12 Eylül darbesinin üzerinden beş yıl geçmeden Türkiye’nin birinci toplumsal muhalefeti üniversitelerde filizlenmeye başladı. Üniversitelerde yasal öğrenci derneklerinin kurulup kurulamayacağı üzerinden başlayan tartışmalar, birinci öğrenci derneklerinin 1985-1986 öğretim yılında kurulmaya başlaması ile sonuçlandı. İktidarda Turgut Özal’ın Anavatan Partisi vardı. Sosyalist öğrencilerin kurduğu bu dernekler, kısa müddette tüm Türkiye’deki üniversitelere yayıldı. Nabi Kımran ile birebir devirde bu öğrenci örgütlenmelerinde yer aldık. O İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi’nde, ben Basın-Yayın Yüksek Okulu’nda öğrenci temsilciliği yaptık.
Nabi Kımran, devrin iktidarının hazırladığı tek tip öğrenci derneği yasa tasarısına karşı yaptığımız 12 Eylül daha sonrası birinci büyük karşı çıkış olan 14 Nisan 1987’deki yürüyüşe atıfla “87’liler” olarak isimlendirdiği bu neslin hikayesini yazdı. Murathan Mungan’ın bu yürüyüşün akabinde yazdığı Fırtına şiirinde geçen “Ne Geçmiş Tükendi, Ne Yarınlar” dizelerinden ilham alarak ismini verdiği kitabı Bağlantı Yayınları’ndan çıktı.
Nabi Kımran ile tıpkı periyodun öğrenci çabası ortasında yer almış iki şahit olarak kitabı ve bir jenerasyonu konuştuk.
Konuşmayı yapan Nabi Kımran.
’70’LER TÜRKİYE’NİN ALTIN ÇAĞIYDI’
Kitabınızda 87’liler olarak tanımladığınız nesli anlatıyorsunuz. 84-85’lerde öğrenci hareketinin başlangıcında yer alan bizler, 80 öncesi politik atmosferden etkilenmiştik. 80 öncesi ortaokulda, lisedeydik. Biraz aktarır mısınız o yılların atmosferinden nasıl etkilendiğinizi?
Türkiye’nin 70’li senelerdaki politik atmosferi memleketin kılcal damarlarına kadar sinmiş, insanların ömrünü derinden etkilemişti. Evet, biz kenarda köşede bir yerdeydik; çocuktuk, ergendik lakin anafor üzere herkesi içine çeken bir atmosfer vardı. Altınoluk üzere civarlarda epeyce sert çatışmalar yoktu, olsa bile biz yaşımız itibariyle gereğince algılamayabilirdik. Lakin harikulade bir heyecan vardı, umut rüzgârları esiyordu. Subjektif olabilir fakat Türkiye’nin altın çağıydı 70’ler, muhtemelen 60’lar da öyleydi. Biz o çağın çocuklarıyız. O rüzgârı yaşadık ve kendimi şanslı kabul ediyorum o senelerda çocuk ve ergen olabildiğim için.
84’lerde üniversiteye girdik. Lakin yaprağın kımıldamadığı o ortamda üniversitelerde sosyalist gençlerin birbirini bulma hali oldu. Nasıl buluşuldu?
Sosyalist olarak geliyorsun, kümenin var ise örgütünü bulamıyorsun, dağılmış durumda bir sürü şey. Kümenin yoksa örgüt arıyorsun ancak senin üzere düşünen beşerlerle temas kurmaya gereksinimin var. Cumhuriyet Gazetesi sosyalist bir gazete değildi ancak o senelerda gazeteyi taşıyanların “solcu” olduğunu belirten bir işaret üzereydi. Kolunun altına Cumhuriyet Gazetesi sokup gezersen birine bir işaret vermiş olurdun; buradayız, buluşalım görüşelim üzere… Faşistler de işareti alır, saldırırlardı bize. Az arbede çıkmadı bu yüzden.
85-86’lardan bahsediyoruz…
Evet. Yavaş yavaş birbirimizi bulmaya başladık. Doğal ki yerlerimiz da oluşmaya başladı. Süleymaniye’yi en başa almak gerekiyor. Süleymaniye’de kahvelerde solun bütün renkleri toplaşmaya başladı. Çorlulu Ali Paşa Medresesi’nde, herkes gidip gelse de bir daha solun kategorik olarak öbür bir rengi kümelenmişti. Köprüaltı her insanın ortak yeriydi. Bu tip bir toplumsallaşma, tanışma, buluşma, arayış süreci gelişmeye başladı. Bizim taraf, bizler dediğimiz yapı oluşmaya, belirginleşmeye başladı.
Bir şeyin altını çizmek gerekiyor; sosyalist kimliği olan ya da kendini 70’lerin sosyalist yapılarına yakın hissedenlerin o devir organik bağı da yoktu değil mi?
En başta organik bağ kurabileceğiniz bir şey yoktu ortada.
.
Orada benim aklımda kalan bir anekdot; Yarın Mecmuası TİP’e yakındı bildiğim kadarıyla, öğrenci dernekleri üzerine tartışmayı onlar başlattı diye hatırlıyorum. Bizim epeyce farklı gelenekten gelen 6-7 kişilik bir kümemiz vardı, ‘öğrenci dernekleri kurulur mu, kurulmaz mı’ tartışmasına başlamıştık 1986 üzere.
Herkes birbirinden bağımsız yapıyordu. Artık bu örgütlerin ne kadar olduğu, olmadığı öğrenci hareketlerinde spekülatif hale gelebilir. Muhtemelen TİP ve TKP daha örgütlüydü, bu hissediliyordu. Devrimci Sol geleneği daha atak davrandı. Derneklere katılmak, mecmua çıkarmak, kültür merkezi kurmak gibi… Herkes bir biçimde vardı ve vaziyeti kolluyordu. Onlardan bağımsız biz aslına bakarsanız örgüt arıyorduk, tartışıyor, çizgimizi netleştirmeye çalışıyorduk. Bu iş bir eşiğe geldi ve güya buzlar süratle çözüldü. 1987’de öğrenci hareketindeki çıkışla, 14 Nisan’ı işaret kabul edebilirim, örgütlerimiz de süratle gençlik hareketinden takımlarla bağ kurdular.
‘DERNEKLERİMİZİ HİÇBİR VAKİT KABUL ETMEDİLER’
Öğrenci dernekleri 1986 başında kurulmaya başlandı herbiçimde?
Ben 1985’te dernek kurucusuydum. Derneklerimizi hiç bir vakit kabul etmediler, biliyorsun, yasallaşmadı. İstisnai olarak yasallaşanlar vardı. Bir mahzur çıkardılar kabul etmediler. Lakin bu neyi değiştirdi derneklerin faaliyeti açısından? şimdi hiç bir şeyi… Fiili legal gayret diyebileceğim, yasallaşmayı umursamayan ve kendini fiili bir varlık olarak organize eden yapılar olarak devam ettik yolumuza.
Birinci yasal öğrenci derneği İstanbul’da Marmara Basın Yayın ya da İTÜ’de mi kurulmuştu?
Marmara Basın Yayın’ın lokali olduğunu biliyorum, Gedikpaşa Yokuşu’ndaydı.
Biz onlardan daha sonra kurulmuştuk. Bayrampaşa’da dokumacılık atölyelerinin içinde küçük bir ofis tutmuştum. Periyodun iktidarı bu hareketlenmeleri fark etti. Yasal müracaatlar yapılmaya başlandı fakat onlar da nasıl davranacaklarını kestiremediler. Çok sert girmediler, birinci başta bir izleme hali vardı.
