Onur Özgen
Yaklaşık on gündür tüm dikkatimiz 2022 Dünya Kupası’nda ve birkaç hafta daha bu biçimde gidecek. Her ne kadar tarihin en şaibeli turnuvası da olsa Dünya Kupası’nın kendine has büyüsüne bir daha kapıldık sürükleniyoruz.
Başka bir deyişle, pirimiz Eduardo Galeano’nun kült yapıtlarından biri olan ‘Gölgede ve Güneşte Futbol’a bir daha dalmak için tam vakti.
Eski Çin’deki en erken hâlinden çağdaş oyunun kurallarının konduğu Viktorya periyodu İngiltere’sine ve oradan da Latin Amerika’ya uzanan parlak bir futbol tarihidir ‘Gölgede ve Güneşte Futbol’. birinci vakit içinderda 1995’te İspanyolca olarak yayımlanan kitap, 1997’deyse Can Yayınları tarafınca Türkçeye kazandırıldı ve tekraren baskı gördü.
Futbol tarihinin gördüğü en büyük oyuncular; Pelé, Johan Cruyff, Eusébio, Ferenc Puskás, Diego Armando Maradona, Ruud Gullit, Franz Beckenbauer ve daha kacının kitapta bir yeri var. Örneğin Pelé’yi, savaşın ortasında barış getirebilecek bir oyuncu olarak tanımlar. Nijerya ve Biafra’nın onu bir maçta oynarken görmek için ortalarında mütareke imzaladıklarını anlatır. Betimlemeleri o denli kuvvetlidür ki, Pelé’yi hiç izlememiş fakat Galeano’dan okumuş biri, Pelé’yi ondan okumadan izleyenlerden daha güzel bilir güya.
“Onu maçta oynarken görmek her şeye bedeldi doğrusu” der. “Pelé koşmaya bir başladı mı, rakiplerinin içinden bir bıçak üzere sıyrılırdı. Durduğunda ise rakipleri kendisinin koşarken çizdiği zikzaklı labirentlerde kaybolup masraflardı. Sıçradığında güya görünmeyen bir merdivenle tırmanıyormuş üzere havaya yükselirdi. Özgür vuruş yaptığında da baraj kuran rakip oyuncular girecek golü kaçırmamak için yüzlerini kaleye gerçek çevirirlerdi.”
Cruyff’u ise enstrüman çalan bir orkestra şefi olarak görür Galeano: “Hollanda takımı bir orkestra üzereydi, bu orkestranın ahenkli bir müzik icra etmesini sağlayan da, herkesten daha fazla ter döken, onların şefi Cruyff’tu.”
Gölgede ve Güneşte Futbol, Eduardo Galeano, Tercüman: Ertuğrul Önalp , Mehmet Necati Kutlu, 312 syf., Can Yayınları, 2015.
Galeano, 1986 Dünya Kupası’nın ise Maradona’ya ilişkin olduğunu söyler: “İngiltere karşısında Falkland Adaları’nda boyun eğen Arjantin’in öcünü Maradona attığı iki golle aldı: Golün birini, kendisinin ‘Tanrının eli’ olarak gördüğü sol eliyle attı, öbürünü de İngiliz defans oyuncularını yere serdikten daha sonra sol ayağıyla kaydetti.”
Galeano’yu mekanik bir futbol tarihçiliğinden ayıran esas özelliği ise kayıplar ve kalp kırıklıkları üzerinde durması, zira futbol ona bakılırsa “acı veren bir zevk”. Bize mecnunluk ve deha hakkında kıssalar anlatır, futbol hayatı skandallardan yara almış Maradona’nın asıl hatasının “her vakit en âlâ olmanın günahı” olduğunu söyler.
Galeano, Uruguaylıdır. Ülkesi 1930’da birinci Dünya Kupası’na mesken sahipliği yapar ve finalde Arjantin’i 4-2 yenerek kupayı kazanır; akabinde 1950’de tekrar… Yaşasaydı, muhtemelen şu an epeyce keyifli olmayacaktı Galeano. Hem Dünya Kupası’nın boğazına kadar pisliğe batması tıpkı vakitte Uruguay’ın turnuvanın en zayıf şovlarından birini sunması ötürüsıyla (Bu yazının yazıldığı vakit kümelerindeki birinci iki maçında çabucak hemen gol atamadan yalnızca bir puan toplayabildiler ve tek bahtları Gana’yı yenip, Portekiz’in de Güney Kore’yi mağlup etmesi).
Tüm Uruguaylı çocuklar üzere, Galeano da futbolcu olmak ister elbette. Kitabın başındaki itirafında, “Doğrusu fazlaca da hoş oynuyordum, hatta harikaydım bile denebilir; ancak sadece geceleri rüyamda” der. yıllar geçtikçe, profesyonel olarak oynayamayacağını kabul eder. Bunun yerine, kendi tabiriyle, elinde şapkası, dünyanın dört bir yanını gezer ve stadyumlarda yalvarır: “Tanrı isteği için, hoş bir maç lütfen.”
