Prostat kanseri, ülkemizde erkeklerde 2. en sık, kimi ülkelerde ise en sık görülen kanserdir. Prostat kanserini teşhis etme ve evrelemenin yanı sıra yenidenlayan hastalık açısından takipte görüntüleme formları büyük ehemmiyet taşımaktadır. Teşhis daha sonrası yapılan tetkikler daha sonrasında tedavi seçenekleri belirlenir. Cerrahi, radyoterapi, hormon bazlı tedaviler ve hastalığın ileri evrelerinde kemoterapi, immünoterapi uygulanan tedavi biçimleridir. Radyonüklid tedaviler ise hormon bazlı tedavilere direnç gelişen; lenf nodu ya da kemik, akciğer üzere uzak organlara yayılım oluşturmuş metastatik prostat kanserli hastalarda kullanılmaktadır.
Sistemik radyonüklid tedavi (atom tedavisi olarak bilinir), amaca yönelik (moleküler = akıllı) bir tıp ışınım tedavisidir. Bilinen radyoterapinin tersine hastaya dış ışınım kaynağından (eksternal) muhakkak bir alana uygulanan ışınlama yerine, damar ya da ağız yolu ile verilen radyoaktif unsurların beden ortasında (internal) tüm tümör odaklarına dağılması ve tümünün eş vakitli gayeye yönelik radyasayon tedavisi olarak tabir edilebilir. Kanser hücrelerini amaç alan radyoaktif ilaç, hedeflenen tümör odaklarını bulur ve eş vakitli tümünün ışınım ile tedavisi gerçekleşir. Kullanılan radyoaktif unsurun yarı ömrü ile alakalı olarak günler ve haftalarca bu ışınım tedavisi hastanın kendi bedeni ortasında gerçekleşir. Amaca yönelik bu tedavilerde gaye haricinde kalan doku ve organlarda ışınımun ziyanlı tesirleri sonludur. Tümörün aşikâr molekülleri amaç seçilerek gerçekleştiğinden amaca yönelik, bireyselleştrilmiş ışınım tedavisi olarak tanımlanabilir. Her kanser çeşidinde olağan dokulara ziyan vermeyip tümör hücrelerinde öldürücü tesir oluşturabilecek moleküler radyonüklid tedavi seçeneği bulunmamaktadır. Kanser dokusunda ağır biçimde bulunan, olağan hücrelerde olmayan ya da epey az bulunan gaye ve bu gayeye ulaşabilecek radyoaktif husus ile birleşebilme özelliğinde molekül kelam konusu ise bu tedavi mümkündür. Her geçen gün yeni moleküller ve yeni radyonüklid tedavi seçenekleri keşfedilmektedir. En eskisi tiroid kanseri ve birtakım guatrların tedavisinde 1980’lerden bu güne kullanılan radyoaktif iyottur (iyot-131). Metastatik prostat kanserinde, amaca yönelik radyonüklid tedavi konusunda birden çok seçenek bulunmakta ve 5 yılı aşkın vakittir uygulanmaktadır.
Kan sirkülasyonundaki erkek cinsiyet hormonları (androjenler) prostat kanserinin büyümesi, hücre çoğalma ve yayılması üzerine tesir edebilir. Bu niçinle prostat kanseri tedavisinde androjen seviyesini azaltmaya yönelik tedaviler yaygın olarak kullanılmaktadır. Androjen baskılayıcı tedavilere rağmen ilerlemeye devam eden prostat kanseri, ‘kastrasyona dirençli prostat kanseri’ olarak söz edilir ve çoğunlukla hastalığın kemiğe yayılması kelam konusudur. Hastalığın denetimi ve oluşabilecek ağrı yakınmasının hafifçeletilmesi için kemoterapi, immünoterapi, radyoterapi, 2. jenerasyon hormon bazlı tedavilerin başlanması gerekmektedir. bu vakitte, hormon dirençli metastatik prostat kanseri olarak söz edilebilecek hastalık etabında radyonüklid tedaviler de seçenekler içinde yerini almıştır.
