Raşel Meseri ismi Türkiye’de Musevilere dair sosyolojik ve kültürel araştırmalar konusunda birçoğumuz için bir referans noktası haline gelirken, birfazlaca ebeveyn için de çocuklarına “yetişkinlerin dertlerini” anlatmak için başvurdukları, lisanı ve telaffuzuyla biroldukca çocuğun gözünde “star” mertebesine yükselmiş bir çocuk kitabı müellifi.
İzmir doğumlu Meseri, Ege Üniversitesi Hoş Sanatlar Fakültesi Sinema Televizyon kısmını bitirdikten daha sonra biroldukca belgesel ve kısa sinemanın yanı sıra tiyatro oyunları, romanlar ve çocuk kitapları yazdı. Onu ilerleyen senelerda biroldukça akademisyen Bağlantı Yayınları’ndan çıkan ‘Türkiye’de Yahudi Olmak: Bir Tecrübe Sözlüğü’ başlıklı kitabın editörü olarak keşfetti. Meseri, ayrıyeten ‘Köpekbalıklarının Kayıp Şarkıları’, ‘Kırık Şehir’, ‘Küt Oynayan Kadınlar’, ‘Haydi Rapunzel’, ‘Bir Taş Daha!’, ‘Şekillerin Oyunu’ isimli kitapları da kaleme aldı.
Raşel Meseri
Meseri, birinci göz ağrısı olarak nitelendirdiği ‘Canlı ve Işıltılı Maceralar’ isimli altı kısımlık çocuk kitabı serisinin akabinde bir nevi “direniş masalı” olan ‘Pen Parkta’ kitabıyla Seyahat Parkı sürecinde ekolojik korkuların çocuk gözüyle nasıl kıymetlendirilmesi gerektiğine dair bir çerçeve çizdi ve bu kitabı da Ermenice, Kürtçe ve Türkçe yayınlayarak lisanların ve halkların kardeşliği iletisi verdi. Meseri’nin yaptığı birfazlaca açıdan iklim aktivisti genç Great Thunberg’in tüm dünyada başlatmış olduğu ve kuvvetlendirdiği ekolojik uyanışın Türkiye’deki çocuk edebiyatı düzlemine yansımasıydı aslında. Meseri, geçtiğimiz hafta yayımlanan ve “ağaçların gölgesinde buluşanlara” adadığı yeni kitabı ‘Pen Ormanda’da ise, “paraya ve güce doymayan açgözlü insanlar” eliyle gerçekleştirilen altın madenciliğin tabiat açısından doğurduğu tehlikeler konusunda çocukları bilgilendiriyor.
“Yetişkinlik bir yanılsama, büyümek ise bitmeyen bir müddetç” diyen Raşel Meseri ile çocuk kitabı müellifliği, çocukların tabiat hakkında bilinçlendirilmesi ve son kitabı hakkında konuştuk.
Çocuk kitabı yazmaya nasıl karar verdiniz?
Reklamcılık bölümünde epey uzun yıllar çalıştım. Tertipli ve uzun mesai gerektiren bu çalışma ömrüne son noktayı koyduğumda, kendimi daha düzgün hissedeceğim çalışmalara yük vermem gerektiğini biliyordum. Sinema çekmek, yazı yazmak, fotoğraf yapmak. Birinci çalışmam bir çocuk tiyatrosuydu, İzmir Devlet Tiyatrosu ve İstanbul Kent Tiyatrosu’nda sahnelendi. Yazmak, fikirleri bir olay örgüsü ortasında kurgulamak tatminkâr gelince çocuklara yönelik kitap yazmaya karar verdim. Birden fazla Habitus Yayınları’ndan çıkan, birinci göz ağrım “Canlı ve Işıltılı Maceralar” çocuk kitapları serisi bu biçimdece çıkmış oldu. Akabinde bir dönüm noktası olan Seyahat direnişini çocuklara nasıl anlatabiliriz sanki niyeti aklıma düştü ve nihayetinde Kürtçe, Ermenice, Türkçe olmak üzere üç lisanda basılan ‘Pen Parkta’ kitabı ortaya çıktı. Bunu da, ‘Haydi Rapunzel Bir Taş Daha’ (Obiçim Yayınlar), ‘Şekillerin Oyunu’ (Türkçe ve Ermenice Hippo Kitap tarafınca basıldı) ve son olarak da ‘Pen Ormanda’ (Obiçim Yayınlar) izledi.
‘KLASİK MASALLARIN YİNE YORUMLANMASINI ÇOK KIYMETLİ BULUYORUM’
Çocukken “iştahla” okuduğunuz yahut o yaşta bile “garipsediğiniz” kitapları anımsıyor musunuz? Örneğin yıllar daha sonra aslında Heidi’nin niye çıplak ayaklı olduğu yahut Kırmızı Başlıklı Kız’ın ortasındaki kusurlu benzetmeler konusunda farkındalığımız oluştu. Çocukluğunuzun kitapları sizin daha sonraki devir yazarlığınızda nasıl izler bıraktılar?
