Bahri Vardarlılar’ın hikaye kitabı ‘Öteki Denizin Haritası’, İthaki Yayınları tarafınca yayımlandı. Birbiriyle ilintili on hikayeden oluşan kitap, geç Osmanlı periyodundan günümüze uzanan bir vakit diliminde insan algısını irdeleyen kendinden menkul bir mercek üzere.
Bir bütünü eş kesimlere böldüğümüzde o kesimlerin birleşimi bir daha bütünü verir mi? Felsefi bir önermeyle vermediğini düşünürsek bütüne ilişkin oldukları üzere kardeş olan kesimlerin bir ortaya geldiklerinde oluşturdukları ilişik ancak kaotik yapı lakin tahayyül edilebilir. İşte ‘Öteki Denizin Haritası’ da bu biçimde “muhayyel” bir kitap olarak karşımıza çıkmakta. Çünkü birebir yahut misal karakterler veya birebir yahut benzeri motifler üzerinden bağlı olan on hikaye okura bir bütün sunmayıp okuru tahayyüle sevk etmekte. Diğer bir deyişle açık dokulu bir metin var karşımızda zira kurmaca sanatı ön planda. Birinci başlarda İttihat ve Terakki Devri ile Cumhuriyet Devri içinde geçecekmiş üzere gözüken fantastik ögelerin masal, efsane üzere kelamlı çeşitlerle harmanlandığı, tarihin fon olarak kullanıldığı postmodern bir anlatıyı çağrıştırmakta kitap. Lakin ileriki sayfalarda bir bütüne varılacağı sanılan bu yapıyı kırarak metni yorumlamaya açmış müellif. Bu bağlamda her insanın kuş sandığı dinozor, akrabalık münasebetleri, mektup, fotoğraf üzere ögeler aracılığıyla ilişik kılınan hikayeler okuru bir çağrışım yelpazesi içerisinde olduğunu düşünmeye sevk ediyor. Tıpkı sonsuz çağrışımlar uyandıran Pera’daki Muhayyel Seyyahlar Kulübü üzere. İçeriye ustalıkla yerleştirilmiş aynalar yardımıyla insanın boyut algısını; barındırdığı kitaplar, haritalar ve fotoğraflar yardımıyla de vakit algısını kıran bir cins yarı-fantastik bir yer olarak düşünülebilir burası.
“Tasarım o denli yapılmıştı ki birinci kez gelen bir ziyaretçi olarak ana salonun büyüklüğü hakkında yeterli makus bir izlenime sahip olsanız bile neredeyse hepsi kitap raflarıyla dolu yılankavi koridorlar, tahminen az evvel bahsetmiş olduğum loşluk niçiniyle sizi tereddütte bırakırdı. Bu koridorlarla ilgili birinci öğrendiğim şeylerden biri bazısının –ama hepsinin değil– yüzyıllık bir barok tavsiyeyi izleyerek aynalı küçük odalarda sona ermesiydi. Ve bir daha kısa müddet daha sonra öğrendiğim üzere, en tuhafı da bu yan koridorların duvarlarındaki fotoğrafların ve raflarındaki kitapların ana salonda bulunanlardakinden çok daha değişik olmasıydı.” (s.32)
Öteki Denizin Haritası ,Bahri Vardarlılar, 168 syf., İthaki Yayınları, 2022.
