“Zamansız”ın kahramanları Gelincik ve Yılanbalığı. İkisi de “aynı gölün hayvanı.” Konusu ise bu iki hayvanın aşkı. Bu aşka bir de çanta dahil oluyor. Beyaz Elbiseli Kadın’ın fırlattığı çanta. Çantanın arasındakilerin oluşturduğu yeni çağrışımlar, Gelincik’in çantayı göle atması, Yılanbalığı’nın onu bu yüzden terk etmesi. Gelincik’in yas günleri. Romanın olay örgüsü kabaca bu türlü özetlenebilir. Lakin bu olay örgüsünün dolgusu kitabı farklı kılmakta. Birincinin, müellif şiirsel bir üslup kullanmış. Şiirsel derken muradım yaldızlı cümleler değil. Şiir çeşidindeki söz iktisadı, azdan çoğa varmak, her varışın yeni bir katman yaratması. Lisanın imgeleşmesi, imgenin dilleşmesi.
“Bu sabah yeni bir sayfa açmıştım kendime, taptaze diğer bir metin için yeni bir sayfa, metnin başlığı tabiatıyla bu biçimde doğdu, zihnimde sırrını çözemediğim bir imge titreşiyor son üç dört gündür, düzyazı-şiir havasında bir şeyin imgesine benziyor, lisana gelsin diye yakınına sokulup bakmaya çalışıyorum ben de, daha güzel nazaranbilmek için yapabildiğimce büyüteceğim bu imgeyi.” (s.39)
Vakitsiz, Latife Tekin, 120 syf., Can Yayınları, 2022.
YAPISÖKÜME YA DA LİSAN FENOMENİNE VARIŞ
Sonuçta lisanı ona isnat edilen bütün manalarından arındırarak yapısöküme ya da lisan fenomenine varış. 1) Lisanın her halükârda manası ıskalayan, ikircikli bir yapı olduğunu ön-var iseyarak onu kendini yok etmeye dayalı bir sistem olarak görmeklik. Lisanı canlı diri yakarak lal bir metin yaratmak. Metin mi lisanı yaratıyor, lisan mi metni? Dil-metnin kendinde-olmaklığı. 2) Lisanı paranteze almak. Lisana dair her kavramın eksiksiz tasfiyesi. Lisan fenomenine seyahat. Bir fenomen olarak lisan, bir fenomen olarak roman. Zeyl: Bir fenomen olarak romanı açmalı. Romanı imge üstüne kurmak, imge-egemen bir metin yaratmak: Anlamsızlık. Metinler-arasılığı yapıya dahil ederken kahramanları bilinç-dışı düzlemde “araya katılan metinlere” uyumlamak. Süreksiz çağrışım, süreksiz dönüşüm: bir daha anlamsızlık. Mananın negatifinden doğması. Gramersizlik veya soyutun grameri. Wittgenstein’a geliş: Metnin tözü olmadığından hareket ediş, tasarım ile tasarımlanan içinde muharrire ilişkin bir olgusal bağlam. Bu ilgi mantıksal mı sanatsal mı? Sanatsal bir ilgi kavranabilir mi?.. (Wittgenstein’dan çıkış.)
