Tuğba Sivri Çınar
Tanınan kültür tenkitleri, hele de feminist tenkitler Netflix-daha sonrası diyebileceğim şu vakit için akademik sınırın en politik alanlarından biri haline geldi. Bu yüzden akademisyen, muharrir ve pop kültür eleştirmeni Roxanne Gay’in 2014’te yayımlanan, Türkçesi 2019’da Martı Yayınları’ndan çıkan ‘Kötü Feminist’ kitabı, literatüre kıymetli bir katkı sundu. Kendisi de bir “oldukça satan” olan bu kitap, Gay’in şahsi, politik, kültürel biroldukca sıkıntıyı gündelik bir lisanla ele aldığı yazılardan oluşuyor.
Kitabın girişi, başlıktan umduğumu bulamayacağımı söylüyordu, bir daha de tartışmalı bir argümanla ilgi alımlı başladı. ‘Kötü feminist’ tabiri, Sarah Ahmed’in ‘oyunbozan feminist’ini anımsatmış, her gün binlerce ataerkil şiddet, sömürü ve en olmadı saçmalıkla uğraşan feministlerin niye sevinçli ya da tatlı lisanlı olmadıklarını sorgulayan kültürle dalga geçen bir söz üzere gelmişti. halbuki Gay, birebir manasıyla kullanmış bu tabiri: Berbat feminist, yani feminizmi “iyi” yapamayan feminist. Muharrir diyor ki;
“Ben makus feminist etiketini açıkça benimsiyorum, zira beşerim ve kusurlarım var. Feminizm tarihiyle ilgili eşsiz bir bilgi birikimine sahip değilim. En kıymetli feminist metinlerini olması gerektiğini düşündüğüm biçimde okumadım. Ana akım feminizme uymayabilecek aşikâr ilgi alanlarım, kişilik özelliklerim ve görüşlerim de var fakat bir daha de ben bir feministim. Kendimle ilgili bu gerçeği kabullenmemin ne kadar özgürleştirici bir tesiri olduğunu size anlatamam.” (s. 15)
Açıkçası bunun, feminizmi fazlaca apolitik bir yere konumlandıran, neo-liberal bireyciliğin yuttuğu bir feminizm anlayışı olduğunu düşünüyorum. “Ana akım feminizme uymayabilecek ilgi alanları” derken tanınan dizilerden ve pembe giyinmekten keyif almayı kastettiğini anladığımız Gay’in hangi feminizmi ana akım gördüğünü de anlayamadım. Feminizmin de her ideoloji üzere kusurlarının olabileceğini söylemek, “Feminist Sunağı”na yerleştirilmeyi istemediği için kendini berbat feminist olarak pozisyonlandırmak bana fazlaca savunmacı geldi. Feminist tenkidin bu derece bir defansa gereksinimi var mı, emin değilim.
Berbat Feminist, Roxane Gay, Mütercim: Selim Yeniçeri, Martı Yayınları, 2019.
Kitap beş kısımdan oluşuyor: Ben; Toplumsal Cinsiyet ve Cinsellik; Irk ve Cümbüş; Siyaset, Cinsiyet ve Irk; Bana Geri Dönüş. Gay, çok şahsi tecrübelerini politik bir bağlamda sunarken bilhassa Haiti kökenli bir orta sınıf siyah Amerikan ailede doğmanın ne demek olduğunu dünyanın rastgele bir yerindeki rastgele bir insanın anlayabileceği netlikte çiziyor. Bu manada yazıların etnik ayrımcılık konusunu kadınlık durumundan daha başarılı biçimde yansıttığını söyleyebilirim.
Tanınan kültür eleştirisi, objesinin gelip geçiciliği niçiniyle biraz “refleks” gerektiriyor, başka yandan bu refleks her vakit kültür eserinin asıl sorununu yakalamaya yetemeyebiliyor. Hakikaten 10 sene evvel yayımlanmış pek epey satan romanın asıl tesirini anlamak için bir 10 sene daha beklemek gerekebiliyor. Gay, 2000’lerin “Girls” üzere epey izlenen dizilerinden ‘Açlık Oyunları’ üzere hayli satan kitapları ve onların sinema uyarlamalarına, reality gösterilerden scrabble turnuvalarına kadar bir epey tanınan kültür sınırı hakkında şahsi tecrübelerini merkeze alarak yaptığı tenkitlerinde vaktin “eleştiri dili” ya da “sesi” diyebileceğim o frekansı yakalamış ve bunda çok da başarılı olmuş. Birkaç tema, kitap boyunca tartısını hissettiriyor. Benim en hayli ilgimi çeken, farklılık temsilleri ve ayrıcalıklar oldu.