Motamot söylemiş olduğin üzere. Tahminen herkes kendi hafızasından, deneyiminden yola çıkıyor. Tamam, 12 Eylül’de solu biraz denetim altına aldılar ancak tahminen de ateşe akaryakıt dökmek istemediler, kendi halinde izlemeye aldılar. Başımda imge olarak canlı olan şey, 14 Nisan yürüyüşünde polisin davranışıdır. Edebiyat fakültesini geçtik, önümüz kesildi az ilerde. Oturduk ve bir yerden müzik söylenmeye başlandı, hiç unutamam onu.
Hangi müzikti?
Livaneli’den “Kardeşin duymaz, eloğlu duyar” müziğiydi. kimi vakit anın bir büyüsü vardır. Türkiye’nin karanlığından çıkmışlar, bir yol açıyor genç beşerler ve o şarkıyı söylüyorlar. Sahiden eloğlunun duyduğu lakin kardeşinin duymadığı vakit içinderdı. Çok manalıydı o müziğin orada söylenmesi. Polisler ve başlarındaki Mehmet Ağar, donmuş biçimde bizi izlediler. Beklediler, karar veremediler bir an. O çevik kuvvet polisleri de gençtiler, tahminen daha evvelki toplumsal olayları , 1980 öncesini görmemişler. Gergin bir ruhla bekliyorlar, 1980 öncesinin meşhur “anarşi ve terör” heyulası önlerine gelmiş. Tahminen bununla ne yapacaklarını bilmiyorlardı. O muydu karşılaştıkları şey, ben de onu bilmiyorum. Ancak kontrpiyede kalma hali yaşadılar bir an. 14 Nisan gösterisini tek kanallı TRT yayınladı. Bu inanılmaz bir şeydi örneğin. Demek ki, bu biçimde bir şaşkınlık hali yaşandı ve daha sonra ne yapacaklarına karar verdiler.
14 Nisan’a geldik lakin öncesini bir açalım mı? 14 Nisan öncesinde dernekler kurulmaya başlandı, temsilciler seçildi, yasal olmasa da kendi ortasında legal bir yer oluştu. Devrin toplumsal demokrat partisi SHP kurulmuştu ve bize önemli dayanak veriyorlardı. Onların Fatih, Eyüp üzere ilçe örgütlerinde fazlaca toplantı yaptığımızı biliyorum. Bugünden epey farklı bir durum.
Motamot o denli. Halkçı Parti ile SODEP’in birleşmesinden oluşan o parti, Türkiye’de toplumsal demokrasi denilen olguya en çok yaklaşan partidir. Ecevit’in 70’lerdeki halkçı rüzgârı başka mevzu. Muhtemelen devletçi gelenek (özellikle iki partinin birleşmesinden daha sonra) eski hegemonyasını kuramadı bir süre, biz o boşluktan yararlandık herbiçimde. Baykal’la bir arada devlet el koydu partisine.
.
14 Nisan öncesinde öğrenci hareketi ortasındaki tartışmaların 1968’e benzeri yanları neydi?
1960’larda genel bir toplumsal bir uyanış vardı. TİP’in, DİSK’in, FKF-DEV-GENÇ’in kuruluşu ve bu toplumsal uyanışın kendine bir çizgi, gayret mecrası araması kelam konusuydu. TİP diyor ki, parlamento ile yapacağız bu işi. Birçok da TİP’li olan periyodun gençlik liderleri ise “işin gereği her neyse onu yapmak, sert uğraşlar de dahil öteki bir yola girmek gerekir” diyorlar. Aslında milletlerarası boyutları da var. Dünyada bir rüzgâr esiyordu.
Ne Geçmiş Tükendi Ne Yarınlar, Nabi Kımran, Bağlantı Yayıncılık, 2022.
1968’de sol-sosyalizm tartışmaları daha baskın.
Evet, baskın. Ve sonuç olarak hangi yoldan gelişeceğiz sıkıntısı epeyce temel bir sorun 1968’de. Verilen karşılıklardan bağımsız söylüyorum bunu. Ayrışmanın temeli bu. ötürüsıyla orada da emsal ayrışmalar var. Pahalı, saygın bir öğrenci başkanı olan Harun Karadeniz’i okudum. Karadeniz’in çizgisi Kanlı Pazar’a, 6. Filo protestolarına pek de sıcak bakmıyor. Bir tehlike görüyorlar bu tip işlerde. Ve bu “maceracı” çizginin gençlik hareketini yıkıma götüreceğini düşünüyorlar. Başkalarıysa “buradan gelişeceğiz” diyor, Deniz Gezmiş’lerde de tabirini bulan çizgi. ötürüsıyla bizim 14 Nisan’da yaşadığımız tarihî, toplumsal değişik tabanlarda olmakla birlikte, asılda benzeri bir ayrışmadır. Bunun bir daha kendini söz etmesidir bizim kendi şartlarımız içerisinde.
Biz derneklerdeki ayrışmayı sosyalizm tartışmaları üzerinden yaşamadık. Süleymaniye’de ya da öbür yerlerde yapıyorduk ancak dernek toplantılarında pek bu tartışmaları yapmıyorduk.
Gerçek, ancak Süleymaniye’deki ayrışmalar derneklere, alana dair üretilen siyasetlerde ayrışma olarak yansıyordu. 1984-1987 içinde barışçıl küçük kıpırdanmalar vardı. Yemekhane boykotu, çeşitli vesilelerle açlık grevleri, 1 Mayıslarda kır gezisi yaparsın, bu biçimde işler. Lakin devrin devrimci gençleri açısından bana sorarsan, son derece politize bir periyottu. Dernek kurma konusu tartışma dışıydı. Hepimiz hemfikirdik, dernek kuracağız, bunu koyalım kenara. “Türkiye ihtilali nasıl olacak, ihtilalinin çizgisi nedir” başlıkları birinci gündemimizdi, herkes kendince bir çizgi arayışına girdi. 68’liler beğenmedikleri çizgiye karşı kendilerince bir çizgi inşasına giriştiler. Bunun öncülleri vardı. Kimi Castro-Che okudu, Vietnam’ı izledi, Filistin’i inceledi, Sovyetik çizgi dedi, diğer bir şey dedi. Bizim devrin talihsizliği, son derece politize olmamıza karşın, mevcutlar içerisinde seçim yapmanın ötesinde bir sorunumuz olmadı, ötürüsıyla mevcutları sorgulamadık, mesela, “bu mağlubiyet niye oldu?” sorusunu sormadık, pek de umursamadık.
Yeni devrin inşasına buralardan başlamadığın vakit yaratıcı tahliller üretme imkanın da baştan sakatlanıyor. aslına bakarsanız eldeki malzemeler de 70’li senelerdan kıyıda köşede kalmış, topraktan çıkarılmış yayınlar, örgütlerin yeni periyotta ne dediğini de pek bilmiyoruz. Buradan tavır ve durum belirlemek… Biraz Marksizm okumak… Ne okuyorduk örneğin, Politzer’in ‘Felsefenin Temel İlkeleri’ başucu kitabımızdı. Oradan dünyayı çözdüğümüzü sanıyorduk. Gerçi bizim Fındıkzade grubu çabucak hemen örgüte katılmadan evvel Anti-Dühring’le eğitim çalışması yapmıştı.
Derneklerde TİP’li-TKP’li arkadaşlarla Türkiye ihtilalinin çizgisini tartışmadık. Süleymaniye’ye gidip tartıştık. Lakin siyasi çizgilerdeki farklılıklar derneklere dair teklifleri, dolaylı yoldan da olsa birebir etkiliyordu. Bir bakıma 1968’deki ayrışmanın izdüşümleriydi. “Derneklerin çizgisi ne olmalı, daha doğrusu yalnızca barışçıl aksiyonlarla mi sonlu kalacağız, daha sert gayretlere girecek miyiz?” problemlerinde ayrım oldu. Derneklerde anti-faşist, anti-emperyalist prensipler ve gibisi bahisler 1987’den daha sonra olan bir tartışma. Lakin 1987’ye kadar hayli somut yeni olaylar karşısında nasıl tavır alacağız? Devlet dernekleri kapatıyor, elimizdeki her şeyi alacaklar, ne yapacağız? Asıllı bir tartışma başlığıdır mesela bu ve 14 Nisan hareketi tartışmayı bitirdi.