İSMİYLE MÜSEMMA ROMAN: VAKİTSİZ
Romana dair bu düşünümler uzadıkça uzar. Lakin buraya kadar vurgulamak istediklerim romanı incelerken ona birfazlaca gözlükle bakılabileceği ve çok müddettir bu kadar özgün bir metinle Türkçe yazının karşılaşmadığı: “Zamansız” ismiyle müsemma olarak vakit algısını müphem kılan bir roman zira her cümle, her diyalog şiirsel şuurla ilerliyor. Hatta kimi vakit ortalarda hiç bir noktalama işaretinin kullanılmadığı kalın puntoyla yazılmış pasajlar var. Metin daima bir dönüşüm halinde, kahramanlar, tali olaylar aralıksız dönüşmekte. Anlatıya paralellik katacağı düşünülen bir olay, yumuşak geçişlerle anlatıya dahil olmakta. Bilinç[ler] de o denli. Gelincik ve Yılanbalığı’nın sesi birden fazla vakit birbirine karışıyor. Anlatıcının sesi de onlarınkine. Tali olay diyebileceğimiz Beyaz Elbiseli Kadın’ın ortaya çıkışı, fırlattığı çantanın ortasındakiler vasıtasıyla metne dahil oluyor. Öyküler birbiri içerisinde eriyor. O denli ki Yılanbalığı, hanımın onu terk eden sevgilisi Benini’ye dönüşüyor, Gelincik de bayana. Adamın ismi Yılanbalığı’nın cins ismine dönüşürken bir anda benlik manasını kapsıyor. Hayal ve gerçek çağrışımlar aracılığıyla iç içe geçiyor. Çünkü bu aşkın kurgusu hem Gelincik’e birebir vakitte Yılanbalığı’na ilişkin. İki hayvan-oluşa. Metindeki hayvan-oluşluk Kafka’daki üzere sisteme hapsolmaklıkla tekâmülünü gerçekleştirememe kastında değil. Buradaki kahramanlar, insan olduklarının ayırdına varıyor kimi vakit, hatta birbirlerini buna ikna ediyorlar. Lakin hayvan-oluş nazarından irdelersek Yılanbalığı gölün tabanında, balçıkta yaşarken, Gelincik dış dünyada gezebiliyor. Yüzergezer zira. Öte yandan balığın sesi yok, “uğultusu” var yalnızca. Lisanın kararı onun için geçersiz. Ortalarda ikisinin de eşit olma ve birbirlerini acıtmadan aşklarını yaşama istençlerini ve bu uğraşlarının onları ne derece yıprattığını görüyoruz. tıpkı vakitte bayağı bir aşk değil, saf-aşk kelam konusu. Bir fenomen olarak aşk. Öte yandan kalın puntolu metinlerde aile teması göze çarpıyor: İki kişi sevişirken altı kişi sevişiyor aslında. İlgide taraflar anne-baba rollerine bürünüyorlar. Ailenin temsil ettiği geçmiş, aile tarafınca kodlananlar veya ailenin sebep olduğu travmalar veya da aile kaynaklı misal deneyimler yazgıyı ne derece etkiliyor? Anne-baba. Baba-anne.
METNİ KURAN KİM?
“Aşk çocuklukla ilgili olabilir lakin gerçekte ne yaşadığımızı bir aşk kıssası kurarak anlayabileceğimizi sanmıyorum hiç.” (s.101)
Bütün bunların ortasında metni kuran kim? Metin kendi kendini kuruyor, bunu süreksizce yaparak kendinde-varlığa dönüşüyor: Tanrı-metin.
“(…) Bugün gölümüzde yüzdüm biraz, sudayken düşündüm de kurduğum öykü kimi açılardan bana da anlaşılmaz geliyor artık, içim bir tuhaf oldu işte, yolculuğumuzla ilgili bütün öyküyü ben kurdum, sana pek bir şey bırakmadım diye, eros, esin, zamansızlık, birbirimizin yüzüne bakamamışlığımız, dönersen öykümüzü sana teslim edeceğim, istediğin üzere bozup değiştirebilirsin, aslına bakarsan yarı yarıya reddetmiş sayılırsın, tümüyle silip bize öbür bir öykü kursan inan epeyce memnun olurum (…)” (s.53)
OKURLA OYNAYAN MUHARRİR: LATİFE TEKİN
Arada okurla oynuyor müellif, bir ipucu veriyormuş üzere yapıyor ancak daha sonra bir daha imgenin, çağrışımın, hayalin, duşun, özetlemek gerekirse müphemliğin bağrına atıveriyor okuru: Kaos. Art planda seyahat. Göller, iç denizler, ırmaklar, okyanuslar… bazen mevt ya da vecd deneyimini çağrıştıran bir tabir: Servi reçinesi. Yansıma sözcüklerin lisandaki rolü. Yankısı olmayan sesler, yankısı olmayan müzik. bazen telefon, ileti üzere sözcüklerle çağdaş dünyada olduğumuzu hatırlatan sözler. Bu bir masal değil, masalımsı. “Ölümün çaresizliği ve hayatın anlamsızlığı karşısında” vakit. Ağır, çağrıştıran, katman katman bir metin, ve bir daha lisan:
“Bir lisan kurmalıyız, yalnızca âşık olmak için değil yaşamak için de, sevişmek için de, dolunayı izlemek, parmaklarımızla dişlerimizi sökmek için de.” (s.94)
Metnin sesi ise anlatıda geçen tabirlerden biriyle anlatmak gerekirse “şamanistik bir hava”da. Kendinden geçmeklik. Şuur katmanlarında dolaşma. Göl, orman, hayvan. Dişler, tırnaklar, sevişmek, vahşilik. Eros ve erotizm. Latife Tekin bir şaman, bir büyücü. Gerçekçiliği büyülememiş bu sefer, büyüyü gerçekçilemiş.
