Abdullah Aren Çelik
Kemal Varol’un ‘Babamın Bağlaması’ romanının girişinde ölen bir babanın gerisinde bıraktığı duygusal bir boşluktan bahseder. Oğulun ortasından geçen bu kelamlar tuhaf bir meçhullüğü, öfkeyi, çaresizliği, hüznü anlatır. Hislerin karışık olması sebepsiz değildir, babanın oğluna bıraktığı miras üzüntüyle hatırlanan anılar toplamından öteki bir şey değildir zira. “Babam, çocukluğumun ellerinden tutup tüm anılarımı bir anda yutan o puslu ve kapkaranlık ormana girdikten daha sonra ince ince bir yağmur başladı Kars’ta. Oradan çıkacağını umarak bir süre çaresizce bekledim. Lakin sık çamların uzayıp gittiği orman epeyce geçmeden tamamıyla sonucup yok oldu. Yere yağmur yerine, mürekkebi dağılmış bir noktaya benzeyen tuhaf, yapışkan, hüzün kadar ağır bir tasa yağdı o andan daha sonra.”[1]
Bu kelamlar, romanın kahramanı Yusuf’un babası Heves Ali’nin vefatının akabinde düşündüklerine dair. Yusuf’un aklının karışık olması niçinsiz değildir, zira kısa mühlet evvel hayatının bütün yanlışlarının toplamı olarak gördüğü babasını birlikte yaptıkları bir seyahatin akabinde kaybetmiştir. Heves Ali’nin oğlu Yusuf’la seyahat esnasında konuştuklarından ne bir suçluluk ne de bir af dileme görürüz. Yusuf’un öfkesinin sebebi bu sessizlikken, kederli olmasının sebebi düzgünlüğü ve berbatlığıyla kaybettiği babasına dair anılarıdır. Bu açıdan hem ‘Âşıklar Bayramı’ tıpkı vakitte ‘Babamın Bağlaması’nda baba ile oğul içinde yaşanan sessiz bir çatışmaya tanıklık ederiz. Ama ‘Babamın Bağlaması’nı sırf bu bağlamda kıymetlendirmek haksızlık olur.
EDEBİYATTA BABA OĞUL
Günümüz edebiyat yazınında baba oğul çatışmasına dair bir epey metin kaleme alındığını biliyoruz, bunun sebebi bu kadim sıkıntının sıcaklığını hiç bir vakit kaybetmemiş olmasıdır. Firdevsi’in Şahname’si, Sofokles’in Kral Oidipus’u, Orhan Pamuk’un Kırmızı Saçlı Kadın’ı, David Vann’ın ‘Bir İntihar Efsanesi’, Yusuf Atılgan’ın ‘Aylak Adam’ı, bir fazlaca tarafıyla Oğuz Atay’ın ‘Tutunamayanlar’ı, Dostoyevski’nin ‘Karamazov Kardeşler’i bu çatışmaya dair yazılmış birtakım örneklerdir. Varol’un Âşıklar Bayramı’nı da bu metinlerin yanına koyabiliriz. Firdevsi’nin ‘Şahname’sinde, edebiyat tarihi açısından çok değerli bir baba oğul müsabakası vardır. Savaş meydanındaki bu müsabaka baba oğul çatışmasının arkaik niçinleri hakkında epey şey söyler bize. Kitapta Rüstem ile Sohrap savaş meydanında üç sefer karşılaşır, iki savaşçı da birbirlerinin kim olduğunu bilmeden savaşır. İkinci müsabakada Sohrap, gücünden etkilendiği Rüstem’in kılıcını düşürür ancak onu öldürmeye kıyamaz. Fikirli ayrılır savaş meydanından, bu durum Efrasyab’ın savaşçılarından Human’ın güzeline gitmez, Sohrap’ı ağır sözlerle eleştirir.[2]
