Aynur Gürül Turan
Gerek yurt içi gerekse yurt haricinde birfazlaca oyunuyla bilinen, en son Ankara Devlet Tiyatrosu’nda sahnelenen ‘Periferi’ ile de dikkat çeken, oyuncu, eğitmen, hikaye ve oyun müellifi Pembe Akgün, Lisan Tarih ve Coğrafya Fakültesi Tiyatro Kısmı Dramatik Müelliflik Kürsüsü mezunu.
Kitabına ismini veren İris çiçeğini, çabucak tüm hikayelerinde vefatla hayat, yerle gök, dünya ile cennet içinde bir köprü olarak odağa oturtan muharririn, Antik Yunan Mitolojisinin yanı sıra değişik kültürlerden beslenen alt metinleri seçkin bir okur zihninde adeta bir daha üretilmeyi bekleyen çoğul manalar saklıyor. Edebiyatla kurduğu bağın temelini merakın oluşturduğunu tabir eden Pembe Akgün’le, Nota Bene Yayınları’ndan çıkan birinci hikaye kitabı Mona İris’i, edebiyatı ve edebiyatını konuştuk.
Her hikayede, hikayelerin ana izlekleriyle ve okura yansıtması gereken atmosferle fazlaca uyumlu, farkındalığı besleyen cümleler kuran bilge karakterler karşımıza çıkarak, mevtle ömür içinde hiç de yabancı olmadığımız eşiklerle yüzleşmemizi istiyor üzere. bu türlü okura bir ayna tutarak kendisiyle yüzleşmesini, insan varlığı; varlık olma/ var olma halleri üzerinden etik sorgulaması yapmasını mı istediniz?
“Tüm sanatlar şov sanatıdır” der Le Guin. Hikayelerinin okunup, oyunlarının sahnelenmesini yazarken kim umut etmez ki? Dünyaya çığlık çığlığa ağlayarak geliyoruz ve bu varlık çığlığını tüm hayatımız boyunca -sesli veya sessiz- atmaya devam ediyoruz.
Mona İris, Pembe Akgün, Nota Bene Yayınları, 96 syf., 2022.
Sanatçı da yapıtlarıyla yapıyor bunu. Bana gelince; sıklıkla yaşarken fark ettiğim, üzerinde düşündüğüm, sorular sorduğum, keder edindiğim şeyler hakkında yazıyorum. Kendimle söyleştiğim bir kavramı, bir olguyu, bir çelişkiyi hem kendim birebir vakitte öbürleri için kurmaca bir metinde görünür hale getiriyorum da denebilir. Tüm bunları yaparken, yüzlerce binlerce yıldır insanın beşere, insanın dünyaya yaptığını ve fakat bir arpa uzunluğu yol almış olduğumuzu görmezden gelemiyorum maalesef… Yani, “yüzleştirmek” sözcüğüyle tanımlamasam da James Joyce üzere ben de, “Soyumun yaratılmamış vicdanını dövmek” istiyorum olağan vakit zaman.
İsimleriyle, taşıyacağı niyeti uygun biçimde temsil eden karakterinizi, sıra dışı yerlerde ve sıra dışı olay örgüleri ortasında, sade, akıcı, anlaşılır bir lisanla kurgulamışsınız. Yazarken nelere dikkat eder, neleri önemsersiniz, metne estetik bir bedel katma tasası güder misiniz?
Chomsky “Dil sonsuz sayıda yapıta dönüşebilir,” der. Benim kalemimden bu hikayeler bu türlü çıktı. On yıl daha sonra yazsaydım eminim daha farklı olurdu. Yazarken bilhassa farklı estetik dertler peşine düştüğümü söyleyemem, ancak dengeli, bütünlüklü, katmanlı, varlıklı metinler olmasını istek ettim. Hikayenin imkanları ortasında o denli de oldu sanırım.