Çocukken şu kitabı okuduktan daha sonra ömrüm değişti diyen insanlara daima gıptayla baktım. Benim için pek o denli olmadı çünkü. Grimm Kardeşler, Pollyanna, Pamuk Prenses, Pinokyo, Rapunzel üzere klasik sayılan masalları okuduğumu anımsıyorum ve biraz da dudak büktüğümü hepsine. Çizgi roman ve fotoromanlar bana daha heyecanlı geliyordu. Gerçek okuma serüvenim aslında on üç yaşından daha sonra başladığından direkt yetişkin edebiyatına, o yaşlarda tahminen de pek bir şey anlamadığım ideoloji ve mitolojiye sardım. Yani çocukluğumda okuduğum kitapların o devirde de tatmin edici gelmemesi, eleştirel ve sarkastik istikametimi biledi tahminen de. Bu yüzden, klasik sayılan masalların, anlatıların, bir daha yazılmasını, eğilip bükülerek sıklıkla da toplumsal cinsiyet rolleri dağılımının falsolu taraflarını tiye alarak bir daha yorumlanmasını fazlaca kıymetli buluyorum. Hükümran anlayışlar, tersyüz edilmediği takdirde her jenerasyonda bir daha üretiliyor ve muktedirin lafına, küçük ve güçsüz olanın biat etmesi anlayışı dehşetli sonuçlar doğuruyor zira. Ki ben de tasarladığım “Ters/Yüz Masallar” serisinin yayınlanan birinci kitabı olan ‘Haydi Rapunzel Bir Taş Daha’ kitabında bunu yapmaya çalıştım.
Evvel ‘Pen Parkta’, artık de ‘Pen Ormanda’; aslında biz yetişkinlere “dert olmuş” birfazlaca ekolojik, sosyolojik ve demokratik talebi ortasında barındıran, kuşaklar-ötesi iki çocuk kitabı. Sizi bu biçimde bir yazın biçimi benimsemeye iten motivasyonlar ne oldu?
Edebiyat çeşitleri içinde sav edildiği üzere yaşa bağlı geniş bir makas olduğunu düşünmüyorum. Biz “yetişkinlerin” sıkıntı edindiği hususlar her her neyse bunların çocukların dünyasında karşılıkları olduğunu ve olması için efor sarf edilmesi gerektiğini düşünüyorum.
Kendinden menkul bir çocukluk hali yok dünyada, onların da fikri yapılanması yetişkinler, ebeveynler, öğretmenler, dahil oldukları kurumlar vs. tarafınca belirleniyor, birden fazla vakit da hiyerarşik bir biçimde. Bu yüzden, alternatif anlatılarla daha özgürlükçü bir dünya tasavvuruna onları erken yaşta niye ortak etmeyelim? Bu mümkün çünkü. Toplumsal bahisleri eleştirel bir perspektiften çocuklara anlatırken üslup ve kurguyu, çocukların her şeyi mümkün goren hayal dünyasına yaslanarak düşünmek gerekiyor. Kaldı ki yetişkinlik ve çocukluk içinde büyük bir asimetri olduğunu düşünmüyorum. Günümüzde çocuklar dijital dünyanın imkânları yardımıyla hem tematik birebir vakitte lisan sonları açısından yetişkinlerin dünyasına daha çabuk yaklaşmış oluyor. Tanıklıkları fazlaca daha aktif ve daha iştirakçiler. Yaşadığı kentte oyun oynamak için park kalmadığını, hayvan çeşitlerinin yok olduğunu, her insanın eşit koşullara sahip olmadığı bir dünyada yaşadığını anlaması hiç çok kolay bir çocuğun. Bu cins fikir ve itkilerle yazdım bir penguen olan Pen’in ana karakter olduğu Pen serisini.
Pen Parkta, Raşel Meseri, Redaksiyon: Lal Laleş, 96 syf., Habitus Kitap, 2015.
Okurlarınızdan nasıl geri dönüşler alıyorsunuz? Hayata bakışlarında neler değişiyor?
Okuyucudan geri dönüş alabilmek kitabın yazılma süreci kadar heyecan verici herbiçimde. Yazarken biroldukça şeyi planladığınızı, maksada uygun kurguladığınızı var iseyabilirsiniz. Lakin bu gerçek değildir. Asla! Kitabın serüveni yazılırken başlasa da her okuyucu onu istediği yere götürme talihine sahip, ötürüsıyla seyahat hiç bitmiyor. Bir kitap tekraren her okuyanın isteği doğrultusunda şekilleniyor, ki bunu da kitaba bir iltifat olarak kabul etmeli. Farklı yaş kümelerine yönelik kitaplar yazıyorum ve çocuklarla buluşma, konuşma bahtına sahip oluyorum. Gözlemlediğim ortak nokta tahminen de her yaştan çocuğun hem kitapta onlara yeni gelen ayrıntıları emme kapasitesi birebir vakitte kimi şeylere itiraz etme cüretleri. ‘Pen Parkta’yı okuduktan daha sonra “havayı pak tutan ağaçları korumak için” Seyahat Parkı’na giden bir çocuk okurun iletisi hayli iç ısıtıcı gelmişti.
‘YETİŞKİNLİK BİR YANILSAMA, BÜYÜMEK İSE BİTMEYEN BİR SÜREÇ’
Çocuk kitabı muharriri olmak aslında fazlaca büyük bir sorumluluğu ve pedagojik eğitimi de birlikteinde getiriyor ve ne yazık ki bu alanda piyasada yer alan birfazlaca kitapta çocuğun gelişmenini etkileyecek tabirlere, görsellere yer veriliyor. Bu hususta siz nasıl bir eğitim ve farkındalık sürecinden geçtiniz?