Nitekim Human haklı çıkar, savaş meydanındaki üçüncü müsabaka Sohrap’ın vefatıyla sonuçlanır. Göğsünden aldığı yarayla yerde uzunluklu boyunca uzanan Sohrap’ın son kelamları edebiyat tarihi açısından bir tirada dönüşür adeta. “… Benim bu halimi nazarann şu ünlü pehlivanlardan biri, bu haberi ne yapıp yapıp Rüstem’e ulaştıracak. Ona: Sohrap öldürülerek cesedi hor bir durumda yerlere atıldı ve ölürken daima seni aradı’ Diyecektir. Bu kelamları duyan Rüstem düzgünce sersemleşti, dünya gözünde zindan kesildi. Dermanı kesilip kendini kaybetti, bayılıp yere yığıldı.”[3]
ERİL DÜNYANIN BİR TÜRLÜ TAMAMLANAMAYAN ERKEKLİĞİ
Sohrap’ın kelamlarından babası tarafınca öldürüldüğünü anlarız. Benzeri bir kıssa Sofokles’in ‘Kral Oidipus’unda karşımıza çıkar. Hatta Freud’un psikanalitik çalışması Oidipus Kompleksi’nin fikrini bu antik kıssadan aldığını biliyoruz. Bu örneklerden de anlaşılacağı üzere baba ile oğul içindeki çatışmayı anlatan bir epeyce öykü vardır, her ne kadar en bilindik olanları Rüstem ile Sohrep ve Kral Oidipus olsa da emsal öyküler pek fazladır. Hatta bu sorun o denli kadimdir ki baba ve oğul içindeki çatışmanın kökeni Tevrat’a kadar uzanır. Her iki kıssada Kitab-ı Kutsalda geçen Salomon ve Abşalum anlatısına dayanmaktadır. Özü itibariyle “Baba-Oğul” çatışmasını toplumsal istikametiyle temel aldığı için ne Kral Oidipus, ne Rüstem ile Sohrap ne de benzeri hususları işleyen günümüz müelliflerinin yazdıklarını bu kıssadan bağımsız kıymetlendirebiliriz.
Babamın Bağlaması, Kemal Varol, Everest Yayınları, 212 S, 2022
Bu açıdan bakıldığında baba oğul çatışması geçmişe hakikat ilerledikçe sıkça karşımıza çıkan ve anlatısı çok kuvvetli bir olgudur. Üstelik bu sıkıntılar geçmişe doğu ilerledikçe güçlü bir anlatının da kapılarını ortalar. bu biçimde günümüz yazını emsal mevzulara niye muhtaçlık duyar? Galiba bunun sebebi eril dünyanın bir türlü tamamlanamayan “erkekliğidir.”
İYİLEŞMEYEN ERKEKLİK
Her ne kadar ‘Babamın Bağlaması’, ‘Âşıklar Bayramı’nın devamı üzere yazılsa da bahis itibariyle birinci kitaptaki üzere bir baba oğul çatışması yoktur. Hakikaten ikinci kitapta kaybolan babalık-erkeklik mefhumunun yerine diğer bir şey konduğunu görüyoruz; bu da babanın yitirilmesiyle keşfedilen erkekliktir. Bu noktada Varol’un ‘Babamın Bağlaması’nda erkeklik konusunu tartışmaya açtığını, bunu bir sorunun öznesi haline getirdiğini görüyoruz. Bu sıkıntıyı tartışan bir epeyce metin baba ve oğul içindeki çatışmayı ya babanın ya da oğulun hezimeti üzerine kurar, lakin erkekliği tartışmaya açmaktan bilhassa uzak durur. Hâlbuki bu çatışmanın temelinde güzelleşmeyen “erkeklik” vardır. ‘Babamın Bağlaması’ romanı da sıkıntıyı bu açıdan gördüğü için başkalarından ayrışır. ötürüsıyla öteki metinlerde baba ve oğul içinde bir yenişememe hali varken ‘Babamın Bağlaması’nda iyileşemeyen bir erkeklik göze çarpar.
