Laz kültür hareketinin yeni nesli içerisinde ‘Lazlar Kimlik ve Toplum’ kitabının müellifinin özel bir yeri vardır. İsmail Güney Yılmaz’ın Laz kimlik meselesine yaklaşımı mirasçısı olduğu gelenek itibariyle her vakit toplumsalcı ve eşitlikçi oldu, bu bakış açısıyla birçok vakit dar topluluğunda sıkışmış, kısır çekişmelerle muzdarip Laz kültür hareketini farklı yorumlarla zenginleştirdi.
Türkiye’de 90’lı yılların başında başlayan Laz Kültür Hareketinin seyrini ve genel olarak Laz toplumunu içeriden bir gözle inceleyen çalışmalara bir katkı olduğunu düşündüğümüz yapıtı, mevzuya dair başka incelemelerden ayıran en besbelli niteliğinin etnosantrik bakış açısından uzak durması olduğunu söyleyebiliriz. Müellifin Laz halkını etraf halklarla ve bu halkların kültürlerini oluşturan tabiat, ömür biçimi, siyaset ve iktisat üzere ögelerle bir arada değerlendirmesi, tespitlerine muteber bir destek oluşturuyor.
Çeşitli vakit içinderda yazılmış lakin bir daha ele alınıp zenginleştirilmiş makalelerin ve kitaba has yeni çalışmaların bileşimi olan kitap hayli yönlülüğüyle de dikkat çekiyor. Daha evvel ele alınmış hususları bir daha değerlendirdiği üzere, işlenmemiş mevzulara da bütünlükçü bir bakış açısıyla yaklaşıyor. Laz toplumunun nüfusu, dağılımı, politik tercihleri, kimlik, din, lisan, edebiyat, yayıncılık, sıkıntılar, yakın tarih ve daha bir epeyce mevzu yeni ve sol bir bakış açısıyla ele alınıyor. Yapıtın bilhassa sosyoloji üzerine çalışacak şahıslar için kıymetli bir derleme/ çalışma olduğunu söyleyebiliriz.
İsmail Güney Yılmaz’la Laz Kültür Derneği tarafınca yayımlanan kitabı ‘Lazlar: Kimlik ve Toplum’u konuştuk.
İsmail Güney Yılmaz
Lazlar ile ilgili birfazlaca kitap var. Bu kitap fikri nasıl ortaya çıktı?
Uzun yıllardır Laz sorununa dair çalışıyorum, fikir üretiyorum, çalışmaların ortasında yer alıyorum. Hâliyle bu uzun süreçte biriken birfazlaca şey oldu. Kitabı yazma kanısı birinci vakit içinderda 2016 yılında ortaya çıktı ve o günden bugüne bu süreç demlendi. Yani uzun bir erimden kelam ediyoruz. Varsayım edilebilir kimi talihsizlikler sebebiyle kitabın yayını birfazlaca sefer gecikti, en son ortaya pandemi kahrının yarattığı olanaksızlıklar girdi. Bunlar can sıkıcı olsa da, olumlu sonuçları da oldu. Kitabı yeniden elden geçirme fırsatı buldum. Eksiklerini toparladım, yeni şeyler ekledim, tam manasıyla “artık tamamdır” dediğim kitap bu hâliyle ve Laz Kültür Derneği’nin dayanağıyla ortaya çıkmış oldu. Daha epeyce içime sinen bir iş oldu bu biçimdece.
‘KİTABIN TEMEL SIKINTISI LAZLIĞI DAHA SİYASİ BİR TEMELDEN ELE ALMAK’
Daha evvel yayımlanan kitaplardan farkı nedir? ‘Lazlar: Kimlik ve Toplum’ hangi eksiği dolduruyor?