Zamansız: Gerçekçilikli büyücülük.
Okumaya devam et...
“Bu sabah yeni bir sayfa açmıştım kendime, taptaze diğer bir metin için yeni bir sayfa, metnin başlığı tabiatıyla bu biçimde doğdu, zihnimde sırrını çözemediğim bir imge titreşiyor son üç dört gündür, düzyazı-şiir havasında bir şeyin imgesine benziyor, lisana gelsin diye yakınına sokulup bakmaya çalışıyorum ben de, daha güzel nazaranbilmek için yapabildiğimce büyüteceğim bu imgeyi.” (s.39)
Vakitsiz, Latife Tekin, 120 syf., Can Yayınları, 2022.
YAPISÖKÜME YA DA LİSAN FENOMENİNE VARIŞ
Sonuçta lisanı ona isnat edilen bütün manalarından arındırarak yapısöküme ya da lisan fenomenine varış. 1) Lisanın her halükârda manası ıskalayan, ikircikli bir yapı olduğunu ön-var iseyarak onu kendini yok etmeye dayalı bir sistem olarak görmeklik. Lisanı canlı diri yakarak lal bir metin yaratmak. Metin mi lisanı yaratıyor, lisan mi metni? Dil-metnin kendinde-olmaklığı. 2) Lisanı paranteze almak. Lisana dair her kavramın eksiksiz tasfiyesi. Lisan fenomenine seyahat. Bir fenomen olarak lisan, bir fenomen olarak roman. Zeyl: Bir fenomen olarak romanı açmalı. Romanı imge üstüne kurmak, imge-egemen bir metin yaratmak: Anlamsızlık. Metinler-arasılığı yapıya dahil ederken kahramanları bilinç-dışı düzlemde “araya katılan metinlere” uyumlamak. Süreksiz çağrışım, süreksiz dönüşüm: bir daha anlamsızlık. Mananın negatifinden doğması. Gramersizlik veya soyutun grameri. Wittgenstein’a geliş: Metnin tözü olmadığından hareket ediş, tasarım ile tasarımlanan içinde muharrire ilişkin bir olgusal bağlam. Bu ilgi mantıksal mı sanatsal mı? Sanatsal bir ilgi kavranabilir mi?.. (Wittgenstein’dan çıkış.)
İSMİYLE MÜSEMMA ROMAN: VAKİTSİZ
Romana dair bu düşünümler uzadıkça uzar. Lakin buraya kadar vurgulamak istediklerim romanı incelerken ona birfazlaca gözlükle bakılabileceği ve çok müddettir bu kadar özgün bir metinle Türkçe yazının karşılaşmadığı: “Zamansız” ismiyle müsemma olarak vakit algısını müphem kılan bir roman zira her cümle, her diyalog şiirsel şuurla ilerliyor. Hatta kimi vakit ortalarda hiç bir noktalama işaretinin kullanılmadığı kalın puntoyla yazılmış pasajlar var. Metin daima bir dönüşüm halinde, kahramanlar, tali olaylar aralıksız dönüşmekte. Anlatıya paralellik katacağı düşünülen bir olay, yumuşak geçişlerle anlatıya dahil olmakta. Bilinç[ler] de o denli. Gelincik ve Yılanbalığı’nın sesi birden fazla vakit birbirine karışıyor. Anlatıcının sesi de onlarınkine. Tali olay diyebileceğimiz Beyaz Elbiseli Kadın’ın ortaya çıkışı, fırlattığı çantanın ortasındakiler vasıtasıyla metne dahil oluyor. Öyküler birbiri içerisinde eriyor. O denli ki Yılanbalığı, hanımın onu terk eden sevgilisi Benini’ye dönüşüyor, Gelincik de bayana. Adamın ismi Yılanbalığı’nın cins ismine dönüşürken bir anda benlik manasını kapsıyor. Hayal ve gerçek çağrışımlar aracılığıyla iç içe geçiyor. Çünkü bu aşkın kurgusu hem Gelincik’e birebir vakitte Yılanbalığı’na ilişkin. İki hayvan-oluşa. Metindeki hayvan-oluşluk Kafka’daki üzere