Norveç edebiyatının en tanınan isimlerinden biri olan Dag Solstad, farklı tiplerde ondan fazla kitaba imza atmış ve yazarlıkta gösterdiği başarısı niçiniyle Norveç Edebiyat Eleştirmenleri Ödülü’nü üç kere kazanmış tek isimdir. Solstad’ın kalemi yalnızca ülke ortasında değil, bir fazlaca ülkede takdir görür; kitaplarının otuza yakın lisana çevrilmiş olması da aslına bakarsan bundan dolayıdür.
Solstad’ın 2019’da lisanımıza birinci çevrilen kitabı ‘Mahcubiyet ve Haysiyet’le birlikte Türkçede toplamda beş kitabı bulunur. Kitapların biri Jaguar Yayınları tarafınca basılsa da geriye kalan Solstad’lar YKY etiketini taşır ve bunları Norveççe aslından çeviren isim Banu Gürsaler Syvertsen’dir.
TEHLİKELİ BİR OYUN
Syvertsen’in çevirdiği en yeni Solstad kitabı olan ‘On Birinci Roman, On Sekizinci Kitap’, Bjørn Hansen’in “tesadüf”lerle geçen ömrünü bahis edinir. Dışarıdan bakıldığında her ne kadar başarılı, meslekli bir manzara verse de aslında Hansen’in hayatı savrulmalar üzerine heyetidir. Başka bir değişle; bir sürü şey olur, ancak o yalnızca rüzgâra nazaran akıp masraf, hakikat düzgün bir irade göstermez/gösteremez. Dahası bunun farkında bile değildir. Kendi illüzyonundan çıktığındaysa birden şaşkına döner, artık hayatının pek bir değeri kalmadığını düşünür.
On Birinci Roman On Sekizinci Kitap, Dag Solstad, Mütercim: Banu Gürsaler Syvertsen, 128 syf., Yapı Kredi Yayınları, 2022.
Bu dehşet verici gerçeği fark etmedilk evvelden çok kolay bir hayat sürer Hansen. Yeterli bir eşi, küçük bir çocuğu ve saygın bir işi vardır. Ta ki Turid Lammers’la sevgili olana kadar. Lammers’la olan alakası onu yalnızca eşinden ve çocuğundan koparmaz, Hansen beraberinde yaşadığı kenti, işini, alışkanlıklarını ve giderek benliğini de değiştirir.
Yeni bir kentte, Lammers’la birlikte sürdürdüğü ömründe -bir daha Lammers yüzünden- tiyatroya merak salar ve dahil olduğu kümeyle birlikte amatör oyunculuk yaparak çeşitli oyunlar sahneye koymaya başlar. Burada da saygın bir işi vardır, burada da bir sürü arkadaş edinir ancak gün geçtikçe, bilhassa kıskançlığın tetiklediği birtakım yabancılaşmalar yaşar. Kendine dışarıdan baktığında karşılaştığı şey onu hayli ürkütür: Ellilerine gelmiş, vefattan bahsetmeyi kendine hak goren bir yaşta Hansen, hayatını epeyce kıymetsiz hissetmeye başlar. Bu da onu “Büyük Ret” isminin verdiği tuhaf bir plana iter.
YABAN ÖRDEĞİ
Kitapta öne çıkan ikinci çatışma ise Hansen’in yıllardır görmediği oğlu Peter’le kurduğu ilgidir. Peter üniversite okumaya geleceğini ve onun yanında kalmak istediğini söylemiş olduğinde Hansen unuttuğu bir şeyi hatırlar üzere birden babalık yapmaya kalkar; bir odayı Peter için boşaltır, salonda ona da bir ömür alanı yaratır vs. lakin bütün bunlar sonuçsuz kalır. Hansen nasıl babalığı bilmiyorsa, Peter de o kadar oğulluğu bilmez.
Ne var ki bu kestirim edileceği üzere büyük dramlara, gözyaşlarına kapı aralamaz. Bu Solstad’ın genel bir tutumudur sanıyorum; ne Hansen’in uğruna bütün nizamını yıkıp geldiği Lammers’le olan bağlantısında, ne de oğluyla yaşadığı uyuşmazlıklarda büyük hislerle karşılaşmayız. Aksine detaylarda, küçük bir bakışta, lisanın ucuna gelip de söylenemeyen şeylerin, ‘hadi bu sefer de bu biçimde olsun’ların içinde gezdirir bizi Solstad. Kitabı okurken, tıpkı Hansen üzere Birinci olarak biz de kayda paha bir sorun olduğunu düşünmeyiz bu yüzden. Fakat bütün küçük şeyler birikince -bir daha Hansen gibi- biz de benzeri bir yabancılaşma yaşayarak okumaya devam ederiz.
Solstad bunu pekiştirmek için midir nedir, cümlelerini de çok sıradan ve süssüz bir biçimde kurar. Kaba tabirle; altını çizeceğiniz pek bir şey bulamazsınız yani. Her şey son derece kabul edilebilir görünür, mevt bile.
