İçinde yaşadığımız ve maruz kaldığımız neoliberal kapitalist nizam, sürdürülebilir bir bilgi iktisadı, istek iktisadı ve tüketim iktisadının çarkları dönsün diye hepimize “daha hayli çalış, kazan ve harca” diyor. Akışa kendisini kaptıran homo economicus için bu “daha”ların ucu bucağı yok. Emeğini ve vaktini ucuza ya da hak ettiğinin epeyce altına satan homo economicus için neoliberal kapitalist sistem 7/24 işliyor. Sistem, kendisini sekteye uğratacak uykudan ve zevk alınacak ömürden çalarak büyüyor; bireyden “mesai”yi, “verim”i ve “performans”ı her şeyin önüne koymasını istiyor. bu biçimdece yarar ve tüketim temelli sistem “sağlıklı” ve “sürdürülebilir” oluyor.
Rekabetçi, üretken, esnek çalışma nizamına ahenk sağlayabilen ve tüketen, birikim, kâr ve satın alma illüzyonu ortasında debelenen homo economicus’u neoliberal kapitalist sistem “ideal insan” diye pazarlıyor. Dahası, çalışıp tüketirse özgür olabileceğini zihnine yerleştiriyor. Bir öbür tabirle insani sermaye teorisi ete kemiğe bürünüyor: Vakti ve eserleri satın alarak keyifli olduğunu zannederken vakti ve benliği sistem tarafınca satın alınan iktisadi insan, daima daha fazlasını arzuluyor, sistem de ondan daha fazlasını istiyor. bu biçimdece Zygmunt Bauman’ın “asalak kapitalizm” tarafınca rehin alındığını söylemiş olduği “borçlu ırk” doğuyor. Byung-Chul Han’ın deyişiyle “iyi yaşama kaygısı hayatta kalma histerisine dönüşen” homo economicus, neoliberal kapitalist sistemin çalışma-kazanma-tüketme şiddeti ortasında buluyor kendisini.
Parayı bir takıntı hâline getiren homo economicus, kendisine dayatılan ve bir noktadan daha sonra istekli olarak benimsediği iktisadi nizam yardımıyla nesneleşiyor. etrafında gördüğü “refah”, “kalkınma”, “büyüme” ve “tüketim” mantraları onu günden güne tabana çekiyor. Kelam konusu durumdan rahatsızlık duyanlar ise bilhassa son periyotta yaşanan ekonomik, insani ve ekolojik krizlerin akabinde, büyüme ve refah miti yerine küçülme gerçeğine atıf yapıyor. Daha fazlası değil, daha farklısı mantığıyla yola çıkan küçülme savunucuları; “daha az”dan fazla daha yavaş, daha âdil ve daha eleştirel olandan yana zar atıp “alternatif bir iktisat”tan bahsediyor.
“Daha fazlaca çalış”, “daha hayli harca”, “daha epey borçlan” ve “her şeyin daha uygun olacağına inan” diyen neoliberal kapitalist sisteme eleştirel bir tutumla yaklaşarak alternatif bir iktisat anlayışını savunan Samuel Alexander, sineması biraz geri sararak Henry David Thoreau’nun dünyaya bakışını ve sade hayat düsturunu günümüze uyarlarken sakatlanmış insan için yeni kapılar açmayı deniyor.
KİŞİYİ KENDİNE VE TABİATA YABANCILAŞTIRAN SİSTEM ELEŞTİRİSİ
Alexander ‘Yeteri Kadarsa Çoktur’da, yaban ile insan ahengine göndermeler yapan, insanın tabiattaki sadeliği örnek alması gerektiğini söyleyen ve Walden Gölü kıyısındaki kulübesinden dünyaya seslenen Thoreau’nun görüşlerini, neoliberal kapitalist sistemin açtığı yaralar için bir tedavi olarak niteliyor.
Yeteri Kadarsa Çoktur, Samuel Alexander, Çeviren: Işıl Şeremet, 112 syf., Heretik Yayıncılık, 2022.
Doğanın kendisini çekip çevirmesinin beşere ilham verebileceğini belirten Thoreau, Alexander’a nazaran alternatif bir iktisat modeliyle geçmişten günümüze sesleniyor: Aklını kullanarak erginleşen insan, kendine yetmesini pekâlâ öğrenebilir. Bunu yaparken kendisine ve tabiata yabancılaşmanın üstesinden gelebilir.
Alexander, Thoreau’nun bu bağlamda “gönüllü sadelik” fikrini geliştirdiğini, bu türlü kişiyi kazanma-tüketme düsturuyla benliğine ve tabiata yabancılaştıran kapitalist sisteme tenkitler yönelttiğini söz ediyor.