Nitekim Yusuf’un, Heves Ali’nin vefatından daha sonra düşündükleri buna dair bir ipucu verir bize: “Onu anlıyordum. Herkes üzere, sıkıntı vakit içinder geçirdiğimi, bu acıyı tek başıma göğüsleyemeyeceğimi, yalnız kalıp daha da kötüleşeceğimi düşünüyordu. Ama ben gerçekten babamı kaybettiğim için mi berbattım, yoksa hayatım boyunca hafızamın ortasında arbede edip durduğum o baba imgesinden artık mahrum kalacağım için mi kendimi çaresiz hissediyordum, bilmiyorum.”[4]
YUSUF’UN İÇİNE DOĞAN KARANLIK
Yusuf’un kaybettiğini düşündüğü şey hem babasıdır birebir vakitte babasının yokluğunda yerine koyduğu erkekliktir. ‘Âşıklar Bayramı’ndaki baba oğul çatışmasının yerini ‘Babamın Bağlaması’nda oğulun babasının cenazesini kaldıracak kadar yakınlaştığı ve üstesinden gelinmesi gereken bir erkeklik metaforuna bırakır. “Sen kendi ömrünü yaşayacak, onun bunun koynuna girecek, bu lanet topraklarda keyfince dem süreceksin diye el kadarken terk ettin gittin lan beni!”[5]
Yusuf’un öfkesi yersiz değildir; itirazı babasının kurduğu eril dünyayadır. Akabinde Heves Ali’nin cenazesini kaldırır Yusuf, zira o artık babasının yokluğuyla bir birey, babasının eril dünyasının çelişkilerini yaşayan biridir. Nihayetinde babasının vefatıyla evvel kendini bulur, akabinde eksik kaldığı tarafıyla ortasındaki erkeklik mefhumuyla çatışmaya başlar. Heves Ali masraf, oğlu Yusuf’un ortasında babasına benzeyen öteki bir karanlık doğar; burası hesaplaşma yeridir. Bu karanlık, babayı oğuldan uzaklaştıran ve beraberinde vefatının akabinde dilek ettiği beşere yaklaştıran bir tamamlanmadır. Gerçekten ‘Babamın Bağlaması’nda Yusuf’un Aylın hakkındaki niyetleri onun kendi ortasındaki bu karanlık boşluğa, bu eksik tarafa işaret eder. Baba gitmiştir, geride sırf o boşluğu dolduracak biri- bir şey kalmıştır; bu da Aylın olmalıdır. Ya da o denli sanır Yusuf. Ama roman git gide bu boşluğun bir aşkla dolmasını beklerken tam karşıtı olur, yakınlaşmak için efor sarf eden Aylın ile Yusuf bir türlü istek ettikleri kadar yakınlaşamazlar. Bunun sebebi babanın vefatının Yusuf’un ortasında hala tamamlanmamasıdır. ötürüsıyla evvel babanın defnedilmesi gerekir.
Fakat bu defin toprakla buluşmasıyla değil gerçek manada babasının Yusuf’un ortasında gömülmesiyle mümkün olur. Zira baba yani erkeklik, oğlunun ortasında ölmediği sürece bu boşluk asla öteki bir şeyle doldurulamayacaktır; Aylın’la bile.
OĞULUN GÖZÜNDEN İÇİ BOŞALTILMIŞ ERKEKLİĞİN HİKÂYESİ
‘Babamın Bağlaması’, ölen babanın oğlu tarafınca defnedilmek için çıkılan seyahati anlatır. Roman bu tarafıyla cenazesi taşınan bir babanın öyküsü üzere görünse de, temelinde bir oğulun gözünden içi boşaltılmış bir erkekliğin öyküsüdür anlatılan. Sonuç itibariyle her büyülü kıssada olduğu üzere baba ve oğulun çatışmasının sona ermesi, babanın oğulun ortasındaki karanlığa gömülmesiyle mümkün olabilir. Tahminen bu biçimde, bu kadim kıssalar de erkekliğin karanlık kuyusunda nihayete erer. bu biçimdece babasının vefatıyla eksik kalan her oğul ‘Babamın Bağlaması’ndaki üzere kendisini tamamlayacağı öteki bir öykü bulur kendine.
[1] Kemal Varol, Babamın Bağlaması, Everest yayınları, S. 11
[2] Firdevsî, Şâhname, Kabalcı Yayınları, Çev. Prof. Necati Lugal, S.391
[3] Kemal Varol, Babamın Bağlaması, Everest yayınları, S. 393
[4] Kemal Varol, Babamın Bağlaması, Everest yayınları, S. 107
[5] a.g.e. s. 38
Okumaya devam et...