Öte yandan gerçeküstü ögeler pek olmasa da masalsı bir havaya sahip olan hikayeler hayal-hakikat çatışmasına da temas etmekte. Hakikaten bu çatışma metinlerde hayli katmanlı bir yapıya bürünmekte. Öncelikle tarihi fon ne kadar ekonomik kullanılsa da Türkiye coğrafyasının yaklaşık yüz elli yıllık mazisinin ana çizgileriyle aktarıldığını görüyoruz. bu biçimdelikle Doğu medeniyetinden Batı medeniyetine geçiş süreci, bu süreçteki iktidar modelleri ve izlenen siyasalar da inceden irdelenmiş. Gerçekten sonlara yanlışsız şahsi gelişim müellifi olduğu varsayım edilen bir kişinin İslam Halifesi olması manidar. özetlemek gerekirse ulus-devlete geçiş süreci ve milliyetçilik ile başlayan çağdaşlaşma ataklarından yaklaşık yüz elli sene daha sonra hilafete dönüldüğünü görmekteyiz. Fakat bu hilafet büsbütün göstermelik, gerçekten bunun anlatıldığı hikayede muhafazakâr yöneticinin ikiyüzlülüğü kuralına göre oynadığı sahnede müellifin “aksesuar” sözünü kullanımı incelikli. Hayal-hakikat çatışmasının diğer bir cephesi de toplumsal medya olsa gerek. Çağımızda geçen hikayelerde toplumsal medyada inşa edilen ister simülasyon ister şeffaflık ister hiper-iletişim ister şov diyelim, toplum yapısı kelam konusu.
Öte yandan ana yerin Pera/Beyoğlu olduğu kitapta Ziya Gökalp’ten Sait Faik’e, Sait Faik’ten Cervantes’in kurgusal muharriri Seyyid Hâmid Badincani’ye kadar göndermelerle dolu olan hikayelerdeki harita ve deniz sorunlarına temas edecek olursak bilindiği üzere coğrafik keşifler okyanusa güçlü kalyonlarla deniz seyahatleriyle yapılmıştır. Hakikaten daha birinci hikayede “kalyon” sözcüğü zikredilir. Biroldukça kısımda ise deniz, seyyah, harita kavramları yer alır. Değişiktir ki deniz hem bir keşif yolu tıpkı vakitte biroldukça yaratılış mitinin asli ögesidir. Harita ise insanın algıladığı manadaki dünyayı muhakkak bir ölçekle kâğıda sığdırmasıdır. Diğer bir deyişle harita, hudutları insanı aşmayan dünyadır, insanın dünyasıdır. Bu husus İhsan Oktay Anar’ın ‘Puslu Kıtalar Atlası’nda da yer alır. Hafızası güçlü okurlar, kitabın daha başında İhsan Efendi’nin “Kaftan Kafa” bir mapamundi, yani dünya haritası yapmak istediğini anımsayacaktır. Fakat bu haritayı gezip gorerek değil de düş nazaranrek yapmak isteyen İhsan Efendi uyku şurubunu içerek istihareye yatar. Çünkü her şeyden kuşku eden bir varlıktır, kuşku ise düşünsel bir aksiyondur, ortada düşünsel bir aksiyon kelam mevzusuysa onu icra eden bir özne de olmalıdır ki bu Descartesçı metotla varlığını kanıtlayan İhsan Efendi dünyayı da niyet düzebir daha indirgemiştir. Her şeyin teğe bir ölçeğiyle uyarlandığı “Kaftan Kafa” bir harita bu anlatıda da kelam konusudur:
“Seyyahların, Pera’daki kulüplerini kapatıp bir kumpanya kimliğiyle geri dönmedilk evvel kente akıl durduran bir ikram vermek istedikleri söylenir, yapabileceklerine kendilerinin de pek emin olmadığı o şeyi: Kökeni rivayete bakılırsa eski Çin coğrafyacılarına giden, birfazlaca insanın hakkında konuşup yazdığı lakin kimsenin çölde ona ilişkin olduğu söylenen kalıntıları haricinde hiç bir modülünü görmediği Haritaların Haritası’nı. Örneği kentimiz özelinde fiyat ve bildik haritacılık tabirleriyle konuşursak Boğaz’ın, Haliç’in, sokakların, mescitlerin, hisarların, köprülerin, dükkânların, konutların, hatta sarnıçların, dorukların, deniz tabanlarının teğe bir ölçeğiyle uyarlandığı ilahi harita.” (s.115)
