Yirminci yüzyılın birinci yıllari edebiyatta, sanatta ve şiirde dönüşümün başladığı bir periyottu. Bilhassa Fransa, bu dönüşümün lokomotif ülkesiydi. Kıtanın çeşitli noktalarından ve Amerika’dan Fransa’ya gelen edebiyatçı ve sanatkarların buluşma yeri Paris’ti. Salonlarda, kafe, atölye ve meskenlerde bir ortaya gelen vaktin ünlü müellifleri, ressamları ve şairleri, pek yakında dünyayı tesiri altına alacak akımların öncüsü olarak Paris’te uzunluk gösteriyor ve büyük savaşlar öncesi atılımlar gerçekleştiriyordu.
bu vakitte şair, muharrir, eleştirmen, koleksiyoner ve bayan hakları savunucusu Gertrude Stein’ın Fleurus Sokağı, No: 27’deki konutu Picasso, Matisse, Hemingway, Pound ve Fitzgerald üzere isimlerle dolup taşarken bir sanat ve edebiyat merkezi hâline geliyordu.
ABD doğumlu Stein’ın vaktinin şahidi olmakla kalmadığını, 1920’lerdeki akımların kimliğini kazanmasında rol oynadığını savunan şair, muharrir ve mütercim Philippe Blanchon’un kaleme aldığı biyografi, muharriri bize tanıtırken vaktin ruhunu ve yirminci yüzyıl başındaki sanat etraflarının derinliğini de gösteriyor.
‘DÜNYAYA VE HAYATA İŞTAH DUYAN’ STEIN
1874’te ABD’de doğup 1946’da Fransa’da ölen Stein, Blanchon’un anlatımında daha fazlaca 1920’lerin ve 1930’ların şahidi olarak çıkıyor karşımıza. Natürel sadece bu kadar değil; Stein’ın doğup büyüdüğü ABD’den Avrupa’ya ayak bastığı, Fransa’ya yerleştiği ve Paris’te ismini duyurarak âdeta bir otorite hâline geldiği devirlerde yaşadıklarına da değinen Blanchon, onun için “iki kıtanın, Amerika ve -o periyotta sanatın resmî başşehri Paris olan- Avrupa’nın merkezinde yer aldı” diyor.
Düşünen, yazan, meraklarını gidermeye çalışan, bir hayli beşerle gayrete girişen, araştırmalar yapan, eserler kaleme alan, hepsinden değerlisi Paris’te bir etraf edinerek sanat ve edebiyat konusunda kelam sahibi hâline gelirken Fransa’da bir Amerikalı olarak yaşamaktan vazgeçmeyen Stein, çocukluğundan beri insanların coğrafik ve kültürel kökenlerine dikkat edip kimseye karşı bir önyargı geliştirmeyerek dostlarına her geçen gün bir yenisini ekliyor.
Blanchon’nun tabiriyle “dünyaya ve hayata iştah duyan” Stein, edebiyata ve tarihe özel merakı yardımıyla bilgi dağarcığını daima genişletiyor. 1800’lerde topraklarından savaş eksik olmayan ABD’de de 1900’lerin başında yakın gelecekteki büyük savaşların altyapısı oluşturulan Avrupa’da da sürüyor müellifin bu merakı. Blanchon bu uzun devri, Stein’ın çocukluğunuyla, ilkgençliğiyle, kendisini daima geliştirme dileğiyle ve birinci aşklarıyla birlikte anlatıyor.
1900’lerin birinci çeyreğinde sanatın merkezi hâline gelen Paris’e taşınan Stein’ın konutu de kente bu unvanı veren sanatkarların toplandığı noktaya dönüşünce muharrir için büyük bir macera başlıyor. Gertrude ve kardeşi Leo, hayranlık duyduğu sanatkarların sırf seyircisi değil, arkadaşı ve fikir alışverişi yaptığı şahıslar olarak anılıyor. bu vakitte, Stein’ın Alice Toklas’la yakınlaşmasını ve ikilinin yaşadığı destansı bağlantıyı de öne çıkarıyor Blanchon.
Başta Picasso ve Matisse olmak üzere, Paris’te bir hayli sanatkarla dostluk kuran Stein, sanat akımlarına dair görüşleriyle isminden daha fazla kelam ettirirken kitaplarını yayımlatmak için editörlerle uğraşa girişiyor ve sanat etraflarındaki tartışmalara dalıyor.