METASTATİK KASTRASYON DİRENÇLİ PROSTAT KANSERİNDE
SİSTEMİK RADYONÜKLİD TEDAVİLER
Biroldukça tıbbi süreç ve ilacın olduğu üzere radyonüklid tedavilerin de kimi yan tesirleri bulunmaktadır. Lakin epeyce ileri yaşlarda dahi tolere edilebilen inançlı tedaviler olup faydaları potansiyel risklerinden epeyce daha fazladır. Tedaviye uygunluk sonucu kan testleri haricinde PSMA amaçlı PET-BT ile verilir. Kanser odaklarının PSMA maksatlı casusları makul bir düzeyde tutuyor olmaları tedavi başarısı ve aktifliği için epey kıymetlidir.
Lu-177 PSMA tedavisi; metastatik kastrasyona dirençli prostat kanserini tedavi etmek için, giderek daha fazla kullanılan yenilikçi ve tesirli bir tedavidir. Çoklukla, hormon bazlı tedaviler, kemoterapi üzere standard usullere karşılıksız kalan ya da hastaların bu tedavileri tolere edemediği durumlarda uygulanmaktadır. Lakin hastalığın epey ileri safhalarına ulaşmadan muvaffakiyet oranları artmaktadır. Bu tedavi ile tümör ve metastazlarının boyutlarının küçülmesi, hücre çoğalmasının önüne geçilmesi yanı sıra hastalığın niye olduğu ağrı vb. bulguların giderilmesi ya da azaltılması mümkün olmaktadır. Hastalığın yaygınlığı ve tümör dokusundaki PSMA düzeyi ile hücrelerin ışınım hassaslığı değişkenlik göstermekle bir arada % 40-70 hastada manalı aktiflik sağlanabilmektedir.
Birden fazla prostat kanseri çeşidinde, tedavi için gereken düzeylerde yüksek PSMA seviyesi mevcuttur. Lu-177 PSMA tedavisi öncesinde yapılan Ga-68 PSMA PET/BT ile tümör ve metastazlarının istenen seviyede PSMA reseptörü taşıyıp taşımadığı belirlenir. Lu-177, tedavi edici tesiri olan beta ışını yayan radyoaktif bir elementtir. Lu-177 PSMA damar yoluyla verildiğinde PSMA reseptörünün yüksek seviyede bulunduğu tümör odaklarına ulaşır. Tümör hücresine bu türlü PSMA aracılığı ile bağlanmış olan Lutesyum-177 ışınım tesiri ile kanser hücrelerini yok eder. PSMA kanser hücrelerinde olağan dokulardan en az 1000 kat kadar yüksek olduğundan bedenin öbür alanları fazlaca daha az ışınıma maruz kalır.
Lutesyum-177 PSMA, damar yolundan yaklaşık yarım saat müddet ortasında infüzyon yolu ile uygulanmaktadır. Merkezlere göre değişmekle birlikte özel izolasyon odasında 1 gece yatmayı gerektirebilir. Tedaviden daha sonraki birinci 12 saatte büyük ölçüde radyoaktivite idrar yoluyla atılır, tümör odaklarına tutulan kısım ise terapötik aktifliğini başlatmış olur. Tedavi 6 – 8 hafta aralıklar ile 2-6 kür uygulanır.
Mümkün yan tesirler; bulantı, ağız kuruluğu, yorgunluk, halsizlik, iştah azalması, böbrek işlevlerinde azalma ve bilhassa kemik lezyonları yaygın olan hastalarda kemik iliğinin baskılanması kararı kan hücresi üretiminde süreksiz azalmadır. Yan tesirler çoğunlukla tolere edilebilir ve yönetilebilir düzeydedir. Uygun hasta seçimi ve uygun tedavi dozu planlaması yan tesir gelişmesi açısından hayli değerlidir. En sık yan tesir yavaşça bulantı ve birinci 1-2 hafta halsizlik, iştahsızlık üzere ömür konforunu hayli bozmayacak seviyede yakınmalardır.
