Türkiye üzere tarihi katliamlarla, zulümlerle, hücumlarla ve sansürlerle yazılmış bir ülkede Eren Keskin olmak zordur. Zordur zira; devlet tüm kodlarıyla öldürmeye, yok saymaya, asimile etmeye odaklanmıştır. İnsan hakları çabucak her gün yok sayılır, anayasal haklar askıya alınır ve bunun karşısında durmak isteyen haysiyetli her insan devlet için düşmandır. Devlet, bu değerli isimleri ana akım gazetelerde, ellerine aldıkları ve bağımsızlığı klasik bir palavradan ibaret olan hukuk sistemlerinde amaç gösterir. kimi bazı cezaevleri kimi birtakım zarurî sürgünler, kimi bazısa toplum ortasında kinle büyütülmüş bir kümesi harekete geçirerek baskıyı ve yıkıcı tesirini ortaya koyar.
Evet, karamsar bir atmosferden kelam ediyoruz ancak gerçekler ortada… Bir de bu gerçekliği tam bilakis çevirmek için hayatını ortaya koyan beşerler vardır. Zulme uğrayan Kürtlerin, cinsel kimliklerinden ötürü sivil mevte mahkum edilen ve ötekileştirilen LGBTİ+ bireylerin, insan onuruna yakışır bir hayat sürmek için ‘erkeklikle’ uğraş eden bayanların, anti-hukukun mağduru olan insanların yanında onları görürüz. İşte gün geçtikçe büyüyen bu çabanın en önünde görürüz onu: Sistemin tam karşısındadır, dimdiktir, kuvvetlidür ve gözlerine çektiği kapkara sürmelerle gayretin güzelidir. Eren Keskin’dir ismi…
Gazeteci-yazar Bircan Değirmenci’nin incelikli ve ayrıntılı çalışması nihayet gün yüzüne çıktı. Ülkenin kana bulandığı 90’lı senelera tanıklık etmiş iki ismin bir ortaya gelerek ortaya çıkardığı ‘Keskin Bir Hayat-Eren Keskin’ İrtibat Yayınları tarafınca yayımlandı. Keskin’in yıllardır süren ve İnsan Hakları Derneği’yle birlikte kitleselleşen gayretini anlatan çalışma beraberinde iktidarın yazdığı tarih safsatasına da bir başkaldırı özelliği taşıyor. Hafızanın, yer, olay ve bireylerin tanıklığı üzerinden bir daha yazıldığı kitabı Bircan Değirmenci ve Eren Keskin’le konuştuk.
Bircan Değirmenci, Eren Keskin – Keskin Bir Hayat, 374 syf, İrtibat Yayınları, 2022.
Keskin Bir Hayat, konumlanışı itibariyle toplumsal hafızaya odaklanıyor. Kitabı kaleme alırken nelere dikkat ettiniz? Çıkış noktanız neydi?
Bircan Değirmenci: Ben gazeteciliğe 1996’da, ismi daima değişse de bizim için daima Özgür Gündem olan gazetede, başladım. Malum üzerinde ağır baskıların olduğu bir gazeteydi. Muhabirleri kaçırılan, öldürülen, failleri bulunmayan bir yerde çalışmak sıkıntı lakin bir o kadar da öğreticiydi. Beşiktaş’taki Devlet Güvenlik Mahkemesi’nde yargı muhabirliği yapmaya başladım. Birinci girdiğim dava Susurluk davasıydı.
3 Kasım 1996’da Susurluk’taki kazayla bir arada “mafya-siyaset-devlet” üçgeninde, aslında öncesinde de konuşulan lakin ispatlanamayan bir dizi karmaşık lakin karanlık münasebet gün yüzüne çıkmıştı. Artık ‘derin devlet’ tartışılmaya başlanmıştı. Mesleği yeni öğrenmeye çalışırken karşılaştığınız birinci şey devlet ortasındaki bâtın güç odaklarının sözleriydi. Bir anda Mehmet Ağar’ı, Korkut Eken’i, Sedat Bucak’ı, Alaattin Çakıcı’yı dinliyorsunuz. Bu duruşmalarda anlatılan olayları daha evvel manşetlerine taşıdığı için bombalanan, sansürlenen, cezalara çarptırılan bir gazetede çalışıyorsunuz. bir daha birebir süreçte Mısır Çarşısı, Mavi Çarşı davası, Ahmet Kaya’nın yargılanması, çete davaları, PKK, DHKP-C, İBDA-C, Hizbullah davaları, fikrini söylemiş olduği için, gazete ya da mecmuaların genel yayın direktörlüğünü yaptığı için yargılananlar, siyasi savunma yapanlar, ceza alınca slogan attığı için jandarma tarafınca dövülenler, DGM bahçesinde bekleyen aileler, her hafta Niyete Özgürlük kampanyasını yürüterek, kendini ihbar eden Şanar Yurdatapan aklımda kalanlardan kimileri…
Tüm bu kaotik ortamın içerisinde çabucak her gün o koridorları arşınlayan, gücü yüksek bir avukat olan Eren Keskin’le tanışıyorsunuz. Bir davadan başkasına giriyor, askeri yargıçlar ve savcılar onu pür dikkat dinliyor. Yalnızca onlar değil, karşı tarafın avukatları, izleyici sırasında oturanlar, sanık sandalyesindekiler…
Savunma yaparken ses tonu, inandırıcılığı, özgüveni, makyajı, zarafeti, mert ve net tutumları ister istemez büyüleyici bir tesir yaratırdı. Müvekkilleriyle içinde kurduğu bağ, göz temasından epey düzgün anlaşılırdı, ceza bile aldıklarında ona olan inançlarından bir şey eksilmezdi. Zira avukatları onlar için hayli gayret göstermişti, bunu gorebiliyorlardı.