‘ÖĞRENCİ HAREKETİ BÜTÜN TÜRKİYE’YE YAYILDI’
Periyodun iktidarı, kurulmaya başlanan öğrenci derneklerine karşı tek tip öğrenci derneği yasası hazırladı. Ve öğrenciler buna karşı 14 Nisan 1987’de Aksaray’dan Beyazıt’a bir yürüyüş yaptı. Burada daima öğrenci hareketinden bahsediyoruz. Lakin 14 Nisan aksiyonu Türkiye’nin 12 Eylül’den daha sonra darbeyle sessizliğe gömülmüş kamuoyunda, cezaevlerinden emekçi sendikalarına kadar dayanılmaz bir coşku, hareketlenme yarattı. Sizce bunun niçini neydi?
Toplum bir işaret bekliyormuş. 14 Nisan ve devamındaki süreç yalnızca 14 Nisan’dan ve İstanbul’dan ibaret değil ancak en değerlisi olağan ki İstanbul’daki hareket. Bütün Türkiye’ye yayıldı öğrenci hareketi. Açlık grevi, hapishanedeki arkadaşlarla dayanışma ve protesto, bir sürü eylem… Bunun objektif manasını tahminen biz de o gün anlayamadık. Bak objektif manasından bahsediyorum. Senin niyetin bu değil, sen dernek kurmak istiyorsun, polis saldırısını protesto etmek istiyorsun, mahpusa konan arkadaşlarınla dayanışmak istiyorsun. Lakin 14 Nisan ve devamı, toplumda ne kadar büyük bir arayış, birikim, öfke, bir umuda sarılma muhtaçlığı, bir vesileyle “biz de buradayız” deme gereksinimi olduğunu inanılmaz derecede açığa çıkardı. Yani 14 Nisan ve devamının politik manası 14 Nisan’ı hayli aşan bir şeydir. 14 Nisan’ın yapıcılarının hesaplayamadığı bir şeydir.
Polis bizi dağıttı, beşerler gözaltına alındı ancak bir, iki gün daha sonra organize olduk ve açlık grevi Beyazıt Meydanı’nda başladı.
aslına bakarsanız bu anlattıklarım açlık grevinde açığa çıktı. Açlık grevine akıl almaz bir ziyaretçi akını oldu. Netaş çalışanları yanımızda, Cerrahpaşa’dan hemşireler iletileriyle geliyor, Gazi Mahallesi’nden yöre derneği geliyor… Alibeyköy’den Sivaslılar Derneği, öbür taraftan işportacılar, öbür taraftan Mehmet Ali Aybar, Rıfat Ilgaz yanımıza geliyor. İnsan Hakları Derneği ve Didar Abla baştan sona orada. Başı sıkışanı Hale Kıyıcı meskeninde konuk ediyor. Ben Sultanahmet’teki avukatlık ofisinde konukları oldum. (Taylan Özgür’ün ablası) Her tarafta bir umut, heyecan ve moral rüzgarı. Benim hiç unutamadığım manzara şu açlık grevinde, polis helikopteri getirildi tam zirvemizde uçuruldu. Göz gözü görmez oldu. Keşke fotoğrafı olsaydı, onları kaybettik. Helikopter zirvemize geldi Beyazıt Meydanı’nda, bizi havaya uçuracak kadar yakın uçtu. Çoğumuzun başında gazete kâğıdından yapılmış şapkalar vardı, hepsi havaya uçtu. Toz duman dağıldığında inanılmaz bir görünüm ortaya çıktı. 300 kişi civarında bizdik aslına bakarsanız, bizi çevreleyen de yüklü olarak Süleymaniye halkı, bizi tanıyan insanlardı. Nöbet değişimi yapar üzere Süleymaniye’deki kahvede gündüz öğrenciler vardı, akşam hamallar, bakır, ütü, alüminyum atölyelerinde çalışanlar, esnaflar, Siirtli Kürtler, onlar hem merakla tıpkı vakitte dayanışma için geliyorlardı. Helikopterin yarattığı toz duman dağıldığında sıkı sıkıya birbirine kenetlenmiş biçimde bizi koruyan bir topluluk gördük. Bunlar sembolik, metaforik, harikulade ve o devri anlatan şeylerdir.
.
Murathan Mungan’ın şiiri de tam bunu söz ediyor aslında değil mi? senelerdan daha sonra, yollardan daha sonra, bir daha yan yana onlar…
Lakin bu kadar hoş anlatılabilir.
Bu süreç kapandıktan daha sonra bir süre daha bunun tesirleri devam etti. İstanbul Üniversitesi ve öbür üniversitelerde her insanın serbestçe konuştuğu forumlar yapıldığını hatırlıyorum. Romanya olaylarını tartıştığımız forum galiba en kalabalık olanı ve bu tıp beraberliklerin sonuncusuydu.
Forum ismini en hayli hak eden şeydi.
Romanya olaylarını yüzlerce öğrencinin izlediği bir forumda tartışmıştık. Hatta hatırlıyorum bugün hiç olabilecek bir şey değil, İslamcılardan da konuşanlar oldu. Lakin daha sonra o devir bir anda kapandı.
Nasıl başladığını hatırlıyor musun forumun? Ben sana hatırlatacağım, yıllar daha sonra birinci kere konuşuyoruz bu mevzuyu. Ben yemekhaniçin çıkıyordum, sen de o tarafa yanlışsız geldin, beni görür görmez, isim vermeyeyim, “bir küme arkadaş forum yapıyorlar, kelam istedim vermediler” dedin. Bu skandal bir hal bizim yetiştiğimiz pahalar atmosferi ortasında.
Aslında küçük bir kümenin Romanya probleminde forumu vardı, benim konuşmama müsaade vermediler.
Büyük bir küme da olabilir, değerli değil. Birinci kere orada küme forumu denilen şey ile karşılaştık biz. Forum her insanın konuştuğu bir yerdir. Beğenmezsen itiraz edersin, fikrini söylersin. Çerçevesi budur forumun. Sana kelam vermediklerini söylemiş oldun. Pekala, bu biçimde bir de ben kelam isteyeyim dedim, bana da kelam vermediler. bu biçimde tamam. Forumun 50 metre ötesine gidip etrafımızda hiç kimse olmadığı biçimde ben konuşmaya başladım hatırlıyorsan, yani dinleyicisiz bir konuşmacı. daha sonrasında öbür beşerler geldi. O forumu bitirenler de geldi. Küçük kümelerin atraksiyonları falan değildir o forumlar. Karşılığı olduğu için canlıdır. Bir adam kendi başına mecnun üzere konuşuyor, 500 kişi toplanıyor. daha sonra tartışmaya devam etmek için çerçevesi belirleniyor, iki üç kişilik komitesi kuruluyor ve yönetilen, yani kelam hakları düzenlenen bir şeye dönüşüyor. Bu dinamiklerin hepsi varmış. Ben işaret ettikleriyle ilgiliyim artık bu durumun.
‘ÖRGÜT, GAYRETİN VAZGEÇİLMEZ BİR ARACIDIR’
Üniversiteden polis çekilmişti, demokratik bir tartışma ortamı vardı, polis şefi Necmettin’e karşı mizah dolu kampanya başlatılmıştı. daha sonra birden, benim de ortasında bulunduğum küme dahil olmak üzere, grupçu, kendini dayatan bir şey içerisine girdik. Bundan biz ne kadar sorumluyduk ya da o siyasal yapılar yine 1970’lerin kalıplarını motamot bize mi taşıdılar bilemiyorum.