Kemal Varol’un ‘Babamın Bağlaması’ romanının girişinde ölen bir babanın gerisinde bıraktığı duygusal bir boşluktan bahseder. Oğulun ortasından geçen bu kelamlar tuhaf bir meçhullüğü, öfkeyi, çaresizliği, hüznü anlatır. Hislerin karışık olması sebepsiz değildir, babanın oğluna bıraktığı miras üzüntüyle hatırlanan anılar toplamından öteki bir şey değildir zira. “Babam, çocukluğumun ellerinden tutup tüm anılarımı bir anda yutan o puslu ve kapkaranlık ormana girdikten daha sonra ince ince bir yağmur başladı Kars’ta. Oradan çıkacağını umarak bir süre çaresizce bekledim. Lakin sık çamların uzayıp gittiği orman epeyce geçmeden tamamıyla sonucup yok oldu. Yere yağmur yerine, mürekkebi dağılmış bir noktaya benzeyen tuhaf, yapışkan, hüzün kadar ağır bir tasa yağdı o andan daha sonra.”[1]
Bu kelamlar, romanın kahramanı Yusuf’un babası Heves Ali’nin vefatının akabinde düşündüklerine dair. Yusuf’un aklının karışık olması niçinsiz değildir, zira kısa mühlet evvel hayatının bütün yanlışlarının toplamı olarak gördüğü babasını birlikte yaptıkları bir seyahatin akabinde kaybetmiştir. Heves Ali’nin oğlu Yusuf’la seyahat esnasında konuştuklarından ne bir suçluluk ne de bir af dileme görürüz. Yusuf’un öfkesinin sebebi bu sessizlikken, kederli olmasının sebebi düzgünlüğü ve berbatlığıyla kaybettiği babasına dair anılarıdır. Bu açıdan hem ‘Âşıklar Bayramı’ tıpkı vakitte ‘Babamın Bağlaması’nda baba ile oğul içinde yaşanan sessiz bir çatışmaya tanıklık ederiz. Ama ‘Babamın Bağlaması’nı sırf bu bağlamda kıymetlendirmek haksızlık olur.
EDEBİYATTA BABA OĞUL
Günümüz edebiyat yazınında baba oğul çatışmasına dair bir epey metin kaleme alındığını biliyoruz, bunun sebebi bu kadim sıkıntının sıcaklığını hiç bir vakit kaybetmemiş olmasıdır. Firdevsi’in Şahname’si, Sofokles’in Kral Oidipus’u, Orhan Pamuk’un Kırmızı Saçlı Kadın’ı, David Vann’ın ‘Bir İntihar Efsanesi’, Yusuf Atılgan’ın ‘Aylak Adam’ı, bir fazlaca tarafıyla Oğuz Atay’ın ‘Tutunamayanlar’ı, Dostoyevski’nin ‘Karamazov Kardeşler’i bu çatışmaya dair yazılmış birtakım örneklerdir. Varol’un Âşıklar Bayramı’nı da bu metinlerin yanına koyabiliriz. Firdevsi’nin ‘Şahname’sinde, edebiyat tarihi açısından çok değerli bir baba oğul müsabakası vardır. Savaş meydanındaki bu müsabaka baba oğul çatışmasının arkaik niçinleri hakkında epey şey söyler bize. Kitapta Rüstem ile Sohrap savaş meydanında üç sefer karşılaşır, iki savaşçı da birbirlerinin kim olduğunu bilmeden savaşır. İkinci müsabakada Sohrap, gücünden etkilendiği Rüstem’in kılıcını düşürür ancak onu öldürmeye kıyamaz. Fikirli ayrılır savaş meydanından, bu durum Efrasyab’ın savaşçılarından Human’ın güzeline gitmez, Sohrap’ı ağır sözlerle eleştirir.[2]