‘ORTAK BİR TARİHİ YAŞIYORDUK’
Yalnızca adliye koridorlarında değil, Öcalan’ın getiriliş sürecinde yaşanan sokak hareketlerinde, her hafta Galatasaray Meydanı’ndaki Cumartesi İnsanları’nın yanında, bayana şiddete dikkat çeken basın açıklamalarında karşılaşırdık Eren Keskin’le. Bir nevi ortak bir tarihi yaşıyorduk. senelerca, yeri geldiğinde bir habere husus olduğunda hatırlatma gayesiyle yazdığımız, dost meclislerinde anekdot olarak anlattığımız bu yaşananları derli toplu bir halde ve hafızayı canlı tutmak için bir ortaya getirmek daima istediğim lakin ertelediğim bir şeydi. Harekete geçmem için tetikleyen bir şeyin olması gerekiyormuş demek.
2018 yılında Eren Keskin’le Gazete Duvar için yaptığımız bir söyleşinin akabinde bu kitap fikrinin gündeme gelmesi benim için de kıymetli bir imkandı. En azından bu vesileyle kendi tanıklıklarımı da anlatabilecektim. Bu yalnızca Eren Keskin’in öyküsü değildi, bu hepimizin öyküsüydü. Bizim bunların bir daha hatırlamaya ve genç neslin bunlardan haberdar olmaya gereksinimi vardı.
Irmak söyleşi formunda başladık ancak soru-cevap yolu ikimizi de tatmin etmedi. Sorumluluğum ve yükümün ağır olacağını bildiğim biçimde diğer bir yol denedim, ikimizin de renginin yansıdığı bir çalışma olsun istedim. Aldığımız geri bildirimlerde metnin akıcılığı açısından gerçek bir sistem olduğunu gördük. En azından bize yapılan yorumlar şimdilik bu tarafta. Eren Hanımla yaptığım görüşmelerde aldığım kayıtların haricinde ayrıntılı bir arşiv çalışmasına giriştim. O periyot hangi siyasi olayların yaşandığından vizyonda hangi sinemaların olduğuna varana dek bir kaynak taraması yaptım. Bunları yaparken hafızamı tazeledim, kaçırdığım bir hayli şeyi öğrenmiş oldum. Yığınla bilgiyi, belgeyi süzerek, öyküden kopmadan anlatmaya çalıştım. Umarım altından kalkabilmişimdir.
Gazeteci-yazar Bircan Değirmenci
Eren Keskin’in yanında durduğu tüm hak ihlalleri bununla birlikte haber ve kamuoyunda geniş yankı uyandırdı. Bir gazeteci olarak ‘haber’ ile ortanıza nasıl bir ara koydunuz?
Bircan Değirmenci: Yaşanan hak ihlallerinde içeriden biri olarak sizin gördüklerinizle sonraki gün gazetelere yansıyanın fazlaca farklı olduğunu, bir algı operasyonunun nasıl yönetildiğini çok yakından bildiğiniz için kelam konusu haberlere ne kadar ‘mesafe’ koyacağınızı da kestirebiliyorsunuz. Kitabı yazarken yaptığım arşiv çalışmasında da bunları bir sefer daha gördüm. Eren bayanın anlattıklarıyla olayların nasıl geliştiğini görürken, cımbızlama metodu ve haberin veriliş biçimiyle mevzuların nasıl saptırıldığına da şahit oluyorsunuz.
‘KORKUYLA YAŞAMAYI ÖĞRENİYORUZ’
Eren Keskin Barış Anneleri’nin gayretinin yanındayken…
Açılan onca dava, tehditler, amaç göstermeler… Tüm bunların karşısında içinizdeki inadı besleyen dürtü nedir?
Eren Keskin: 30 yıldır insan hakları hareketi ortasındayım ve bu mühlet boyunca hayli sayıda dava açıldı bana. Yani 90’lı senelerda hakkımda 200’den çok dava açılmıştı. 1995 yılında cezaevinde kaldım bir müddet… çabucak sonrasında Özgür Gündem gazetesinin istekli genel yayın direktörü göründüğüm için, yalnızca gazetede adım yazılı olduğu için 3 yıl boyunca 2013-2016 yılları içinde 143 dava açıldı. Ve şu anda toplam 26 yıl 9 ay mahpus cezam var. Ben bunları natürel ki hiç önemsemedim değil; korkuyorsunuz, huzursuz oluyorsunuz, hayatınızı sürdürmek zorundasınız ve cezaevine girmek istemiyorsunuz doğal olarak.
Fakat biz insan hakları savunucuları olarak bunu daima şu biçimde açıklıyoruz; kaygıyla yaşamayı öğreniyoruz. Aslında o tehditleri, hakaretleri, mahpus cezalarını fazlaca da düşünerek yaşarsanız, aslına bakarsan bizim yaptığımız işi yapamazsınız. Düşünmüyorsunuz ya da bununla hayatı öğreniyorsunuz. Bana epey sorulur bu soru “hiç vazgeçmeyi düşündün mü?“ diye… Hiç vazgeçmeyi düşünmedim. Zira bu bir ömür biçimi haline geliyor ve ben insan hakları uğraşını her vakit ölülerimize karşı borcumuz olarak tanımlıyorum; bizim yol arkadaşlarımız öldüler, yoklar artık ve biz onların gayretini sürdürmek zorundayız. Bu aslında severek kabul edilmiş bir bakılırsav üzere geliyor bana.