Kamuoyundaki hâkim fikrin tersine Lazlarla ilgili 90’lı senelerdan bugüne biroldukça kitap, yayın çıktı. ötürüsıyla bu kitabın bir eksiği tamamlaması, hissedilen bir boşluğu doldurması gerekiyordu. Kitabı hazırlamaya başladığım günden itibaren bu motivasyonla çalıştım. Kitabın alt başlığına çıkarılan “kimlik ve toplum”dan da anlaşılacağı üzere bu kitabın temel kederi Lazlığı daha siyasi, daha sosyolojik bir temelden ele almaktır. Siyaset ve sosyoloji bağlamında bu halkla ilgili üretilmiş eser pek azdır. Kitap da kendini bu değerli boşluğa yerleştiriyor. Evvel geçmişten bugüne çıkan yazılarımdan bir seçme yaptım, bunları uzun uzun, ihtimamla elden geçirdim, düzenledim. Üzerine yeni ayrıntıların de ışığında detaylı, tamamlayıcı, mevzuyu açan eklemeler yaptım. Yalnızca bilgi ve bilgi değil, ağır bir tahlil, yorum da sundum. Kitaba has ve siyaset/politika haricinde bir daha Laz kimliğinin neliği için önemli, ayırt edici olan diğer problemlere dair de kitabın bütünlüğünü tamamlayan çalışmalarımla yapıtı bitirdim.
Altı kitabım ortasında benim için en değerli, en özel yere sahip olan bu, çünkü hayli uzun bir geçmişe yaslanıyor ve epeyce emek var. Özgün hususları kendi siyasal ve sınıfsal bakış açımla inceliyorum. Bu kitabın matbu olarak artık ortaya çıkması, insanların kitaplık raflarına girecek, okunacak olması beni ziyadesiyle heyecanlandırıyor. Umarım Laz halkının tarihinde, lisanın, kimliğin hayat gayretinde bu kitap mütevazı bir katkı koymuş olacaktır.
Lazlar kimdir?
Lazlar yaşadıkları coğrafyanın yerlisi olan ve yerli olma konusunda dünya rekortmeni halklardan olan bir Güney Kafkas halkı. Burada “Güney Kafkas” olmak yalnızca coğrafik bir vurgu değil, bununla birlikte rastgele bir büyük lisan ailesine bağlı olmayan izole bir lisan ailesinden lisanla konuşmayı imliyor. Lazca, Gürcüce, Megrelce ve Svanca ile akrabadır. Bunlardan Lazcaya en yakın olanı ise Megrelcedir. Megrellikle Lazlık geçişken kimlikler ve tarihler.
Lazlar, Türkiye’de Rize’nin Pazar ilçesinden Sarp’a dek olan coğrafyada yaşıyorlar. Burası etnik Lazistan’dır ya da bir çeşit Lazca neolijizmle Lazona. Osmanlı Lazistanı bundan daha geniş, antik Lazistan (Lazika) daha farklı bir sahayı kapsar. Bir de Marmara ve Batı Karadeniz’de dağılmış hacimli bir muhacir Laz nüfus var.
‘LAZ HALKI, CUMHURİYET BEDELLERİNE EZELDEN BAĞLIDIR’
Laz kimliği Cumhuriyet tarihinde bir risk oluşturdu mu?
Lazların Cumhuriyet için bir riski teşkil ettiği söylenemez. Aksine Lazlar, bölge işgal altında olmadığı hâlde Kurtuluş Savaşı’na katkılarıyla bilinirler. Lazlar Osmanlı’ya da son derece bağlıydılar, İttihat Terakki’nin Lazlar ortasında son derece kuvvetli bir ağı mevcuttu. Cumhuriyet’in Lazlara yönelik özel kimi tedbir fikirleri oldu lakin bunların birden fazla hayata geçmedi. Kitapta bahsediliyor. Lazların ortasında çeşitli saiklerle kimi ayrılıkçı faaliyetler görülse de bunlar halk ortasında tutunamadı.
Laz halkı, devlete ve “Türklüğe” (“Laz olma bilinci”ni de koruyan bir çeşit eklektisizmle) en âlâ entegre olan toplum. Ve “cumhuriyet değerleri” denilen mefhuma da ezelden bağlıdır.