Bazı edebi çalışmalarda içerik, yapıtın biçimine/formuna karar verebiliyor. Örneğin siz “Su Kuklacısı” hikayesini mektup çeşidinde kurgulamışsınız. Bildiğim kadarıyla birtakım müellifler da metnin biçiminin, içeriği etkilemesine/ belirlemesine müsaade veriyor. Sizin kaleminiz biçim ve içerik bağlantısından nasıl etkileniyor dersiniz?
Öykülerimi yazarken biçimlerini de içeriklerini de temelde karakterlerim belirledi diyebilirim. İster Japonya’da, ister İstanbul’da yahut Zagreb’de yaşıyor -yahut ‘Sümbül Saç’ hikayesinde olduğu üzere ölmüş- olsun karakterlerim, birinci cümlelerinden itibaren geçmişleriyle, ortasında bulundukları vakit içinde, yerle, uğraştıkları kederlerle dayattılar varlıklarını. Biraz onlar beni zapt etti, biraz da ben onları…
Süsen ya da iris çiçeği olarak da bilinen, ülkemizde yaygın kullanılan ismiyle zambak, tüm hikayelerinizde bir biçimde kendini gösteriyor. Hikayelerinizi bu biçimde bir odakta bir ortaya getirme fikri nasıl gelişti?
Doğa, bilhassa de ağaçlar, bitkiler, çiçekler ve onlar hakkında bilgi edinmek oldum muhtemel ilgimi çekmiştir. Mitolojiyse sadece ilahlarla insanı değil çabucak her şeyi tanımlayan, manalandıran, kendince sonlarını belirleyen, bir tıp “bilim öncesi” üzere gelir bana… Hesiodos’un ‘İşler ve Günleri’ni veya Homeros’un ‘İlyada’sını okursanız bir fazlaca ırmağın, hayvanın, bitkinin, ağacın ismine rastlarsınız. Ayrıyeten bunların nasıl ve ne emelle yaratıldıklarına dair mitlere de. Tanrıça İris de bunlardan biri. Süsenlerse –çocukluğumdan beri- bilhassa mezarlıklara dikilmiş olmalarıyla ilgimi çekerlerdi… Hangimiz gökkuşağının altından geçmeye kalkmadı ki çocukken? Mevzu bir daha dönüp dolaşıp Freud’a geliyor galiba; “çocukluğun oyunları, büyüklerin fantezileri…” Kitaba dair epey da açıklayıcı olmasın diyerek bu kadarını söyleyeyim müsaadenizle.
“Mona İris” haricinde, hikayelerinizin çabucak hepsinde vakit, vicdan, çıplaklık, mor renk, cennet, cehennem, an, eşik kavramları geçiriyor. Bu kavramların sizdeki sorunu nedir? yenidenlanan bu kavramların beraberliğiyle vurgulamak istediğiniz belirli bir fikir var mı?
Hepsini tek tek burada anlatırsam, kimse gülmediği için fıkrasını açıklamak zorunda kalan anlatıcı durumuna düşerim sanırım. birlikte veyahut tek tek manaları hikayelerin ortasında gizli, bu yüzden okuyucuya bırakmayı tercih etmek isterim müsaadenizle. Yalnızca “an ve eşik” için bir şeyler söyleyeyim isterseniz. Hikaye karakterlerimin birçok, sizin de fark ettiğiniz üzere, ya bir eşikte, ya onu aşmış ya da orada sıkışıp kalmış durumda. Çatışma buradan doğuyor. “An” ise bana mozaikleri hatırlatıyor. Hayat seyahatimiz sırasında attığımız -an’lardan oluşan- her bir adımın, geriye dönüp baktığımızda gerimizde izler, lekeler, desenler, fotoğraflar bıraktığını görürüz. Tüm o an’lar bizi bugünkü kişi yapmıştır ve her biri bir seçimin, ötürüsıyla da bir vazgeçişin izini taşır ortasında. ömrün hayhuyu ortasında birden fazla vakit o an’ların farkında olmuyoruz. Eminim herkes gün gelmiş “o yoldan gitmeseydim, bu okulda değil de şurada okusaydım veya onunla değil de şu bireyle evlenseydim bugün nerede olurdum, ne yapardım?” üzere sorular sorarken yakalamıştır kendisini. İşte benim karakterlerimin kimileri o karar an’larını yaşıyor veyahut sorguluyor hikayelerde. Okuyucu da kendini sorgulasın istiyor.