Eren Keskin yargılanırken…
Hukukun devlet eliyle tarumar edildiği ve anti-hukukun işlediği bugünlerde bir gazeteci ve bir insan hakları savunucusu geçmişi ve günümüzü nasıl yorumlar? Tarihi sürecin geleceği noktayı nasıl görüyorsunuz?
Eren Keskin: Ben Türkiye Cumhuriyeti Devleti’nin hiç bir vakit bir hukuk devleti olduğuna inanmıyorum. Yalnızca Türk ve Sünni Müslüman kimliğini temel alan bir resmi ideoloji var. 1915 ve 1938 üzere iki büyük soykırım hatası işlenmiş ve bütün bu cürümlerin örtmeye çalışan bir resmi ideoloji yaratılmış. Bu İttihatçı resmi ideolojinin, Cumhuriyetin kuruluşundan itibaren varlığını biliyorum ve bu biçimde bir kuruluş ideolojisiyle bir hukuk devleti olmanın mümkün olmadığını da düşünüyorum. Bizim bugün şikayet ettiğimiz her şeyin gibisi, 90’larda da yaşandı. Doğal ki devlet yapısı biraz farklılık oluşturuyordu. Militarizm, militaristler ya da askerler daha da ön plandaydı. Lakin zihniyete bir değişiklik yok.
Devletin resmi ideolojisinin gerçek kabul ettiği, bilhassa Kürt sorunu, Ermeni Soykırımı, Kıbrıs sorunu üzere temel konularda devlet aklında bir değişiklik yok. Şöyle diyebiliriz; usuller farklı. Örneğin 90’larda azap, gözaltına kaybetme, kontrgerilla cinayetleri olağan ki fazlaca ağırdı lakin artık de birebir devlet aklı tabir özgürlüğünü fazlaca ağır engelliyor. Sonuçta dünya eski dünya değil, sermaye nasıl küreselleşiyorsa, insan hakları da globalleşiyor. Artık toplumsal medyayla anında her bilgi ulaşıyor. Doğal ki fiili hücumları o kadar kolay yapamıyorlar lakin tabir özgürlüğü önündeki pürüzler tıpkı devlet aklının eseri.
‘KARANLIK BİR DEVRİ ATLATTIK’
Bircan Değirmenci: Biz karanlık bir periyodu anlattık. Aslında günümüze gelindiğinde değişen hiç bir şey yok. Yalnızca prosedür değişti. O periyot karanlıkta, tenhalarda yapılan, inkar edilen uygulamalar şu anda aydınlıkta ve övünerek yapılıyor ne yazık ki. Ülke içeridekiler ve dışarıdakilerle bir arada koskoca bir hapishaneye çevrilmiş durumda. Sanatkarından siyasetçisine tüm muhalif sesler susturuluyor, ağzını açıp tek söz edemiyorsun, tek tipleştirilmiş bir zihniyet yerleştirilmeye çalışılıyor. Bu ülkede bir geleceğin olmadığını nazarann ve imkanları elveren gençler yurtdışına gitmenin yollarını arıyor. O devir en azından hoş günler nazaranceğimize dair umudumuz, inancımız, bir mana arayışımız vardı, artık bu hisler anlamsızlaştırılmaya, yok edilmeye çalışılıyor. elbette bunu yitirmek istemiyorum, kim bilir tahminen bir sihirli değnek ya da tahminen bir kıvılcım bir fazlaca şeyi değiştirebilir, muhakkak mi olur? Malum dünya cüretini ve umudunu yitirmeyen insanların yüzü suyu hürmetine dönüyor.
Örgütlü çabanın en değerli örneklerinden biri de kuşkusuz İHD… Bize İHD’nin hem bölge halkı tıpkı vakitte çaba tabanındaki karşılığından bahseder misiniz?
Eren Keskin: İnsan Hakları Derneği, 12 Eylül militarist darbesinin akabinde kurulan birinci sivil toplum örgütü. Birinci kurulduğunda cezaevindeki mahpusların hak talepleri üzerinden, mahpusların aileleri ve birtakım aydınlar tarafınca kuruldu dernek. Lakin yıllar ortasında hayatın her alanına yayılan hak ihlallerini gündemine aldı. Bugün bize cezaevindeki bir mahpustan, kontrgerilla tarafınca öldürülen aile yakınlarına, gözaltında kayıplardan, kocası tarafınca şiddet bakılırsan bayanlara, LGBTİ+ bireylere, personel sınıfında yaşanan hak ihlallerinden mağdur olanlara yani akılınıza gelebilecek her alanda hakkı ihlal edilen beşerler İHD’ye başvuruyorlar. Ancak İHD’nin bilhassa bölge halkı açsısından şu biçimde bir ehemmiyeti var. 90’larda Kürdistan’da epey büyük hak ihlalleri yaşandı. Ve o periyot bu ihlalleri belgeleyen, raporlayan, gündeme getiren yalnızca İnsan Hakları Derneği vardı. O niçinle de bölge halkıyla İnsan Hakları Derneği’nin kopmaz bir gönül bağı vardır.