Gertrude Stein, Philippe Blanchon, Tercüman: Şehsuvar Aktaş, 196 syf., Yapı Kredi Yayınları, 2022.
Stein’ın ortasına düştüğü bir öteki durum ise 1914’te başlayan ve “Noel’de biteceği” düşünülen lakin tam dört yıl süren Birinci Dünya Savaşı. Muharrir bu vakitte, dört bir yana savrulan ve ölen dostlarından uzakta; gündüzleri düşünerek ve geceleri yazarak yaşıyor. kimi vakit de bir daha alevlenen sanatsal tartışma ve arbedelere dâhil oluyor.
Apollinaire’in vefatı ve savaşın bitişiyle Stein’ın kimi gerçekleri daha net gördüğünü belirtiyor Blanchon: “Gertrude, bu kaybın ve biroldukça ‘eski tanışın’ taşraya gitmesinin bıraktığı boşluk hissinin üstesinden geldiğinde iki şeyi saptayacaktır: Yeni bir neslin ortaya çıktığını ve epey sayıda yabancı sanatkarın, bilhassa de Amerikalıların savaş daha sonrasında Fransa’ya yerleştiğini.”
‘ÇELİŞKİLERİN KADINI’
Birinci Dünya Savaşı daha sonrası Almanya’dan, Orta Avrupa’dan, İngiltere’den, ABD’den ve Asya’dan gelen sanatkarlar için bir vahaya dönüşen Paris’ten ünü dünyaya yayılan Stein, Blanchon’un deyişiyle bu “açık şehir”de bir fikir insanı olarak sivrilip bir epeyce edebiyatçı ve sanatkarın “akıl hocası” hâline geliyor. Bu noktada Blanchon, Stein’a ve onun kentteki aktifliğine dair bir not düşüyor: “Stein, şöhretini kısmen Paris’teki cazibesine ve cemiyet ömrüne borçludur. Benimsenen bakış açısına bakılırsa toplumsal girişkenliği ya takdir edilir ya kötülenir. birebir vakitte Fleurus Sokağı’nı bilinen bir buluşma yerine dönüştürenin Leo olduğunu hatırlatmak ve hakkını teslim etmek gerekiyor. Ağabeyin ve kardeşinin aldıkları tablolar herkesi oraya çekiyorsa da kapı Leo için çalınır. Çok bilgilidir. Kelamı ilgiyle ve hürmetle dinlenir. Leo o ünlü apartman dairesinden çıktıktan daha sonra Gertrude ve Alice, sırf hayran oldukları müellifi ziyaret etmek isteyen dostları ya da okurları ağırlayacaktır.”
Yazıp yazmamak içinde bocaladığı ve metinlerini istek ettiği üzere kaleme alamadığı vakit içinderda (1930’larda) var oluşu sorgulayan, “kesintisiz şimdiyi yazmayı âna dâhil olmak” ve ötürüsıyla “var olmak” diye tanımlayan bir Stein’la karşılaşıyoruz. bu vakitte müellif yeni dostluklar kuruyor, kimi vakit kendi metinlerine kimi vakit de diğerlerinin kitaplarına yazacağı kısımlara ağırlaşıyor. Fonda ise Picasso’yla arkadaşlığı ve Alice’le giriştiği yayıncılık faaliyeti bulunuyor.
Blanchon’a göre Stein (ve Alice) “zamanın haricinde yaşıyor.” Lakin bu sözün, müellifin vaktine yabancılaşması manasına gelmediğini belirtmek için yaşananları niçin-sonuç ilintisinden kopmadan ortaya koyan Blanchon, Allen Ginsberg’ün deyişiyle “sakin Stein”ın her ne olursa olsun “yaşamın devam etmesi gerektiği” niyetini hatırlatıyor. O denli de oluyor aslına bakarsanız; savaşlar başlayıp bitiyor, Stein dostlarını yitiriyor ya da onlarla bağlantısını kesiyor, tartışmalar ve arbedeler birbirini izliyor, akabinde o ve Alice için hayat devam ediyor. Ta ki 1946’ya kadar.