Çağımızda çağdaş insan sıklıkla etken değil edilgen, adeta hayatıyor da uzaktan seyrediyor.
“Görmek” sizin hikayelerinizde de değerli bir vurguyla tabir edilmiş. Körleşmenin ve kayıtsızlığın giderek arttığı günümüzde, edebiyatın bireyleri ve toplumu değiştirme/ dönüştürme gücü olabilir mi, bu bahiste ne düşünüyorsunuz?
Aslında “görme” Ksenophanes’den Nietzsche’ye, Foucault’un Panoptikon’undan Orwel’in Big Brother’ına, dinler tarihinden günümüzün iktidar anlayışına kadar üzerinde oldukcaça düşünülmüş, yorumlanmış, kullanılmış bir kavram. Benim üzerinde düşündüğüm haliyse, birinci manasıyla birlikte, bir “bilinç seviyesi yüksekliği” oldu. Bu bahisle ilgilenmemi sağlayan bir öteki niye de, günümüz beşerinin tavır ve davranışları oldu. bir oldukcalarının “gerçeklerden” hazzetmiyor olduğunu fark ettim!
Herkes şaşırmak veya büyülenmek istiyordu. Hepimizin her an her yerde seyredildiği ve her insanın görülmeyi oldukcaça istek ettiği bu yüzyılda bu kadar “kör” oluşumuzsa fazlaca ironikti. Bunun çağımızın hem gerçeğine birebir vakitte hastalığına dönüşmüş olduğuysa aşikâr. Kısacık ömürlerimizi imajların, boş inançların, sanal cihanların arkasına saklayarak ve tamamıyla kendimizden, birbirimizden uzaklaşarak yaşamayı tercih ediyor oluşumuzsa acıklı… Utançtan, acıdan, mutsuzluktan, ümitsizlikten veyahut varoluşun katlanılmaz anlamsızlığından kaçıp, daima yaptığı üzere sorumluluğu üzerinden atmaya çalışıyor muhakkak ki insanoğlu. Bundan ötürü Elysiumun yerini cennet, cennet düşünün yerini metaverseyahut öbür bir gezegenin keşfi alıyor sanırım. Tüm bunları düşündüğümdeyse, olanı da, olanın gerisindeki gerçeği de, olabilecek olanı da en çarpıcı biçimde sanatın, bilhassa de edebiyatın ortaya koyabileceğini, onun imkanları veya palavraları vasıtasıyla -en azından gerçeğin bir kısmına- ulaşılabileceğini var iseyıyorum.
RUHUN ŞİFA KAPISI
Edebiyatın sınırsız ve tarafsız olma özelliğiyle -ve olağan ki alıcısı itibariyle de- epeyce daha demokratik bir alan sunduğuna inanıyorum. Bu alan hem birbirimizi tıpkı vakitte kendimizi anlamak ismine fazlaca değerli… Antik Roma’da kütüphanelerin giriş kapısında Ruhun Şifa Kapısı yazarmış, bu tesadüf olmasa gerek diye düşünüyorum.
Özetle; edebiyat günümüzde bir şeyleri değiştirir mi, değiştirirse neyi, ne kadarını değiştirip dönüştürür bilmek mümkün değil elbette, – aslına bakarsan bu biçimde bir zaruriliği da yok – ama bir daha de yazarak, çizerek, üreterek, bir ümitle yola devam ediyoruz, etmeliyiz de. İtalo Calvino “Edebiyata daha fazlaca inan, ortasında yaşadığımız vahim senelerdan bize kalan bir tek o olacak” diyor. Ben edebiyata inanıyorum.