Eren Keskin insan hakları uğraşı yürütürken…
Bircan Değirmenci: Ülkenin üzerinden bir buldozer üzere geçen darbenin etkisinin devam ettiği, kimsenin başını dışarı çıkartamadığı günlerde adeta insanlığın bir kurtuluş hareketi olarak görülmüş. Bilhassa bölgede sığınılan, bir umut ışığı olarak benimsenen ve güvenilen bir dernek olduğunu 90’larda yaşanan köy boşaltmalar, ataklar, kayıplar, faili meçhul cinayetlerin aydınlatılmasında tahlilin adresi olarak görülmesinden anlıyoruz.
‘SİYASET YAPSAYDIM LAKİN HDP’DE YAPARDIM’
Kitapta sayısız isim ve olay var. Biroldukça kimlik ve hak ihlalinin yanında görüyoruz sizi ama hiç bir vakit gerçek siyasetin ortasında olmadınız. Bu tercihinizin niçini nedir?
Eren Keskin: Ben etkin siyasetin ortasında olmayı hiç bir vakit düşünmedim. Zira siyasetin içine girdiğiniz vakit daha fikirlerinizi ve tabirlerinizi denetim altında tutmak zorundasınız ya da ortasında bulunduğunuz siyasi yapının vakit zaman değişen telaffuzlarına uymak zorundasınız. Ben her vakit sözümü epey özgürce söylemekten yanayım. Bu niçinle de daima insan hakları savunucusu olarak kalmayı istedim. Çok vakit ve fazlaca fazla teklif geldi siyasete girmem için. Ancak her şeydilk evvel o yemini etmek istemedim. Zira ben epey özgürce kullandım birtakım sözcükleri. O sözcükleri kullandıktan daha sonra gidip o yemini etmek istemedim. Ha bunu söylerken sunu da söylemek isterim ki; Kürtlerin sivil siyaset içine girmelerini epeyce kıymetli buluyorum. Ve sivil siyasetçilere fazlaca büyük hürmet duyuyorum; bu kadar büyük baskılara karşın hala siyaseti devam ettiriyorlar. Bilhassa HDP… aslına bakarsan siyaset yapsaydım fakat HDP’de yapardım. Lakin bu kadar baskıya karşın, bu kadar dirençle yollarına devam etmelerini de büyük hürmet duyuyorum.
Eren Keskin, katledilen gazeteci Hrant Dink anmasında…
bir daha değerli noktalardan birisi kamuoyunu harekete geçirme problemi… Eren Keskin’in bir personaya dönüşmesindeki temel etkenler nelerdir?
Bircan Değirmenci: bir fazlaca etken var olağan olarak. Hiç kimsenin yürek edemediği vakit içinderda Kürt vilayetlerine gidip, ateş altında kolluk güçlerine karşı hesap sorması, orada yaşananları rapor etmesi, LGBTİ+ bireylerin haklarını savunarak homofobiye karşı gayret etmesi, gözaltında bayanların cinsel taciz ve tecavüze uğradığını her fırsatta yüksek sesle söyleyerek çeşitli güç odaklarını rahatsız etmesi. Daima soran, sorgulayan, dürten, rahatsız eden, ’huzuru’ bozan bir kişilik. Benim gördüğüm kadarıyla Eren Keskin’in muvaffakiyetinin altında çalışkanlığı, inandığı çabaya adanmışlığı ve fedakarlığı yatıyor.
Önümüzdeki günlerde bizleri bekleyen yeni çalışmalarınız nelerdir?
Bircan Değirmenci: Artık biyografi muharrir mıyım bilmiyorum. Zira keyifli olduğu kadar hususların tartısı bakımından hem de epeyce yorucu bir müddetçti. Kitap fazlaca uzayacağı için seçmek zorunda kaldığımız, yazamadığımız, anlatamadığımız lakin ‘keşke bunu da yazsaydık” dediğimiz fazlaca şey var aslında. Kesin olmamakla bir arada tahminen öteki bir formatla bunu devam ettirebiliriz. Daha evvel yazıp kıyıda, köşede beklettiğim birtakım hikayelerim de var. Tahminen onları toparlayıp bir ortaya getirebilirim. Ve tabi ki kültür -sanat ve ömür haberleri yapmaya da devam edeceğim.
Eren Keskin, Cumartesi Anneleri ile birlikte faili meçhullerin akıbetini soruyor…
Eren Keskin: Aslında bana epey fazla söylendi niye bir kitap yazmıyorsun, anılarını yazmıyorsun diye… Zira 90’lı yılların anıları sahiden hayli kıymetli, fazlaca acı, devletin bütün o baskıcı, katliamcı yüzünü ortaya çıkaran hayli değerli anılar… Lakin daima bir anı bekledim sanıyorum o da herbiçimde yalnızca Bircan’la bu çalışmayı yapmakmış. Zira biz Bircan Değirmenci’yle Devlet Güvenlik Mahkemesi salonlarında tıpkı odanın ortasında, zira avukatlar ve gazeteciler, küçücük bir odada otururlardı. Duruşmaları beklerlerdi.