sisteme hapsolmaklıkla tekâmülünü gerçekleştirememe kastında değil. Buradaki kahramanlar, insan olduklarının ayırdına varıyor kimi vakit, hatta birbirlerini buna ikna ediyorlar. Lakin hayvan-oluş nazarından irdelersek Yılanbalığı gölün tabanında, balçıkta yaşarken, Gelincik dış dünyada gezebiliyor. Yüzergezer zira. Öte yandan balığın sesi yok, “uğultusu” var yalnızca. Lisanın kararı onun için geçersiz. Ortalarda ikisinin de eşit olma ve birbirlerini acıtmadan aşklarını yaşama istençlerini ve bu uğraşlarının onları ne derece yıprattığını görüyoruz. tıpkı vakitte bayağı bir aşk değil, saf-aşk kelam konusu. Bir fenomen olarak aşk. Öte yandan kalın puntolu metinlerde aile teması göze çarpıyor: İki kişi sevişirken altı kişi sevişiyor aslında. İlgide taraflar anne-baba rollerine bürünüyorlar. Ailenin temsil ettiği geçmiş, aile tarafınca kodlananlar veya ailenin sebep olduğu travmalar veya da aile kaynaklı misal deneyimler yazgıyı ne derece etkiliyor? Anne-baba. Baba-anne.
METNİ KURAN KİM?
“Aşk çocuklukla ilgili olabilir lakin gerçekte ne yaşadığımızı bir aşk kıssası kurarak anlayabileceğimizi sanmıyorum hiç.” (s.101)
Bütün bunların ortasında metni kuran kim? Metin kendi kendini kuruyor, bunu süreksizce yaparak kendinde-varlığa dönüşüyor: Tanrı-metin.
“(…) Bugün gölümüzde yüzdüm biraz, sudayken düşündüm de kurduğum öykü kimi açılardan bana da anlaşılmaz geliyor artık, içim bir tuhaf oldu işte, yolculuğumuzla ilgili bütün öyküyü ben kurdum, sana pek bir şey bırakmadım diye, eros, esin, zamansızlık, birbirimizin yüzüne bakamamışlığımız, dönersen öykümüzü sana teslim edeceğim, istediğin üzere bozup değiştirebilirsin, aslına bakarsan yarı yarıya reddetmiş sayılırsın, tümüyle silip bize öbür bir öykü kursan inan epeyce memnun olurum (…)” (s.53)
OKURLA OYNAYAN MUHARRİR: LATİFE TEKİN
Arada okurla oynuyor müellif, bir ipucu veriyormuş üzere yapıyor ancak daha sonra bir daha imgenin, çağrışımın, hayalin, duşun, özetlemek gerekirse müphemliğin bağrına atıveriyor okuru: Kaos. Art planda seyahat. Göller, iç denizler, ırmaklar, okyanuslar… bazen mevt ya da vecd deneyimini çağrıştıran bir tabir: Servi reçinesi. Yansıma sözcüklerin lisandaki rolü. Yankısı olmayan sesler, yankısı olmayan müzik. bazen telefon, ileti üzere sözcüklerle çağdaş dünyada olduğumuzu hatırlatan sözler. Bu bir masal değil, masalımsı. “Ölümün çaresizliği ve hayatın anlamsızlığı karşısında” vakit. Ağır, çağrıştıran, katman katman bir metin, ve bir daha lisan:
“Bir lisan kurmalıyız, yalnızca âşık olmak için değil yaşamak için de, sevişmek için de, dolunayı izlemek, parmaklarımızla dişlerimizi sökmek için de.” (s.94)
Metnin sesi ise anlatıda geçen tabirlerden biriyle anlatmak gerekirse “şamanistik bir hava”da. Kendinden geçmeklik. Şuur katmanlarında dolaşma. Göl, orman, hayvan. Dişler, tırnaklar, sevişmek, vahşilik. Eros ve erotizm. Latife Tekin bir şaman, bir büyücü. Gerçekçiliği büyülememiş bu sefer, büyüyü gerçekçilemiş.
Zamansız: Gerçekçilikli büyücülük.
Okumaya devam et...