Jorge Luis Borges’in yedi konferansının bir ortaya geldiği ‘Yedi Gece’ isimli kitabı, Süleyman Hakikat çevirisiyle Can Yayınları tarafınca yayımlandı. Müellifin yüklü olarak Doğu külçeşidini ele aldığı metinler okura farklı izlekler sunmakta.
Borges’in ‘İlahi Komedya’, ‘Kâbus’, ‘Binbir Gece Masalları’, ‘Budizm’, ‘Şiir’, ‘Kabala’ ve ‘Körlük’ başlıklarını taşıyan yedi konferansının derlendiği kitap, başlığından itibaren okuru büyülü bir izleğe davet etmekte. Çünkü, yedi sayısı bilindiği üzere mistik bir mana taşımakta, tıpkı ‘gece’ sözcüğü üzere. Bu bağlamda, her ne kadar onda ‘bu biçimdesine ağır estetik heyecanlar uyandıran diğer bir kitap’ olmadığını söylese de müellifin birinci konferans metni olarak İlahi Komedya’yı tercih etmesi tesadüf olmasa gerek zira bu metnin temel iki ayağı var: Birincisi Dante’nin şefkat ve acımasızlık hislerine bir ortada yer veren üslubu. İkincisi ise onun beşere duyduğu şefkatin yanında acımasız bir dünyada yaşıyor oluşumuzu hatırlatmasıyla bir arada üçüncü bir konuşmacının varlığına işaret etmesi ki bu ‘öteki’ de İlah olarak karşımıza çıkmakta. Kitabın konusu ve üçüncü konuşmacıya işaret etmesinin yanında Antik figürlere yer vermesi ve şiirsel üslubu da bu büyülü çerçeveyi tamamlamakta. Lakin Borges’in belirttiği üzere Dante de tıpkı okur üzere İlahi Komedya tarafınca oyuna getiriliyor ve ilahi kanunlara karşı geliyor zira metinde görüldüğü üzere sonuncu kararların ona ilişkin olmadığını belirtmesine karşın Tanrı’yı deşifre ediyor. Tıpkı Odysseus üzere ‘saklı olanı, imkânsız olanı tanıma isteğiyle atıldığı o asil ve cüretkâr girişim’ içerisinde buluyor kendini:
“İşte bu yüzden Odysseus karakteri fazlaca kuvvetli, zira Odysseus Dante’nin bir aynası, zira Dante tahminen de o cezayı hak edeceğini hissetti. Şu bir gerçek ki şiiri o yazmıştı, lakin o denli ya da bu biçimde gecenin, Tanrı’nın, Takdir-i İlahi’nin gizemli maddelerini ihlal etmekteydi.” (s.33)
‘Kâbus’ başlıklı ikinci metin ise ‘Rüyalar cinstir, kâbus ise tıp.’ diye savlı bir cümleyle başlamakta. Burada hayallerin bir kurgu olduğundan hareket eden muharrir, insanın düş yardımıyla yakın geçmişini ve yakın geleceğini gördüğünü belirterek onun sunduğu ‘küçük çaplı şahsi sonsuzluk’ fikrini irdeliyor. Gerçekten, bu sonsuzluğun makro ölçeği de bir daha İlah olarak karşımıza çıkmakta. Bu güce sahip olmayan insan ise ‘sönük hatırasını’ inceleyebildiği rüyayı eşzamanlı olarak uydurmakta uzman. Tıp olan kâbus ise evvela etimolojik olarak incelenmiş: Özetle bu sözcüğün ‘gece’ ve ‘şeytan’ sözcükleriyle alakasını gözler önüne seriyor Borges. Ve cinsin iki temel ögesini irdeliyor: fizikî acılar ve dehşet duygusu. Bunlara bir parantez açarak kâbusun tadını da ekliyor. bu biçimdelikle, art planda duşun en eski estetik faaliyet olup olmadığı sorusunu da sormakta.
Yedi Gece, Jorge Luis Borges, Tercüman: Süleyman Gerçek, 152 syf., Can Yayınları, 2022.