Lazlar: Kimlik ve Toplum, İsmail Güney Yılmaz, 208 syf., Laz Kültür Derneği, 2021.
Pekala Lazlar daima iktidar kimdeyse o tarafa mı yöneldi yani, Lazların politik kimliği Türkiye siyasal hayatında yelpazenin hangi kısmına yakın oldu?
Kitapta bu konuda fazlaca fazla bilgi var. Görüyoruz ki Lazlar 60’larda merkez sağa daha yakınken 70’lerde kitlesel olarak sola yönelmişler. Buradaki yönelim Türkiye ortalamasının oldukça üstünde ve sol, salt CHP ile hudutlu değil. Bu senelerdan itibaren Türkiye devrimci hareketi Laz coğrafyasında muazzam bir örgütlenmeye ve hâkimiyet alanına ulaşıyor. Devrimci Yol, TDKP, Halkın Yolu, Halkın Birliği ve silah tutkusuyla bilinen Ardeşen özelinde Acilciler öne çıkıyor. Aslında daha öncesinde de, ta en başından TKP’nin bölgede esasen bir yasa dışı ağı mevcut ve bu “eski tüfekler” 70’lere dek ulaşıyorlar. TİP’in de 60’lardan itibaren öğretmenler ortasında fazlaca kuvvetli bir örgütlülüğü var. Ancak 70’lerden itibaren olan durum epeyce daha farklı, her Laz ilçesine “Küçük Moskova” denilen bir devirden kelam ediyoruz. Askeri faşist diktatörlük periyodundan daha sonra bu olağan ki zayıflıyor, 90’lardan daha sonra ise Hopa hariç şimdi devrimci akımlar görünmezleşiyor.
Lazlarda ANAP ve AKP devirlerinde önemli bir sağa savrulma gerçekleşti. bir daha de Lazlar ortasında devrimciler, sol hâlâ rahat hareket edebilmektedir. Mevzuyu bilenler aslına bakarsan Hopa’yı, Fındıklı’yı, Pazar’ı bilirler.
Gençlik Lazca ve Laz kültürü ile daha ilgili diyebibilir miyiz? Laz kimliğine bir yakınlaşma oldu mu, Lazca seçmeli derslere ilgi nasıl?
Kuşkusuz Laz kimliği, lisanı ve kültürüne yönelik gayretin tesiriyle Lazlık ve Lazca konusuna bir ilgi, bir uyanıklık hasıl oldu. Lakin ne yazık ki bunun nitelikli bir ilgi olduğunu söylemeyiz. Hatta biraz da Kazım’ın mirasından kaynaklanan pop bir ilgidir bu. Çocuklara Lazca isim veriliyor mesela birinci defa bu vakitte alfabeyle Lazca yazma da eskiye bakılırsa biraz da yaygınlaşıyor. Lazlarla ilgili çalışmalar daima aşikâr bir ilgi görüyor ancak sonuç pek değişmiyor. Değişmesi de çok sıkıntı. Ortada bir sosyoloji gerçeği, bir tarihi gerçek, bir siyasal oluş var.
Burada alışılmış Laz kimlik hareketinin zaafları da tesirli. Tam manasıyla bir avuç olan ve kendi ortasında bölünmüş, bir periyodik mecmuayı dahi istikrarla çıkarmayı beceremeyen bir yapıyız. Ve bu yapının siyasi bir uğraşı, bir bildirisi da yok. Evvelden Ogni, Zuğaşi Berepe sürecinde biraz vardı. Artık tek kaygı Lazcacılık. Yani her manada bir daralma kelam konusu.
Lazca seçmeli dersler kıymetli bir kazanım, Laz Enstitüsü’nün eforlarını anmak lâzım burada. Lâkin hem bu derslere ilgi az birebir vakitte keyfi engellemeler kelam konusu. bir daha de sınıflarda Lazcayı Sovyetlerden daha sonra birinci sefer duymak hoş. Lazcanın yaşaması için çabalıyoruz. Önümüzde 50 yıllık kısa ve Lazca için en netameli devir var. Tahminen başaramayacağız ancak bizden daha sonra gelenler “birileri bir şeyler yapmış” diye bizi hayırla yad ederler.