Okumaya devam et...
Gerek yurt içi gerekse yurt haricinde birfazlaca oyunuyla bilinen, en son Ankara Devlet Tiyatrosu’nda sahnelenen ‘Periferi’ ile de dikkat çeken, oyuncu, eğitmen, hikaye ve oyun müellifi Pembe Akgün, Lisan Tarih ve Coğrafya Fakültesi Tiyatro Kısmı Dramatik Müelliflik Kürsüsü mezunu.
Kitabına ismini veren İris çiçeğini, çabucak tüm hikayelerinde vefatla hayat, yerle gök, dünya ile cennet içinde bir köprü olarak odağa oturtan muharririn, Antik Yunan Mitolojisinin yanı sıra değişik kültürlerden beslenen alt metinleri seçkin bir okur zihninde adeta bir daha üretilmeyi bekleyen çoğul manalar saklıyor. Edebiyatla kurduğu bağın temelini merakın oluşturduğunu tabir eden Pembe Akgün’le, Nota Bene Yayınları’ndan çıkan birinci hikaye kitabı Mona İris’i, edebiyatı ve edebiyatını konuştuk.
Her hikayede, hikayelerin ana izlekleriyle ve okura yansıtması gereken atmosferle fazlaca uyumlu, farkındalığı besleyen cümleler kuran bilge karakterler karşımıza çıkarak, mevtle ömür içinde hiç de yabancı olmadığımız eşiklerle yüzleşmemizi istiyor üzere. bu türlü okura bir ayna tutarak kendisiyle yüzleşmesini, insan varlığı; varlık olma/ var olma halleri üzerinden etik sorgulaması yapmasını mı istediniz?
“Tüm sanatlar şov sanatıdır” der Le Guin. Hikayelerinin okunup, oyunlarının sahnelenmesini yazarken kim umut etmez ki? Dünyaya çığlık çığlığa ağlayarak geliyoruz ve bu varlık çığlığını tüm hayatımız boyunca -sesli veya sessiz- atmaya devam ediyoruz.
Mona İris, Pembe Akgün, Nota Bene Yayınları, 96 syf., 2022.
Sanatçı da yapıtlarıyla yapıyor bunu. Bana gelince; sıklıkla yaşarken fark ettiğim, üzerinde düşündüğüm, sorular sorduğum, keder edindiğim şeyler hakkında yazıyorum. Kendimle söyleştiğim bir kavramı, bir olguyu, bir çelişkiyi hem kendim birebir vakitte öbürleri için kurmaca bir metinde görünür hale getiriyorum da denebilir. Tüm bunları yaparken, yüzlerce binlerce yıldır insanın beşere, insanın dünyaya yaptığını ve fakat bir arpa uzunluğu yol almış olduğumuzu görmezden gelemiyorum maalesef… Yani, “yüzleştirmek” sözcüğüyle tanımlamasam da James Joyce üzere ben de, “Soyumun yaratılmamış vicdanını dövmek” istiyorum olağan vakit zaman.
İsimleriyle, taşıyacağı niyeti uygun biçimde temsil eden karakterinizi, sıra dışı yerlerde ve sıra dışı olay örgüleri ortasında, sade, akıcı, anlaşılır bir lisanla kurgulamışsınız. Yazarken nelere dikkat eder, neleri önemsersiniz, metne estetik bir bedel katma tasası güder misiniz?
Chomsky “Dil sonsuz sayıda yapıta dönüşebilir,” der. Benim kalemimden bu hikayeler bu türlü çıktı. On yıl daha sonra yazsaydım eminim daha farklı olurdu. Yazarken bilhassa farklı estetik dertler peşine düştüğümü söyleyemem, ancak dengeli, bütünlüklü, katmanlı, varlıklı metinler olmasını istek ettim. Hikayenin imkanları ortasında o denli de oldu sanırım.