Alexander’a göre Thoreau, istekli sadelik fikri ve kapitalizm eleştirisi yardımıyla, özgürlüğe ve yaşamaya da alan açmakla kalmıyor, emeği çalınanlara, çıkar uğruna ruhunu sakatlayanlara ve “aşırı varlıkla gereksiz şeyler satın alıp hayatının en pahalı anlarını tüketenlere” sesleniyor.
KAPİTALİZMİN TEZGÂHLARI
Alexander, “içine ticaret giren her iş lanetlenir” kelamını hatırlattığı Thoreau’nun alternatif iktisadının özünü vurguluyor: İhtiyaçları en sıradan biçimde karşılamak ve hayatı, az olanın yeterliliği üzerine kurmak. Modanın, sahip olmanın ve daha fazlasını arzulamanın kendine yeten bir hayatı örselediğini, kişinin özgürlükle ve tabiatla bağını kopardığını belirten Thoreau, Alexander’a göre insanın kendisini ve dünyayı keşfetmesini her şeyin üstünde tutuyor.
Bugün, küçülme teorisini ortaya atanların fikirleriyle Thoreau’nun 1800’lerde söylemiş oldukleri birbirine hayli yakın. Günümüzde küçülme asıllı alternatif bir iktisadı savunanlar, büyüme ve kalkınma yerine, insani gelişmeden ve doğal kaynakların tüketimi azaltmaktan bahsederek piyasa iktisadından uzak bir yaşama ve dayanışmaya çağırıyor hepimizi.
Refahın istenen şeyi süratle ve epeyce almaya dayandığını, halbuki muhtaçlık fazlasının ve keyfiyetin refah değil tatminsizlik yaratacağını belirten Thoreau, doğal olmayan ve gayriinsani bir hayatın kapitalizm tarafınca tezgâhlandığını anlatıyor.
Alexander, hayattan keyif almayı engelleyip bu istikamette baskı yaptığı şahısları tektipleştiren, satmayı ve tüketmeyi hedefleyen neoliberal sistem tarafınca çevrelendiğimiz günümüzde, Thoreau’nun yalın yaşamaya ve istekli sadeliğe dayanan alternatif iktisat telaffuzunun ve “yeteri kadarsa oldukçatur” prensibinin, daha özgür bir hayata kapı açabileceğini hatırlatıp ne az ne de fazla diye özetlenebilecek istikrara ve farklılığa atıf yapıyor. Bu da vaktin peşinden koşmak yerine vakti yaşamaya ve tüketme hırsından arındırılmış yeteri kadar üretime dayanan bir hayata denk geliyor.
Okumaya devam et...
Rekabetçi, üretken, esnek çalışma nizamına ahenk sağlayabilen ve tüketen, birikim, kâr ve satın alma illüzyonu ortasında debelenen homo economicus’u neoliberal kapitalist sistem “ideal insan” diye pazarlıyor. Dahası, çalışıp tüketirse özgür olabileceğini zihnine yerleştiriyor. Bir öbür tabirle insani sermaye teorisi ete kemiğe bürünüyor: Vakti ve eserleri satın alarak keyifli olduğunu zannederken vakti ve benliği sistem tarafınca satın alınan iktisadi insan, daima daha fazlasını arzuluyor, sistem de ondan daha fazlasını istiyor. bu biçimdece Zygmunt Bauman’ın “asalak kapitalizm” tarafınca rehin alındığını söylemiş olduği “borçlu ırk” doğuyor. Byung-Chul Han’ın deyişiyle “iyi yaşama kaygısı hayatta kalma histerisine dönüşen” homo economicus, neoliberal kapitalist sistemin çalışma-kazanma-tüketme şiddeti ortasında buluyor kendisini.
Parayı bir takıntı hâline getiren homo economicus, kendisine dayatılan ve bir noktadan daha sonra istekli olarak benimsediği iktisadi nizam yardımıyla nesneleşiyor. etrafında gördüğü “refah”, “kalkınma”, “büyüme” ve “tüketim” mantraları onu günden güne tabana çekiyor. Kelam konusu durumdan rahatsızlık duyanlar ise bilhassa son periyotta yaşanan ekonomik, insani ve ekolojik krizlerin akabinde, büyüme ve refah miti yerine küçülme gerçeğine atıf yapıyor. Daha fazlası değil, daha farklısı mantığıyla yola çıkan küçülme savunucuları; “daha az”dan fazla daha yavaş, daha âdil ve daha eleştirel olandan yana zar atıp “alternatif bir iktisat”tan bahsediyor.