Aktinyum-225 PSMA Tedavisi; tesir düzeneği açısından Lutesyum-177 PSMA tedavisi ile birebirdir. PSMA amaçlı olan bu tedavide farklı olarak alfa ışını yayan Aktinyum-225 kullanılmaktadır. Kısa menzilli lakin yüksek güç düzeyinde olan alfa ışınları tutuldukları bölgede devasa yükseklikte terapötik tesir ile tümör hücrelerinde çift zincir DNA kırıkları oluşturarak hücre vefatına sebep olurken yakın komşuluklarında olan sağlam dokulara ziyan vermezler.
Ac-225 PSMA ile ilgili birinci klinik tecrübeler; % 63-70 olguda %50’den çok PSA karşılık oranı ile ümit verici tümör yok edici tesir, 10-15 aylık tedavi cevap mühleti ve hastaların yaklaşık %10’unda tam remisyon göstermiştir.
Lu-177 PSMA ile Ac-225 PSMA’nın birebir klinik durumlarda uygulandığı mukayeseli çalışmalar yapılmadan, bir casusun başkasına üstün olduğunu söylemek mümkün değildir. Fakat beta ışınımuna oranla epeyce daha kısa menzile sahip alfa partikülü yayan Ac-225 PSMA’nın belli klinik durumlarda, daha avantajlı olduğu konusunda elimizde kâfi ön ispat mevcuttur. Bu durumlardan birincisi, yaygın kemik metastazı olan olgularda, komşu sağlıklı kemik iliği hücrelerinde ışınımun ziyanlı etkisinin azaltılmasıdır. Oburu ise, daha öncesinde uygulanan tedavilere olumlu karşılık vermiş olgularda yahut erken evre hastalık durumunda, mevcut hayli küçük, mikroskobik metastaz odaklarının yok edilmesidir. Lu-177 PSMA’ya yetersiz cevap veren ya da direnç gelişen hastaların tedavisinde de Ac-225 PSMA ile umut verici sonuçlar alınmaktadır.
Prostat kanserinde her geçen gün keşfedilen yeni tedavi seçenekleri, yaygın metastatik hastalıkta dahi uzun ömür müddeti sağlayarak öteki kanser cinsleri için de umut ışığı olmaktadır.
Sağlıklı günler dilerim.
Prof. Dr. Özgür ÖMÜR
Okumaya devam et...
Sistemik radyonüklid tedavi (atom tedavisi olarak bilinir), amaca yönelik (moleküler = akıllı) bir tıp ışınım tedavisidir. Bilinen radyoterapinin tersine hastaya dış ışınım kaynağından (eksternal) muhakkak bir alana uygulanan ışınlama yerine, damar ya da ağız yolu ile verilen radyoaktif unsurların beden ortasında (internal) tüm tümör odaklarına dağılması ve tümünün eş vakitli gayeye yönelik radyasayon tedavisi olarak tabir edilebilir. Kanser hücrelerini amaç alan radyoaktif ilaç, hedeflenen tümör odaklarını bulur ve eş vakitli tümünün ışınım ile tedavisi gerçekleşir. Kullanılan radyoaktif unsurun yarı ömrü ile alakalı olarak günler ve haftalarca bu ışınım tedavisi hastanın kendi bedeni ortasında gerçekleşir. Amaca yönelik bu tedavilerde gaye haricinde kalan doku ve organlarda ışınımun ziyanlı tesirleri sonludur. Tümörün aşikâr molekülleri amaç seçilerek gerçekleştiğinden amaca yönelik, bireyselleştrilmiş ışınım tedavisi olarak tanımlanabilir. Her kanser çeşidinde olağan dokulara ziyan vermeyip tümör hücrelerinde öldürücü tesir oluşturabilecek moleküler radyonüklid tedavi seçeneği bulunmamaktadır. Kanser dokusunda ağır biçimde bulunan, olağan hücrelerde olmayan ya da epey az bulunan gaye ve bu gayeye ulaşabilecek radyoaktif husus ile birleşebilme özelliğinde molekül kelam konusu ise bu tedavi mümkündür. Her geçen gün yeni moleküller ve yeni radyonüklid tedavi seçenekleri keşfedilmektedir. En eskisi tiroid kanseri ve birtakım guatrların tedavisinde 1980’lerden bu güne kullanılan radyoaktif iyottur (iyot-131). Metastatik prostat kanserinde, amaca yönelik radyonüklid tedavi konusunda birden çok seçenek bulunmakta ve 5 yılı aşkın vakittir uygulanmaktadır.