Blanchon, kaleme aldığı biyografide Stein’ın “çelişkilerin hanımı” oluşunu, doğa-zihin tansiyonuna baş yoruşunu, koleksiyonerliğini, kurduğu dostlukları, entelektüel ve kültürel kimliğini, hayatı ve hayal gücünü birleştiren özgün müellifliğini, düzensizlik dolu ve heyecan verici devirlerin şahidi hâline gelirken yaşadığı alışılmadık ömrü detaylarıyla anlatıyor. özetlemek gerekirsesı, “Gertrude Stein kim?” sorusuna geniş bir karşılık veriyor.
Okumaya devam et...
bu vakitte şair, muharrir, eleştirmen, koleksiyoner ve bayan hakları savunucusu Gertrude Stein’ın Fleurus Sokağı, No: 27’deki konutu Picasso, Matisse, Hemingway, Pound ve Fitzgerald üzere isimlerle dolup taşarken bir sanat ve edebiyat merkezi hâline geliyordu.
ABD doğumlu Stein’ın vaktinin şahidi olmakla kalmadığını, 1920’lerdeki akımların kimliğini kazanmasında rol oynadığını savunan şair, muharrir ve mütercim Philippe Blanchon’un kaleme aldığı biyografi, muharriri bize tanıtırken vaktin ruhunu ve yirminci yüzyıl başındaki sanat etraflarının derinliğini de gösteriyor.
‘DÜNYAYA VE HAYATA İŞTAH DUYAN’ STEIN
1874’te ABD’de doğup 1946’da Fransa’da ölen Stein, Blanchon’un anlatımında daha fazlaca 1920’lerin ve 1930’ların şahidi olarak çıkıyor karşımıza. Natürel sadece bu kadar değil; Stein’ın doğup büyüdüğü ABD’den Avrupa’ya ayak bastığı, Fransa’ya yerleştiği ve Paris’te ismini duyurarak âdeta bir otorite hâline geldiği devirlerde yaşadıklarına da değinen Blanchon, onun için “iki kıtanın, Amerika ve -o periyotta sanatın resmî başşehri Paris olan- Avrupa’nın merkezinde yer aldı” diyor.
Düşünen, yazan, meraklarını gidermeye çalışan, bir hayli beşerle gayrete girişen, araştırmalar yapan, eserler kaleme alan, hepsinden değerlisi Paris’te bir etraf edinerek sanat ve edebiyat konusunda kelam sahibi hâline gelirken Fransa’da bir Amerikalı olarak yaşamaktan vazgeçmeyen Stein, çocukluğundan beri insanların coğrafik ve kültürel kökenlerine dikkat edip kimseye karşı bir önyargı geliştirmeyerek dostlarına her geçen gün bir yenisini ekliyor.
Blanchon’nun tabiriyle “dünyaya ve hayata iştah duyan” Stein, edebiyata ve tarihe özel merakı yardımıyla bilgi dağarcığını daima genişletiyor. 1800’lerde topraklarından savaş eksik olmayan ABD’de de 1900’lerin başında yakın gelecekteki büyük savaşların altyapısı oluşturulan Avrupa’da da sürüyor müellifin bu merakı. Blanchon bu uzun devri, Stein’ın çocukluğunuyla, ilkgençliğiyle, kendisini daima geliştirme dileğiyle ve birinci aşklarıyla birlikte anlatıyor.
1900’lerin birinci çeyreğinde sanatın merkezi hâline gelen Paris’e taşınan Stein’ın konutu de kente bu unvanı veren sanatkarların toplandığı noktaya dönüşünce muharrir için büyük bir macera başlıyor. Gertrude ve kardeşi Leo, hayranlık duyduğu sanatkarların sırf seyircisi değil, arkadaşı ve fikir alışverişi yaptığı şahıslar olarak anılıyor. bu vakitte, Stein’ın Alice Toklas’la yakınlaşmasını ve ikilinin yaşadığı destansı bağlantıyı de öne çıkarıyor Blanchon.
Başta Picasso ve Matisse olmak üzere, Paris’te bir hayli sanatkarla dostluk kuran Stein, sanat akımlarına dair görüşleriyle isminden daha fazla kelam ettirirken kitaplarını yayımlatmak için editörlerle uğraşa girişiyor ve sanat etraflarındaki tartışmalara dalıyor.
Gertrude Stein, Philippe Blanchon, Tercüman: Şehsuvar Aktaş, 196 syf., Yapı Kredi Yayınları, 2022.
