Romancılığının yanı sıra radyoculuk ve köşe müellifliği da yapmış olan Velibor Çoliç, bir hayli yaşıtı üzere savaşın ortasında bir çocukluk, gençlik geçirerek büyür. 1964 yılında doğduğu Bosna’da kendi yolunu bulmaya çabalarken orduya yazılır. Siperlerde, köylerde “etnik açıdan temizlenmiş” biroldukca vahşete şahit olunca daha fazla dayanamayarak firar eder ve politik sığınmacı olarak Fransa’ya yerleşir.
Hâlâ daha Fransa’da yaşayan Çoliç’in Türkçeye üç kitabı çevrildi. Şu an yalnızca sahaflarda bulunabilen iki yapıtından birincisinin ismi Bosnalılar, oburu de Amadeo Modigliani’nin olağanüstü Kısa ve Garip hayatı. Geçtiğimiz günlerdeyse Çoliç’in bir kitabı daha çevrildi. Hıdırellez ismini taşıyan, Suat Başar Çağlan’ın Fransızca aslında çevirdiği roman Livera Yayınevi etiketine sahip. Bu ortada Hıdırellez, Livera’nın birinci kitabı. öncedena İzmir’de bir kitabevi olarak dünyaya gelen Livera, yayınevi olarak da faaliyete geçme sonucu almış. Kaç kitaplara diyelim!
‘ÖYLE ÇOK ÇİNGENE OLDUM Kİ ARTIK AYIP OLUYORDU’
“…benim adım Aslan Çorelo, Aslan Bahtalo ve Aslan Çavoro Bayramoviç ve bu sabah öldüm. Daha dün bir insandım. Romandım, vaftiz babasıydım, kocaydım, amcaydım ve kardeştim – artık ise sadece uzun ve soğuk bir vücudum, yüzümde birtakım gri kül lekeleri var.”
Hıdırellez, Yugoslavya’nın 20. yüzyıldan, 21. yüzyıla kadar uzanan yaklaşık yüz yıllık öyküsünü mevzu ediniyor; savaşlar, despot idareler, katliamlar ve yoksulluk bu öykünün temel taşlarını oluştururken, biz bütün bu dönüşümü bir köyden, oradaki Çingenelerden hareketle okuruz.
Strehaia isimli bu kimsesiz köy, tarih uzunluğu bir epey devletin egemenli altında kalmış olsa da ne bir belediyeye binası ne de bir ibadethaneye sahiptir. Yaklaşık yüz meskenden oluşur, bir ucundan başkasına birkaç dakikada gidilebilir. Burada yaşayan Çingeneler içinde Bayramoviç ailesinin yeri ise hayli farklıdır. Bayramoviçler müzisyenlikleriyle ün yapmış bir ailedir, o denli ki onlar için müzik söylemek “nefes almak yahut uzun yolda yürümek gibidir”.
Günün birinde, “sarhoşken bile ayakta müzik söyleyen” Lyoubo isminde bir yabancı, bir gaco köye gelir ve dul Süleymaniye Bayramoviç’le yakınlaşır. Bu bağdan doğan çocuğa Aslan ismi verilir ve çocuk “yoksul” manasına gelen Çolero ismiyle vaftiz edilir.
Aslan Çolero büyüyüp müzik eğitimini tamamlayınca, beş şahısla birlikte Ploska Orkestrası’nı kurar ve kimi vakit trenle, ancak birçok vakit da yürüyerek dört bir diyarı gezip para kazanmaya çalışır. Gittikleri yerlerde kimi vakit alkışlarla uğurlanırlar, kimi vakit de lokal basında “tavuklarınızı koruyun, genç kızlarınıza sahip çıkın” halinde ihtarlarla karşılaşırlar.
her insanın yoksullukla cebelleştiği senelerda bir de Dünya Savaşları’nın çıkması işleri büsbütün zorlaştırır. Beşerler açlığın yanı sıra bombalarla, çalışma kamplarıyla, faşizmle de uğraş etmeye başlarlar. Tek sıkıntıları hayatta kalmaktır.
Aslan Çolero’nun birinci mevti de aslına bakarsan bu biçimde olur.
‘ÖLLÜLERİN GERÇEK MEZARI YAŞAYANLARIN KALBİDİR’
Hıdırellez üç kısımdan oluşur: Birincisinde Aslan Çolero’nun öyküsü anlatılır ve 1945’li günlerde sona erer. İkinci kısım çabucak devamında başlar. Burada Aslan Bahtalo’nun hayatını 90’lı senelera dek okuruz. Üçüncü kısımda de Aslan Çavoro’yu 21. yüzyılın başlarına kadar takip ederiz. Ne var ki üç kişi de aslında tıpkı insandır.