Nitekim Human haklı çıkar, savaş meydanındaki üçüncü müsabaka Sohrap’ın vefatıyla sonuçlanır. Göğsünden aldığı yarayla yerde uzunluklu boyunca uzanan Sohrap’ın son kelamları edebiyat tarihi açısından bir tirada dönüşür adeta. “… Benim bu halimi nazarann şu ünlü pehlivanlardan biri, bu haberi ne yapıp yapıp Rüstem’e ulaştıracak. Ona: Sohrap öldürülerek cesedi hor bir durumda yerlere atıldı ve ölürken daima seni aradı’ Diyecektir. Bu kelamları duyan Rüstem düzgünce sersemleşti, dünya gözünde zindan kesildi. Dermanı kesilip kendini kaybetti, bayılıp yere yığıldı.”[3]
ERİL DÜNYANIN BİR TÜRLÜ TAMAMLANAMAYAN ERKEKLİĞİ
Sohrap’ın kelamlarından babası tarafınca öldürüldüğünü anlarız. Benzeri bir kıssa Sofokles’in ‘Kral Oidipus’unda karşımıza çıkar. Hatta Freud’un psikanalitik çalışması Oidipus Kompleksi’nin fikrini bu antik kıssadan aldığını biliyoruz. Bu örneklerden de anlaşılacağı üzere baba ile oğul içindeki çatışmayı anlatan bir epeyce öykü vardır, her ne kadar en bilindik olanları Rüstem ile Sohrep ve Kral Oidipus olsa da emsal öyküler pek fazladır. Hatta bu sorun o denli kadimdir ki baba ve oğul içindeki çatışmanın kökeni Tevrat’a kadar uzanır. Her iki kıssada Kitab-ı Kutsalda geçen Salomon ve Abşalum anlatısına dayanmaktadır. Özü itibariyle “Baba-Oğul” çatışmasını toplumsal istikametiyle temel aldığı için ne Kral Oidipus, ne Rüstem ile Sohrap ne de benzeri hususları işleyen günümüz müelliflerinin yazdıklarını bu kıssadan bağımsız kıymetlendirebiliriz.
Babamın Bağlaması, Kemal Varol, Everest Yayınları, 212 S, 2022
Bu açıdan bakıldığında baba oğul çatışması geçmişe hakikat ilerledikçe sıkça karşımıza çıkan ve anlatısı çok kuvvetli bir olgudur. Üstelik bu sıkıntılar geçmişe doğu ilerledikçe güçlü bir anlatının da kapılarını ortalar. bu biçimde günümüz yazını emsal mevzulara niye muhtaçlık duyar? Galiba bunun sebebi eril dünyanın bir türlü tamamlanamayan “erkekliğidir.”
İYİLEŞMEYEN ERKEKLİK
Her ne kadar ‘Babamın Bağlaması’, ‘Âşıklar Bayramı’nın devamı üzere yazılsa da bahis itibariyle birinci kitaptaki üzere bir baba oğul çatışması yoktur. Hakikaten ikinci kitapta kaybolan babalık-erkeklik mefhumunun yerine diğer bir şey konduğunu görüyoruz; bu da babanın yitirilmesiyle keşfedilen erkekliktir. Bu noktada Varol’un ‘Babamın Bağlaması’nda erkeklik konusunu tartışmaya açtığını, bunu bir sorunun öznesi haline getirdiğini görüyoruz. Bu sıkıntıyı tartışan bir epeyce metin baba ve oğul içindeki çatışmayı ya babanın ya da oğulun hezimeti üzerine kurar, lakin erkekliği tartışmaya açmaktan bilhassa uzak durur. Hâlbuki bu çatışmanın temelinde güzelleşmeyen “erkeklik” vardır. ‘Babamın Bağlaması’ romanı da sıkıntıyı bu açıdan gördüğü için başkalarından ayrışır. ötürüsıyla öteki metinlerde baba ve oğul içinde bir yenişememe hali varken ‘Babamın Bağlaması’nda iyileşemeyen bir erkeklik göze çarpar.