Stein’ın ortasına düştüğü bir öteki durum ise 1914’te başlayan ve “Noel’de biteceği” düşünülen lakin tam dört yıl süren Birinci Dünya Savaşı. Muharrir bu vakitte, dört bir yana savrulan ve ölen dostlarından uzakta; gündüzleri düşünerek ve geceleri yazarak yaşıyor. kimi vakit de bir daha alevlenen sanatsal tartışma ve arbedelere dâhil oluyor.
Apollinaire’in vefatı ve savaşın bitişiyle Stein’ın kimi gerçekleri daha net gördüğünü belirtiyor Blanchon: “Gertrude, bu kaybın ve biroldukça ‘eski tanışın’ taşraya gitmesinin bıraktığı boşluk hissinin üstesinden geldiğinde iki şeyi saptayacaktır: Yeni bir neslin ortaya çıktığını ve epey sayıda yabancı sanatkarın, bilhassa de Amerikalıların savaş daha sonrasında Fransa’ya yerleştiğini.”
‘ÇELİŞKİLERİN KADINI’
Birinci Dünya Savaşı daha sonrası Almanya’dan, Orta Avrupa’dan, İngiltere’den, ABD’den ve Asya’dan gelen sanatkarlar için bir vahaya dönüşen Paris’ten ünü dünyaya yayılan Stein, Blanchon’un deyişiyle bu “açık şehir”de bir fikir insanı olarak sivrilip bir epeyce edebiyatçı ve sanatkarın “akıl hocası” hâline geliyor. Bu noktada Blanchon, Stein’a ve onun kentteki aktifliğine dair bir not düşüyor: “Stein, şöhretini kısmen Paris’teki cazibesine ve cemiyet ömrüne borçludur. Benimsenen bakış açısına bakılırsa toplumsal girişkenliği ya takdir edilir ya kötülenir. birebir vakitte Fleurus Sokağı’nı bilinen bir buluşma yerine dönüştürenin Leo olduğunu hatırlatmak ve hakkını teslim etmek gerekiyor. Ağabeyin ve kardeşinin aldıkları tablolar herkesi oraya çekiyorsa da kapı Leo için çalınır. Çok bilgilidir. Kelamı ilgiyle ve hürmetle dinlenir. Leo o ünlü apartman dairesinden çıktıktan daha sonra Gertrude ve Alice, sırf hayran oldukları müellifi ziyaret etmek isteyen dostları ya da okurları ağırlayacaktır.”
Yazıp yazmamak içinde bocaladığı ve metinlerini istek ettiği üzere kaleme alamadığı vakit içinderda (1930’larda) var oluşu sorgulayan, “kesintisiz şimdiyi yazmayı âna dâhil olmak” ve ötürüsıyla “var olmak” diye tanımlayan bir Stein’la karşılaşıyoruz. bu vakitte müellif yeni dostluklar kuruyor, kimi vakit kendi metinlerine kimi vakit de diğerlerinin kitaplarına yazacağı kısımlara ağırlaşıyor. Fonda ise Picasso’yla arkadaşlığı ve Alice’le giriştiği yayıncılık faaliyeti bulunuyor.
Blanchon’a göre Stein (ve Alice) “zamanın haricinde yaşıyor.” Lakin bu sözün, müellifin vaktine yabancılaşması manasına gelmediğini belirtmek için yaşananları niçin-sonuç ilintisinden kopmadan ortaya koyan Blanchon, Allen Ginsberg’ün deyişiyle “sakin Stein”ın her ne olursa olsun “yaşamın devam etmesi gerektiği” niyetini hatırlatıyor. O denli de oluyor aslına bakarsanız; savaşlar başlayıp bitiyor, Stein dostlarını yitiriyor ya da onlarla bağlantısını kesiyor, tartışmalar ve arbedeler birbirini izliyor, akabinde o ve Alice için hayat devam ediyor. Ta ki 1946’ya kadar.
Blanchon, kaleme aldığı biyografide Stein’ın “çelişkilerin hanımı” oluşunu, doğa-zihin tansiyonuna baş yoruşunu, koleksiyonerliğini, kurduğu dostlukları, entelektüel ve kültürel kimliğini, hayatı ve hayal gücünü birleştiren özgün müellifliğini, düzensizlik dolu ve heyecan verici devirlerin şahidi hâline gelirken yaşadığı alışılmadık ömrü detaylarıyla anlatıyor. özetlemek gerekirsesı, “Gertrude Stein kim?” sorusuna geniş bir karşılık veriyor.
Okumaya devam et...