğini o denli şairane bir biçimde lisana getirir ki kitaptan etkilenmemek elde değil. Örneğin intihar etmek üzere sandalyeye çıktığında pencereden bir servi ağacı görür Marina Tsvetayeva. Devamını şöyleki muharrir Khoury-Ghata: “Kurşunkaleme benzediğinden bir arkadaş üzere görmüştün onu, halbuki ne yazabiliyordu ne de ağustos güneşinin kavurduğu köyde gölge yapıyordu. Aslında mezarlık ağacı olan, Alaburga’daki bu servi ağacı, sen gözlerini yumduğunda gördüğün en son şey olmak için tahminen de yolunu şaşırıp bu tarlanın hududunda büyümüştü.”
Bırakın yazmak için bir kalemi, yiyecek tek bir çiğ patatesi bile bulunmayan, onu da bir köylünün tarlasından çaktırmadan çalarken yakalanan bir bayanın çaresizliğinden bahsediyorum… Lakin, patatesin içini (üçüncü çocuğu) oğlu Mur’a yedirip, yalnızca kabuklarını yiyerek çaba etmeyi artık sürdüremez Marina Tsvetayeva. 31 Ağustos 1941’de intihar eder. Onu tanımayan, tek bir kitabını, tek bir dizesini bile okumamış olan köylüler, kuvvetle mümkün mecnun olarak gördükleri bu yaşlı bayanı gdolayıp mezarlığın bir yerine gömerler. Mezarının tam olarak nerede olduğu hâlâ daha bilinmez.
Yaptığım araştırmalara nazaran, Mur II. Dünya Savaşı’nda Nazilere karşı savaşırken öldürülür. Alya ihanetle suçlanıp hapsedildikten tam 16 yıl daha sonra, 1955’te hür bırakılır. Ailesiyle, fakat daha hayli annesiyle ilgili anılarını yazıp kitap biçiminde yayınladı. Ona dair bildiklerimiz de sıklıkla bu kitaptan kaynaklanır. Bu ortada belirtmeden geçmeyeyim; Marina Tsvetayeva’nın Türkçeye çevrilen ‘Rusya’dan daha sonra’ isminde tek bir kitabı var. 160. Kilometre’nin bastığı kitabın mütercimi Günay Çetao Kızılırmak. Marina Tsvetayeva’nın şiirlerini okumadım, lakin Alya’nın yazdığı kitabı epey merak ettim. Annesinin kitaplarını yayınlayan YKY umarım bunu da bir orta yayın listesine alır.
Okumaya devam et...
SEN BU HAYAT İÇİN YARATILMAMIŞTIN
‘Marina Tsvetayeva ya da Alabuga’da Ölmek’, ismi üstünde Rus şair Marina Tsvetayeva’nın hayatına odaklanan bir romandır, lakin bunu bildik biyografi kitaplarıyla karıştırmamak gerekir. Çünkü gerek şiirsel üslubu gerekse de -sen lisanlı anlatımıyla çok farklı ve en az Marina Tsvetayeva kadar depresif bir kitaptır bu.
Peki Marina Tsvetayeva kimdir? Bütün kitap boyunca bu sorunun karşılığını bulmaya çalışırız, lakin temel sıkıntı Marina Tsvetayeva’nın 1892’de doğması, şu kitapları yazması, bu kimseyle aşk yaşaması değildir. aslına bakarsanız kitabı bildik biyografilerden ayırın kısım da buradadır. Khoury-Ghata bizi daha derinlere, daha karanlığa gdolayır. Kitabın bir intihar anıyla başlaması biraz da bu yüzdendir. Alabuga’da bir meskenin tavan içinde sandalyenin üzerine çıkar Marina Tsvetayeva. -İddiaya gore- Pasternak’ın valizini bağlaması için verdiği ipi tavandaki kirişe dolar ve kendisi asar. Yiyecek yemeği, yazılarını yazacak masası ve sevecek kimsesi yoktur… Marina Tsvetayeva aristokrat bir aileye mensuptur. Babası Moskova Üniversitesi Hoş Sanatlar Fakültesi’nde profesör, annesi de piyanisttir. Üstelik ailenin Çar ailesiyle de ortası çok yeterlidir.
Ekim 1917’de Bolşevikler iktidarı ele geçirdiklerinde bir epeyce aristokrat üzere Marina Tsvetayeva ve ailesi de mimlenirler. Olağan bunun tek niçini aristokrat olmaları değildir. İhtilalden daha sonra yaşanan iç savaşta Marina Tsvetayeva’nın Beyaz Ordu’da bakılırsavli bir subay olan eşi Sergey Efron, Bolşevikleri mağlubiyete uğratmak için bir hayli aksiyonda bulunur. Marina Tsvetayeva ise kızları İrina ve Alya ile merkezden uzak, yoksulluk dolu bir hayatta şiirleri ve âşıklarıyla yaşamaya çalışır.
Marina Tsvetayeva ya da Alabugada Ölmek, Venus Khoury-Ghata, Tercüman: Ayşenaz Cengiz, 120 syf., Yapı Kredi Yayınları, 2022.