Bu sorumluluğun altından kalkmanın formlarından biri, benim için, çocuk ve yetişkin kitapları içinde kabul edilen hudutları esnetmek tahminen. Her kitabın çıkış noktasında bir “dert” oluyor, bu kimi vakit çocuk kitabı lisanına, kimi vakit de yetişkin romanı lisanına eviriliyor. Yazarken, çocukların manaya kapasitesine, merakının dirayetine, hayal gücüne ve oyunculuğuna sadık olmak ve güvenmek, yaşça küçük olanı “küçümsememek”, pedagojik bir hal olarak görülebilir. Çocuk ve yetişkinliğin varoluş sonlarının muğlaklığını, en epey birinci romanım ‘Köpekbalıklarının Kayıp Şarkıları’nda işlemeye çabalamıştım. Ki o kitap, “yetişkinlik bir yanılsama; büyümek ise bitmeyen bir müddetç” cümlesi ile başlıyordu.
Seyahat direnişinden yola çıkan ‘Pen Parkta’, Cerattepe ve Kaz Dağları etraf direnişlerinden ilham alan ‘Pen Ormanda’ kitapları da, yaşanmış olaylardan yola çıkıyor, bir çeşit belgesel kıssa üzere. Tecrübe ve hafıza transferi yapmanın değerli olduğunu ve çocukların da faal olarak bu öyküleri okurken onlara katıldığını ve onları genişlettiğini düşünüyorum. Bu tip kitaplar ebeveyn ile çocuğu da birbirine yaklaştırıyor, eksik kesimleri bir arada tamamlıyorlar. Bu da ortalarındaki sohbeti genişleten, zenginleştiren bir fonksiyon de gorebiliyor ve dünyaya ve geleceğe dair hususları konuşmayı kolaylaştırabiliyor.
Pen Parkta
İki kitaptaki görseller de çok çarpıcı ve kitabı daha da sürükleyici kılmaya yönelik. Bu görselleri kim çizdi ve fotoğraflarda nasıl kriterleri gözettiniz?
Her iki kitabın çizim etabı da heyecan vericiydi. ‘Pen Parkta’yı yazdıktan daha sonra kızımın yaşadığı Hollanda’ya gitmiştim. Haliyle Seyahat direnişi orada da konuşuluyordu ve Hollandalı arkadaşların merakları doruktaydı. Yazdığım öyküden bahsedince hem fotoğrafların çizilmesi birebir vakitte basılmasına yönelik teklif geldi etraftan. Sanne Karssenberg isimli illüstratör çizimlerin yapılmasına talip oldu ve sulu boya ile mükemmeller yarattı. Direniş esnasında ikonik hale gelmiş fotoğrafları bu teknikle bir daha yorumladı. Kitap, Türkiye’de basılmadan evvel orada (Aylin Kuryel’in çevirisiyle) İngilizce ve Türkçe olarak basılmış oldu. Akabinde Türkiye’de epeyce bedel verdiğim ve olağanüstü kitaplar bastığını düşündüğüm Habitus Yayınları tarafınca basıldı. ‘Pen Ormanda’yı ise Cerattepe’de altın madeni çıkarmak isteyenlere yönelik yöre halkının gösterdiği can siperane direnişi izlerken yazdım. ‘Rapunzel Bir Taş Daha’ masalında çalışma ortaklı kurduğumuz Obiçim Yayınlar tarafınca epey yakın bir vakitte basıldı bu kitap ve kendisi de bir müellif olan ve kusursuz çizgilere sahip Gonca Mine Çelik tarafınca fotoğraflandı. Hangi sahnelerin ve nasıl çizileceğine dair eşgüdümlü çalıştık. Direnişi çocukların gözünde canlandırmaya çalışan bu iki kitapta da bunu ustalıkla yapabilen iki çizerle çalıştığım için epeyce şanslı görüyorum kendimi.
Pen Ormanda, Raşel Meseri, 77 syf., Obiçim Yayınlar, 2022.
‘DÖNÜŞÜMLERİ, ÇOCUKLARIN EKOLOJİK ŞUURU ATEŞLEYEBİLİR’
Dünyamız giderek iklim krizinin tırmandığı, buna karşın kapitalist iştahın bir türlü dizginlenememesi kararı elimizdeki bedelleri de yok ettiğimiz bir noktaya evriliyor. Hatta siz bunu son kitabınızda “paraya ve güce doymayan o açgözlü insanlar” diye nitelendiriyorsunuz. Bir gün uyandığımızda zeytin ağaçlarını savunurken, sonraki gün altın madenlerinin ekolojiye yaratacağı ziyanı anlatırken buluyoruz kendimizi. Çocuklarda ekoloji şuurunu geliştirmek sizce niye değerli?
Gelir, kaynak ve imkân eşitliğinin olduğu bir dünya hasretinin çocuklarda uzunluk vermesi hayli etkileyici ve bunun örneklerini gitgide daha epeyce görüyoruz. İklim aktivisti genç Great Thunberg’in gençler içinde bir hareket başlatmasından tutun, toplumsal medyada “ünlü” olmayan çocukların yaptığı yorumlara ve düzenledikleri hareketlere dek, kendilerine kalan dünyanın haline karşı öfkeli olan çocuklarla dolu dünya. Devletler genelde kıllarını kıpırdatmasa da çocuklar onlara hadlerini bildiriyorlar ve tahminen de utanç hissinin hatırlanmasına vesile oluyorlar. özetlemek gerekirsesı, çocukların ekolojik şuuru ve harekete geçme gücü ateşleyebilir dönüşümleri.