bu biçimde bir haritada kitapta da geçtiği üzere gösteren ve gösterilen içindeki fark boyut seviyesinde ortadan kalkmış olacaktır. (Burada Muhayyel Seyyahlar Kulübü’nün “Biz yürüdükçe dünya düzleşir” düsturunu anımsamalı.) Lakin bu haritaya niyetlenenler gösterileni yani dünyayı belirsizleştirerek “daha alçakgönüllü bir proje” için anlaşıp yaptıkları haritayı 1940 yılında Tünel metrosunun duvarlarına asarlar ki “o eski kelimeyi hatırlayan kimi kültürlü İstanbullular, duvardaki o şeye mapamundi” derler. Gösterilen kalktığı için de haritaya bakan her insan onu farklı algılar, kimisi için Mu kıtasıdır, kimisi için ise Turan… Bu bağlamda harita teması, insanın dünyayı bütünsel manada nasıl algıladığı temel alınarak gösteren-gösterilen ekseninde felsefi bir boyut kazanır. Deniz yani su ise üstte söylenildiği üzere yaratılış mitlerindeki asli öge olmakla birlikte dünyanın birçoklarını kaplar. hiç bir vasıtası olmadan yalnızca yürüyen bir insan için hudut her vakit deniz olacaktır. bu biçimdelikle müphemlik ve meçhullük ile de irtibatlıdır deniz:
“Bak, diyor kız. Bahr-i Hind, Bahr-i Atlas, Bahr-i Kebir, bütün o denizleri geçtik; buzlu denizler, mavi denizler, adalarla dolu denizler, canavarlarla dolu denizler, definelerle dolu denizler, fırtınalarla dolu denizler… Hepsini, hepsini geçtik. Bu, sonuncusu. Denizlerin sonuncusu. Bahr-i Meçhul.” (s.160)
Özetle, postmodernist özelliklerin yer aldığı hikayelerden oluşan ‘Öteki Denizin Haritası’ satır ortalarında felsefi açılımlar saklayan teknik yapısıyla ön plana çıkan metinlerden mürekkep bir kitap olarak karşımıza çıkmakta.
Okumaya devam et...
Bir bütünü eş kesimlere böldüğümüzde o kesimlerin birleşimi bir daha bütünü verir mi? Felsefi bir önermeyle vermediğini düşünürsek bütüne ilişkin oldukları üzere kardeş olan kesimlerin bir ortaya geldiklerinde oluşturdukları ilişik ancak kaotik yapı lakin tahayyül edilebilir. İşte ‘Öteki Denizin Haritası’ da bu biçimde “muhayyel” bir kitap olarak karşımıza çıkmakta. Çünkü birebir yahut misal karakterler veya birebir yahut benzeri motifler üzerinden bağlı olan on hikaye okura bir bütün sunmayıp okuru tahayyüle sevk etmekte. Diğer bir deyişle açık dokulu bir metin var karşımızda zira kurmaca sanatı ön planda. Birinci başlarda İttihat ve Terakki Devri ile Cumhuriyet Devri içinde geçecekmiş üzere gözüken fantastik ögelerin masal, efsane üzere kelamlı çeşitlerle harmanlandığı, tarihin fon olarak kullanıldığı postmodern bir anlatıyı çağrıştırmakta kitap. Lakin ileriki sayfalarda bir bütüne varılacağı sanılan bu yapıyı kırarak metni yorumlamaya açmış müellif. Bu bağlamda her insanın kuş sandığı dinozor, akrabalık münasebetleri, mektup, fotoğraf üzere ögeler aracılığıyla ilişik kılınan hikayeler okuru bir çağrışım yelpazesi içerisinde olduğunu düşünmeye sevk ediyor. Tıpkı sonsuz çağrışımlar uyandıran Pera’daki Muhayyel Seyyahlar Kulübü üzere. İçeriye ustalıkla yerleştirilmiş aynalar yardımıyla insanın boyut algısını; barındırdığı kitaplar, haritalar ve fotoğraflar yardımıyla de vakit algısını kıran bir cins yarı-fantastik bir yer olarak düşünülebilir burası.