UZAK-LIK: YÜZ METRELERCE, MESAFELERCE…
Bu süreçte meskene gidip gelen kimi “arkadaşları” Marina Tsvetayeva’nın ailesinden kalma pahalı eşyalara karşılık ona (yazması için) kâğıt, yiyecek, kıyafet üzere şeyler verirler. Lakin bir daha de her şey tepetaklak olmaya devam eder. Kızlarıyla birlikte mütemadiye açlık çeker Marina Tsvetayeva. Hatta, zihinsel engelli küçük kızı İrina’yı kısa müddetliğine yetimhaneye bırakmak zorunda kalır, lakin bir ay daha sonra geri almaya gittiğinde İrina’nın fazlacatan ölüp gömüldüğünü öğrenir. Bu kadar yoksulluk ve açlık ortasında Marina Tsvetayeva’nın hayatını daha da cehenneme çeviren iki şey vardır. Bunlardan birincisi şiirlerine uygulanan sansürler, baskılardır. Marina Tsvetayeva azılı bir ihtilal zıddıdır ve bunu her vakit lisana getirmekten, şiir gecelerinde Beyaz Ordu’yu öven şiirler okumaktan kaçınmaz. İhtilalin yalnızca “kendi çocuklarına” düzgün davrandığını söyler.
Bir oburu de birbirinden süratli biçimde yaşadığı aşk hayatıdır. Ehrenburg, Pasternak, Rilke üzere periyodun öne çıkan bir epey ismiyle bağlantı yaşar Marina Tsvetayeva, tıpkı vakitte inanılmaz tutkulu bir biçimde. Bütün bunlar olurken eşi Sergey Kızıl Ordu’ya karşı savaşmaktadır. İç savaşı kaybedince kurşuna dizilmekten korkup saklanır. Yaklaşık üç yıl konutuna uğrayamaz. Onun yerini gizlice bulan isimse İlya Ehrenburg’dur. Fakat Sergey’le Marina Tsvetayeva bir biçimde bir daha bir ortaya gelseler bile yaşanan bâtın aşklar son bulmaz. Sergey de olan bitenin farkındadır üstelik.
YİNE NEREDE YANILDIN MARİNA?
Özellikle Stalin periyodunda kaçaklık, yoksulluk ve mevt endişesiyle geçen günlerin akabinde bir epeyce kent değiştirirler, fakat mutlak son bir biçimde gelip yakalarına yapışır. Sergey yakalanıp kurşuna dizilir. Artık genç bir kız olan ve annesinin müsaadeden gidip başarılı bir şair ve tercüman olan kızı Alya ise (Ariadne Efron diye de geçer) ajanlık suçlamasıyla cezaevine gönderilir. Marina Tsvetayeva’yı Alabuga’daki küçük bir köyde aç biilaç biçimde yaşamaya mecbur bırakan ve Pasternak’ın valizine bağladığı iple kendisini asmasına sebep olan yol da bu biçimdece açılmış olur.
Khoury-Ghata’nın -sen lisanlı anlatımının kitabı daha etkileyici kıldığını rahatlıkla söylemek mümkün. Bir de Khoury-Ghata, Marina Tsvetayeva’nın yalnızlığı ve çaresizliğini o denli şairane bir biçimde lisana getirir ki kitaptan etkilenmemek elde değil. Örneğin intihar etmek üzere sandalyeye çıktığında pencereden bir servi ağacı görür Marina Tsvetayeva. Devamını şöyleki muharrir Khoury-Ghata: “Kurşunkaleme benzediğinden bir arkadaş üzere görmüştün onu, halbuki ne yazabiliyordu ne de ağustos güneşinin kavurduğu köyde gölge yapıyordu. Aslında mezarlık ağacı olan, Alaburga’daki bu servi ağacı, sen gözlerini yumduğunda gördüğün en son şey olmak için tahminen de yolunu şaşırıp bu tarlanın hududunda büyümüştü.”
Bırakın yazmak için bir kalemi, yiyecek tek bir çiğ patatesi bile bulunmayan, onu da bir köylünün tarlasından çaktırmadan çalarken yakalanan bir bayanın çaresizliğinden bahsediyorum… Lakin, patatesin içini (üçüncü çocuğu) oğlu Mur’a yedirip, yalnızca kabuklarını yiyerek çaba etmeyi artık sürdüremez Marina Tsvetayeva. 31 Ağustos 1941’de intihar eder. Onu tanımayan, tek bir kitabını, tek bir dizesini bile okumamış olan köylüler, kuvvetle mümkün mecnun olarak gördükleri bu yaşlı bayanı gdolayıp mezarlığın bir yerine gömerler. Mezarının tam olarak nerede olduğu hâlâ daha bilinmez.
Yaptığım araştırmalara nazaran, Mur II. Dünya Savaşı’nda Nazilere karşı savaşırken öldürülür. Alya ihanetle suçlanıp hapsedildikten tam 16 yıl daha sonra, 1955’te hür bırakılır. Ailesiyle, fakat daha hayli annesiyle ilgili anılarını yazıp kitap biçiminde yayınladı. Ona dair bildiklerimiz de sıklıkla bu kitaptan kaynaklanır. Bu ortada belirtmeden geçmeyeyim; Marina Tsvetayeva’nın Türkçeye çevrilen ‘Rusya’dan daha sonra’ isminde tek bir kitabı var. 160. Kilometre’nin bastığı kitabın mütercimi Günay Çetao Kızılırmak. Marina Tsvetayeva’nın şiirlerini okumadım, lakin Alya’nın yazdığı kitabı epey merak ettim. Annesinin kitaplarını yayınlayan YKY umarım bunu da bir orta yayın listesine alır.
Okumaya devam et...