Bilhassa 2000 başlarındaki dizilerdeki siyah karakterlerin azlığı ya da yokluğu, genç -siyah- bayanların kendilerini bulabilecekleri temsillerin azlığı üzere sorunlar halihazırda 2022’de de geçerliliğini korusa da Netflix, Amazon Prime üzere ticari internet yayıncılığı kanallarının her gün “kapsayıcı” içerikler ürettiği bir tarihi anda feminist tenkidin bundan fazlasını yapması gerektiği kanaatindeyim. Çünkü her dizide en az bir gey/lezbiyen çift, üç farklı etnik kümeden karakter olmasının pop kültürü daha demokratik yapmaya yetip yetmediği tartışmaya açık bir konu. Alışılmış kitabın 2014’te yayımlandığını ve o yıldan bu yana -yaklaşık 8 senede- yalnızca tanınan kültürün değil, büyük siyasetin de form değiştirdiğini hatırlarsak bu temsil vurgusu fazlaca da yersiz gelmeyecektir.
Başka baskın temaysa müellifin kendisinin de üzerine tartıştığı bir problem: Ayrıcalıklar. Muharrir, bilhassa Amerika’da ayrıcalıklara sahip olmayan fazlaca az insan olduğunu ve savunmaya geçmek yerine ayrıcalıklarımızın farkına varıp ona göre davranmamız gerektiğini söylerken öteki yandan insanların “ayrıcalık polisine” dönüşüp daima bir ayrıcalıklar hiyerarşisi oluşturduklarını ve bunun son kertede bir işe yaramayacağını belirtiyor. Sınıfsallığın isminin bile geçmediği bu ayrıcalıklılık tartışmasında, Haitili siyah bir bayanın “dördüncü dünya” bayanlarıyla daha fazlaca ortak noktasının olmasını beklerdim, halbuki orta sınıf bir Amerikalının sesini duydum yalnızca. Bu manada Türkiye’deki “popüler tanınan kültür eleştirisi”nin epeyce daha politik olduğunu söylemek mümkün.
Siyah bir kız çocuğunun hoşluk kraliçesi olma hayallerinden ağır bir cinsel hücum tecrübesine, Gay şahsi tarihini çok cesaretli bir biçimde okurla paylaşıyor. Kitabın bu istikameti, onu yalnızca okunmaya kıymet kılmakla kalmıyor, feminizmin niye şahsi olanla ilgilendiğini de hatırlatıyor. Fakat bir daha de, bilhassa tanınan kültür okumalarında Gay’in epeyce “özür diler” konumda kaldığını, siyah bir bayan olarak akademide tek başına ayakta kalmasının bile özrünü dilediğini, bu özür dileme gereksiniminin tam da kadınlık tecrübesinden kaynaklandığını da fark edemediğini ya da okura bunu hissettiremediğini düşündüm. halbuki Gay’in şahsi öyküsü aslına bakarsan başlı başına feminist bir varoluş uğraşı. Muharririn sesi, bireyci, “ayrıcalık” telaffuzunun gerisine sığınarak sınıfsallığı yok eden yeni politik kültürün altında ezilmiş üzere geldi. Feminist kültür tenkidinin ana akımlaşmasını sağladığı için fazlaca kıymetli gördüğüm bu kitapta muharrir fazlaca haklı ve kuvvetli argümanlarla pop kültür eleştirisi sunarken derinde “Ben Amerikalı orta sınıf bir akademisyenim ve bu yüzden özür dilerim” sesini daima duyuyoruz. halbuki kadınlığın sınıfı kıtalararası bir yol kat edebilir ve tahminen de “ayrıcalıklı” olduğumuzu düşündüğümüz “diğerlerine” olan borcumuz, o özrü dilememek, bayan olarak kelamımızı özürsüz sunabilmektir.