Okumaya devam et...
Türkiye’de 90’lı yılların başında başlayan Laz Kültür Hareketinin seyrini ve genel olarak Laz toplumunu içeriden bir gözle inceleyen çalışmalara bir katkı olduğunu düşündüğümüz yapıtı, mevzuya dair başka incelemelerden ayıran en besbelli niteliğinin etnosantrik bakış açısından uzak durması olduğunu söyleyebiliriz. Müellifin Laz halkını etraf halklarla ve bu halkların kültürlerini oluşturan tabiat, ömür biçimi, siyaset ve iktisat üzere ögelerle bir arada değerlendirmesi, tespitlerine muteber bir destek oluşturuyor.
Çeşitli vakit içinderda yazılmış lakin bir daha ele alınıp zenginleştirilmiş makalelerin ve kitaba has yeni çalışmaların bileşimi olan kitap hayli yönlülüğüyle de dikkat çekiyor. Daha evvel ele alınmış hususları bir daha değerlendirdiği üzere, işlenmemiş mevzulara da bütünlükçü bir bakış açısıyla yaklaşıyor. Laz toplumunun nüfusu, dağılımı, politik tercihleri, kimlik, din, lisan, edebiyat, yayıncılık, sıkıntılar, yakın tarih ve daha bir epeyce mevzu yeni ve sol bir bakış açısıyla ele alınıyor. Yapıtın bilhassa sosyoloji üzerine çalışacak şahıslar için kıymetli bir derleme/ çalışma olduğunu söyleyebiliriz.
İsmail Güney Yılmaz’la Laz Kültür Derneği tarafınca yayımlanan kitabı ‘Lazlar: Kimlik ve Toplum’u konuştuk.
İsmail Güney Yılmaz
Lazlar ile ilgili birfazlaca kitap var. Bu kitap fikri nasıl ortaya çıktı?
Uzun yıllardır Laz sorununa dair çalışıyorum, fikir üretiyorum, çalışmaların ortasında yer alıyorum. Hâliyle bu uzun süreçte biriken birfazlaca şey oldu. Kitabı yazma kanısı birinci vakit içinderda 2016 yılında ortaya çıktı ve o günden bugüne bu süreç demlendi. Yani uzun bir erimden kelam ediyoruz. Varsayım edilebilir kimi talihsizlikler sebebiyle kitabın yayını birfazlaca sefer gecikti, en son ortaya pandemi kahrının yarattığı olanaksızlıklar girdi. Bunlar can sıkıcı olsa da, olumlu sonuçları da oldu. Kitabı yeniden elden geçirme fırsatı buldum. Eksiklerini toparladım, yeni şeyler ekledim, tam manasıyla “artık tamamdır” dediğim kitap bu hâliyle ve Laz Kültür Derneği’nin dayanağıyla ortaya çıkmış oldu. Daha epeyce içime sinen bir iş oldu bu biçimdece.
‘KİTABIN TEMEL SIKINTISI LAZLIĞI DAHA SİYASİ BİR TEMELDEN ELE ALMAK’
Daha evvel yayımlanan kitaplardan farkı nedir? ‘Lazlar: Kimlik ve Toplum’ hangi eksiği dolduruyor?
