Hipotiroidi ve beslenme

[Bilgin]

Tiroid bezi triiyodotironin (T3) ve tiroksin (T4) ismi verilen, bedenimizde pek fazlaca işlevi ve metabolizmayı düzenleyen iki hormon salgılar. Hipotiroidi çoğunlukla bu hormonların yetersiz üretimi, nadiren de dokularda aktiflik gösterememelerinden kaynaklanan ve toplumda, bilhassa bayanlarda yaygın rastlanan bir hastalıktır. En sık niçini Hashimato hastalığı olup kendi bağışıklık sistemimizin tiroid bezini yabancı olarak algılayıp çalışmasını bloke edici antikorlar üretmesinden kaynaklanır. Hastalığın ortaya çıkmasından büyük ölçüde genetik faktörler sorumludur, bu niçinle de önlenebilir hastalık değildir. Fakat ortaya çıkmasının akabinde seyrini yavaşlatmak ve eksik hormon düzeylerini düzenleyerek hipotiroidinin olumsuz tesirlerinden uzak kalmak mümkündür. İyot eksikliği de hipotiroidinin niçinleri içindedır. Bunun yanı sıra yatkınlığı olan bireylerde çok iyoda maruziyet tiroid hormon üretimindeki basamaklardan biri olan organifikasyonu bloke ederek hormon üretimi ve kana salınımında azalmaya ve süreksiz hipotiroidiye niye olabilmektedir (Wolff-Chaikoff etkisi). Subakut tiroidit ismi verilen bir hastalığın kimi evrelerinde süreksiz hipotiroidizm görülebilmektedir. Bunlara ek olarak tiroidektomi, çeşitli ilaçlar, boyun bölgesine radyoterapi uygulanması, radyoaktif iyot tedavisi, hipofiz tümörleri, hipotiroidinin niçinleri içindedır.

Hipotiroidinin en yaygın bulguları; halsizlik, üşüme, çabuk yorulma ve uyku gereksiniminde artma, kabızlık, ciltte kuruma, saç dökülmesi, seste kalınlaşma, kas ağrıları, göz etrafları ile el ve ayakta ödem, kilo artışı, kan basıncı ve nabız değişiklikleri, kan lipid profilinde değişikliklerdir. Hastalığın sebebi saptandıktan daha sonra uygun tedavi ile tüm bulgular gerileyebilir. Hipotiroidinin metabolik tesirleri niçiniyle tiroid hormon ilaçları ile tedavi yanısıra beslenme ehemmiyet kazanmaktadır.