“Daha fazlaca çalış”, “daha hayli harca”, “daha epey borçlan” ve “her şeyin daha uygun olacağına inan” diyen neoliberal kapitalist sisteme eleştirel bir tutumla yaklaşarak alternatif bir iktisat anlayışını savunan Samuel Alexander, sineması biraz geri sararak Henry David Thoreau’nun dünyaya bakışını ve sade hayat düsturunu günümüze uyarlarken sakatlanmış insan için yeni kapılar açmayı deniyor.
KİŞİYİ KENDİNE VE TABİATA YABANCILAŞTIRAN SİSTEM ELEŞTİRİSİ
Alexander ‘Yeteri Kadarsa Çoktur’da, yaban ile insan ahengine göndermeler yapan, insanın tabiattaki sadeliği örnek alması gerektiğini söyleyen ve Walden Gölü kıyısındaki kulübesinden dünyaya seslenen Thoreau’nun görüşlerini, neoliberal kapitalist sistemin açtığı yaralar için bir tedavi olarak niteliyor.
Yeteri Kadarsa Çoktur, Samuel Alexander, Çeviren: Işıl Şeremet, 112 syf., Heretik Yayıncılık, 2022.
Doğanın kendisini çekip çevirmesinin beşere ilham verebileceğini belirten Thoreau, Alexander’a nazaran alternatif bir iktisat modeliyle geçmişten günümüze sesleniyor: Aklını kullanarak erginleşen insan, kendine yetmesini pekâlâ öğrenebilir. Bunu yaparken kendisine ve tabiata yabancılaşmanın üstesinden gelebilir.
Alexander, Thoreau’nun bu bağlamda “gönüllü sadelik” fikrini geliştirdiğini, bu türlü kişiyi kazanma-tüketme düsturuyla benliğine ve tabiata yabancılaştıran kapitalist sisteme tenkitler yönelttiğini söz ediyor.
Alexander’a göre Thoreau, istekli sadelik fikri ve kapitalizm eleştirisi yardımıyla, özgürlüğe ve yaşamaya da alan açmakla kalmıyor, emeği çalınanlara, çıkar uğruna ruhunu sakatlayanlara ve “aşırı varlıkla gereksiz şeyler satın alıp hayatının en pahalı anlarını tüketenlere” sesleniyor.
KAPİTALİZMİN TEZGÂHLARI
Alexander, “içine ticaret giren her iş lanetlenir” kelamını hatırlattığı Thoreau’nun alternatif iktisadının özünü vurguluyor: İhtiyaçları en sıradan biçimde karşılamak ve hayatı, az olanın yeterliliği üzerine kurmak. Modanın, sahip olmanın ve daha fazlasını arzulamanın kendine yeten bir hayatı örselediğini, kişinin özgürlükle ve tabiatla bağını kopardığını belirten Thoreau, Alexander’a göre insanın kendisini ve dünyayı keşfetmesini her şeyin üstünde tutuyor.
Bugün, küçülme teorisini ortaya atanların fikirleriyle Thoreau’nun 1800’lerde söylemiş oldukleri birbirine hayli yakın. Günümüzde küçülme asıllı alternatif bir iktisadı savunanlar, büyüme ve kalkınma yerine, insani gelişmeden ve doğal kaynakların tüketimi azaltmaktan bahsederek piyasa iktisadından uzak bir yaşama ve dayanışmaya çağırıyor hepimizi.
Refahın istenen şeyi süratle ve epeyce almaya dayandığını, halbuki muhtaçlık fazlasının ve keyfiyetin refah değil tatminsizlik yaratacağını belirten Thoreau, doğal olmayan ve gayriinsani bir hayatın kapitalizm tarafınca tezgâhlandığını anlatıyor.
Alexander, hayattan keyif almayı engelleyip bu istikamette baskı yaptığı şahısları tektipleştiren, satmayı ve tüketmeyi hedefleyen neoliberal sistem tarafınca çevrelendiğimiz günümüzde, Thoreau’nun yalın yaşamaya ve istekli sadeliğe dayanan alternatif iktisat telaffuzunun ve “yeteri kadarsa oldukçatur” prensibinin, daha özgür bir hayata kapı açabileceğini hatırlatıp ne az ne de fazla diye özetlenebilecek istikrara ve farklılığa atıf yapıyor. Bu da vaktin peşinden koşmak yerine vakti yaşamaya ve tüketme hırsından arındırılmış yeteri kadar üretime dayanan bir hayata denk geliyor.
Okumaya devam et...