Kamuoyundaki hâkim fikrin tersine Lazlarla ilgili 90’lı senelerdan bugüne biroldukça kitap, yayın çıktı. ötürüsıyla bu kitabın bir eksiği tamamlaması, hissedilen bir boşluğu doldurması gerekiyordu. Kitabı hazırlamaya başladığım günden itibaren bu motivasyonla çalıştım. Kitabın alt başlığına çıkarılan “kimlik ve toplum”dan da anlaşılacağı üzere bu kitabın temel kederi Lazlığı daha siyasi, daha sosyolojik bir temelden ele almaktır. Siyaset ve sosyoloji bağlamında bu halkla ilgili üretilmiş eser pek azdır. Kitap da kendini bu değerli boşluğa yerleştiriyor. Evvel geçmişten bugüne çıkan yazılarımdan bir seçme yaptım, bunları uzun uzun, ihtimamla elden geçirdim, düzenledim. Üzerine yeni ayrıntıların de ışığında detaylı, tamamlayıcı, mevzuyu açan eklemeler yaptım. Yalnızca bilgi ve bilgi değil, ağır bir tahlil, yorum da sundum. Kitaba has ve siyaset/politika haricinde bir daha Laz kimliğinin neliği için önemli, ayırt edici olan diğer problemlere dair de kitabın bütünlüğünü tamamlayan çalışmalarımla yapıtı bitirdim.
Altı kitabım ortasında benim için en değerli, en özel yere sahip olan bu, çünkü hayli uzun bir geçmişe yaslanıyor ve epeyce emek var. Özgün hususları kendi siyasal ve sınıfsal bakış açımla inceliyorum. Bu kitabın matbu olarak artık ortaya çıkması, insanların kitaplık raflarına girecek, okunacak olması beni ziyadesiyle heyecanlandırıyor. Umarım Laz halkının tarihinde, lisanın, kimliğin hayat gayretinde bu kitap mütevazı bir katkı koymuş olacaktır.
Lazlar kimdir?
Lazlar yaşadıkları coğrafyanın yerlisi olan ve yerli olma konusunda dünya rekortmeni halklardan olan bir Güney Kafkas halkı. Burada “Güney Kafkas” olmak yalnızca coğrafik bir vurgu değil, bununla birlikte rastgele bir büyük lisan ailesine bağlı olmayan izole bir lisan ailesinden lisanla konuşmayı imliyor. Lazca, Gürcüce, Megrelce ve Svanca ile akrabadır. Bunlardan Lazcaya en yakın olanı ise Megrelcedir. Megrellikle Lazlık geçişken kimlikler ve tarihler.
Lazlar, Türkiye’de Rize’nin Pazar ilçesinden Sarp’a dek olan coğrafyada yaşıyorlar. Burası etnik Lazistan’dır ya da bir çeşit Lazca neolijizmle Lazona. Osmanlı Lazistanı bundan daha geniş, antik Lazistan (Lazika) daha farklı bir sahayı kapsar. Bir de Marmara ve Batı Karadeniz’de dağılmış hacimli bir muhacir Laz nüfus var.
‘LAZ HALKI, CUMHURİYET BEDELLERİNE EZELDEN BAĞLIDIR’
Laz kimliği Cumhuriyet tarihinde bir risk oluşturdu mu?
Lazların Cumhuriyet için bir riski teşkil ettiği söylenemez. Aksine Lazlar, bölge işgal altında olmadığı hâlde Kurtuluş Savaşı’na katkılarıyla bilinirler. Lazlar Osmanlı’ya da son derece bağlıydılar, İttihat Terakki’nin Lazlar ortasında son derece kuvvetli bir ağı mevcuttu. Cumhuriyet’in Lazlara yönelik özel kimi tedbir fikirleri oldu lakin bunların birden fazla hayata geçmedi. Kitapta bahsediliyor. Lazların ortasında çeşitli saiklerle kimi ayrılıkçı faaliyetler görülse de bunlar halk ortasında tutunamadı.
Laz halkı, devlete ve “Türklüğe” (“Laz olma bilinci”ni de koruyan bir çeşit eklektisizmle) en âlâ entegre olan toplum. Ve “cumhuriyet değerleri” denilen mefhuma da ezelden bağlıdır.
Lazlar: Kimlik ve Toplum, İsmail Güney Yılmaz, 208 syf., Laz Kültür Derneği, 2021.
Pekala Lazlar daima iktidar kimdeyse o tarafa mı yöneldi yani, Lazların politik kimliği Türkiye siyasal hayatında yelpazenin hangi kısmına yakın oldu?