“Direniş masalı” olarak nitelendirdiğiniz ‘Pen Parkta’yı ne vakit yazdınız ve bu kitaba nasıl karar verdiniz? Kitapta Trafo kediden, Çapuletta’ya dek o kadar hoş ayrıntılar var ki bugün yıllar daha sonra okunduğunda bile bellekleri tazeleyen, eskimeyen bir boyuta sahip. Ayrıyeten üç lisanda yazılması da hem kardeşlik bildirisi açısından tıpkı vakitte daha geniş bir kitleye erişmesi açısından tesirli olmuştur. Bu sanırım Türkiye’de çocuk kitaplarında bir “ilk”, ne dersiniz?
‘Pen Parkta’nın, tam da Seyahat direnişinin ortaya çıkardığı kardeşlik potansiyeline uygun olarak Türkçe, Kürtçe ve Ermenice basılması benim için de epeyce özel kılıyor bu kitabı. 2014 yılında, direnişin izi tazeyken, farklı kümelerin özgürlük arayışında bir ortaya gelmesinin yarattığı umut tazeyken ve bunların unutulmaması, bu toplumsal hafızanın çocuklara da aktarılması itkisi ile yazdım bu kitabı. Hatırlarsanız sokaklarda beşerler taleplerini lisana getirirken, televizyon kanalları penguen belgeselleri gösteriyordu. Bu kitabın ve akabinde gelecek olan ‘Pen Ormanda’nın ana karakteri bu yüzden bir penguen, belgeseli terk edip direnişe katılmaya karar veren bir karakter. Karşı çıkmayı gerektiren şartlar bizimle olduğu sürece Pen de bizimle olacak herbiçimde.
Çocuklar ömür alanlarını öteki canlılarla – bitkiler, ormanlar ve hayvanlar- paylaşmak konusunda sizce yetişkinlere bakılırsa daha farklı bir bilince mi sahip? Tahminen bu açıdan onların yanlışsız eğitim gereçleri ve sizin kaleme aldığınız çeşitten kitaplarla gelecekte de bu şuurlarını kalıcı hale getirmeleri mümkün oluyor, ne dersiniz?
olağan olarak, şayet ki okudukları çocukları ikna ediyor ve onları anlatının bir modülü olmaya itiyorsa, kitabın hayli dönüştürücü bir gücü oluyor. Çocuklarda sahiden de bir canlının tek başına olmadığı şuuru, cinsler içinde hiyerarşi olmadığı fikri yetişkinlere göre daha baskın ve bu tip anlatıların o şuuru kaybetmemeye yaradığını düşünmek umut veriyor.
Pen Ormanda
‘YETİŞKİNLER KENDİ YAPTIKLARINI ÇOCUKLARININ YAPMAMASINI ARZULUYOR’
Ebeveynlerin en büyük kederlerinden biri, akıllı telefonlar ve tabletlerin çocukları kitaplardan giderek uzaklaştırması ve sanal dünyanın çocukların ömürlerini uzunluklu boyunca kaplaması… Türkiye’de çocuklarda kitap okuma alışkanlığını nasıl değerlendiriyorsunuz? Artırmak için neler yapılmalı?
Tabletler, akıllı telefonlar çocukların fazlaca vaktini alıyor lakin yetişkinlerin de o denli. Yetişkinler bir daha kendi yaptıklarını çocuklarının yapmamasını arzuluyor. Yani belli bir kısıtlama getirilecekse bunu herkesi kapsayan bir ömür biçimine dönüştürmekte yarar var. Günümüzde öğrenmenin belirleyici duyu organı göz. Bunu yok saymadan, göze yönelik eserlerde de alternatif ve çeşitlilik talebinde bulunmalı bana kalırsa. Kitap okumanın da mesken ve ötesinde, yerlerini çoğaltmak, daha iştirakçi ve interaktif okuma biçimleri yaratmak, çocuk okuma kümeleri oluşturmak, okuduklarını performansa dönüştürme yollarını aramak, bu curcunada kitabın da cazipliğini muhafazasının formları olarak düşünülebilir.
Sizce edebiyatın etraf tahribatına dur demek konusundaki gücü nedir? Ve sizin bir müellif olarak bu açıdan “süper gücünüz” nedir?
Çok güzel bir soru! Lakin bu kadar sacayağı olan dev bir soruna hiç bir üretim çeşidinin “süper gücü” tek başına kâfi değil. Benim harika gücüm gücümün tek başına üstün olmadığını kendime daima hatırlatmak…
Tahminen daha erken ancak yeni projeleriniz nedir? Çocuklara erişimde sanırım artık toplumsal medya röportajları da fazlaca tesirli.
Yakın bir vakitte Hippo tarafınca basılacak bir çocuk kitabım olacak. Bu, bir bayan dedektifinin odağa oturacağı heyecanlı bir kitap olacak. Şu an fotoğrafları yapılıyor. Bir yandan da uzun vakittir üzerinde çalıştığım, 60-70li senelerda İzmir Karataş bölgesinde, Musevilerin yoğunlukta yaşadığı Asansör semtinde geçen, o günlerden bugüne vakitte seyahat yapan bir romanı bitirmek üzereyim. Umuyorum ki yakın vakitte yayınevinin yolunu tutacak.