Kan sirkülasyonundaki erkek cinsiyet hormonları (androjenler) prostat kanserinin büyümesi, hücre çoğalma ve yayılması üzerine tesir edebilir. Bu niçinle prostat kanseri tedavisinde androjen seviyesini azaltmaya yönelik tedaviler yaygın olarak kullanılmaktadır. Androjen baskılayıcı tedavilere rağmen ilerlemeye devam eden prostat kanseri, ‘kastrasyona dirençli prostat kanseri’ olarak söz edilir ve çoğunlukla hastalığın kemiğe yayılması kelam konusudur. Hastalığın denetimi ve oluşabilecek ağrı yakınmasının hafifçeletilmesi için kemoterapi, immünoterapi, radyoterapi, 2. jenerasyon hormon bazlı tedavilerin başlanması gerekmektedir. bu vakitte, hormon dirençli metastatik prostat kanseri olarak söz edilebilecek hastalık etabında radyonüklid tedaviler de seçenekler içinde yerini almıştır.
METASTATİK KASTRASYON DİRENÇLİ PROSTAT KANSERİNDE
SİSTEMİK RADYONÜKLİD TEDAVİLER
- KEMİK MAKSATLI RADYONÜKLİD TEDAVİ:
- Lutesyum-177 EDTMP
- Radyum-223 diklorür
- Stronsiyum-89 klorür
- Samaryum-153
- Diğerleri…
- PROSTATA MAHSUS MEMBRAN ANTİJENİ (PSMA) GAYELİ RADYONÜKLİLD TEDAVİLER
Biroldukça tıbbi süreç ve ilacın olduğu üzere radyonüklid tedavilerin de kimi yan tesirleri bulunmaktadır. Lakin epeyce ileri yaşlarda dahi tolere edilebilen inançlı tedaviler olup faydaları potansiyel risklerinden epeyce daha fazladır. Tedaviye uygunluk sonucu kan testleri haricinde PSMA amaçlı PET-BT ile verilir. Kanser odaklarının PSMA maksatlı casusları makul bir düzeyde tutuyor olmaları tedavi başarısı ve aktifliği için epey kıymetlidir.
Lu-177 PSMA tedavisi; metastatik kastrasyona dirençli prostat kanserini tedavi etmek için, giderek daha fazla kullanılan yenilikçi ve tesirli bir tedavidir. Çoklukla, hormon bazlı tedaviler, kemoterapi üzere standard usullere karşılıksız kalan ya da hastaların bu tedavileri tolere edemediği durumlarda uygulanmaktadır. Lakin hastalığın epey ileri safhalarına ulaşmadan muvaffakiyet oranları artmaktadır. Bu tedavi ile tümör ve metastazlarının boyutlarının küçülmesi, hücre çoğalmasının önüne geçilmesi yanı sıra hastalığın niye olduğu ağrı vb. bulguların giderilmesi ya da azaltılması mümkün olmaktadır. Hastalığın yaygınlığı ve tümör dokusundaki PSMA düzeyi ile hücrelerin ışınım hassaslığı değişkenlik göstermekle bir arada % 40-70 hastada manalı aktiflik sağlanabilmektedir.
Birden fazla prostat kanseri çeşidinde, tedavi için gereken düzeylerde yüksek PSMA seviyesi mevcuttur. Lu-177 PSMA tedavisi öncesinde yapılan Ga-68 PSMA PET/BT ile tümör ve metastazlarının istenen seviyede PSMA reseptörü taşıyıp taşımadığı belirlenir. Lu-177, tedavi edici tesiri olan beta ışını yayan radyoaktif bir elementtir. Lu-177 PSMA damar yoluyla verildiğinde PSMA reseptörünün yüksek seviyede bulunduğu tümör odaklarına ulaşır. Tümör hücresine bu türlü PSMA aracılığı ile bağlanmış olan Lutesyum-177 ışınım tesiri ile kanser hücrelerini yok eder. PSMA kanser hücrelerinde olağan dokulardan en az 1000 kat kadar yüksek olduğundan bedenin öbür alanları fazlaca daha az ışınıma maruz kalır.