“Tasarım o denli yapılmıştı ki birinci kez gelen bir ziyaretçi olarak ana salonun büyüklüğü hakkında yeterli makus bir izlenime sahip olsanız bile neredeyse hepsi kitap raflarıyla dolu yılankavi koridorlar, tahminen az evvel bahsetmiş olduğum loşluk niçiniyle sizi tereddütte bırakırdı. Bu koridorlarla ilgili birinci öğrendiğim şeylerden biri bazısının –ama hepsinin değil– yüzyıllık bir barok tavsiyeyi izleyerek aynalı küçük odalarda sona ermesiydi. Ve bir daha kısa müddet daha sonra öğrendiğim üzere, en tuhafı da bu yan koridorların duvarlarındaki fotoğrafların ve raflarındaki kitapların ana salonda bulunanlardakinden çok daha değişik olmasıydı.” (s.32)
Öteki Denizin Haritası ,Bahri Vardarlılar, 168 syf., İthaki Yayınları, 2022.
Öte yandan gerçeküstü ögeler pek olmasa da masalsı bir havaya sahip olan hikayeler hayal-hakikat çatışmasına da temas etmekte. Hakikaten bu çatışma metinlerde hayli katmanlı bir yapıya bürünmekte. Öncelikle tarihi fon ne kadar ekonomik kullanılsa da Türkiye coğrafyasının yaklaşık yüz elli yıllık mazisinin ana çizgileriyle aktarıldığını görüyoruz. bu biçimdelikle Doğu medeniyetinden Batı medeniyetine geçiş süreci, bu süreçteki iktidar modelleri ve izlenen siyasalar da inceden irdelenmiş. Gerçekten sonlara yanlışsız şahsi gelişim müellifi olduğu varsayım edilen bir kişinin İslam Halifesi olması manidar. özetlemek gerekirse ulus-devlete geçiş süreci ve milliyetçilik ile başlayan çağdaşlaşma ataklarından yaklaşık yüz elli sene daha sonra hilafete dönüldüğünü görmekteyiz. Fakat bu hilafet büsbütün göstermelik, gerçekten bunun anlatıldığı hikayede muhafazakâr yöneticinin ikiyüzlülüğü kuralına göre oynadığı sahnede müellifin “aksesuar” sözünü kullanımı incelikli. Hayal-hakikat çatışmasının diğer bir cephesi de toplumsal medya olsa gerek. Çağımızda geçen hikayelerde toplumsal medyada inşa edilen ister simülasyon ister şeffaflık ister hiper-iletişim ister şov diyelim, toplum yapısı kelam konusu.