Okumaya devam et...
İzmir doğumlu Meseri, Ege Üniversitesi Hoş Sanatlar Fakültesi Sinema Televizyon kısmını bitirdikten daha sonra biroldukca belgesel ve kısa sinemanın yanı sıra tiyatro oyunları, romanlar ve çocuk kitapları yazdı. Onu ilerleyen senelerda biroldukça akademisyen Bağlantı Yayınları’ndan çıkan ‘Türkiye’de Yahudi Olmak: Bir Tecrübe Sözlüğü’ başlıklı kitabın editörü olarak keşfetti. Meseri, ayrıyeten ‘Köpekbalıklarının Kayıp Şarkıları’, ‘Kırık Şehir’, ‘Küt Oynayan Kadınlar’, ‘Haydi Rapunzel’, ‘Bir Taş Daha!’, ‘Şekillerin Oyunu’ isimli kitapları da kaleme aldı.
Raşel Meseri
Meseri, birinci göz ağrısı olarak nitelendirdiği ‘Canlı ve Işıltılı Maceralar’ isimli altı kısımlık çocuk kitabı serisinin akabinde bir nevi “direniş masalı” olan ‘Pen Parkta’ kitabıyla Seyahat Parkı sürecinde ekolojik korkuların çocuk gözüyle nasıl kıymetlendirilmesi gerektiğine dair bir çerçeve çizdi ve bu kitabı da Ermenice, Kürtçe ve Türkçe yayınlayarak lisanların ve halkların kardeşliği iletisi verdi. Meseri’nin yaptığı birfazlaca açıdan iklim aktivisti genç Great Thunberg’in tüm dünyada başlatmış olduğu ve kuvvetlendirdiği ekolojik uyanışın Türkiye’deki çocuk edebiyatı düzlemine yansımasıydı aslında. Meseri, geçtiğimiz hafta yayımlanan ve “ağaçların gölgesinde buluşanlara” adadığı yeni kitabı ‘Pen Ormanda’da ise, “paraya ve güce doymayan açgözlü insanlar” eliyle gerçekleştirilen altın madenciliğin tabiat açısından doğurduğu tehlikeler konusunda çocukları bilgilendiriyor.
“Yetişkinlik bir yanılsama, büyümek ise bitmeyen bir müddetç” diyen Raşel Meseri ile çocuk kitabı müellifliği, çocukların tabiat hakkında bilinçlendirilmesi ve son kitabı hakkında konuştuk.
Çocuk kitabı yazmaya nasıl karar verdiniz?
Reklamcılık bölümünde epey uzun yıllar çalıştım. Tertipli ve uzun mesai gerektiren bu çalışma ömrüne son noktayı koyduğumda, kendimi daha düzgün hissedeceğim çalışmalara yük vermem gerektiğini biliyordum. Sinema çekmek, yazı yazmak, fotoğraf yapmak. Birinci çalışmam bir çocuk tiyatrosuydu, İzmir Devlet Tiyatrosu ve İstanbul Kent Tiyatrosu’nda sahnelendi. Yazmak, fikirleri bir olay örgüsü ortasında kurgulamak tatminkâr gelince çocuklara yönelik kitap yazmaya karar verdim. Birden fazla Habitus Yayınları’ndan çıkan, birinci göz ağrım “Canlı ve Işıltılı Maceralar” çocuk kitapları serisi bu biçimdece çıkmış oldu. Akabinde bir dönüm noktası olan Seyahat direnişini çocuklara nasıl anlatabiliriz sanki niyeti aklıma düştü ve nihayetinde Kürtçe, Ermenice, Türkçe olmak üzere üç lisanda basılan ‘Pen Parkta’ kitabı ortaya çıktı. Bunu da, ‘Haydi Rapunzel Bir Taş Daha’ (Obiçim Yayınlar), ‘Şekillerin Oyunu’ (Türkçe ve Ermenice Hippo Kitap tarafınca basıldı) ve son olarak da ‘Pen Ormanda’ (Obiçim Yayınlar) izledi.
‘KLASİK MASALLARIN YİNE YORUMLANMASINI ÇOK KIYMETLİ BULUYORUM’
Çocukken “iştahla” okuduğunuz yahut o yaşta bile “garipsediğiniz” kitapları anımsıyor musunuz? Örneğin yıllar daha sonra aslında Heidi’nin niye çıplak ayaklı olduğu yahut Kırmızı Başlıklı Kız’ın ortasındaki kusurlu benzetmeler konusunda farkındalığımız oluştu. Çocukluğunuzun kitapları sizin daha sonraki devir yazarlığınızda nasıl izler bıraktılar?