‘Binbir Gece Masalları’ konferansında ise sonsuzluk fikri ve Doğu imajı üstüne dikkatlerini sunmuş Borges. Bu kadim metinden hareketle ‘her şeydilk evvel insanların ya hayli keyifli ya da epey mutsuz, ya hayli güçlü ya da fazlaca fakir oldukları bir aşırılıklar dünyasına, yaptıklarının hesabını kimseye vermek zorunda olmayan, bir manada rabler kadar sorumsuz hükümdarlar dünyasına’ tekabül eden Doğu imajı içerisinde ‘farklı bir niçinsellik’ olarak tanımladığı ‘sihir meselesi’ne değinmekte.
daha sonraki metin ise Budizm hakkında. Vücudun ve ruhun gerçekliğini reddeden bu dinin uzun ömrünü her vakit hoşgörülü bulunmasına ve derin bir inanç talep etmesine bağlıyor. Öte yandan Budizm’in tarihselliği reddeden yapısı onun edebiyata bakışıyla örtüşmekte zira Borges, edebi yapıtları tarihî bağlamda ele almaya karşı olduğunu her fırsatta belirten bir yazın insanı. Bir Budist için temel olanın Buda’nın ömründen çok Öğreti olduğunu belirttikten daha sonra ‘Şiir’ başlıklı müteakip kısımda üniversitede İngiliz edebiyatı hocalığı yaparken edebiyat tarihinden mümkün mertebe kaçtığını belirterek şu biçimde yazmakta:
“Öğrencilerimden benden kaynakça istediklerinde onlara şu biçimde diyordum: ‘Kaynakçanın hiç bir değeri yoktur; sonuç prestijiyle, Shakespeare’in Shakespeare kaynakçasından hiç bir vakit haberi olmadı.’ Johnson kendisi hakkında yazılacak kitapları önnazaranmedi. ‘niçin direkt metinleri incelemiyorsunuz? Şayet metinler hoşunuza giderlerse ne âlâ; şayet hoşunuza gitmezlerse onları çabucak bırakın, çünkü zoraki okuma kadar saçma bir hareket olamaz, onun yerine zoraki memnunluktan bahsetmeyi yeğlerim. (…)” (s.98-99)
bu biçimdelikle şiiri, onun okurla buluşması veyahut kitabın keşfi olarak niteleyen Borges, metinlerin hayli anlamlılığının altını çizmekte. Gerçekten, bu nazardan bakınca her metnin onu farklı vakit içinderda okuyan bir okura dahi farklı manalar sunacağını Herakleitos’un meşhur ırmak metaforuyla belirtmekte. aslına bakarsanız, ‘Kabala’ başlıklı daha sonraki metin de bu mevzuyu odağa alıyor. Klasik kitap/kutsal kitap ayrımından yola çıkan muharrir, Kutsal Kitap’ın ‘sanki şifreli, kriptografik bir metinmiş gibi’ okunmasından hareket ederek Kabalacılar’ın tesadüfü reddeden ‘mutlak metin’ anlayışını irdeliyor. Lakin, İlah tahayyülü konusunda gerek gnostiklerin gerek kabalacıların ‘aynı biçimde çözdükleri temel bir sorun’ kelam konusu: Berbatlığın varlığı.
‘Gnostikler ve kabalacılar bu sorunu kainatın, tanrısallık seviyesi neredeyse sıfır olan kifayetsiz bir ilahın yapıtı olduğunu söyleyerek çözüyorlar. Yani demek istiyorlar ki cihan İlah olmayan bir Tanrı’nın yapıtıdır. Tanrı’nın fazlaca uzaktan akrabası olan bir Tanrı’nın.” (s.126)
Başka bir tabirle Kabala inancında Tanrı’nın türümleri olduğundan yani rablerin birbirinden türediğinden hareketle ‘Tanrı imal kademesinde,’ diyen Bernard Shaw’ın fikrine katılarak insanın ulu istekli, akıllı ve açık zihinli olduğu takdirde Tanrı’nın oluşumuna katkı sağlayacağını belirtmekte.
Yedinci ve son kısım ise ‘Körlük’ başlığını taşımakta. Bilindiği üzere Borges, görme yetisini neredeyse büsbütün yitirmiş bir muharrir. Öte yandan kendi tabiriyle ‘körlüğün nimetlerini’ mevzu edinen ‘Gölgeye Övgü’ kitabının da müellifi. Bu bağlamda kendi ‘mütevazı körlüğünden’ hareketle Homeros, Milton, Poe, Groussac, Joyce üzere yazın insanlarından bahsettikten daha sonra kelamını Goethe’nin ‘Yakındaki her şey uzaklaşıyor’ cümlesiyle bitiriyor. Ölüm-yaşlılık-körlük prizmasından geçirdiği bu cümleden hareketle söylemiş oldukleriyle de konferansını noktalamakta:
“O mukadderatın ya da tesadüfün karşımıza çıkardığı hepsi birbirinden tuhaf araçlardan yalnızca biri olarak görülmeli.” (s.148)
Okumaya devam et...