Bizim neslin birinci periyot ilgileri ile ikinci devir münasebetleri taban tabana zıttır. niye çok vakittir bağlarımız sürüyor? Ortak anılar, ortak hayat, yerler, semboller, müzikler, türküler, bizi biz yapan bir sürü şey var. Farklı kümelere da ilişkin olsak biz yoldaşlaşmış bir topluluktuk. Arkadaştık, anlamlıydık birbirimiz için. Meskenlerimiz ortaktı vesaire… Senin meskenlerini ben biliyorum, benim evlerimi sen. Bu yapı yavaş yavaş parçalandı. Artık açık olmak gerekirse, yarın çizgisinin tartışma konusu olan blokajına karşı farklı kümelerden devrimciler ortak tavır aldı. Biz kendimizce bu çizgiden gelişmeyeceğine, bunu aşmak gerektiğine inanıyorduk. 14 Nisan bu işi çözdü. Devrimciler topluluğunun çizgisinin tesirli olduğu görüldü, itibarı arttı. Ve sonuç olarak Yarıncı arkadaşlar da yavaş yavaş derneklerden ayaklarını çekti. Bugünkü aklımız olsa, tamam anlaşamadık lakin burası ortak yerlerimiz diye birlikte yürümeyi zorlamak gerekirdi. Hala da zorlamak gerekir. O denli kolay harcamamak lazım hiç bir şeyi. Herkes birbirinin birebir olsa farklı örgütler olmazdı. Farklılıklarla bir ortada yürümektir doğal olanı. Bu durum aşıldıktan daha sonra iki şey gerçekleşti. Yani biz tesirli olduk. ‘Egemen olduk’ derneklere, çizgiye ve gelişen uğraşa. İkincisi, bizim örgütlerimiz de bize hâkim oldular.
Örgüt, gayretin vazgeçilmez bir aracıdır ama örgütlerin getirdiği olumlulukların yanı sıra geçmişin aksilikleri da çarpıcı halde geldi. 1984-1987 içindeki beraberlik, dayanışma, yoldaşlaşmalarımız parçalanmaya başladı. Rekabet girdi ortamıza. Bizim gereğince içselleştirmediğimiz 1968-1978’lere kadar kökü uzanabilecek sert, yıkıcı grupçuluk girdi. Ve sorun şu olmaktan çıktı: Burada bir gençlik hareketi var. Dernek diye yapılarımız var, biz bunları nasıl geliştireceğiz? Faşizme karşı, demokrasi, özgürlük ve sosyalizm için gençlik hareketini nasıl geliştireceğiz? Soruyu bu biçimde koyarsan öbür davranırsın. “En gerçek çizgi benimdir, buraya hâkim olursam esasen bu işi alır gdolayırüm” biçiminde yaklaştığın vakit diğer bir şey yaparsın. Bu anlayış, toplumsal bağlantıları de siyasi ilgileri de dernekleri de paramparça etti. Gençliğin düzgün bir örgütü kalmadı. Ne kadar vakit içerisinde? Yaklaşık üç yıl içerisinde. Üç yıl daha sonra biz aslına bakarsan bu işin defterini dürmüştük.
Türkiye’de 1990’lı yıllar dediğimiz o sert ortamın, öğrenci hareketine de epey önemli yansımaları oldu. Diyorsunuz ya 1968- 1971 içinde 50-60 kişi bu çatışmalarda hayatını kaybetmişti. Ama ben artık düşünüyorum da yalnızca benim o devirden tanıdığım, konuştuğum, yakın uzak bir biçimde alakamın olduğu 30’a yakın insan ömrünü kaybetti.
Yalnızca Edebiyat Fakültesi’nin Hergele Meydanı’ndan 12 kişiyi bir çırpıda sayıyorum. Farkında olmadığım kaç kişi var kim bilir? Bir okulun kantini bu. Onlarca üniversite var Türkiye’de.
87 neslini niye 2001’de bitiyorsunuz?
Gördüğüm şeyin ismini koyuyorum, keyfi bir tercihim yok. 68 jenerasyonu, 1968’de başlayan bir nesil değil. 1965’ten 1971’e, hatta İbrahim Kaypakkaya’yı son kabul edersen 1973’e kadar uzanan bir periyot. O devrin atmosferinde gençlik gayretleri içerisinden çıkan takımlar daha ileri giden örgütlenmeler kurdu, jenerasyonun macerası okulla hudutlu kalmadı.
.
87 neslini hangi tarihten başlatmak gerekir?
87’liler açısından, 85’te üniversitelerde başlayıp, tıpkı daha evvelki nesiller üzere toplumsal çabalar alanına geçen takımların, hareketlerin tesirli olduğu periyot kesintisizce 2001 yılına kadar sürdü. 2001 yılında siyasi olarak şu oldu, bu oldu, hiç bunların tartışmasına girmeyelim. Fiziken tasfiye olduk biz. 2001 yılına gelen süreçte gözaltında kayıp, azapta vefat, yargısız infazlar, orada dağda çatışma, burada hapishanede öldürülme o kadar fazlaca insan öldü ki bu nesle ilişkin ergenlerden…
Yalnızca vefat orucundan geriye kalan sakatlanmış, hayatını elbette sürdüremeyen insan sayısı 500 kişi. Takım dediğin saksıda yetişmez. Bunlar vefatı göze alarak yola çıkmış beşerler. Bu birikim 10-15 yıllık süreç içerisinde fiziken tasfiye oldu. 2001’de eşik aşıldı, bu jenerasyonun tesirli olduğu senelerla birlikte bir devir de bitti. Bir bakıma bu kadar büyük kayıplarda sözünü bulacak oranda radikalize olan son nesildi 87’liler. daha sonrasında sona ermedi fakat epey daraldı bu damar.
Bugünkü öğrenci hareketini, bilhassa Boğaziçi Direnişi’ni olumluyorsunuz. Güya bizim yapamadığımız şeyi yaptıklarını düşünüyorsunuz. Biraz açar mısınız, nedir bugünkü öğrenci hareketinin farkı?
örneğin o yayınladıkları bildiri, harikulade bir politik bildiriydi. Sertlik taslamak değil siyaset. Kendi durumunu savunan, rejimin ta zirvelerine karşılık veren, lakin bu karşılığı verirken de kendini ısırtmayan, çiğnetmeyen, yani kendini müdafaayı da başarabilen… Hiç içerikten taviz vermeden uygun bir üslup kurarak. Boğaziçi problemini Türkiye’nin demokrasi sıkıntısı bağlamına oturtmaya çalışan bir yapı. Yalnızca bildiri mi, değil. Aksiyon biçimleri, toplumsal güçlerle ittifak arayışları itibariyle siyaset yapma kabiliyeti olan bir topluluk gördüm. Artık bu siyasetin içeriği ne, bunu tartışabiliriz. O yazılarda şöyleki bir kıyaslama yaptım bizim periyotla onlar içinde; bizim periyot sert gayretler yürüten, destekli devrimciler çıkardı. Bu açık. Ancak öğrenci hareketi kelam konusu olduğunda ustalıklı siyaset yapamadık.
Boğaziçililerin siyaset hüneri bizim neslin kararlı, net devrimciliğine ulaşabilecek mi, tartışmalı. Bunu lisanı münasip ile soru olarak ortaya koydum o yazılarda. Şayet yapabilirlerse mükemmel olur, lakin yapamazlarsa üniversiteyi savunmak için uygun çaba etmiş olurlar, daha sonrasında herkes işine bakar. Hâlbuki iki jenerasyonun olumlu taraflarının sentezi yeni yollar açabilir, tek yönlülükle yol alınamadığını gösterdi vakit.