• İYOT olağan tiroid işlevi için en değerli besin hususudur. Eksikliği ve çok fazlalığının her ikisi de hipotiroidi açısından olumsuz tesire yol açar. Ülkemizde 1994 yılında “İyot Yetersizliği Hastalıkları ve Tuzun İyotlanması Programı” dâhilinde “Türk Besin Kodeksi Sofra ve Besin Sanayii Tuz Tebliği” ne göre sofra tuzlarına 50-70 mg/kg potasyum iyodür yahut 25- 40 mg/kg potasyum iyodat eklenmesi zarurî hale getirilmiştir. Dünya Sıhhat Örgütü (WHO) diyette iyot ölçüsünün 0-5 yaş aralığında 90 µg/gün, 6-12 yaş aralığında 120 µg/gün, 12 yaş üzeri ve yetişkinler için 150 µg/gün, gebe ve emziren bayanlar için 250 µg/gün olmasını önermektedir. Doğal ve istikrarlı beslenen, çok tuz kullanmayan bireylerin günlük yiyecekler ile olağan ölçüde iyotlu sofra tuzu kullanımı hipotiroidizm açısından kafidir. İyot alımı eksik ya da fazla olmamalıdır. İyot alımını belirlemek için hipotiroidinin sebebi ortaya koyulmalıdır. niye iyot eksikliği ise iyot alımı arttırılmalı, Hashimato hastalığı ise kısıtlanmalıdır.
• DEMİR eksikliği de tiroid hücrelerinde kimi enzim aktivitelerini azaltarak (TPO) tiroid hormon sentezinin azalmasına niye olabilir. Hipotiroidizmi olan bireylerde kan demir seviyesinin denetim edilmesi ve eksik ise tedavisi, diyet ile demir alımının da kâfi seviyede olması gerekmektedir.
• SELENYUM beden için değerli elementlerdendir. Antioksidan, antienflamatuar tesirler yanı sıra tiroid hormon sentezinde rolü olan birtakım proteinlerin yapısına katılır. Selenyum eksikliği ile hipotiroidizm ve otoimmun tiroiditler içinde (Hashimato hst. vb) ilgi olduğunu bildiren yayınlar mevcuttur. Hashimato hastalığı olan bireylerde yapılan bir çalışmada da selenyum takviyesinin antikor düzeylerini düşürebileceği gösterilmiştir. Selenyumun yüksek ölçüde alınması toksik tesir gösterir. Bu niçinle diyete selenyumdan güçlü besinlerin eklenmesi, bu mümkün olamıyorsa da 50-100 µg/gün selenyum desteği önerilmektedir. Bu destek minerali içeren ilaçların 2-3 ay kullanmasının akabinde birikim ve toksiteyi önlemek için 1 ay orta verilesi gereklidir. Selenyumdan güçlü besinler; deniz eserleri, kırmızı ve beyaz et, tam tahıllar ve kimi yağlı tohumlardır. Deniz mamüllerinin yüksek iyot içeriği niçiniyle çok tüketilmemesine dikkat edilmelidir (haftada 1-2 gün). Sardalya, hindi, tavuk, ay çekirdeği, kuru fasulye, mercimek, kaju, mantar, ıspanak, ceviz, kuzu ciğeri ve yumurta selenyumdan varlıklı besinlerdendir.
• GLUTEN: Çölyak hastalığında glütene karşı tolerans bozukluğu mevcut olup Hashimato hastalığı üzere öteki otoimmun hastalıklar ile beraberliğinin sık olduğu bildirilmektedir. Bunun yanısıra hipotiroidizmi olan bireylerde sıkı uygulanan glütensiz diyet ile tiroid işlevlerinde düzgünleşme ve antikor seviyelerinde düşme gözlenmektedir. Bilhassa çölyak hastalığı bulunanlarda glütensiz diyetin öteki otoimmun hastalıkların gelişmenini engellediği bilinmektedir.
• KİLO ARTIŞI: Azalan tiroid hormon seviyesi niçiniyle metabolizma suratı ve bedenin güç harcama seviyesi düşmekte ve beslenme konusunda itina gösterilmesine rağmen kilo artışı ya da obezite kelam konusu olabilmektedir. Tartı kaybının ise tiroid işlevleri üzerinde olumlu tesiri vardır. Yapılan çalışmalarda kilo denetimi sağlanan hipotiroidi hastalarında tiroid işlevinde olağan sonlara kadar düzelme olabildiği bildirilmektedir. Sistemli antrenman bu hususta büyük fayda sağlamaktadır. Hipotiroidide çoğunlukla karşılaşılan insülin direnci, metabolik sendrom ve lipid profilindeki olumsuz değişikliklerin düzenlenmesi konusunda da antrenman ve istikrarlı beslenme epey değerlidir.
• KAN BASINCI ve HİPERLİPİDEMİ: Hipotiroidili bireylerde çoğunlukla kan kollesterol ve trigliserid seviyelerinde yükselme saptanmaktadır. Tiroid hormon kıymetlerinin tedavi ile olağan hudutlara ulaştığı şartlarda lipid profili de çoklukla normalize olur. Fakat hayvansal yağlardan yoksul diyet ve idman ile desteklemek epey kıymetlidir. Doymuş yağ alımının gücün %10’undan az olması, diyette karbonhidrat oranının %45-55 aralığında olması, sıradan şeker alımının toplam güç alımının %10’undan az olması ve diyetle posa alımının artırılmasına dikkat edilmelidir. Hipotiroidide beklenenin bilakis kan basıncında artış bir daha sık rastlanan bir durumdur. Hiperlipidemi ve metabolik sendrom ile birleştiğinde kardiyovasküler hastalılar açısından risk oluşturan bu durum tiroid hormon replasmanı ile düzelebilmektedir. Zerzevat ve meyvelerden, protein, posa, magnezyum, kalsiyum ve potasyumdan varlıklı; sodyum, yağ ve kolesterolden yoksul bir beslenme kan basıncını düzenlemede tesirlidir. Bu süreçte serum elektrolit seviyeleri de sistemli takip edilmelidir.