Borges’in ‘İlahi Komedya’, ‘Kâbus’, ‘Binbir Gece Masalları’, ‘Budizm’, ‘Şiir’, ‘Kabala’ ve ‘Körlük’ başlıklarını taşıyan yedi konferansının derlendiği kitap, başlığından itibaren okuru büyülü bir izleğe davet etmekte. Çünkü, yedi sayısı bilindiği üzere mistik bir mana taşımakta, tıpkı ‘gece’ sözcüğü üzere. Bu bağlamda, her ne kadar onda ‘bu biçimdesine ağır estetik heyecanlar uyandıran diğer bir kitap’ olmadığını söylese de müellifin birinci konferans metni olarak İlahi Komedya’yı tercih etmesi tesadüf olmasa gerek zira bu metnin temel iki ayağı var: Birincisi Dante’nin şefkat ve acımasızlık hislerine bir ortada yer veren üslubu. İkincisi ise onun beşere duyduğu şefkatin yanında acımasız bir dünyada yaşıyor oluşumuzu hatırlatmasıyla bir arada üçüncü bir konuşmacının varlığına işaret etmesi ki bu ‘öteki’ de İlah olarak karşımıza çıkmakta. Kitabın konusu ve üçüncü konuşmacıya işaret etmesinin yanında Antik figürlere yer vermesi ve şiirsel üslubu da bu büyülü çerçeveyi tamamlamakta. Lakin Borges’in belirttiği üzere Dante de tıpkı okur üzere İlahi Komedya tarafınca oyuna getiriliyor ve ilahi kanunlara karşı geliyor zira metinde görüldüğü üzere sonuncu kararların ona ilişkin olmadığını belirtmesine karşın Tanrı’yı deşifre ediyor. Tıpkı Odysseus üzere ‘saklı olanı, imkânsız olanı tanıma isteğiyle atıldığı o asil ve cüretkâr girişim’ içerisinde buluyor kendini:
“İşte bu yüzden Odysseus karakteri fazlaca kuvvetli, zira Odysseus Dante’nin bir aynası, zira Dante tahminen de o cezayı hak edeceğini hissetti. Şu bir gerçek ki şiiri o yazmıştı, lakin o denli ya da bu biçimde gecenin, Tanrı’nın, Takdir-i İlahi’nin gizemli maddelerini ihlal etmekteydi.” (s.33)
‘Kâbus’ başlıklı ikinci metin ise ‘Rüyalar cinstir, kâbus ise tıp.’ diye savlı bir cümleyle başlamakta. Burada hayallerin bir kurgu olduğundan hareket eden muharrir, insanın düş yardımıyla yakın geçmişini ve yakın geleceğini gördüğünü belirterek onun sunduğu ‘küçük çaplı şahsi sonsuzluk’ fikrini irdeliyor. Gerçekten, bu sonsuzluğun makro ölçeği de bir daha İlah olarak karşımıza çıkmakta. Bu güce sahip olmayan insan ise ‘sönük hatırasını’ inceleyebildiği rüyayı eşzamanlı olarak uydurmakta uzman. Tıp olan kâbus ise evvela etimolojik olarak incelenmiş: Özetle bu sözcüğün ‘gece’ ve ‘şeytan’ sözcükleriyle alakasını gözler önüne seriyor Borges. Ve cinsin iki temel ögesini irdeliyor: fizikî acılar ve dehşet duygusu. Bunlara bir parantez açarak kâbusun tadını da ekliyor. bu biçimdelikle, art planda duşun en eski estetik faaliyet olup olmadığı sorusunu da sormakta.
Yedi Gece, Jorge Luis Borges, Tercüman: Süleyman Gerçek, 152 syf., Can Yayınları, 2022.