O kadar uzun yıllar geçirdik o kadar bir ortak bir geçmişimiz var ki, bilhassa Özgür Gündem’den de gelen ortak bir geçmişimiz var; birebir hisleri yaşayan, hisseden bir gazeteciyle yapmak epey değerliydi. Ve hayli da memnunum bunun için. Zira bunların ileriki vakit içinderda da okunacak olması değerli. Bundan daha sonra çalışma yapar mıyız, zira yazmadığımız, anlatmadığım ya da o kadar hayli şey var ki tahminen devamı olur. Natürel ki Bircan burada epey emek verdi. Temel emek onun. Şayet o isterse tahminen bu kitabın bir devamını da yaparız.
Okumaya devam et...
Evet, karamsar bir atmosferden kelam ediyoruz ancak gerçekler ortada… Bir de bu gerçekliği tam bilakis çevirmek için hayatını ortaya koyan beşerler vardır. Zulme uğrayan Kürtlerin, cinsel kimliklerinden ötürü sivil mevte mahkum edilen ve ötekileştirilen LGBTİ+ bireylerin, insan onuruna yakışır bir hayat sürmek için ‘erkeklikle’ uğraş eden bayanların, anti-hukukun mağduru olan insanların yanında onları görürüz. İşte gün geçtikçe büyüyen bu çabanın en önünde görürüz onu: Sistemin tam karşısındadır, dimdiktir, kuvvetlidür ve gözlerine çektiği kapkara sürmelerle gayretin güzelidir. Eren Keskin’dir ismi…
Gazeteci-yazar Bircan Değirmenci’nin incelikli ve ayrıntılı çalışması nihayet gün yüzüne çıktı. Ülkenin kana bulandığı 90’lı senelera tanıklık etmiş iki ismin bir ortaya gelerek ortaya çıkardığı ‘Keskin Bir Hayat-Eren Keskin’ İrtibat Yayınları tarafınca yayımlandı. Keskin’in yıllardır süren ve İnsan Hakları Derneği’yle birlikte kitleselleşen gayretini anlatan çalışma beraberinde iktidarın yazdığı tarih safsatasına da bir başkaldırı özelliği taşıyor. Hafızanın, yer, olay ve bireylerin tanıklığı üzerinden bir daha yazıldığı kitabı Bircan Değirmenci ve Eren Keskin’le konuştuk.
Bircan Değirmenci, Eren Keskin – Keskin Bir Hayat, 374 syf, İrtibat Yayınları, 2022.
Keskin Bir Hayat, konumlanışı itibariyle toplumsal hafızaya odaklanıyor. Kitabı kaleme alırken nelere dikkat ettiniz? Çıkış noktanız neydi?
Bircan Değirmenci: Ben gazeteciliğe 1996’da, ismi daima değişse de bizim için daima Özgür Gündem olan gazetede, başladım. Malum üzerinde ağır baskıların olduğu bir gazeteydi. Muhabirleri kaçırılan, öldürülen, failleri bulunmayan bir yerde çalışmak sıkıntı lakin bir o kadar da öğreticiydi. Beşiktaş’taki Devlet Güvenlik Mahkemesi’nde yargı muhabirliği yapmaya başladım. Birinci girdiğim dava Susurluk davasıydı.
3 Kasım 1996’da Susurluk’taki kazayla bir arada “mafya-siyaset-devlet” üçgeninde, aslında öncesinde de konuşulan lakin ispatlanamayan bir dizi karmaşık lakin karanlık münasebet gün yüzüne çıkmıştı. Artık ‘derin devlet’ tartışılmaya başlanmıştı. Mesleği yeni öğrenmeye çalışırken karşılaştığınız birinci şey devlet ortasındaki bâtın güç odaklarının sözleriydi. Bir anda Mehmet Ağar’ı, Korkut Eken’i, Sedat Bucak’ı, Alaattin Çakıcı’yı dinliyorsunuz. Bu duruşmalarda anlatılan olayları daha evvel manşetlerine taşıdığı için bombalanan, sansürlenen, cezalara çarptırılan bir gazetede çalışıyorsunuz. bir daha birebir süreçte Mısır Çarşısı, Mavi Çarşı davası, Ahmet Kaya’nın yargılanması, çete davaları, PKK, DHKP-C, İBDA-C, Hizbullah davaları, fikrini söylemiş olduği için, gazete ya da mecmuaların genel yayın direktörlüğünü yaptığı için yargılananlar, siyasi savunma yapanlar, ceza alınca slogan attığı için jandarma tarafınca dövülenler, DGM bahçesinde bekleyen aileler, her hafta Niyete Özgürlük kampanyasını yürüterek, kendini ihbar eden Şanar Yurdatapan aklımda kalanlardan kimileri…
Tüm bu kaotik ortamın içerisinde çabucak her gün o koridorları arşınlayan, gücü yüksek bir avukat olan Eren Keskin’le tanışıyorsunuz. Bir davadan başkasına giriyor, askeri yargıçlar ve savcılar onu pür dikkat dinliyor. Yalnızca onlar değil, karşı tarafın avukatları, izleyici sırasında oturanlar, sanık sandalyesindekiler…
Savunma yaparken ses tonu, inandırıcılığı, özgüveni, makyajı, zarafeti, mert ve net tutumları ister istemez büyüleyici bir tesir yaratırdı. Müvekkilleriyle içinde kurduğu bağ, göz temasından epey düzgün anlaşılırdı, ceza bile aldıklarında ona olan inançlarından bir şey eksilmezdi. Zira avukatları onlar için hayli gayret göstermişti, bunu gorebiliyorlardı.