• İNSÜLİN DİRENCİ: Bedenin insüline karşı biyolojik yanıtsızlığıdır. Tiroid hormon seviyelerinin düşük olması ile insülin direnci, her iki durumun kilo artışı ile bağlı olması niçiniyle birbirinin tesirini arttıran ve tetikleyen parametrelerdir. Bunun haricinde tiroid hormonlarının glukoz kullanması ve insülin hassaslığını artırıcı tesirleri niçiniyle hi-potiroidide kan glukoz seviyelerinde artma ya da insülin direnci görülebilmektedir. Tedavi sürecinde uygun beden yükünün sağlanması, diyette doymuş yağlar ve karbonhidratların kısıtlanması, zerzevat, meyve ve tam tahıl mamüllerinden varlıklı beslenme tertibinin oluşturulması önerilir.
• OMEGA 3: Omega-3 yağ asitleri tiroiditlerde enflamasyonu azaltmak, tiroid hormon üretiminin desteklemek ve tiroid bezini doku hasarına karşı korumak üzere fonksiyonlara sahiptir. Hipotiroidili bireylerde artan risk faktörlerinden biri olan kalp damar hastalıklarına karşı da hami tesiri vardır. Omega-3 alımındaki yetersizlik, tiroid hormon salgılarını azaltır, hafıza ve bilişsel niyet üzere olağan beyin işlevlerini bozar. Deniz eserleri, istikrarlı ölçüde iyot, selenyum ve omega 3’ü birarada içeren değerli besin kaynaklarıdır. Lakin tüketiminde çoka kaçmamaya da dikkat edilmelidir. Deniz eserleri haricinde keten tohumu ve ceviz de kıymetli omega 3 kaynaklarıdır.
• D VİTAMİNİ: Düşük D vitamini düzeyleri, hipertiroidizm ve kemik yoğunluğu kaybı riskinde artış ile bağlantılıdır. D vitamini en epeyce somon, sardalya, yumurta sarısı, süt ve mantar üzere kaynaklardan emilir.
• ÇİNKO: Çinko da tiroit hormon sentezi için gerekli olan bir eser mineraldir. Çinko eksikliği hipotiroidide çoğunlukla görülen ciltte kuruma, saç dökülmesi, depresyon, uyuşma ve kramp üzere bulguların belirginleşmesine katkıda bulunur. Organik yumurtalar, somon balığı başta olmak üzere deniz eserleri, kabak ve chia tohumlarının yanı sıra ıspanak ve badem kıymetli çinko kaynaklarıdır.
• A VİTAMİNİ: Tiroit hormonlarının üretimi ve salgılanmasında rol oynar. T4’ü T3’e dönüştürmede yardımcı olur, TSH’ı (tiroid uyarıcı hormon) olağanlaştırır ve tiroit tarafınca iyot alımına yardımcı olur. En güçlü A vitamini kaynakları havuç, tatlı patates, kabak, ıspanak ve koyu yeşil yapraklı sebzelerdir.
• E VİTAMİNİ: Oksidatif gerilimi azaltarak otoimmun tiroiditlerde immun cevabı olağanlaştırmaya katkı sağlar. Çiğ badem, pazı, ıspanak, avokado, zeytin ve yeşil yapraklı sebzeler E vitamini açısından zengindir.
• B VİTAMİNLERİ: Tiroit işlevlerini direkt etkileyebilmektedir. B6 vitamini, hipotiroidi semptomlarını azaltmak ve tiroit hormon üretimini desteklemek üzere fonksiyonlara sahiptir. Otoimmün tiroit hastalıklarında immun cevabı düzenleme konusunda da tesirlidir. B kompleksi vitamininden güçlü yiyecekleri tüketmek hipotiroidi semptomlarını azaltma konusunda yardımcı olabilir. B12 vitamini de hipotiroidinin gastrointestinal yakınmalar ve unutkanlık, uyuşmalar üzere bulguları açısından yarar sağlayabilmektedir. Dolmalık biber, ıspanak, kırmızı et, antep fıstığı, yumurta, somon ve ton balığı B kompleks vitaminleri açısından varlıklı besinleridir.
• TİROZİN: Bir aminoasit olan tirozin, iyot ile bir arada tiroid hormon üretiminde yapı taşıdır. Beyin ve bağışıklık sisteminin fonksiyonunda de kıymetli rolü vardır. Depresyon, yorgunluk ve azalmış bağışıklık belirtileri olan hipotiroidili hastalarda yapılan çalışmalarda tirozin desteği tiroid hormon düzeylerini yükseltme ve nörolojik fonksiyonları düzenlemede tesirli olmuştur. Fasulye, hindi eti, yulaf, tavuk, yumurta ve peynir yüksek tirozin içeriklidir.
• C VİTAMİNİ: Tiroid hastalığı olan bireylerde C vitamininin antioksidan tesiri doku hasarını azaltmak ve hastalığın seyrini yavaşlatmak üzere tesirlere sahiptir. bu biçimdece tiroid hormon seviyelerinin azalmasının önüne geçmede yarar sağlamaktadır. C vitamini ayrıyeten midede asidik ortam yaratarak tiroid hormon ilaçlarının emilimini arttırmaktadır. En âlâ vitamin C vitamini kaynakları; dolmalık biber, çilek, limon, brokoli, greyfurt, portakal ve kividir. Ayrıyeten C vitamini desteği alınması da faydalıdır.