‘Binbir Gece Masalları’ konferansında ise sonsuzluk fikri ve Doğu imajı üstüne dikkatlerini sunmuş Borges. Bu kadim metinden hareketle ‘her şeydilk evvel insanların ya hayli keyifli ya da epey mutsuz, ya hayli güçlü ya da fazlaca fakir oldukları bir aşırılıklar dünyasına, yaptıklarının hesabını kimseye vermek zorunda olmayan, bir manada rabler kadar sorumsuz hükümdarlar dünyasına’ tekabül eden Doğu imajı içerisinde ‘farklı bir niçinsellik’ olarak tanımladığı ‘sihir meselesi’ne değinmekte.
daha sonraki metin ise Budizm hakkında. Vücudun ve ruhun gerçekliğini reddeden bu dinin uzun ömrünü her vakit hoşgörülü bulunmasına ve derin bir inanç talep etmesine bağlıyor. Öte yandan Budizm’in tarihselliği reddeden yapısı onun edebiyata bakışıyla örtüşmekte zira Borges, edebi yapıtları tarihî bağlamda ele almaya karşı olduğunu her fırsatta belirten bir yazın insanı. Bir Budist için temel olanın Buda’nın ömründen çok Öğreti olduğunu belirttikten daha sonra ‘Şiir’ başlıklı müteakip kısımda üniversitede İngiliz edebiyatı hocalığı yaparken edebiyat tarihinden mümkün mertebe kaçtığını belirterek şu biçimde yazmakta:
“Öğrencilerimden benden kaynakça istediklerinde onlara şu biçimde diyordum: ‘Kaynakçanın hiç bir değeri yoktur; sonuç prestijiyle, Shakespeare’in Shakespeare kaynakçasından hiç bir vakit haberi olmadı.’ Johnson kendisi hakkında yazılacak kitapları önnazaranmedi. ‘niçin direkt metinleri incelemiyorsunuz? Şayet metinler hoşunuza giderlerse ne âlâ; şayet hoşunuza gitmezlerse onları çabucak bırakın, çünkü zoraki okuma kadar saçma bir hareket olamaz, onun yerine zoraki memnunluktan bahsetmeyi yeğlerim. (…)” (s.98-99)
bu biçimdelikle şiiri, onun okurla buluşması veyahut kitabın keşfi olarak niteleyen Borges, metinlerin hayli anlamlılığının altını çizmekte. Gerçekten, bu nazardan bakınca her metnin onu farklı vakit içinderda okuyan bir okura dahi farklı manalar sunacağını Herakleitos’un meşhur ırmak metaforuyla belirtmekte. aslına bakarsanız, ‘Kabala’ başlıklı daha sonraki metin de bu mevzuyu odağa alıyor. Klasik kitap/kutsal kitap ayrımından yola çıkan muharrir, Kutsal Kitap’ın ‘sanki şifreli, kriptografik bir metinmiş gibi’ okunmasından hareket ederek Kabalacılar’ın tesadüfü reddeden ‘mutlak metin’ anlayışını irdeliyor. Lakin, İlah tahayyülü konusunda gerek gnostiklerin gerek kabalacıların ‘aynı biçimde çözdükleri temel bir sorun’ kelam konusu: Berbatlığın varlığı.
‘Gnostikler ve kabalacılar bu sorunu kainatın, tanrısallık seviyesi neredeyse sıfır olan kifayetsiz bir ilahın yapıtı olduğunu söyleyerek çözüyorlar. Yani demek istiyorlar ki cihan İlah olmayan bir Tanrı’nın yapıtıdır. Tanrı’nın fazlaca uzaktan akrabası olan bir Tanrı’nın.” (s.126)
Başka bir tabirle Kabala inancında Tanrı’nın türümleri olduğundan yani rablerin birbirinden türediğinden hareketle ‘Tanrı imal kademesinde,’ diyen Bernard Shaw’ın fikrine katılarak insanın ulu istekli, akıllı ve açık zihinli olduğu takdirde Tanrı’nın oluşumuna katkı sağlayacağını belirtmekte.
Yedinci ve son kısım ise ‘Körlük’ başlığını taşımakta. Bilindiği üzere Borges, görme yetisini neredeyse büsbütün yitirmiş bir muharrir. Öte yandan kendi tabiriyle ‘körlüğün nimetlerini’ mevzu edinen ‘Gölgeye Övgü’ kitabının da müellifi. Bu bağlamda kendi ‘mütevazı körlüğünden’ hareketle Homeros, Milton, Poe, Groussac, Joyce üzere yazın insanlarından bahsettikten daha sonra kelamını Goethe’nin ‘Yakındaki her şey uzaklaşıyor’ cümlesiyle bitiriyor. Ölüm-yaşlılık-körlük prizmasından geçirdiği bu cümleden hareketle söylemiş oldukleriyle de konferansını noktalamakta:
“O mukadderatın ya da tesadüfün karşımıza çıkardığı hepsi birbirinden tuhaf araçlardan yalnızca biri olarak görülmeli.” (s.148)
Okumaya devam et...