‘ORTAK BİR TARİHİ YAŞIYORDUK’
Yalnızca adliye koridorlarında değil, Öcalan’ın getiriliş sürecinde yaşanan sokak hareketlerinde, her hafta Galatasaray Meydanı’ndaki Cumartesi İnsanları’nın yanında, bayana şiddete dikkat çeken basın açıklamalarında karşılaşırdık Eren Keskin’le. Bir nevi ortak bir tarihi yaşıyorduk. senelerca, yeri geldiğinde bir habere husus olduğunda hatırlatma gayesiyle yazdığımız, dost meclislerinde anekdot olarak anlattığımız bu yaşananları derli toplu bir halde ve hafızayı canlı tutmak için bir ortaya getirmek daima istediğim lakin ertelediğim bir şeydi. Harekete geçmem için tetikleyen bir şeyin olması gerekiyormuş demek.
2018 yılında Eren Keskin’le Gazete Duvar için yaptığımız bir söyleşinin akabinde bu kitap fikrinin gündeme gelmesi benim için de kıymetli bir imkandı. En azından bu vesileyle kendi tanıklıklarımı da anlatabilecektim. Bu yalnızca Eren Keskin’in öyküsü değildi, bu hepimizin öyküsüydü. Bizim bunların bir daha hatırlamaya ve genç neslin bunlardan haberdar olmaya gereksinimi vardı.
Irmak söyleşi formunda başladık ancak soru-cevap yolu ikimizi de tatmin etmedi. Sorumluluğum ve yükümün ağır olacağını bildiğim biçimde diğer bir yol denedim, ikimizin de renginin yansıdığı bir çalışma olsun istedim. Aldığımız geri bildirimlerde metnin akıcılığı açısından gerçek bir sistem olduğunu gördük. En azından bize yapılan yorumlar şimdilik bu tarafta. Eren Hanımla yaptığım görüşmelerde aldığım kayıtların haricinde ayrıntılı bir arşiv çalışmasına giriştim. O periyot hangi siyasi olayların yaşandığından vizyonda hangi sinemaların olduğuna varana dek bir kaynak taraması yaptım. Bunları yaparken hafızamı tazeledim, kaçırdığım bir hayli şeyi öğrenmiş oldum. Yığınla bilgiyi, belgeyi süzerek, öyküden kopmadan anlatmaya çalıştım. Umarım altından kalkabilmişimdir.
Gazeteci-yazar Bircan Değirmenci
Eren Keskin’in yanında durduğu tüm hak ihlalleri bununla birlikte haber ve kamuoyunda geniş yankı uyandırdı. Bir gazeteci olarak ‘haber’ ile ortanıza nasıl bir ara koydunuz?
Bircan Değirmenci: Yaşanan hak ihlallerinde içeriden biri olarak sizin gördüklerinizle sonraki gün gazetelere yansıyanın fazlaca farklı olduğunu, bir algı operasyonunun nasıl yönetildiğini çok yakından bildiğiniz için kelam konusu haberlere ne kadar ‘mesafe’ koyacağınızı da kestirebiliyorsunuz. Kitabı yazarken yaptığım arşiv çalışmasında da bunları bir sefer daha gördüm. Eren bayanın anlattıklarıyla olayların nasıl geliştiğini görürken, cımbızlama metodu ve haberin veriliş biçimiyle mevzuların nasıl saptırıldığına da şahit oluyorsunuz.
‘KORKUYLA YAŞAMAYI ÖĞRENİYORUZ’
Eren Keskin Barış Anneleri’nin gayretinin yanındayken…
Açılan onca dava, tehditler, amaç göstermeler… Tüm bunların karşısında içinizdeki inadı besleyen dürtü nedir?
Eren Keskin: 30 yıldır insan hakları hareketi ortasındayım ve bu mühlet boyunca hayli sayıda dava açıldı bana. Yani 90’lı senelerda hakkımda 200’den çok dava açılmıştı. 1995 yılında cezaevinde kaldım bir müddet… çabucak sonrasında Özgür Gündem gazetesinin istekli genel yayın direktörü göründüğüm için, yalnızca gazetede adım yazılı olduğu için 3 yıl boyunca 2013-2016 yılları içinde 143 dava açıldı. Ve şu anda toplam 26 yıl 9 ay mahpus cezam var. Ben bunları natürel ki hiç önemsemedim değil; korkuyorsunuz, huzursuz oluyorsunuz, hayatınızı sürdürmek zorundasınız ve cezaevine girmek istemiyorsunuz doğal olarak.
Fakat biz insan hakları savunucuları olarak bunu daima şu biçimde açıklıyoruz; kaygıyla yaşamayı öğreniyoruz. Aslında o tehditleri, hakaretleri, mahpus cezalarını fazlaca da düşünerek yaşarsanız, aslına bakarsan bizim yaptığımız işi yapamazsınız. Düşünmüyorsunuz ya da bununla hayatı öğreniyorsunuz. Bana epey sorulur bu soru “hiç vazgeçmeyi düşündün mü?“ diye… Hiç vazgeçmeyi düşünmedim. Zira bu bir ömür biçimi haline geliyor ve ben insan hakları uğraşını her vakit ölülerimize karşı borcumuz olarak tanımlıyorum; bizim yol arkadaşlarımız öldüler, yoklar artık ve biz onların gayretini sürdürmek zorundayız. Bu aslında severek kabul edilmiş bir bakılırsav üzere geliyor bana.