Evet, onun kadrosu en başta hoş oynayan gruptur. Bu yüzden muhtemelen bu turnuvada favorilerden İspanya’yı ve Brezilya’yı başka bir köşeye koyar, favori olmayan ekipler içindeysa ABD, Suudi Arabistan, Japonya ve her ne kadar puan alamasa da Kanada’nın mert futbollarından övgüyle bahsederdi.
‘Gölgede ve Güneşte Futbol’da oyunun her modülünün profilini çıkarır Galeano: Top, oyuncu, kaleci, idol, taraftar, fanatik, gol, hakem, teknik yönetici, tiyatro, futbol uzmanları, stadyum ve daha bir sürü şey.
Top hakkında şöyleki müellif: “Brezilya’da hiç kimse onun bir dişi olduğundan kuşku duymuyor. (…) O sadık bir dosttur. 1930’daki Dünya Kupası’nda iki kadro da kendi toplarıyla oynamak istediler. Hz. Süleyman kadar bilge olan hakem de, birinci yarının Arjantin’in topuyla, ikinci yarının ise Uruguay’ın topuyla oynanmasına karar verdi. Birinci yarıyı Arjantin, ikinci yarıyı ise Uruguay kazandı. Lakin topun da kendine göre kararsızlıkları vardır; kimi vakit havada fikir ve istikamet değiştirip kaleye girmez. Top hayli alıngandır. Ona ne makus davranmalarına ne de hınçla vurmalarına tahammülü vardır. Onu okşamalarını, öpmelerini, göğüslerinde ya da ayaklarında uyutmalarını ister. Çok gururlu, tahminen de kibirlidir, lakin haksız da değildir doğrusu: Çok uygun bilir ki şevkle yükseldiği vakit biroldukça gönüle memnunluk verir. Yanlış bir biçimde düştüğünde ise birfazlaca kişinin kalbi kırılır.”
Futbol ne yazık ki her geçen gün hoşluktan ve büyüden daha mahrum bir oyuna dönüşüyor. Bu Dünya Kupası da bunun en somut ispatlarından biri olarak görülebilir. Lakin işte top da her şeye karşın dönmeye, memnunluk vermeye ve kalp kırmaya devam ediyor.
Okumaya devam et...
Yaklaşık on gündür tüm dikkatimiz 2022 Dünya Kupası’nda ve birkaç hafta daha bu biçimde gidecek. Her ne kadar tarihin en şaibeli turnuvası da olsa Dünya Kupası’nın kendine has büyüsüne bir daha kapıldık sürükleniyoruz.
Başka bir deyişle, pirimiz Eduardo Galeano’nun kült yapıtlarından biri olan ‘Gölgede ve Güneşte Futbol’a bir daha dalmak için tam vakti.
Eski Çin’deki en erken hâlinden çağdaş oyunun kurallarının konduğu Viktorya periyodu İngiltere’sine ve oradan da Latin Amerika’ya uzanan parlak bir futbol tarihidir ‘Gölgede ve Güneşte Futbol’. birinci vakit içinderda 1995’te İspanyolca olarak yayımlanan kitap, 1997’deyse Can Yayınları tarafınca Türkçeye kazandırıldı ve tekraren baskı gördü.
Futbol tarihinin gördüğü en büyük oyuncular; Pelé, Johan Cruyff, Eusébio, Ferenc Puskás, Diego Armando Maradona, Ruud Gullit, Franz Beckenbauer ve daha kacının kitapta bir yeri var. Örneğin Pelé’yi, savaşın ortasında barış getirebilecek bir oyuncu olarak tanımlar. Nijerya ve Biafra’nın onu bir maçta oynarken görmek için ortalarında mütareke imzaladıklarını anlatır. Betimlemeleri o denli kuvvetlidür ki, Pelé’yi hiç izlememiş fakat Galeano’dan okumuş biri, Pelé’yi ondan okumadan izleyenlerden daha güzel bilir güya.
“Onu maçta oynarken görmek her şeye bedeldi doğrusu” der. “Pelé koşmaya bir başladı mı, rakiplerinin içinden bir bıçak üzere sıyrılırdı. Durduğunda ise rakipleri kendisinin koşarken çizdiği zikzaklı labirentlerde kaybolup masraflardı. Sıçradığında güya görünmeyen bir merdivenle tırmanıyormuş üzere havaya yükselirdi. Özgür vuruş yaptığında da baraj kuran rakip oyuncular girecek golü kaçırmamak için yüzlerini kaleye gerçek çevirirlerdi.”