Sanırım o periyodu anlatan birinci kitap bu oldu. Tahminen öbür çalışmalar da olur. tekrar teşekkürler bizi o senelera götürdüğünüz için.
Ben teşekkür ederim.
Okumaya devam et...
Nabi Kımran, devrin iktidarının hazırladığı tek tip öğrenci derneği yasa tasarısına karşı yaptığımız 12 Eylül daha sonrası birinci büyük karşı çıkış olan 14 Nisan 1987’deki yürüyüşe atıfla “87’liler” olarak isimlendirdiği bu neslin hikayesini yazdı. Murathan Mungan’ın bu yürüyüşün akabinde yazdığı Fırtına şiirinde geçen “Ne Geçmiş Tükendi, Ne Yarınlar” dizelerinden ilham alarak ismini verdiği kitabı Bağlantı Yayınları’ndan çıktı.
Nabi Kımran ile tıpkı periyodun öğrenci çabası ortasında yer almış iki şahit olarak kitabı ve bir jenerasyonu konuştuk.
Konuşmayı yapan Nabi Kımran.
’70’LER TÜRKİYE’NİN ALTIN ÇAĞIYDI’
Kitabınızda 87’liler olarak tanımladığınız nesli anlatıyorsunuz. 84-85’lerde öğrenci hareketinin başlangıcında yer alan bizler, 80 öncesi politik atmosferden etkilenmiştik. 80 öncesi ortaokulda, lisedeydik. Biraz aktarır mısınız o yılların atmosferinden nasıl etkilendiğinizi?
Türkiye’nin 70’li senelerdaki politik atmosferi memleketin kılcal damarlarına kadar sinmiş, insanların ömrünü derinden etkilemişti. Evet, biz kenarda köşede bir yerdeydik; çocuktuk, ergendik lakin anafor üzere herkesi içine çeken bir atmosfer vardı. Altınoluk üzere civarlarda epeyce sert çatışmalar yoktu, olsa bile biz yaşımız itibariyle gereğince algılamayabilirdik. Lakin harikulade bir heyecan vardı, umut rüzgârları esiyordu. Subjektif olabilir fakat Türkiye’nin altın çağıydı 70’ler, muhtemelen 60’lar da öyleydi. Biz o çağın çocuklarıyız. O rüzgârı yaşadık ve kendimi şanslı kabul ediyorum o senelerda çocuk ve ergen olabildiğim için.
84’lerde üniversiteye girdik. Lakin yaprağın kımıldamadığı o ortamda üniversitelerde sosyalist gençlerin birbirini bulma hali oldu. Nasıl buluşuldu?
Sosyalist olarak geliyorsun, kümenin var ise örgütünü bulamıyorsun, dağılmış durumda bir sürü şey. Kümenin yoksa örgüt arıyorsun ancak senin üzere düşünen beşerlerle temas kurmaya gereksinimin var. Cumhuriyet Gazetesi sosyalist bir gazete değildi ancak o senelerda gazeteyi taşıyanların “solcu” olduğunu belirten bir işaret üzereydi. Kolunun altına Cumhuriyet Gazetesi sokup gezersen birine bir işaret vermiş olurdun; buradayız, buluşalım görüşelim üzere… Faşistler de işareti alır, saldırırlardı bize. Az arbede çıkmadı bu yüzden.
85-86’lardan bahsediyoruz…
Evet. Yavaş yavaş birbirimizi bulmaya başladık. Doğal ki yerlerimiz da oluşmaya başladı. Süleymaniye’yi en başa almak gerekiyor. Süleymaniye’de kahvelerde solun bütün renkleri toplaşmaya başladı. Çorlulu Ali Paşa Medresesi’nde, herkes gidip gelse de bir daha solun kategorik olarak öbür bir rengi kümelenmişti. Köprüaltı her insanın ortak yeriydi. Bu tip bir toplumsallaşma, tanışma, buluşma, arayış süreci gelişmeye başladı. Bizim taraf, bizler dediğimiz yapı oluşmaya, belirginleşmeye başladı.
Bir şeyin altını çizmek gerekiyor; sosyalist kimliği olan ya da kendini 70’lerin sosyalist yapılarına yakın hissedenlerin o devir organik bağı da yoktu değil mi?
En başta organik bağ kurabileceğiniz bir şey yoktu ortada.
.
Orada benim aklımda kalan bir anekdot; Yarın Mecmuası TİP’e yakındı bildiğim kadarıyla, öğrenci dernekleri üzerine tartışmayı onlar başlattı diye hatırlıyorum. Bizim epeyce farklı gelenekten gelen 6-7 kişilik bir kümemiz vardı, ‘öğrenci dernekleri kurulur mu, kurulmaz mı’ tartışmasına başlamıştık 1986 üzere.
Herkes birbirinden bağımsız yapıyordu. Artık bu örgütlerin ne kadar olduğu, olmadığı öğrenci hareketlerinde spekülatif hale gelebilir. Muhtemelen TİP ve TKP daha örgütlüydü, bu hissediliyordu. Devrimci Sol geleneği daha atak davrandı. Derneklere katılmak, mecmua çıkarmak, kültür merkezi kurmak gibi… Herkes bir biçimde vardı ve vaziyeti kolluyordu. Onlardan bağımsız biz aslına bakarsanız örgüt arıyorduk, tartışıyor, çizgimizi netleştirmeye çalışıyorduk. Bu iş bir eşiğe geldi ve güya buzlar süratle çözüldü. 1987’de öğrenci hareketindeki çıkışla, 14 Nisan’ı işaret kabul edebilirim, örgütlerimiz de süratle gençlik hareketinden takımlarla bağ kurdular.
‘DERNEKLERİMİZİ HİÇBİR VAKİT KABUL ETMEDİLER’
Öğrenci dernekleri 1986 başında kurulmaya başlandı herbiçimde?
Ben 1985’te dernek kurucusuydum. Derneklerimizi hiç bir vakit kabul etmediler, biliyorsun, yasallaşmadı. İstisnai olarak yasallaşanlar vardı. Bir mahzur çıkardılar kabul etmediler. Lakin bu neyi değiştirdi derneklerin faaliyeti açısından? şimdi hiç bir şeyi… Fiili legal gayret diyebileceğim, yasallaşmayı umursamayan ve kendini fiili bir varlık olarak organize eden yapılar olarak devam ettik yolumuza.
Birinci yasal öğrenci derneği İstanbul’da Marmara Basın Yayın ya da İTÜ’de mi kurulmuştu?
Marmara Basın Yayın’ın lokali olduğunu biliyorum, Gedikpaşa Yokuşu’ndaydı.
Biz onlardan daha sonra kurulmuştuk. Bayrampaşa’da dokumacılık atölyelerinin içinde küçük bir ofis tutmuştum. Periyodun iktidarı bu hareketlenmeleri fark etti. Yasal müracaatlar yapılmaya başlandı fakat onlar da nasıl davranacaklarını kestiremediler. Çok sert girmediler, birinci başta bir izleme hali vardı.
Motamot söylemiş olduğin üzere. Tahminen herkes kendi hafızasından, deneyiminden yola çıkıyor. Tamam, 12 Eylül’de solu biraz denetim altına aldılar ancak tahminen de ateşe akaryakıt dökmek istemediler, kendi halinde izlemeye aldılar. Başımda imge olarak canlı olan şey, 14 Nisan yürüyüşünde polisin davranışıdır. Edebiyat fakültesini geçtik, önümüz kesildi az ilerde. Oturduk ve bir yerden müzik söylenmeye başlandı, hiç unutamam onu.