Çocukken şu kitabı okuduktan daha sonra ömrüm değişti diyen insanlara daima gıptayla baktım. Benim için pek o denli olmadı çünkü. Grimm Kardeşler, Pollyanna, Pamuk Prenses, Pinokyo, Rapunzel üzere klasik sayılan masalları okuduğumu anımsıyorum ve biraz da dudak büktüğümü hepsine. Çizgi roman ve fotoromanlar bana daha heyecanlı geliyordu. Gerçek okuma serüvenim aslında on üç yaşından daha sonra başladığından direkt yetişkin edebiyatına, o yaşlarda tahminen de pek bir şey anlamadığım ideoloji ve mitolojiye sardım. Yani çocukluğumda okuduğum kitapların o devirde de tatmin edici gelmemesi, eleştirel ve sarkastik istikametimi biledi tahminen de. Bu yüzden, klasik sayılan masalların, anlatıların, bir daha yazılmasını, eğilip bükülerek sıklıkla da toplumsal cinsiyet rolleri dağılımının falsolu taraflarını tiye alarak bir daha yorumlanmasını fazlaca kıymetli buluyorum. Hükümran anlayışlar, tersyüz edilmediği takdirde her jenerasyonda bir daha üretiliyor ve muktedirin lafına, küçük ve güçsüz olanın biat etmesi anlayışı dehşetli sonuçlar doğuruyor zira. Ki ben de tasarladığım “Ters/Yüz Masallar” serisinin yayınlanan birinci kitabı olan ‘Haydi Rapunzel Bir Taş Daha’ kitabında bunu yapmaya çalıştım.
Evvel ‘Pen Parkta’, artık de ‘Pen Ormanda’; aslında biz yetişkinlere “dert olmuş” birfazlaca ekolojik, sosyolojik ve demokratik talebi ortasında barındıran, kuşaklar-ötesi iki çocuk kitabı. Sizi bu biçimde bir yazın biçimi benimsemeye iten motivasyonlar ne oldu?
Edebiyat çeşitleri içinde sav edildiği üzere yaşa bağlı geniş bir makas olduğunu düşünmüyorum. Biz “yetişkinlerin” sıkıntı edindiği hususlar her her neyse bunların çocukların dünyasında karşılıkları olduğunu ve olması için efor sarf edilmesi gerektiğini düşünüyorum.
Kendinden menkul bir çocukluk hali yok dünyada, onların da fikri yapılanması yetişkinler, ebeveynler, öğretmenler, dahil oldukları kurumlar vs. tarafınca belirleniyor, birden fazla vakit da hiyerarşik bir biçimde. Bu yüzden, alternatif anlatılarla daha özgürlükçü bir dünya tasavvuruna onları erken yaşta niye ortak etmeyelim? Bu mümkün çünkü. Toplumsal bahisleri eleştirel bir perspektiften çocuklara anlatırken üslup ve kurguyu, çocukların her şeyi mümkün goren hayal dünyasına yaslanarak düşünmek gerekiyor. Kaldı ki yetişkinlik ve çocukluk içinde büyük bir asimetri olduğunu düşünmüyorum. Günümüzde çocuklar dijital dünyanın imkânları yardımıyla hem tematik birebir vakitte lisan sonları açısından yetişkinlerin dünyasına daha çabuk yaklaşmış oluyor. Tanıklıkları fazlaca daha aktif ve daha iştirakçiler. Yaşadığı kentte oyun oynamak için park kalmadığını, hayvan çeşitlerinin yok olduğunu, her insanın eşit koşullara sahip olmadığı bir dünyada yaşadığını anlaması hiç çok kolay bir çocuğun. Bu cins fikir ve itkilerle yazdım bir penguen olan Pen’in ana karakter olduğu Pen serisini.
Pen Parkta, Raşel Meseri, Redaksiyon: Lal Laleş, 96 syf., Habitus Kitap, 2015.
Okurlarınızdan nasıl geri dönüşler alıyorsunuz? Hayata bakışlarında neler değişiyor?
Okuyucudan geri dönüş alabilmek kitabın yazılma süreci kadar heyecan verici herbiçimde. Yazarken biroldukça şeyi planladığınızı, maksada uygun kurguladığınızı var iseyabilirsiniz. Lakin bu gerçek değildir. Asla! Kitabın serüveni yazılırken başlasa da her okuyucu onu istediği yere götürme talihine sahip, ötürüsıyla seyahat hiç bitmiyor. Bir kitap tekraren her okuyanın isteği doğrultusunda şekilleniyor, ki bunu da kitaba bir iltifat olarak kabul etmeli. Farklı yaş kümelerine yönelik kitaplar yazıyorum ve çocuklarla buluşma, konuşma bahtına sahip oluyorum. Gözlemlediğim ortak nokta tahminen de her yaştan çocuğun hem kitapta onlara yeni gelen ayrıntıları emme kapasitesi birebir vakitte kimi şeylere itiraz etme cüretleri. ‘Pen Parkta’yı okuduktan daha sonra “havayı pak tutan ağaçları korumak için” Seyahat Parkı’na giden bir çocuk okurun iletisi hayli iç ısıtıcı gelmişti.
‘YETİŞKİNLİK BİR YANILSAMA, BÜYÜMEK İSE BİTMEYEN BİR SÜREÇ’
Çocuk kitabı muharriri olmak aslında fazlaca büyük bir sorumluluğu ve pedagojik eğitimi de birlikteinde getiriyor ve ne yazık ki bu alanda piyasada yer alan birfazlaca kitapta çocuğun gelişmenini etkileyecek tabirlere, görsellere yer veriliyor. Bu hususta siz nasıl bir eğitim ve farkındalık sürecinden geçtiniz?