Eren Keskin yargılanırken…
Hukukun devlet eliyle tarumar edildiği ve anti-hukukun işlediği bugünlerde bir gazeteci ve bir insan hakları savunucusu geçmişi ve günümüzü nasıl yorumlar? Tarihi sürecin geleceği noktayı nasıl görüyorsunuz?
Eren Keskin: Ben Türkiye Cumhuriyeti Devleti’nin hiç bir vakit bir hukuk devleti olduğuna inanmıyorum. Yalnızca Türk ve Sünni Müslüman kimliğini temel alan bir resmi ideoloji var. 1915 ve 1938 üzere iki büyük soykırım hatası işlenmiş ve bütün bu cürümlerin örtmeye çalışan bir resmi ideoloji yaratılmış. Bu İttihatçı resmi ideolojinin, Cumhuriyetin kuruluşundan itibaren varlığını biliyorum ve bu biçimde bir kuruluş ideolojisiyle bir hukuk devleti olmanın mümkün olmadığını da düşünüyorum. Bizim bugün şikayet ettiğimiz her şeyin gibisi, 90’larda da yaşandı. Doğal ki devlet yapısı biraz farklılık oluşturuyordu. Militarizm, militaristler ya da askerler daha da ön plandaydı. Lakin zihniyete bir değişiklik yok.
Devletin resmi ideolojisinin gerçek kabul ettiği, bilhassa Kürt sorunu, Ermeni Soykırımı, Kıbrıs sorunu üzere temel konularda devlet aklında bir değişiklik yok. Şöyle diyebiliriz; usuller farklı. Örneğin 90’larda azap, gözaltına kaybetme, kontrgerilla cinayetleri olağan ki fazlaca ağırdı lakin artık de birebir devlet aklı tabir özgürlüğünü fazlaca ağır engelliyor. Sonuçta dünya eski dünya değil, sermaye nasıl küreselleşiyorsa, insan hakları da globalleşiyor. Artık toplumsal medyayla anında her bilgi ulaşıyor. Doğal ki fiili hücumları o kadar kolay yapamıyorlar lakin tabir özgürlüğü önündeki pürüzler tıpkı devlet aklının eseri.
‘KARANLIK BİR DEVRİ ATLATTIK’
Bircan Değirmenci: Biz karanlık bir periyodu anlattık. Aslında günümüze gelindiğinde değişen hiç bir şey yok. Yalnızca prosedür değişti. O periyot karanlıkta, tenhalarda yapılan, inkar edilen uygulamalar şu anda aydınlıkta ve övünerek yapılıyor ne yazık ki. Ülke içeridekiler ve dışarıdakilerle bir arada koskoca bir hapishaneye çevrilmiş durumda. Sanatkarından siyasetçisine tüm muhalif sesler susturuluyor, ağzını açıp tek söz edemiyorsun, tek tipleştirilmiş bir zihniyet yerleştirilmeye çalışılıyor. Bu ülkede bir geleceğin olmadığını nazarann ve imkanları elveren gençler yurtdışına gitmenin yollarını arıyor. O devir en azından hoş günler nazaranceğimize dair umudumuz, inancımız, bir mana arayışımız vardı, artık bu hisler anlamsızlaştırılmaya, yok edilmeye çalışılıyor. elbette bunu yitirmek istemiyorum, kim bilir tahminen bir sihirli değnek ya da tahminen bir kıvılcım bir fazlaca şeyi değiştirebilir, muhakkak mi olur? Malum dünya cüretini ve umudunu yitirmeyen insanların yüzü suyu hürmetine dönüyor.
Örgütlü çabanın en değerli örneklerinden biri de kuşkusuz İHD… Bize İHD’nin hem bölge halkı tıpkı vakitte çaba tabanındaki karşılığından bahseder misiniz?
Eren Keskin: İnsan Hakları Derneği, 12 Eylül militarist darbesinin akabinde kurulan birinci sivil toplum örgütü. Birinci kurulduğunda cezaevindeki mahpusların hak talepleri üzerinden, mahpusların aileleri ve birtakım aydınlar tarafınca kuruldu dernek. Lakin yıllar ortasında hayatın her alanına yayılan hak ihlallerini gündemine aldı. Bugün bize cezaevindeki bir mahpustan, kontrgerilla tarafınca öldürülen aile yakınlarına, gözaltında kayıplardan, kocası tarafınca şiddet bakılırsan bayanlara, LGBTİ+ bireylere, personel sınıfında yaşanan hak ihlallerinden mağdur olanlara yani akılınıza gelebilecek her alanda hakkı ihlal edilen beşerler İHD’ye başvuruyorlar. Ancak İHD’nin bilhassa bölge halkı açsısından şu biçimde bir ehemmiyeti var. 90’larda Kürdistan’da epey büyük hak ihlalleri yaşandı. Ve o periyot bu ihlalleri belgeleyen, raporlayan, gündeme getiren yalnızca İnsan Hakları Derneği vardı. O niçinle de bölge halkıyla İnsan Hakları Derneği’nin kopmaz bir gönül bağı vardır.
Eren Keskin insan hakları uğraşı yürütürken…
Bircan Değirmenci: Ülkenin üzerinden bir buldozer üzere geçen darbenin etkisinin devam ettiği, kimsenin başını dışarı çıkartamadığı günlerde adeta insanlığın bir kurtuluş hareketi olarak görülmüş. Bilhassa bölgede sığınılan, bir umut ışığı olarak benimsenen ve güvenilen bir dernek olduğunu 90’larda yaşanan köy boşaltmalar, ataklar, kayıplar, faili meçhul cinayetlerin aydınlatılmasında tahlilin adresi olarak görülmesinden anlıyoruz.