SONUÇ VE TEKLİFLER

1. Meyve ve zerzevat tüketimine itina gösterin fakat guatrojen kabul edilen lahana, brokoli, şalgam, karnabahar, soya fasülyesi ve turp üzere zerzevatları çok tüketmekten kaçının.
2. Deniz eserleri tiroid fonksiyonu için kıymetli olan iyot, omega 3 ve selenyumu birarada içeren değerli bir kaynak olduğundan haftada 1-2 sefer tüketmeye çalışın. Çok iyot alımı hipotiroidilerde sakıncalı olduğundan ölçüsüne ve sıklığına ihtimam gösterin.
3. Lif içeriği yüksek tam tahıl eserleri tercih edin ve haftada 1-2 defa kurubaklagil tüketin.
4. E vitamini, selenyum ve çinko içeriği yüksek olan keten tohumu, çiğ badem, ceviz üzere besinlerin diyetinizde yer almasına ihtimam gösterin.
5. Çok iyot alımından kaçınmak için tuz tüketiminin azaltın. Tuz beraberinde hipotiroidizmde oluşacak ödemin artmasına da tesir edecektir. Tuz tüketimini azaltmak yanısıra günde 2-2.5 litre su içmeye çalışın.
6. Kâfi ve kaliteli protein alımı tiroit bezi fonksiyonu açısından esansiyel değerli vitamin, mineral ve aminoisidler için kaynak sağlamaktadır.
7. Sistemli idman metabolizmanızın daha süratli çalışmasını sağlayacak, kilo denetimi yanısıra insülin direnci ve kalp damar hastalıklarından korunmak açısından büyük fayda sağlayacaktır.

Prof. Dr. Özgür ÖMÜR

Okumaya devam et...