Nitekim Yusuf’un, Heves Ali’nin vefatından daha sonra düşündükleri buna dair bir ipucu verir bize: “Onu anlıyordum. Herkes üzere, sıkıntı vakit içinder geçirdiğimi, bu acıyı tek başıma göğüsleyemeyeceğimi, yalnız kalıp daha da kötüleşeceğimi düşünüyordu. Ama ben gerçekten babamı kaybettiğim için mi berbattım, yoksa hayatım boyunca hafızamın ortasında arbede edip durduğum o baba imgesinden artık mahrum kalacağım için mi kendimi çaresiz hissediyordum, bilmiyorum.”[4]
YUSUF’UN İÇİNE DOĞAN KARANLIK
Yusuf’un kaybettiğini düşündüğü şey hem babasıdır birebir vakitte babasının yokluğunda yerine koyduğu erkekliktir. ‘Âşıklar Bayramı’ndaki baba oğul çatışmasının yerini ‘Babamın Bağlaması’nda oğulun babasının cenazesini kaldıracak kadar yakınlaştığı ve üstesinden gelinmesi gereken bir erkeklik metaforuna bırakır. “Sen kendi ömrünü yaşayacak, onun bunun koynuna girecek, bu lanet topraklarda keyfince dem süreceksin diye el kadarken terk ettin gittin lan beni!”[5]
Yusuf’un öfkesi yersiz değildir; itirazı babasının kurduğu eril dünyayadır. Akabinde Heves Ali’nin cenazesini kaldırır Yusuf, zira o artık babasının yokluğuyla bir birey, babasının eril dünyasının çelişkilerini yaşayan biridir. Nihayetinde babasının vefatıyla evvel kendini bulur, akabinde eksik kaldığı tarafıyla ortasındaki erkeklik mefhumuyla çatışmaya başlar. Heves Ali masraf, oğlu Yusuf’un ortasında babasına benzeyen öteki bir karanlık doğar; burası hesaplaşma yeridir. Bu karanlık, babayı oğuldan uzaklaştıran ve beraberinde vefatının akabinde dilek ettiği beşere yaklaştıran bir tamamlanmadır. Gerçekten ‘Babamın Bağlaması’nda Yusuf’un Aylın hakkındaki niyetleri onun kendi ortasındaki bu karanlık boşluğa, bu eksik tarafa işaret eder. Baba gitmiştir, geride sırf o boşluğu dolduracak biri- bir şey kalmıştır; bu da Aylın olmalıdır. Ya da o denli sanır Yusuf. Ama roman git gide bu boşluğun bir aşkla dolmasını beklerken tam karşıtı olur, yakınlaşmak için efor sarf eden Aylın ile Yusuf bir türlü istek ettikleri kadar yakınlaşamazlar. Bunun sebebi babanın vefatının Yusuf’un ortasında hala tamamlanmamasıdır. ötürüsıyla evvel babanın defnedilmesi gerekir.
Fakat bu defin toprakla buluşmasıyla değil gerçek manada babasının Yusuf’un ortasında gömülmesiyle mümkün olur. Zira baba yani erkeklik, oğlunun ortasında ölmediği sürece bu boşluk asla öteki bir şeyle doldurulamayacaktır; Aylın’la bile.
OĞULUN GÖZÜNDEN İÇİ BOŞALTILMIŞ ERKEKLİĞİN HİKÂYESİ
‘Babamın Bağlaması’, ölen babanın oğlu tarafınca defnedilmek için çıkılan seyahati anlatır. Roman bu tarafıyla cenazesi taşınan bir babanın öyküsü üzere görünse de, temelinde bir oğulun gözünden içi boşaltılmış bir erkekliğin öyküsüdür anlatılan. Sonuç itibariyle her büyülü kıssada olduğu üzere baba ve oğulun çatışmasının sona ermesi, babanın oğulun ortasındaki karanlığa gömülmesiyle mümkün olabilir. Tahminen bu biçimde, bu kadim kıssalar de erkekliğin karanlık kuyusunda nihayete erer. bu biçimdece babasının vefatıyla eksik kalan her oğul ‘Babamın Bağlaması’ndaki üzere kendisini tamamlayacağı öteki bir öykü bulur kendine.
[1] Kemal Varol, Babamın Bağlaması, Everest yayınları, S. 11
[2] Firdevsî, Şâhname, Kabalcı Yayınları, Çev. Prof. Necati Lugal, S.391
[3] Kemal Varol, Babamın Bağlaması, Everest yayınları, S. 393
[4] Kemal Varol, Babamın Bağlaması, Everest yayınları, S. 107
[5] a.g.e. s. 38
Okumaya devam et...