Kitapta bu konuda fazlaca fazla bilgi var. Görüyoruz ki Lazlar 60’larda merkez sağa daha yakınken 70’lerde kitlesel olarak sola yönelmişler. Buradaki yönelim Türkiye ortalamasının oldukça üstünde ve sol, salt CHP ile hudutlu değil. Bu senelerdan itibaren Türkiye devrimci hareketi Laz coğrafyasında muazzam bir örgütlenmeye ve hâkimiyet alanına ulaşıyor. Devrimci Yol, TDKP, Halkın Yolu, Halkın Birliği ve silah tutkusuyla bilinen Ardeşen özelinde Acilciler öne çıkıyor. Aslında daha öncesinde de, ta en başından TKP’nin bölgede esasen bir yasa dışı ağı mevcut ve bu “eski tüfekler” 70’lere dek ulaşıyorlar. TİP’in de 60’lardan itibaren öğretmenler ortasında fazlaca kuvvetli bir örgütlülüğü var. Ancak 70’lerden itibaren olan durum epeyce daha farklı, her Laz ilçesine “Küçük Moskova” denilen bir devirden kelam ediyoruz. Askeri faşist diktatörlük periyodundan daha sonra bu olağan ki zayıflıyor, 90’lardan daha sonra ise Hopa hariç şimdi devrimci akımlar görünmezleşiyor.
Lazlarda ANAP ve AKP devirlerinde önemli bir sağa savrulma gerçekleşti. bir daha de Lazlar ortasında devrimciler, sol hâlâ rahat hareket edebilmektedir. Mevzuyu bilenler aslına bakarsan Hopa’yı, Fındıklı’yı, Pazar’ı bilirler.
Gençlik Lazca ve Laz kültürü ile daha ilgili diyebibilir miyiz? Laz kimliğine bir yakınlaşma oldu mu, Lazca seçmeli derslere ilgi nasıl?
Kuşkusuz Laz kimliği, lisanı ve kültürüne yönelik gayretin tesiriyle Lazlık ve Lazca konusuna bir ilgi, bir uyanıklık hasıl oldu. Lakin ne yazık ki bunun nitelikli bir ilgi olduğunu söylemeyiz. Hatta biraz da Kazım’ın mirasından kaynaklanan pop bir ilgidir bu. Çocuklara Lazca isim veriliyor mesela birinci defa bu vakitte alfabeyle Lazca yazma da eskiye bakılırsa biraz da yaygınlaşıyor. Lazlarla ilgili çalışmalar daima aşikâr bir ilgi görüyor ancak sonuç pek değişmiyor. Değişmesi de çok sıkıntı. Ortada bir sosyoloji gerçeği, bir tarihi gerçek, bir siyasal oluş var.
Burada alışılmış Laz kimlik hareketinin zaafları da tesirli. Tam manasıyla bir avuç olan ve kendi ortasında bölünmüş, bir periyodik mecmuayı dahi istikrarla çıkarmayı beceremeyen bir yapıyız. Ve bu yapının siyasi bir uğraşı, bir bildirisi da yok. Evvelden Ogni, Zuğaşi Berepe sürecinde biraz vardı. Artık tek kaygı Lazcacılık. Yani her manada bir daralma kelam konusu.
Lazca seçmeli dersler kıymetli bir kazanım, Laz Enstitüsü’nün eforlarını anmak lâzım burada. Lâkin hem bu derslere ilgi az birebir vakitte keyfi engellemeler kelam konusu. bir daha de sınıflarda Lazcayı Sovyetlerden daha sonra birinci sefer duymak hoş. Lazcanın yaşaması için çabalıyoruz. Önümüzde 50 yıllık kısa ve Lazca için en netameli devir var. Tahminen başaramayacağız ancak bizden daha sonra gelenler “birileri bir şeyler yapmış” diye bizi hayırla yad ederler.
Okumaya devam et...