Bazı edebi çalışmalarda içerik, yapıtın biçimine/formuna karar verebiliyor. Örneğin siz “Su Kuklacısı” hikayesini mektup çeşidinde kurgulamışsınız. Bildiğim kadarıyla birtakım müellifler da metnin biçiminin, içeriği etkilemesine/ belirlemesine müsaade veriyor. Sizin kaleminiz biçim ve içerik bağlantısından nasıl etkileniyor dersiniz?
Öykülerimi yazarken biçimlerini de içeriklerini de temelde karakterlerim belirledi diyebilirim. İster Japonya’da, ister İstanbul’da yahut Zagreb’de yaşıyor -yahut ‘Sümbül Saç’ hikayesinde olduğu üzere ölmüş- olsun karakterlerim, birinci cümlelerinden itibaren geçmişleriyle, ortasında bulundukları vakit içinde, yerle, uğraştıkları kederlerle dayattılar varlıklarını. Biraz onlar beni zapt etti, biraz da ben onları…
Süsen ya da iris çiçeği olarak da bilinen, ülkemizde yaygın kullanılan ismiyle zambak, tüm hikayelerinizde bir biçimde kendini gösteriyor. Hikayelerinizi bu biçimde bir odakta bir ortaya getirme fikri nasıl gelişti?
Doğa, bilhassa de ağaçlar, bitkiler, çiçekler ve onlar hakkında bilgi edinmek oldum muhtemel ilgimi çekmiştir. Mitolojiyse sadece ilahlarla insanı değil çabucak her şeyi tanımlayan, manalandıran, kendince sonlarını belirleyen, bir tıp “bilim öncesi” üzere gelir bana… Hesiodos’un ‘İşler ve Günleri’ni veya Homeros’un ‘İlyada’sını okursanız bir fazlaca ırmağın, hayvanın, bitkinin, ağacın ismine rastlarsınız. Ayrıyeten bunların nasıl ve ne emelle yaratıldıklarına dair mitlere de. Tanrıça İris de bunlardan biri. Süsenlerse –çocukluğumdan beri- bilhassa mezarlıklara dikilmiş olmalarıyla ilgimi çekerlerdi… Hangimiz gökkuşağının altından geçmeye kalkmadı ki çocukken? Mevzu bir daha dönüp dolaşıp Freud’a geliyor galiba; “çocukluğun oyunları, büyüklerin fantezileri…” Kitaba dair epey da açıklayıcı olmasın diyerek bu kadarını söyleyeyim müsaadenizle.
“Mona İris” haricinde, hikayelerinizin çabucak hepsinde vakit, vicdan, çıplaklık, mor renk, cennet, cehennem, an, eşik kavramları geçiriyor. Bu kavramların sizdeki sorunu nedir? yenidenlanan bu kavramların beraberliğiyle vurgulamak istediğiniz belirli bir fikir var mı?
Hepsini tek tek burada anlatırsam, kimse gülmediği için fıkrasını açıklamak zorunda kalan anlatıcı durumuna düşerim sanırım. birlikte veyahut tek tek manaları hikayelerin ortasında gizli, bu yüzden okuyucuya bırakmayı tercih etmek isterim müsaadenizle. Yalnızca “an ve eşik” için bir şeyler söyleyeyim isterseniz. Hikaye karakterlerimin birçok, sizin de fark ettiğiniz üzere, ya bir eşikte, ya onu aşmış ya da orada sıkışıp kalmış durumda. Çatışma buradan doğuyor. “An” ise bana mozaikleri hatırlatıyor. Hayat seyahatimiz sırasında attığımız -an’lardan oluşan- her bir adımın, geriye dönüp baktığımızda gerimizde izler, lekeler, desenler, fotoğraflar bıraktığını görürüz. Tüm o an’lar bizi bugünkü kişi yapmıştır ve her biri bir seçimin, ötürüsıyla da bir vazgeçişin izini taşır ortasında. ömrün hayhuyu ortasında birden fazla vakit o an’ların farkında olmuyoruz. Eminim herkes gün gelmiş “o yoldan gitmeseydim, bu okulda değil de şurada okusaydım veya onunla değil de şu bireyle evlenseydim bugün nerede olurdum, ne yapardım?” üzere sorular sorarken yakalamıştır kendisini. İşte benim karakterlerimin kimileri o karar an’larını yaşıyor veyahut sorguluyor hikayelerde. Okuyucu da kendini sorgulasın istiyor.