‘SİYASET YAPSAYDIM LAKİN HDP’DE YAPARDIM’
Kitapta sayısız isim ve olay var. Biroldukça kimlik ve hak ihlalinin yanında görüyoruz sizi ama hiç bir vakit gerçek siyasetin ortasında olmadınız. Bu tercihinizin niçini nedir?
Eren Keskin: Ben etkin siyasetin ortasında olmayı hiç bir vakit düşünmedim. Zira siyasetin içine girdiğiniz vakit daha fikirlerinizi ve tabirlerinizi denetim altında tutmak zorundasınız ya da ortasında bulunduğunuz siyasi yapının vakit zaman değişen telaffuzlarına uymak zorundasınız. Ben her vakit sözümü epey özgürce söylemekten yanayım. Bu niçinle de daima insan hakları savunucusu olarak kalmayı istedim. Çok vakit ve fazlaca fazla teklif geldi siyasete girmem için. Ancak her şeydilk evvel o yemini etmek istemedim. Zira ben epey özgürce kullandım birtakım sözcükleri. O sözcükleri kullandıktan daha sonra gidip o yemini etmek istemedim. Ha bunu söylerken sunu da söylemek isterim ki; Kürtlerin sivil siyaset içine girmelerini epeyce kıymetli buluyorum. Ve sivil siyasetçilere fazlaca büyük hürmet duyuyorum; bu kadar büyük baskılara karşın hala siyaseti devam ettiriyorlar. Bilhassa HDP… aslına bakarsan siyaset yapsaydım fakat HDP’de yapardım. Lakin bu kadar baskıya karşın, bu kadar dirençle yollarına devam etmelerini de büyük hürmet duyuyorum.
Eren Keskin, katledilen gazeteci Hrant Dink anmasında…
bir daha değerli noktalardan birisi kamuoyunu harekete geçirme problemi… Eren Keskin’in bir personaya dönüşmesindeki temel etkenler nelerdir?
Bircan Değirmenci: bir fazlaca etken var olağan olarak. Hiç kimsenin yürek edemediği vakit içinderda Kürt vilayetlerine gidip, ateş altında kolluk güçlerine karşı hesap sorması, orada yaşananları rapor etmesi, LGBTİ+ bireylerin haklarını savunarak homofobiye karşı gayret etmesi, gözaltında bayanların cinsel taciz ve tecavüze uğradığını her fırsatta yüksek sesle söyleyerek çeşitli güç odaklarını rahatsız etmesi. Daima soran, sorgulayan, dürten, rahatsız eden, ’huzuru’ bozan bir kişilik. Benim gördüğüm kadarıyla Eren Keskin’in muvaffakiyetinin altında çalışkanlığı, inandığı çabaya adanmışlığı ve fedakarlığı yatıyor.
Önümüzdeki günlerde bizleri bekleyen yeni çalışmalarınız nelerdir?
Bircan Değirmenci: Artık biyografi muharrir mıyım bilmiyorum. Zira keyifli olduğu kadar hususların tartısı bakımından hem de epeyce yorucu bir müddetçti. Kitap fazlaca uzayacağı için seçmek zorunda kaldığımız, yazamadığımız, anlatamadığımız lakin ‘keşke bunu da yazsaydık” dediğimiz fazlaca şey var aslında. Kesin olmamakla bir arada tahminen öteki bir formatla bunu devam ettirebiliriz. Daha evvel yazıp kıyıda, köşede beklettiğim birtakım hikayelerim de var. Tahminen onları toparlayıp bir ortaya getirebilirim. Ve tabi ki kültür -sanat ve ömür haberleri yapmaya da devam edeceğim.
Eren Keskin, Cumartesi Anneleri ile birlikte faili meçhullerin akıbetini soruyor…
Eren Keskin: Aslında bana epey fazla söylendi niye bir kitap yazmıyorsun, anılarını yazmıyorsun diye… Zira 90’lı yılların anıları sahiden hayli kıymetli, fazlaca acı, devletin bütün o baskıcı, katliamcı yüzünü ortaya çıkaran hayli değerli anılar… Lakin daima bir anı bekledim sanıyorum o da herbiçimde yalnızca Bircan’la bu çalışmayı yapmakmış. Zira biz Bircan Değirmenci’yle Devlet Güvenlik Mahkemesi salonlarında tıpkı odanın ortasında, zira avukatlar ve gazeteciler, küçücük bir odada otururlardı. Duruşmaları beklerlerdi.
O kadar uzun yıllar geçirdik o kadar bir ortak bir geçmişimiz var ki, bilhassa Özgür Gündem’den de gelen ortak bir geçmişimiz var; birebir hisleri yaşayan, hisseden bir gazeteciyle yapmak epey değerliydi. Ve hayli da memnunum bunun için. Zira bunların ileriki vakit içinderda da okunacak olması değerli. Bundan daha sonra çalışma yapar mıyız, zira yazmadığımız, anlatmadığım ya da o kadar hayli şey var ki tahminen devamı olur. Natürel ki Bircan burada epey emek verdi. Temel emek onun. Şayet o isterse tahminen bu kitabın bir devamını da yaparız.
Okumaya devam et...