Öte yandan ana yerin Pera/Beyoğlu olduğu kitapta Ziya Gökalp’ten Sait Faik’e, Sait Faik’ten Cervantes’in kurgusal muharriri Seyyid Hâmid Badincani’ye kadar göndermelerle dolu olan hikayelerdeki harita ve deniz sorunlarına temas edecek olursak bilindiği üzere coğrafik keşifler okyanusa güçlü kalyonlarla deniz seyahatleriyle yapılmıştır. Hakikaten daha birinci hikayede “kalyon” sözcüğü zikredilir. Biroldukça kısımda ise deniz, seyyah, harita kavramları yer alır. Değişiktir ki deniz hem bir keşif yolu tıpkı vakitte biroldukça yaratılış mitinin asli ögesidir. Harita ise insanın algıladığı manadaki dünyayı muhakkak bir ölçekle kâğıda sığdırmasıdır. Diğer bir deyişle harita, hudutları insanı aşmayan dünyadır, insanın dünyasıdır. Bu husus İhsan Oktay Anar’ın ‘Puslu Kıtalar Atlası’nda da yer alır. Hafızası güçlü okurlar, kitabın daha başında İhsan Efendi’nin “Kaftan Kafa” bir mapamundi, yani dünya haritası yapmak istediğini anımsayacaktır. Fakat bu haritayı gezip gorerek değil de düş nazaranrek yapmak isteyen İhsan Efendi uyku şurubunu içerek istihareye yatar. Çünkü her şeyden kuşku eden bir varlıktır, kuşku ise düşünsel bir aksiyondur, ortada düşünsel bir aksiyon kelam mevzusuysa onu icra eden bir özne de olmalıdır ki bu Descartesçı metotla varlığını kanıtlayan İhsan Efendi dünyayı da niyet düzebir daha indirgemiştir. Her şeyin teğe bir ölçeğiyle uyarlandığı “Kaftan Kafa” bir harita bu anlatıda da kelam konusudur:
“Seyyahların, Pera’daki kulüplerini kapatıp bir kumpanya kimliğiyle geri dönmedilk evvel kente akıl durduran bir ikram vermek istedikleri söylenir, yapabileceklerine kendilerinin de pek emin olmadığı o şeyi: Kökeni rivayete bakılırsa eski Çin coğrafyacılarına giden, birfazlaca insanın hakkında konuşup yazdığı lakin kimsenin çölde ona ilişkin olduğu söylenen kalıntıları haricinde hiç bir modülünü görmediği Haritaların Haritası’nı. Örneği kentimiz özelinde fiyat ve bildik haritacılık tabirleriyle konuşursak Boğaz’ın, Haliç’in, sokakların, mescitlerin, hisarların, köprülerin, dükkânların, konutların, hatta sarnıçların, dorukların, deniz tabanlarının teğe bir ölçeğiyle uyarlandığı ilahi harita.” (s.115)
bu biçimde bir haritada kitapta da geçtiği üzere gösteren ve gösterilen içindeki fark boyut seviyesinde ortadan kalkmış olacaktır. (Burada Muhayyel Seyyahlar Kulübü’nün “Biz yürüdükçe dünya düzleşir” düsturunu anımsamalı.) Lakin bu haritaya niyetlenenler gösterileni yani dünyayı belirsizleştirerek “daha alçakgönüllü bir proje” için anlaşıp yaptıkları haritayı 1940 yılında Tünel metrosunun duvarlarına asarlar ki “o eski kelimeyi hatırlayan kimi kültürlü İstanbullular, duvardaki o şeye mapamundi” derler. Gösterilen kalktığı için de haritaya bakan her insan onu farklı algılar, kimisi için Mu kıtasıdır, kimisi için ise Turan… Bu bağlamda harita teması, insanın dünyayı bütünsel manada nasıl algıladığı temel alınarak gösteren-gösterilen ekseninde felsefi bir boyut kazanır. Deniz yani su ise üstte söylenildiği üzere yaratılış mitlerindeki asli öge olmakla birlikte dünyanın birçoklarını kaplar. hiç bir vasıtası olmadan yalnızca yürüyen bir insan için hudut her vakit deniz olacaktır. bu biçimdelikle müphemlik ve meçhullük ile de irtibatlıdır deniz:
“Bak, diyor kız. Bahr-i Hind, Bahr-i Atlas, Bahr-i Kebir, bütün o denizleri geçtik; buzlu denizler, mavi denizler, adalarla dolu denizler, canavarlarla dolu denizler, definelerle dolu denizler, fırtınalarla dolu denizler… Hepsini, hepsini geçtik. Bu, sonuncusu. Denizlerin sonuncusu. Bahr-i Meçhul.” (s.160)
Özetle, postmodernist özelliklerin yer aldığı hikayelerden oluşan ‘Öteki Denizin Haritası’ satır ortalarında felsefi açılımlar saklayan teknik yapısıyla ön plana çıkan metinlerden mürekkep bir kitap olarak karşımıza çıkmakta.
Okumaya devam et...