Çoliç burada sırtını reenkarnasyona dayıyor üzere gözükse de problem bundan daha fantastik, daha destansıdır. Karakterler her kısım başında “birden” peyda olurlar. Biri on beşli yaşlarda köy meydanında biter, başkası bebekken bir konutun ortasında. Her iki durumda da nereden geldikleri, kim oldukları belirli değildir.
Çoliç’in sıkıntısı katı niçin-sonuçlar oluşturup, bunu çeşitli “şey”lerle desteklemek de değildir alışılmış. Bu “hafızasızlık” elindeki konulardan biridir hem de, zira karakterlerin ortaya çıkışıyla Yugoslavya’nın, daha geniş bir perspektifte Balkanların yaşadığı dönüşümü birlikte okuduğumuzda her şey daha manalı bir tabana oturur.
Buradan düşününce birinci kısımda Yugoslavya Krallığı’yla, ikincide Tito idaresindeki sosyalist devirle, üçüncüde de Yugoslavya’nın dağılma süreciyle karşılaşırız. Ta birinci günlerden beri süren Hırvat, Sırp ve Müslüman çekişmeleri de eforu. Çingeneler ise bu çatışma ortamında her insanın yabancısı, her insanın ötekisidir.
‘VE SAHNEDE BİZ VARIZ’
Çoliç’in üslubunun, öyküyü kurduğu hissin trajikomik bir yerden beslendiğini de belirtmek gerek. Her ne kadar savaşlar, katliamlar, faşizan hal ve yollardan bahsetse de his istismarında bulunmaktan bilhassa kaçınır. Yaklaşık yüz yıllık orkestranın peşine taktığı okuru Balkanlarda yaşayan çabucak her milletten insanın yanına gdolayır; Hırvat askerler, sürgündeki Osmanlı paşaları, göçmenler, alkolik çingeneler…
Gerek köyde gerekse de yol üstünde karşımıza çıkan bu üzere enteresan karakterlerin kısa öykülerini de müellif bize Çoliç. Çabucak hepsi de roman başkişisi olacak kadar büyük çatışmaya sahiptir. Çoliç’in bu tercihi başlarda romanı dağınık üzere gösterse de, aşikâr bir yerden daha sonra bunun şuurlu bir seçim, bir estetik olduğunu düşünmeye başlarız. Epilog ve prolog kısımları da bunu takviyeler niteliktedir.
Yayınlandığı 2014 yılında Brive Edebiyat Ödülü’ne layık görülen Hıdırellez, Balkanları, bilhassa de Çingeneleri merak edenler için kıymetli bir kitap. Çoliç de tıpkı Bayramoviçler üzere kendi müziğini sözlerle besteleyerek Çingenelerin peşinde ustalıkla gezer. Kulak vermek isteyene duyurulur!
Okumaya devam et...
Hâlâ daha Fransa’da yaşayan Çoliç’in Türkçeye üç kitabı çevrildi. Şu an yalnızca sahaflarda bulunabilen iki yapıtından birincisinin ismi Bosnalılar, oburu de Amadeo Modigliani’nin olağanüstü Kısa ve Garip hayatı. Geçtiğimiz günlerdeyse Çoliç’in bir kitabı daha çevrildi. Hıdırellez ismini taşıyan, Suat Başar Çağlan’ın Fransızca aslında çevirdiği roman Livera Yayınevi etiketine sahip. Bu ortada Hıdırellez, Livera’nın birinci kitabı. öncedena İzmir’de bir kitabevi olarak dünyaya gelen Livera, yayınevi olarak da faaliyete geçme sonucu almış. Kaç kitaplara diyelim!
‘ÖYLE ÇOK ÇİNGENE OLDUM Kİ ARTIK AYIP OLUYORDU’
“…benim adım Aslan Çorelo, Aslan Bahtalo ve Aslan Çavoro Bayramoviç ve bu sabah öldüm. Daha dün bir insandım. Romandım, vaftiz babasıydım, kocaydım, amcaydım ve kardeştim – artık ise sadece uzun ve soğuk bir vücudum, yüzümde birtakım gri kül lekeleri var.”
Hıdırellez, Yugoslavya’nın 20. yüzyıldan, 21. yüzyıla kadar uzanan yaklaşık yüz yıllık öyküsünü mevzu ediniyor; savaşlar, despot idareler, katliamlar ve yoksulluk bu öykünün temel taşlarını oluştururken, biz bütün bu dönüşümü bir köyden, oradaki Çingenelerden hareketle okuruz.
Strehaia isimli bu kimsesiz köy, tarih uzunluğu bir epey devletin egemenli altında kalmış olsa da ne bir belediyeye binası ne de bir ibadethaneye sahiptir. Yaklaşık yüz meskenden oluşur, bir ucundan başkasına birkaç dakikada gidilebilir. Burada yaşayan Çingeneler içinde Bayramoviç ailesinin yeri ise hayli farklıdır. Bayramoviçler müzisyenlikleriyle ün yapmış bir ailedir, o denli ki onlar için müzik söylemek “nefes almak yahut uzun yolda yürümek gibidir”.