Bu sorumluluğun altından kalkmanın formlarından biri, benim için, çocuk ve yetişkin kitapları içinde kabul edilen hudutları esnetmek tahminen. Her kitabın çıkış noktasında bir “dert” oluyor, bu kimi vakit çocuk kitabı lisanına, kimi vakit de yetişkin romanı lisanına eviriliyor. Yazarken, çocukların manaya kapasitesine, merakının dirayetine, hayal gücüne ve oyunculuğuna sadık olmak ve güvenmek, yaşça küçük olanı “küçümsememek”, pedagojik bir hal olarak görülebilir. Çocuk ve yetişkinliğin varoluş sonlarının muğlaklığını, en epey birinci romanım ‘Köpekbalıklarının Kayıp Şarkıları’nda işlemeye çabalamıştım. Ki o kitap, “yetişkinlik bir yanılsama; büyümek ise bitmeyen bir müddetç” cümlesi ile başlıyordu.
Seyahat direnişinden yola çıkan ‘Pen Parkta’, Cerattepe ve Kaz Dağları etraf direnişlerinden ilham alan ‘Pen Ormanda’ kitapları da, yaşanmış olaylardan yola çıkıyor, bir çeşit belgesel kıssa üzere. Tecrübe ve hafıza transferi yapmanın değerli olduğunu ve çocukların da faal olarak bu öyküleri okurken onlara katıldığını ve onları genişlettiğini düşünüyorum. Bu tip kitaplar ebeveyn ile çocuğu da birbirine yaklaştırıyor, eksik kesimleri bir arada tamamlıyorlar. Bu da ortalarındaki sohbeti genişleten, zenginleştiren bir fonksiyon de gorebiliyor ve dünyaya ve geleceğe dair hususları konuşmayı kolaylaştırabiliyor.
Pen Parkta
İki kitaptaki görseller de çok çarpıcı ve kitabı daha da sürükleyici kılmaya yönelik. Bu görselleri kim çizdi ve fotoğraflarda nasıl kriterleri gözettiniz?
Her iki kitabın çizim etabı da heyecan vericiydi. ‘Pen Parkta’yı yazdıktan daha sonra kızımın yaşadığı Hollanda’ya gitmiştim. Haliyle Seyahat direnişi orada da konuşuluyordu ve Hollandalı arkadaşların merakları doruktaydı. Yazdığım öyküden bahsedince hem fotoğrafların çizilmesi birebir vakitte basılmasına yönelik teklif geldi etraftan. Sanne Karssenberg isimli illüstratör çizimlerin yapılmasına talip oldu ve sulu boya ile mükemmeller yarattı. Direniş esnasında ikonik hale gelmiş fotoğrafları bu teknikle bir daha yorumladı. Kitap, Türkiye’de basılmadan evvel orada (Aylin Kuryel’in çevirisiyle) İngilizce ve Türkçe olarak basılmış oldu. Akabinde Türkiye’de epeyce bedel verdiğim ve olağanüstü kitaplar bastığını düşündüğüm Habitus Yayınları tarafınca basıldı. ‘Pen Ormanda’yı ise Cerattepe’de altın madeni çıkarmak isteyenlere yönelik yöre halkının gösterdiği can siperane direnişi izlerken yazdım. ‘Rapunzel Bir Taş Daha’ masalında çalışma ortaklı kurduğumuz Obiçim Yayınlar tarafınca epey yakın bir vakitte basıldı bu kitap ve kendisi de bir müellif olan ve kusursuz çizgilere sahip Gonca Mine Çelik tarafınca fotoğraflandı. Hangi sahnelerin ve nasıl çizileceğine dair eşgüdümlü çalıştık. Direnişi çocukların gözünde canlandırmaya çalışan bu iki kitapta da bunu ustalıkla yapabilen iki çizerle çalıştığım için epeyce şanslı görüyorum kendimi.
Pen Ormanda, Raşel Meseri, 77 syf., Obiçim Yayınlar, 2022.
‘DÖNÜŞÜMLERİ, ÇOCUKLARIN EKOLOJİK ŞUURU ATEŞLEYEBİLİR’
Dünyamız giderek iklim krizinin tırmandığı, buna karşın kapitalist iştahın bir türlü dizginlenememesi kararı elimizdeki bedelleri de yok ettiğimiz bir noktaya evriliyor. Hatta siz bunu son kitabınızda “paraya ve güce doymayan o açgözlü insanlar” diye nitelendiriyorsunuz. Bir gün uyandığımızda zeytin ağaçlarını savunurken, sonraki gün altın madenlerinin ekolojiye yaratacağı ziyanı anlatırken buluyoruz kendimizi. Çocuklarda ekoloji şuurunu geliştirmek sizce niye değerli?
Gelir, kaynak ve imkân eşitliğinin olduğu bir dünya hasretinin çocuklarda uzunluk vermesi hayli etkileyici ve bunun örneklerini gitgide daha epeyce görüyoruz. İklim aktivisti genç Great Thunberg’in gençler içinde bir hareket başlatmasından tutun, toplumsal medyada “ünlü” olmayan çocukların yaptığı yorumlara ve düzenledikleri hareketlere dek, kendilerine kalan dünyanın haline karşı öfkeli olan çocuklarla dolu dünya. Devletler genelde kıllarını kıpırdatmasa da çocuklar onlara hadlerini bildiriyorlar ve tahminen de utanç hissinin hatırlanmasına vesile oluyorlar. özetlemek gerekirsesı, çocukların ekolojik şuuru ve harekete geçme gücü ateşleyebilir dönüşümleri.