Lutesyum-177 PSMA, damar yolundan yaklaşık yarım saat müddet ortasında infüzyon yolu ile uygulanmaktadır. Merkezlere göre değişmekle birlikte özel izolasyon odasında 1 gece yatmayı gerektirebilir. Tedaviden daha sonraki birinci 12 saatte büyük ölçüde radyoaktivite idrar yoluyla atılır, tümör odaklarına tutulan kısım ise terapötik aktifliğini başlatmış olur. Tedavi 6 – 8 hafta aralıklar ile 2-6 kür uygulanır.
Mümkün yan tesirler; bulantı, ağız kuruluğu, yorgunluk, halsizlik, iştah azalması, böbrek işlevlerinde azalma ve bilhassa kemik lezyonları yaygın olan hastalarda kemik iliğinin baskılanması kararı kan hücresi üretiminde süreksiz azalmadır. Yan tesirler çoğunlukla tolere edilebilir ve yönetilebilir düzeydedir. Uygun hasta seçimi ve uygun tedavi dozu planlaması yan tesir gelişmesi açısından hayli değerlidir. En sık yan tesir yavaşça bulantı ve birinci 1-2 hafta halsizlik, iştahsızlık üzere ömür konforunu hayli bozmayacak seviyede yakınmalardır.
Aktinyum-225 PSMA Tedavisi; tesir düzeneği açısından Lutesyum-177 PSMA tedavisi ile birebirdir. PSMA amaçlı olan bu tedavide farklı olarak alfa ışını yayan Aktinyum-225 kullanılmaktadır. Kısa menzilli lakin yüksek güç düzeyinde olan alfa ışınları tutuldukları bölgede devasa yükseklikte terapötik tesir ile tümör hücrelerinde çift zincir DNA kırıkları oluşturarak hücre vefatına sebep olurken yakın komşuluklarında olan sağlam dokulara ziyan vermezler.
Ac-225 PSMA ile ilgili birinci klinik tecrübeler; % 63-70 olguda %50’den çok PSA karşılık oranı ile ümit verici tümör yok edici tesir, 10-15 aylık tedavi cevap mühleti ve hastaların yaklaşık %10’unda tam remisyon göstermiştir.
Lu-177 PSMA ile Ac-225 PSMA’nın birebir klinik durumlarda uygulandığı mukayeseli çalışmalar yapılmadan, bir casusun başkasına üstün olduğunu söylemek mümkün değildir. Fakat beta ışınımuna oranla epeyce daha kısa menzile sahip alfa partikülü yayan Ac-225 PSMA’nın belli klinik durumlarda, daha avantajlı olduğu konusunda elimizde kâfi ön ispat mevcuttur. Bu durumlardan birincisi, yaygın kemik metastazı olan olgularda, komşu sağlıklı kemik iliği hücrelerinde ışınımun ziyanlı etkisinin azaltılmasıdır. Oburu ise, daha öncesinde uygulanan tedavilere olumlu karşılık vermiş olgularda yahut erken evre hastalık durumunda, mevcut hayli küçük, mikroskobik metastaz odaklarının yok edilmesidir. Lu-177 PSMA’ya yetersiz cevap veren ya da direnç gelişen hastaların tedavisinde de Ac-225 PSMA ile umut verici sonuçlar alınmaktadır.
Prostat kanserinde her geçen gün keşfedilen yeni tedavi seçenekleri, yaygın metastatik hastalıkta dahi uzun ömür müddeti sağlayarak öteki kanser cinsleri için de umut ışığı olmaktadır.
Sağlıklı günler dilerim.
Prof. Dr. Özgür ÖMÜR
Okumaya devam et...