Hangi müzikti?
Livaneli’den “Kardeşin duymaz, eloğlu duyar” müziğiydi. kimi vakit anın bir büyüsü vardır. Türkiye’nin karanlığından çıkmışlar, bir yol açıyor genç beşerler ve o şarkıyı söylüyorlar. Sahiden eloğlunun duyduğu lakin kardeşinin duymadığı vakit içinderdı. Çok manalıydı o müziğin orada söylenmesi. Polisler ve başlarındaki Mehmet Ağar, donmuş biçimde bizi izlediler. Beklediler, karar veremediler bir an. O çevik kuvvet polisleri de gençtiler, tahminen daha evvelki toplumsal olayları , 1980 öncesini görmemişler. Gergin bir ruhla bekliyorlar, 1980 öncesinin meşhur “anarşi ve terör” heyulası önlerine gelmiş. Tahminen bununla ne yapacaklarını bilmiyorlardı. O muydu karşılaştıkları şey, ben de onu bilmiyorum. Ancak kontrpiyede kalma hali yaşadılar bir an. 14 Nisan gösterisini tek kanallı TRT yayınladı. Bu inanılmaz bir şeydi örneğin. Demek ki, bu biçimde bir şaşkınlık hali yaşandı ve daha sonra ne yapacaklarına karar verdiler.
14 Nisan’a geldik lakin öncesini bir açalım mı? 14 Nisan öncesinde dernekler kurulmaya başlandı, temsilciler seçildi, yasal olmasa da kendi ortasında legal bir yer oluştu. Devrin toplumsal demokrat partisi SHP kurulmuştu ve bize önemli dayanak veriyorlardı. Onların Fatih, Eyüp üzere ilçe örgütlerinde fazlaca toplantı yaptığımızı biliyorum. Bugünden epey farklı bir durum.
Motamot o denli. Halkçı Parti ile SODEP’in birleşmesinden oluşan o parti, Türkiye’de toplumsal demokrasi denilen olguya en çok yaklaşan partidir. Ecevit’in 70’lerdeki halkçı rüzgârı başka mevzu. Muhtemelen devletçi gelenek (özellikle iki partinin birleşmesinden daha sonra) eski hegemonyasını kuramadı bir süre, biz o boşluktan yararlandık herbiçimde. Baykal’la bir arada devlet el koydu partisine.
.
14 Nisan öncesinde öğrenci hareketi ortasındaki tartışmaların 1968’e benzeri yanları neydi?
1960’larda genel bir toplumsal bir uyanış vardı. TİP’in, DİSK’in, FKF-DEV-GENÇ’in kuruluşu ve bu toplumsal uyanışın kendine bir çizgi, gayret mecrası araması kelam konusuydu. TİP diyor ki, parlamento ile yapacağız bu işi. Birçok da TİP’li olan periyodun gençlik liderleri ise “işin gereği her neyse onu yapmak, sert uğraşlar de dahil öteki bir yola girmek gerekir” diyorlar. Aslında milletlerarası boyutları da var. Dünyada bir rüzgâr esiyordu.
Ne Geçmiş Tükendi Ne Yarınlar, Nabi Kımran, Bağlantı Yayıncılık, 2022.
1968’de sol-sosyalizm tartışmaları daha baskın.
Evet, baskın. Ve sonuç olarak hangi yoldan gelişeceğiz sıkıntısı epeyce temel bir sorun 1968’de. Verilen karşılıklardan bağımsız söylüyorum bunu. Ayrışmanın temeli bu. ötürüsıyla orada da emsal ayrışmalar var. Pahalı, saygın bir öğrenci başkanı olan Harun Karadeniz’i okudum. Karadeniz’in çizgisi Kanlı Pazar’a, 6. Filo protestolarına pek de sıcak bakmıyor. Bir tehlike görüyorlar bu tip işlerde. Ve bu “maceracı” çizginin gençlik hareketini yıkıma götüreceğini düşünüyorlar. Başkalarıysa “buradan gelişeceğiz” diyor, Deniz Gezmiş’lerde de tabirini bulan çizgi. ötürüsıyla bizim 14 Nisan’da yaşadığımız tarihî, toplumsal değişik tabanlarda olmakla birlikte, asılda benzeri bir ayrışmadır. Bunun bir daha kendini söz etmesidir bizim kendi şartlarımız içerisinde.
Biz derneklerdeki ayrışmayı sosyalizm tartışmaları üzerinden yaşamadık. Süleymaniye’de ya da öbür yerlerde yapıyorduk ancak dernek toplantılarında pek bu tartışmaları yapmıyorduk.
Gerçek, ancak Süleymaniye’deki ayrışmalar derneklere, alana dair üretilen siyasetlerde ayrışma olarak yansıyordu. 1984-1987 içinde barışçıl küçük kıpırdanmalar vardı. Yemekhane boykotu, çeşitli vesilelerle açlık grevleri, 1 Mayıslarda kır gezisi yaparsın, bu biçimde işler. Lakin devrin devrimci gençleri açısından bana sorarsan, son derece politize bir periyottu. Dernek kurma konusu tartışma dışıydı. Hepimiz hemfikirdik, dernek kuracağız, bunu koyalım kenara. “Türkiye ihtilali nasıl olacak, ihtilalinin çizgisi nedir” başlıkları birinci gündemimizdi, herkes kendince bir çizgi arayışına girdi. 68’liler beğenmedikleri çizgiye karşı kendilerince bir çizgi inşasına giriştiler. Bunun öncülleri vardı. Kimi Castro-Che okudu, Vietnam’ı izledi, Filistin’i inceledi, Sovyetik çizgi dedi, diğer bir şey dedi. Bizim devrin talihsizliği, son derece politize olmamıza karşın, mevcutlar içerisinde seçim yapmanın ötesinde bir sorunumuz olmadı, ötürüsıyla mevcutları sorgulamadık, mesela, “bu mağlubiyet niye oldu?” sorusunu sormadık, pek de umursamadık.
Yeni devrin inşasına buralardan başlamadığın vakit yaratıcı tahliller üretme imkanın da baştan sakatlanıyor. aslına bakarsanız eldeki malzemeler de 70’li senelerdan kıyıda köşede kalmış, topraktan çıkarılmış yayınlar, örgütlerin yeni periyotta ne dediğini de pek bilmiyoruz. Buradan tavır ve durum belirlemek… Biraz Marksizm okumak… Ne okuyorduk örneğin, Politzer’in ‘Felsefenin Temel İlkeleri’ başucu kitabımızdı. Oradan dünyayı çözdüğümüzü sanıyorduk. Gerçi bizim Fındıkzade grubu çabucak hemen örgüte katılmadan evvel Anti-Dühring’le eğitim çalışması yapmıştı.
Derneklerde TİP’li-TKP’li arkadaşlarla Türkiye ihtilalinin çizgisini tartışmadık. Süleymaniye’ye gidip tartıştık. Lakin siyasi çizgilerdeki farklılıklar derneklere dair teklifleri, dolaylı yoldan da olsa birebir etkiliyordu. Bir bakıma 1968’deki ayrışmanın izdüşümleriydi. “Derneklerin çizgisi ne olmalı, daha doğrusu yalnızca barışçıl aksiyonlarla mi sonlu kalacağız, daha sert gayretlere girecek miyiz?” problemlerinde ayrım oldu. Derneklerde anti-faşist, anti-emperyalist prensipler ve gibisi bahisler 1987’den daha sonra olan bir tartışma. Lakin 1987’ye kadar hayli somut yeni olaylar karşısında nasıl tavır alacağız? Devlet dernekleri kapatıyor, elimizdeki her şeyi alacaklar, ne yapacağız? Asıllı bir tartışma başlığıdır mesela bu ve 14 Nisan hareketi tartışmayı bitirdi.