Okumaya devam et...
Tanınan kültür tenkitleri, hele de feminist tenkitler Netflix-daha sonrası diyebileceğim şu vakit için akademik sınırın en politik alanlarından biri haline geldi. Bu yüzden akademisyen, muharrir ve pop kültür eleştirmeni Roxanne Gay’in 2014’te yayımlanan, Türkçesi 2019’da Martı Yayınları’ndan çıkan ‘Kötü Feminist’ kitabı, literatüre kıymetli bir katkı sundu. Kendisi de bir “oldukça satan” olan bu kitap, Gay’in şahsi, politik, kültürel biroldukca sıkıntıyı gündelik bir lisanla ele aldığı yazılardan oluşuyor.
Kitabın girişi, başlıktan umduğumu bulamayacağımı söylüyordu, bir daha de tartışmalı bir argümanla ilgi alımlı başladı. ‘Kötü feminist’ tabiri, Sarah Ahmed’in ‘oyunbozan feminist’ini anımsatmış, her gün binlerce ataerkil şiddet, sömürü ve en olmadı saçmalıkla uğraşan feministlerin niye sevinçli ya da tatlı lisanlı olmadıklarını sorgulayan kültürle dalga geçen bir söz üzere gelmişti. halbuki Gay, birebir manasıyla kullanmış bu tabiri: Berbat feminist, yani feminizmi “iyi” yapamayan feminist. Muharrir diyor ki;
“Ben makus feminist etiketini açıkça benimsiyorum, zira beşerim ve kusurlarım var. Feminizm tarihiyle ilgili eşsiz bir bilgi birikimine sahip değilim. En kıymetli feminist metinlerini olması gerektiğini düşündüğüm biçimde okumadım. Ana akım feminizme uymayabilecek aşikâr ilgi alanlarım, kişilik özelliklerim ve görüşlerim de var fakat bir daha de ben bir feministim. Kendimle ilgili bu gerçeği kabullenmemin ne kadar özgürleştirici bir tesiri olduğunu size anlatamam.” (s. 15)
Açıkçası bunun, feminizmi fazlaca apolitik bir yere konumlandıran, neo-liberal bireyciliğin yuttuğu bir feminizm anlayışı olduğunu düşünüyorum. “Ana akım feminizme uymayabilecek ilgi alanları” derken tanınan dizilerden ve pembe giyinmekten keyif almayı kastettiğini anladığımız Gay’in hangi feminizmi ana akım gördüğünü de anlayamadım. Feminizmin de her ideoloji üzere kusurlarının olabileceğini söylemek, “Feminist Sunağı”na yerleştirilmeyi istemediği için kendini berbat feminist olarak pozisyonlandırmak bana fazlaca savunmacı geldi. Feminist tenkidin bu derece bir defansa gereksinimi var mı, emin değilim.
Berbat Feminist, Roxane Gay, Mütercim: Selim Yeniçeri, Martı Yayınları, 2019.
Kitap beş kısımdan oluşuyor: Ben; Toplumsal Cinsiyet ve Cinsellik; Irk ve Cümbüş; Siyaset, Cinsiyet ve Irk; Bana Geri Dönüş. Gay, çok şahsi tecrübelerini politik bir bağlamda sunarken bilhassa Haiti kökenli bir orta sınıf siyah Amerikan ailede doğmanın ne demek olduğunu dünyanın rastgele bir yerindeki rastgele bir insanın anlayabileceği netlikte çiziyor. Bu manada yazıların etnik ayrımcılık konusunu kadınlık durumundan daha başarılı biçimde yansıttığını söyleyebilirim.
Tanınan kültür eleştirisi, objesinin gelip geçiciliği niçiniyle biraz “refleks” gerektiriyor, başka yandan bu refleks her vakit kültür eserinin asıl sorununu yakalamaya yetemeyebiliyor. Hakikaten 10 sene evvel yayımlanmış pek epey satan romanın asıl tesirini anlamak için bir 10 sene daha beklemek gerekebiliyor. Gay, 2000’lerin “Girls” üzere epey izlenen dizilerinden ‘Açlık Oyunları’ üzere hayli satan kitapları ve onların sinema uyarlamalarına, reality gösterilerden scrabble turnuvalarına kadar bir epey tanınan kültür sınırı hakkında şahsi tecrübelerini merkeze alarak yaptığı tenkitlerinde vaktin “eleştiri dili” ya da “sesi” diyebileceğim o frekansı yakalamış ve bunda çok da başarılı olmuş. Birkaç tema, kitap boyunca tartısını hissettiriyor. Benim en hayli ilgimi çeken, farklılık temsilleri ve ayrıcalıklar oldu.