Günün birinde, “sarhoşken bile ayakta müzik söyleyen” Lyoubo isminde bir yabancı, bir gaco köye gelir ve dul Süleymaniye Bayramoviç’le yakınlaşır. Bu bağdan doğan çocuğa Aslan ismi verilir ve çocuk “yoksul” manasına gelen Çolero ismiyle vaftiz edilir.
Aslan Çolero büyüyüp müzik eğitimini tamamlayınca, beş şahısla birlikte Ploska Orkestrası’nı kurar ve kimi vakit trenle, ancak birçok vakit da yürüyerek dört bir diyarı gezip para kazanmaya çalışır. Gittikleri yerlerde kimi vakit alkışlarla uğurlanırlar, kimi vakit de lokal basında “tavuklarınızı koruyun, genç kızlarınıza sahip çıkın” halinde ihtarlarla karşılaşırlar.
her insanın yoksullukla cebelleştiği senelerda bir de Dünya Savaşları’nın çıkması işleri büsbütün zorlaştırır. Beşerler açlığın yanı sıra bombalarla, çalışma kamplarıyla, faşizmle de uğraş etmeye başlarlar. Tek sıkıntıları hayatta kalmaktır.
Aslan Çolero’nun birinci mevti de aslına bakarsan bu biçimde olur.
‘ÖLLÜLERİN GERÇEK MEZARI YAŞAYANLARIN KALBİDİR’
Hıdırellez üç kısımdan oluşur: Birincisinde Aslan Çolero’nun öyküsü anlatılır ve 1945’li günlerde sona erer. İkinci kısım çabucak devamında başlar. Burada Aslan Bahtalo’nun hayatını 90’lı senelera dek okuruz. Üçüncü kısımda de Aslan Çavoro’yu 21. yüzyılın başlarına kadar takip ederiz. Ne var ki üç kişi de aslında tıpkı insandır.
Çoliç burada sırtını reenkarnasyona dayıyor üzere gözükse de problem bundan daha fantastik, daha destansıdır. Karakterler her kısım başında “birden” peyda olurlar. Biri on beşli yaşlarda köy meydanında biter, başkası bebekken bir konutun ortasında. Her iki durumda da nereden geldikleri, kim oldukları belirli değildir.
Çoliç’in sıkıntısı katı niçin-sonuçlar oluşturup, bunu çeşitli “şey”lerle desteklemek de değildir alışılmış. Bu “hafızasızlık” elindeki konulardan biridir hem de, zira karakterlerin ortaya çıkışıyla Yugoslavya’nın, daha geniş bir perspektifte Balkanların yaşadığı dönüşümü birlikte okuduğumuzda her şey daha manalı bir tabana oturur.
Buradan düşününce birinci kısımda Yugoslavya Krallığı’yla, ikincide Tito idaresindeki sosyalist devirle, üçüncüde de Yugoslavya’nın dağılma süreciyle karşılaşırız. Ta birinci günlerden beri süren Hırvat, Sırp ve Müslüman çekişmeleri de eforu. Çingeneler ise bu çatışma ortamında her insanın yabancısı, her insanın ötekisidir.
‘VE SAHNEDE BİZ VARIZ’
Çoliç’in üslubunun, öyküyü kurduğu hissin trajikomik bir yerden beslendiğini de belirtmek gerek. Her ne kadar savaşlar, katliamlar, faşizan hal ve yollardan bahsetse de his istismarında bulunmaktan bilhassa kaçınır. Yaklaşık yüz yıllık orkestranın peşine taktığı okuru Balkanlarda yaşayan çabucak her milletten insanın yanına gdolayır; Hırvat askerler, sürgündeki Osmanlı paşaları, göçmenler, alkolik çingeneler…
Gerek köyde gerekse de yol üstünde karşımıza çıkan bu üzere enteresan karakterlerin kısa öykülerini de müellif bize Çoliç. Çabucak hepsi de roman başkişisi olacak kadar büyük çatışmaya sahiptir. Çoliç’in bu tercihi başlarda romanı dağınık üzere gösterse de, aşikâr bir yerden daha sonra bunun şuurlu bir seçim, bir estetik olduğunu düşünmeye başlarız. Epilog ve prolog kısımları da bunu takviyeler niteliktedir.
Yayınlandığı 2014 yılında Brive Edebiyat Ödülü’ne layık görülen Hıdırellez, Balkanları, bilhassa de Çingeneleri merak edenler için kıymetli bir kitap. Çoliç de tıpkı Bayramoviçler üzere kendi müziğini sözlerle besteleyerek Çingenelerin peşinde ustalıkla gezer. Kulak vermek isteyene duyurulur!
Okumaya devam et...