Çağımızda çağdaş insan sıklıkla etken değil edilgen, adeta hayatıyor da uzaktan seyrediyor.
“Görmek” sizin hikayelerinizde de değerli bir vurguyla tabir edilmiş. Körleşmenin ve kayıtsızlığın giderek arttığı günümüzde, edebiyatın bireyleri ve toplumu değiştirme/ dönüştürme gücü olabilir mi, bu bahiste ne düşünüyorsunuz?
Aslında “görme” Ksenophanes’den Nietzsche’ye, Foucault’un Panoptikon’undan Orwel’in Big Brother’ına, dinler tarihinden günümüzün iktidar anlayışına kadar üzerinde oldukcaça düşünülmüş, yorumlanmış, kullanılmış bir kavram. Benim üzerinde düşündüğüm haliyse, birinci manasıyla birlikte, bir “bilinç seviyesi yüksekliği” oldu. Bu bahisle ilgilenmemi sağlayan bir öteki niye de, günümüz beşerinin tavır ve davranışları oldu. bir oldukcalarının “gerçeklerden” hazzetmiyor olduğunu fark ettim!
Herkes şaşırmak veya büyülenmek istiyordu. Hepimizin her an her yerde seyredildiği ve her insanın görülmeyi oldukcaça istek ettiği bu yüzyılda bu kadar “kör” oluşumuzsa fazlaca ironikti. Bunun çağımızın hem gerçeğine birebir vakitte hastalığına dönüşmüş olduğuysa aşikâr. Kısacık ömürlerimizi imajların, boş inançların, sanal cihanların arkasına saklayarak ve tamamıyla kendimizden, birbirimizden uzaklaşarak yaşamayı tercih ediyor oluşumuzsa acıklı… Utançtan, acıdan, mutsuzluktan, ümitsizlikten veyahut varoluşun katlanılmaz anlamsızlığından kaçıp, daima yaptığı üzere sorumluluğu üzerinden atmaya çalışıyor muhakkak ki insanoğlu. Bundan ötürü Elysiumun yerini cennet, cennet düşünün yerini metaverseyahut öbür bir gezegenin keşfi alıyor sanırım. Tüm bunları düşündüğümdeyse, olanı da, olanın gerisindeki gerçeği de, olabilecek olanı da en çarpıcı biçimde sanatın, bilhassa de edebiyatın ortaya koyabileceğini, onun imkanları veya palavraları vasıtasıyla -en azından gerçeğin bir kısmına- ulaşılabileceğini var iseyıyorum.
RUHUN ŞİFA KAPISI
Edebiyatın sınırsız ve tarafsız olma özelliğiyle -ve olağan ki alıcısı itibariyle de- epeyce daha demokratik bir alan sunduğuna inanıyorum. Bu alan hem birbirimizi tıpkı vakitte kendimizi anlamak ismine fazlaca değerli… Antik Roma’da kütüphanelerin giriş kapısında Ruhun Şifa Kapısı yazarmış, bu tesadüf olmasa gerek diye düşünüyorum.
Özetle; edebiyat günümüzde bir şeyleri değiştirir mi, değiştirirse neyi, ne kadarını değiştirip dönüştürür bilmek mümkün değil elbette, – aslına bakarsan bu biçimde bir zaruriliği da yok – ama bir daha de yazarak, çizerek, üreterek, bir ümitle yola devam ediyoruz, etmeliyiz de. İtalo Calvino “Edebiyata daha fazlaca inan, ortasında yaşadığımız vahim senelerdan bize kalan bir tek o olacak” diyor. Ben edebiyata inanıyorum.
Okumaya devam et...