‘ÖĞRENCİ HAREKETİ BÜTÜN TÜRKİYE’YE YAYILDI’
Periyodun iktidarı, kurulmaya başlanan öğrenci derneklerine karşı tek tip öğrenci derneği yasası hazırladı. Ve öğrenciler buna karşı 14 Nisan 1987’de Aksaray’dan Beyazıt’a bir yürüyüş yaptı. Burada daima öğrenci hareketinden bahsediyoruz. Lakin 14 Nisan aksiyonu Türkiye’nin 12 Eylül’den daha sonra darbeyle sessizliğe gömülmüş kamuoyunda, cezaevlerinden emekçi sendikalarına kadar dayanılmaz bir coşku, hareketlenme yarattı. Sizce bunun niçini neydi?
Toplum bir işaret bekliyormuş. 14 Nisan ve devamındaki süreç yalnızca 14 Nisan’dan ve İstanbul’dan ibaret değil ancak en değerlisi olağan ki İstanbul’daki hareket. Bütün Türkiye’ye yayıldı öğrenci hareketi. Açlık grevi, hapishanedeki arkadaşlarla dayanışma ve protesto, bir sürü eylem… Bunun objektif manasını tahminen biz de o gün anlayamadık. Bak objektif manasından bahsediyorum. Senin niyetin bu değil, sen dernek kurmak istiyorsun, polis saldırısını protesto etmek istiyorsun, mahpusa konan arkadaşlarınla dayanışmak istiyorsun. Lakin 14 Nisan ve devamı, toplumda ne kadar büyük bir arayış, birikim, öfke, bir umuda sarılma muhtaçlığı, bir vesileyle “biz de buradayız” deme gereksinimi olduğunu inanılmaz derecede açığa çıkardı. Yani 14 Nisan ve devamının politik manası 14 Nisan’ı hayli aşan bir şeydir. 14 Nisan’ın yapıcılarının hesaplayamadığı bir şeydir.
Polis bizi dağıttı, beşerler gözaltına alındı ancak bir, iki gün daha sonra organize olduk ve açlık grevi Beyazıt Meydanı’nda başladı.
aslına bakarsanız bu anlattıklarım açlık grevinde açığa çıktı. Açlık grevine akıl almaz bir ziyaretçi akını oldu. Netaş çalışanları yanımızda, Cerrahpaşa’dan hemşireler iletileriyle geliyor, Gazi Mahallesi’nden yöre derneği geliyor… Alibeyköy’den Sivaslılar Derneği, öbür taraftan işportacılar, öbür taraftan Mehmet Ali Aybar, Rıfat Ilgaz yanımıza geliyor. İnsan Hakları Derneği ve Didar Abla baştan sona orada. Başı sıkışanı Hale Kıyıcı meskeninde konuk ediyor. Ben Sultanahmet’teki avukatlık ofisinde konukları oldum. (Taylan Özgür’ün ablası) Her tarafta bir umut, heyecan ve moral rüzgarı. Benim hiç unutamadığım manzara şu açlık grevinde, polis helikopteri getirildi tam zirvemizde uçuruldu. Göz gözü görmez oldu. Keşke fotoğrafı olsaydı, onları kaybettik. Helikopter zirvemize geldi Beyazıt Meydanı’nda, bizi havaya uçuracak kadar yakın uçtu. Çoğumuzun başında gazete kâğıdından yapılmış şapkalar vardı, hepsi havaya uçtu. Toz duman dağıldığında inanılmaz bir görünüm ortaya çıktı. 300 kişi civarında bizdik aslına bakarsanız, bizi çevreleyen de yüklü olarak Süleymaniye halkı, bizi tanıyan insanlardı. Nöbet değişimi yapar üzere Süleymaniye’deki kahvede gündüz öğrenciler vardı, akşam hamallar, bakır, ütü, alüminyum atölyelerinde çalışanlar, esnaflar, Siirtli Kürtler, onlar hem merakla tıpkı vakitte dayanışma için geliyorlardı. Helikopterin yarattığı toz duman dağıldığında sıkı sıkıya birbirine kenetlenmiş biçimde bizi koruyan bir topluluk gördük. Bunlar sembolik, metaforik, harikulade ve o devri anlatan şeylerdir.
.
Murathan Mungan’ın şiiri de tam bunu söz ediyor aslında değil mi? senelerdan daha sonra, yollardan daha sonra, bir daha yan yana onlar…
Lakin bu kadar hoş anlatılabilir.
Bu süreç kapandıktan daha sonra bir süre daha bunun tesirleri devam etti. İstanbul Üniversitesi ve öbür üniversitelerde her insanın serbestçe konuştuğu forumlar yapıldığını hatırlıyorum. Romanya olaylarını tartıştığımız forum galiba en kalabalık olanı ve bu tıp beraberliklerin sonuncusuydu.
Forum ismini en hayli hak eden şeydi.
Romanya olaylarını yüzlerce öğrencinin izlediği bir forumda tartışmıştık. Hatta hatırlıyorum bugün hiç olabilecek bir şey değil, İslamcılardan da konuşanlar oldu. Lakin daha sonra o devir bir anda kapandı.
Nasıl başladığını hatırlıyor musun forumun? Ben sana hatırlatacağım, yıllar daha sonra birinci kere konuşuyoruz bu mevzuyu. Ben yemekhaniçin çıkıyordum, sen de o tarafa yanlışsız geldin, beni görür görmez, isim vermeyeyim, “bir küme arkadaş forum yapıyorlar, kelam istedim vermediler” dedin. Bu skandal bir hal bizim yetiştiğimiz pahalar atmosferi ortasında.
Aslında küçük bir kümenin Romanya probleminde forumu vardı, benim konuşmama müsaade vermediler.
Büyük bir küme da olabilir, değerli değil. Birinci kere orada küme forumu denilen şey ile karşılaştık biz. Forum her insanın konuştuğu bir yerdir. Beğenmezsen itiraz edersin, fikrini söylersin. Çerçevesi budur forumun. Sana kelam vermediklerini söylemiş oldun. Pekala, bu biçimde bir de ben kelam isteyeyim dedim, bana da kelam vermediler. bu biçimde tamam. Forumun 50 metre ötesine gidip etrafımızda hiç kimse olmadığı biçimde ben konuşmaya başladım hatırlıyorsan, yani dinleyicisiz bir konuşmacı. daha sonrasında öbür beşerler geldi. O forumu bitirenler de geldi. Küçük kümelerin atraksiyonları falan değildir o forumlar. Karşılığı olduğu için canlıdır. Bir adam kendi başına mecnun üzere konuşuyor, 500 kişi toplanıyor. daha sonra tartışmaya devam etmek için çerçevesi belirleniyor, iki üç kişilik komitesi kuruluyor ve yönetilen, yani kelam hakları düzenlenen bir şeye dönüşüyor. Bu dinamiklerin hepsi varmış. Ben işaret ettikleriyle ilgiliyim artık bu durumun.
‘ÖRGÜT, GAYRETİN VAZGEÇİLMEZ BİR ARACIDIR’
Üniversiteden polis çekilmişti, demokratik bir tartışma ortamı vardı, polis şefi Necmettin’e karşı mizah dolu kampanya başlatılmıştı. daha sonra birden, benim de ortasında bulunduğum küme dahil olmak üzere, grupçu, kendini dayatan bir şey içerisine girdik. Bundan biz ne kadar sorumluyduk ya da o siyasal yapılar yine 1970’lerin kalıplarını motamot bize mi taşıdılar bilemiyorum.