“Direniş masalı” olarak nitelendirdiğiniz ‘Pen Parkta’yı ne vakit yazdınız ve bu kitaba nasıl karar verdiniz? Kitapta Trafo kediden, Çapuletta’ya dek o kadar hoş ayrıntılar var ki bugün yıllar daha sonra okunduğunda bile bellekleri tazeleyen, eskimeyen bir boyuta sahip. Ayrıyeten üç lisanda yazılması da hem kardeşlik bildirisi açısından tıpkı vakitte daha geniş bir kitleye erişmesi açısından tesirli olmuştur. Bu sanırım Türkiye’de çocuk kitaplarında bir “ilk”, ne dersiniz?
‘Pen Parkta’nın, tam da Seyahat direnişinin ortaya çıkardığı kardeşlik potansiyeline uygun olarak Türkçe, Kürtçe ve Ermenice basılması benim için de epeyce özel kılıyor bu kitabı. 2014 yılında, direnişin izi tazeyken, farklı kümelerin özgürlük arayışında bir ortaya gelmesinin yarattığı umut tazeyken ve bunların unutulmaması, bu toplumsal hafızanın çocuklara da aktarılması itkisi ile yazdım bu kitabı. Hatırlarsanız sokaklarda beşerler taleplerini lisana getirirken, televizyon kanalları penguen belgeselleri gösteriyordu. Bu kitabın ve akabinde gelecek olan ‘Pen Ormanda’nın ana karakteri bu yüzden bir penguen, belgeseli terk edip direnişe katılmaya karar veren bir karakter. Karşı çıkmayı gerektiren şartlar bizimle olduğu sürece Pen de bizimle olacak herbiçimde.
Çocuklar ömür alanlarını öteki canlılarla – bitkiler, ormanlar ve hayvanlar- paylaşmak konusunda sizce yetişkinlere bakılırsa daha farklı bir bilince mi sahip? Tahminen bu açıdan onların yanlışsız eğitim gereçleri ve sizin kaleme aldığınız çeşitten kitaplarla gelecekte de bu şuurlarını kalıcı hale getirmeleri mümkün oluyor, ne dersiniz?
olağan olarak, şayet ki okudukları çocukları ikna ediyor ve onları anlatının bir modülü olmaya itiyorsa, kitabın hayli dönüştürücü bir gücü oluyor. Çocuklarda sahiden de bir canlının tek başına olmadığı şuuru, cinsler içinde hiyerarşi olmadığı fikri yetişkinlere göre daha baskın ve bu tip anlatıların o şuuru kaybetmemeye yaradığını düşünmek umut veriyor.
Pen Ormanda
‘YETİŞKİNLER KENDİ YAPTIKLARINI ÇOCUKLARININ YAPMAMASINI ARZULUYOR’
Ebeveynlerin en büyük kederlerinden biri, akıllı telefonlar ve tabletlerin çocukları kitaplardan giderek uzaklaştırması ve sanal dünyanın çocukların ömürlerini uzunluklu boyunca kaplaması… Türkiye’de çocuklarda kitap okuma alışkanlığını nasıl değerlendiriyorsunuz? Artırmak için neler yapılmalı?
Tabletler, akıllı telefonlar çocukların fazlaca vaktini alıyor lakin yetişkinlerin de o denli. Yetişkinler bir daha kendi yaptıklarını çocuklarının yapmamasını arzuluyor. Yani belli bir kısıtlama getirilecekse bunu herkesi kapsayan bir ömür biçimine dönüştürmekte yarar var. Günümüzde öğrenmenin belirleyici duyu organı göz. Bunu yok saymadan, göze yönelik eserlerde de alternatif ve çeşitlilik talebinde bulunmalı bana kalırsa. Kitap okumanın da mesken ve ötesinde, yerlerini çoğaltmak, daha iştirakçi ve interaktif okuma biçimleri yaratmak, çocuk okuma kümeleri oluşturmak, okuduklarını performansa dönüştürme yollarını aramak, bu curcunada kitabın da cazipliğini muhafazasının formları olarak düşünülebilir.
Sizce edebiyatın etraf tahribatına dur demek konusundaki gücü nedir? Ve sizin bir müellif olarak bu açıdan “süper gücünüz” nedir?
Çok güzel bir soru! Lakin bu kadar sacayağı olan dev bir soruna hiç bir üretim çeşidinin “süper gücü” tek başına kâfi değil. Benim harika gücüm gücümün tek başına üstün olmadığını kendime daima hatırlatmak…
Tahminen daha erken ancak yeni projeleriniz nedir? Çocuklara erişimde sanırım artık toplumsal medya röportajları da fazlaca tesirli.
Yakın bir vakitte Hippo tarafınca basılacak bir çocuk kitabım olacak. Bu, bir bayan dedektifinin odağa oturacağı heyecanlı bir kitap olacak. Şu an fotoğrafları yapılıyor. Bir yandan da uzun vakittir üzerinde çalıştığım, 60-70li senelerda İzmir Karataş bölgesinde, Musevilerin yoğunlukta yaşadığı Asansör semtinde geçen, o günlerden bugüne vakitte seyahat yapan bir romanı bitirmek üzereyim. Umuyorum ki yakın vakitte yayınevinin yolunu tutacak.
Okumaya devam et...