Bilhassa 2000 başlarındaki dizilerdeki siyah karakterlerin azlığı ya da yokluğu, genç -siyah- bayanların kendilerini bulabilecekleri temsillerin azlığı üzere sorunlar halihazırda 2022’de de geçerliliğini korusa da Netflix, Amazon Prime üzere ticari internet yayıncılığı kanallarının her gün “kapsayıcı” içerikler ürettiği bir tarihi anda feminist tenkidin bundan fazlasını yapması gerektiği kanaatindeyim. Çünkü her dizide en az bir gey/lezbiyen çift, üç farklı etnik kümeden karakter olmasının pop kültürü daha demokratik yapmaya yetip yetmediği tartışmaya açık bir konu. Alışılmış kitabın 2014’te yayımlandığını ve o yıldan bu yana -yaklaşık 8 senede- yalnızca tanınan kültürün değil, büyük siyasetin de form değiştirdiğini hatırlarsak bu temsil vurgusu fazlaca da yersiz gelmeyecektir.
Başka baskın temaysa müellifin kendisinin de üzerine tartıştığı bir problem: Ayrıcalıklar. Muharrir, bilhassa Amerika’da ayrıcalıklara sahip olmayan fazlaca az insan olduğunu ve savunmaya geçmek yerine ayrıcalıklarımızın farkına varıp ona göre davranmamız gerektiğini söylerken öteki yandan insanların “ayrıcalık polisine” dönüşüp daima bir ayrıcalıklar hiyerarşisi oluşturduklarını ve bunun son kertede bir işe yaramayacağını belirtiyor. Sınıfsallığın isminin bile geçmediği bu ayrıcalıklılık tartışmasında, Haitili siyah bir bayanın “dördüncü dünya” bayanlarıyla daha fazlaca ortak noktasının olmasını beklerdim, halbuki orta sınıf bir Amerikalının sesini duydum yalnızca. Bu manada Türkiye’deki “popüler tanınan kültür eleştirisi”nin epeyce daha politik olduğunu söylemek mümkün.
Siyah bir kız çocuğunun hoşluk kraliçesi olma hayallerinden ağır bir cinsel hücum tecrübesine, Gay şahsi tarihini çok cesaretli bir biçimde okurla paylaşıyor. Kitabın bu istikameti, onu yalnızca okunmaya kıymet kılmakla kalmıyor, feminizmin niye şahsi olanla ilgilendiğini de hatırlatıyor. Fakat bir daha de, bilhassa tanınan kültür okumalarında Gay’in epeyce “özür diler” konumda kaldığını, siyah bir bayan olarak akademide tek başına ayakta kalmasının bile özrünü dilediğini, bu özür dileme gereksiniminin tam da kadınlık tecrübesinden kaynaklandığını da fark edemediğini ya da okura bunu hissettiremediğini düşündüm. halbuki Gay’in şahsi öyküsü aslına bakarsan başlı başına feminist bir varoluş uğraşı. Muharririn sesi, bireyci, “ayrıcalık” telaffuzunun gerisine sığınarak sınıfsallığı yok eden yeni politik kültürün altında ezilmiş üzere geldi. Feminist kültür tenkidinin ana akımlaşmasını sağladığı için fazlaca kıymetli gördüğüm bu kitapta muharrir fazlaca haklı ve kuvvetli argümanlarla pop kültür eleştirisi sunarken derinde “Ben Amerikalı orta sınıf bir akademisyenim ve bu yüzden özür dilerim” sesini daima duyuyoruz. halbuki kadınlığın sınıfı kıtalararası bir yol kat edebilir ve tahminen de “ayrıcalıklı” olduğumuzu düşündüğümüz “diğerlerine” olan borcumuz, o özrü dilememek, bayan olarak kelamımızı özürsüz sunabilmektir.
Okumaya devam et...