Bizim neslin birinci periyot ilgileri ile ikinci devir münasebetleri taban tabana zıttır. niye çok vakittir bağlarımız sürüyor? Ortak anılar, ortak hayat, yerler, semboller, müzikler, türküler, bizi biz yapan bir sürü şey var. Farklı kümelere da ilişkin olsak biz yoldaşlaşmış bir topluluktuk. Arkadaştık, anlamlıydık birbirimiz için. Meskenlerimiz ortaktı vesaire… Senin meskenlerini ben biliyorum, benim evlerimi sen. Bu yapı yavaş yavaş parçalandı. Artık açık olmak gerekirse, yarın çizgisinin tartışma konusu olan blokajına karşı farklı kümelerden devrimciler ortak tavır aldı. Biz kendimizce bu çizgiden gelişmeyeceğine, bunu aşmak gerektiğine inanıyorduk. 14 Nisan bu işi çözdü. Devrimciler topluluğunun çizgisinin tesirli olduğu görüldü, itibarı arttı. Ve sonuç olarak Yarıncı arkadaşlar da yavaş yavaş derneklerden ayaklarını çekti. Bugünkü aklımız olsa, tamam anlaşamadık lakin burası ortak yerlerimiz diye birlikte yürümeyi zorlamak gerekirdi. Hala da zorlamak gerekir. O denli kolay harcamamak lazım hiç bir şeyi. Herkes birbirinin birebir olsa farklı örgütler olmazdı. Farklılıklarla bir ortada yürümektir doğal olanı. Bu durum aşıldıktan daha sonra iki şey gerçekleşti. Yani biz tesirli olduk. ‘Egemen olduk’ derneklere, çizgiye ve gelişen uğraşa. İkincisi, bizim örgütlerimiz de bize hâkim oldular.
Örgüt, gayretin vazgeçilmez bir aracıdır ama örgütlerin getirdiği olumlulukların yanı sıra geçmişin aksilikleri da çarpıcı halde geldi. 1984-1987 içindeki beraberlik, dayanışma, yoldaşlaşmalarımız parçalanmaya başladı. Rekabet girdi ortamıza. Bizim gereğince içselleştirmediğimiz 1968-1978’lere kadar kökü uzanabilecek sert, yıkıcı grupçuluk girdi. Ve sorun şu olmaktan çıktı: Burada bir gençlik hareketi var. Dernek diye yapılarımız var, biz bunları nasıl geliştireceğiz? Faşizme karşı, demokrasi, özgürlük ve sosyalizm için gençlik hareketini nasıl geliştireceğiz? Soruyu bu biçimde koyarsan öbür davranırsın. “En gerçek çizgi benimdir, buraya hâkim olursam esasen bu işi alır gdolayırüm” biçiminde yaklaştığın vakit diğer bir şey yaparsın. Bu anlayış, toplumsal bağlantıları de siyasi ilgileri de dernekleri de paramparça etti. Gençliğin düzgün bir örgütü kalmadı. Ne kadar vakit içerisinde? Yaklaşık üç yıl içerisinde. Üç yıl daha sonra biz aslına bakarsan bu işin defterini dürmüştük.
Türkiye’de 1990’lı yıllar dediğimiz o sert ortamın, öğrenci hareketine de epey önemli yansımaları oldu. Diyorsunuz ya 1968- 1971 içinde 50-60 kişi bu çatışmalarda hayatını kaybetmişti. Ama ben artık düşünüyorum da yalnızca benim o devirden tanıdığım, konuştuğum, yakın uzak bir biçimde alakamın olduğu 30’a yakın insan ömrünü kaybetti.
Yalnızca Edebiyat Fakültesi’nin Hergele Meydanı’ndan 12 kişiyi bir çırpıda sayıyorum. Farkında olmadığım kaç kişi var kim bilir? Bir okulun kantini bu. Onlarca üniversite var Türkiye’de.
87 neslini niye 2001’de bitiyorsunuz?
Gördüğüm şeyin ismini koyuyorum, keyfi bir tercihim yok. 68 jenerasyonu, 1968’de başlayan bir nesil değil. 1965’ten 1971’e, hatta İbrahim Kaypakkaya’yı son kabul edersen 1973’e kadar uzanan bir periyot. O devrin atmosferinde gençlik gayretleri içerisinden çıkan takımlar daha ileri giden örgütlenmeler kurdu, jenerasyonun macerası okulla hudutlu kalmadı.
.
87 neslini hangi tarihten başlatmak gerekir?
87’liler açısından, 85’te üniversitelerde başlayıp, tıpkı daha evvelki nesiller üzere toplumsal çabalar alanına geçen takımların, hareketlerin tesirli olduğu periyot kesintisizce 2001 yılına kadar sürdü. 2001 yılında siyasi olarak şu oldu, bu oldu, hiç bunların tartışmasına girmeyelim. Fiziken tasfiye olduk biz. 2001 yılına gelen süreçte gözaltında kayıp, azapta vefat, yargısız infazlar, orada dağda çatışma, burada hapishanede öldürülme o kadar fazlaca insan öldü ki bu nesle ilişkin ergenlerden…
Yalnızca vefat orucundan geriye kalan sakatlanmış, hayatını elbette sürdüremeyen insan sayısı 500 kişi. Takım dediğin saksıda yetişmez. Bunlar vefatı göze alarak yola çıkmış beşerler. Bu birikim 10-15 yıllık süreç içerisinde fiziken tasfiye oldu. 2001’de eşik aşıldı, bu jenerasyonun tesirli olduğu senelerla birlikte bir devir de bitti. Bir bakıma bu kadar büyük kayıplarda sözünü bulacak oranda radikalize olan son nesildi 87’liler. daha sonrasında sona ermedi fakat epey daraldı bu damar.
Bugünkü öğrenci hareketini, bilhassa Boğaziçi Direnişi’ni olumluyorsunuz. Güya bizim yapamadığımız şeyi yaptıklarını düşünüyorsunuz. Biraz açar mısınız, nedir bugünkü öğrenci hareketinin farkı?
örneğin o yayınladıkları bildiri, harikulade bir politik bildiriydi. Sertlik taslamak değil siyaset. Kendi durumunu savunan, rejimin ta zirvelerine karşılık veren, lakin bu karşılığı verirken de kendini ısırtmayan, çiğnetmeyen, yani kendini müdafaayı da başarabilen… Hiç içerikten taviz vermeden uygun bir üslup kurarak. Boğaziçi problemini Türkiye’nin demokrasi sıkıntısı bağlamına oturtmaya çalışan bir yapı. Yalnızca bildiri mi, değil. Aksiyon biçimleri, toplumsal güçlerle ittifak arayışları itibariyle siyaset yapma kabiliyeti olan bir topluluk gördüm. Artık bu siyasetin içeriği ne, bunu tartışabiliriz. O yazılarda şöyleki bir kıyaslama yaptım bizim periyotla onlar içinde; bizim periyot sert gayretler yürüten, destekli devrimciler çıkardı. Bu açık. Ancak öğrenci hareketi kelam konusu olduğunda ustalıklı siyaset yapamadık.
Boğaziçililerin siyaset hüneri bizim neslin kararlı, net devrimciliğine ulaşabilecek mi, tartışmalı. Bunu lisanı münasip ile soru olarak ortaya koydum o yazılarda. Şayet yapabilirlerse mükemmel olur, lakin yapamazlarsa üniversiteyi savunmak için uygun çaba etmiş olurlar, daha sonrasında herkes işine bakar. Hâlbuki iki jenerasyonun olumlu taraflarının sentezi yeni yollar açabilir, tek yönlülükle yol alınamadığını gösterdi vakit.
Sanırım o periyodu anlatan birinci kitap bu oldu. Tahminen öbür çalışmalar da olur. tekrar teşekkürler bizi o senelera götürdüğünüz için.
Ben teşekkür ederim.
Okumaya devam et...