Cruyff’u ise enstrüman çalan bir orkestra şefi olarak görür Galeano: “Hollanda takımı bir orkestra üzereydi, bu orkestranın ahenkli bir müzik icra etmesini sağlayan da, herkesten daha fazla ter döken, onların şefi Cruyff’tu.”
Gölgede ve Güneşte Futbol, Eduardo Galeano, Tercüman: Ertuğrul Önalp , Mehmet Necati Kutlu, 312 syf., Can Yayınları, 2015.
Galeano, 1986 Dünya Kupası’nın ise Maradona’ya ilişkin olduğunu söyler: “İngiltere karşısında Falkland Adaları’nda boyun eğen Arjantin’in öcünü Maradona attığı iki golle aldı: Golün birini, kendisinin ‘Tanrının eli’ olarak gördüğü sol eliyle attı, öbürünü de İngiliz defans oyuncularını yere serdikten daha sonra sol ayağıyla kaydetti.”
Galeano’yu mekanik bir futbol tarihçiliğinden ayıran esas özelliği ise kayıplar ve kalp kırıklıkları üzerinde durması, zira futbol ona bakılırsa “acı veren bir zevk”. Bize mecnunluk ve deha hakkında kıssalar anlatır, futbol hayatı skandallardan yara almış Maradona’nın asıl hatasının “her vakit en âlâ olmanın günahı” olduğunu söyler.
Galeano, Uruguaylıdır. Ülkesi 1930’da birinci Dünya Kupası’na mesken sahipliği yapar ve finalde Arjantin’i 4-2 yenerek kupayı kazanır; akabinde 1950’de tekrar… Yaşasaydı, muhtemelen şu an epeyce keyifli olmayacaktı Galeano. Hem Dünya Kupası’nın boğazına kadar pisliğe batması tıpkı vakitte Uruguay’ın turnuvanın en zayıf şovlarından birini sunması ötürüsıyla (Bu yazının yazıldığı vakit kümelerindeki birinci iki maçında çabucak hemen gol atamadan yalnızca bir puan toplayabildiler ve tek bahtları Gana’yı yenip, Portekiz’in de Güney Kore’yi mağlup etmesi).
Tüm Uruguaylı çocuklar üzere, Galeano da futbolcu olmak ister elbette. Kitabın başındaki itirafında, “Doğrusu fazlaca da hoş oynuyordum, hatta harikaydım bile denebilir; ancak sadece geceleri rüyamda” der. yıllar geçtikçe, profesyonel olarak oynayamayacağını kabul eder. Bunun yerine, kendi tabiriyle, elinde şapkası, dünyanın dört bir yanını gezer ve stadyumlarda yalvarır: “Tanrı isteği için, hoş bir maç lütfen.”
Evet, onun kadrosu en başta hoş oynayan gruptur. Bu yüzden muhtemelen bu turnuvada favorilerden İspanya’yı ve Brezilya’yı başka bir köşeye koyar, favori olmayan ekipler içindeysa ABD, Suudi Arabistan, Japonya ve her ne kadar puan alamasa da Kanada’nın mert futbollarından övgüyle bahsederdi.
‘Gölgede ve Güneşte Futbol’da oyunun her modülünün profilini çıkarır Galeano: Top, oyuncu, kaleci, idol, taraftar, fanatik, gol, hakem, teknik yönetici, tiyatro, futbol uzmanları, stadyum ve daha bir sürü şey.
Top hakkında şöyleki müellif: “Brezilya’da hiç kimse onun bir dişi olduğundan kuşku duymuyor. (…) O sadık bir dosttur. 1930’daki Dünya Kupası’nda iki kadro da kendi toplarıyla oynamak istediler. Hz. Süleyman kadar bilge olan hakem de, birinci yarının Arjantin’in topuyla, ikinci yarının ise Uruguay’ın topuyla oynanmasına karar verdi. Birinci yarıyı Arjantin, ikinci yarıyı ise Uruguay kazandı. Lakin topun da kendine göre kararsızlıkları vardır; kimi vakit havada fikir ve istikamet değiştirip kaleye girmez. Top hayli alıngandır. Ona ne makus davranmalarına ne de hınçla vurmalarına tahammülü vardır. Onu okşamalarını, öpmelerini, göğüslerinde ya da ayaklarında uyutmalarını ister. Çok gururlu, tahminen de kibirlidir, lakin haksız da değildir doğrusu: Çok uygun bilir ki şevkle yükseldiği vakit biroldukça gönüle memnunluk verir. Yanlış bir biçimde düştüğünde ise birfazlaca kişinin kalbi kırılır.”
Futbol ne yazık ki her geçen gün hoşluktan ve büyüden daha mahrum bir oyuna dönüşüyor. Bu Dünya Kupası da bunun en somut ispatlarından biri olarak görülebilir. Lakin işte top da her şeye karşın dönmeye, memnunluk vermeye ve kalp kırmaya devam ediyor.
Okumaya devam et...