Kitaba başlamadan evvelden Henrik İbsen’in ‘Yaban Ördeği’ isimli oyununu da okumanızı öneririm. Hansen’le Lammers’ın da ortasında bulunduğu amatör tiyatro topluluğu gibisi oyunları oynamaktan sıkıldıkları için -eh, biraz da Hansen’in baskısıyla- İbsen’in ‘Yaban Ördeği’ni sahneye koymaya niyetlenirler. Bir geçmiş hesaplaşması üzerine kurulan oyunda, her şeyi yıkma değerine nitekim yana mı olmalı, yoksa huzurlu biçimde palavrası mı tercih etmeli sorusu tartışılır. Hansen’in çelişkisi de işte budur.
Okumaya devam et...
Solstad’ın 2019’da lisanımıza birinci çevrilen kitabı ‘Mahcubiyet ve Haysiyet’le birlikte Türkçede toplamda beş kitabı bulunur. Kitapların biri Jaguar Yayınları tarafınca basılsa da geriye kalan Solstad’lar YKY etiketini taşır ve bunları Norveççe aslından çeviren isim Banu Gürsaler Syvertsen’dir.
TEHLİKELİ BİR OYUN
Syvertsen’in çevirdiği en yeni Solstad kitabı olan ‘On Birinci Roman, On Sekizinci Kitap’, Bjørn Hansen’in “tesadüf”lerle geçen ömrünü bahis edinir. Dışarıdan bakıldığında her ne kadar başarılı, meslekli bir manzara verse de aslında Hansen’in hayatı savrulmalar üzerine heyetidir. Başka bir değişle; bir sürü şey olur, ancak o yalnızca rüzgâra nazaran akıp masraf, hakikat düzgün bir irade göstermez/gösteremez. Dahası bunun farkında bile değildir. Kendi illüzyonundan çıktığındaysa birden şaşkına döner, artık hayatının pek bir değeri kalmadığını düşünür.
On Birinci Roman On Sekizinci Kitap, Dag Solstad, Mütercim: Banu Gürsaler Syvertsen, 128 syf., Yapı Kredi Yayınları, 2022.
Bu dehşet verici gerçeği fark etmedilk evvelden çok kolay bir hayat sürer Hansen. Yeterli bir eşi, küçük bir çocuğu ve saygın bir işi vardır. Ta ki Turid Lammers’la sevgili olana kadar. Lammers’la olan alakası onu yalnızca eşinden ve çocuğundan koparmaz, Hansen beraberinde yaşadığı kenti, işini, alışkanlıklarını ve giderek benliğini de değiştirir.
Yeni bir kentte, Lammers’la birlikte sürdürdüğü ömründe -bir daha Lammers yüzünden- tiyatroya merak salar ve dahil olduğu kümeyle birlikte amatör oyunculuk yaparak çeşitli oyunlar sahneye koymaya başlar. Burada da saygın bir işi vardır, burada da bir sürü arkadaş edinir ancak gün geçtikçe, bilhassa kıskançlığın tetiklediği birtakım yabancılaşmalar yaşar. Kendine dışarıdan baktığında karşılaştığı şey onu hayli ürkütür: Ellilerine gelmiş, vefattan bahsetmeyi kendine hak goren bir yaşta Hansen, hayatını epeyce kıymetsiz hissetmeye başlar. Bu da onu “Büyük Ret” isminin verdiği tuhaf bir plana iter.
YABAN ÖRDEĞİ
Kitapta öne çıkan ikinci çatışma ise Hansen’in yıllardır görmediği oğlu Peter’le kurduğu ilgidir. Peter üniversite okumaya geleceğini ve onun yanında kalmak istediğini söylemiş olduğinde Hansen unuttuğu bir şeyi hatırlar üzere birden babalık yapmaya kalkar; bir odayı Peter için boşaltır, salonda ona da bir ömür alanı yaratır vs. lakin bütün bunlar sonuçsuz kalır. Hansen nasıl babalığı bilmiyorsa, Peter de o kadar oğulluğu bilmez.
Ne var ki bu kestirim edileceği üzere büyük dramlara, gözyaşlarına kapı aralamaz. Bu Solstad’ın genel bir tutumudur sanıyorum; ne Hansen’in uğruna bütün nizamını yıkıp geldiği Lammers’le olan bağlantısında, ne de oğluyla yaşadığı uyuşmazlıklarda büyük hislerle karşılaşmayız. Aksine detaylarda, küçük bir bakışta, lisanın ucuna gelip de söylenemeyen şeylerin, ‘hadi bu sefer de bu biçimde olsun’ların içinde gezdirir bizi Solstad. Kitabı okurken, tıpkı Hansen üzere Birinci olarak biz de kayda paha bir sorun olduğunu düşünmeyiz bu yüzden. Fakat bütün küçük şeyler birikince -bir daha Hansen gibi- biz de benzeri bir yabancılaşma yaşayarak okumaya devam ederiz.
Solstad bunu pekiştirmek için midir nedir, cümlelerini de çok sıradan ve süssüz bir biçimde kurar. Kaba tabirle; altını çizeceğiniz pek bir şey bulamazsınız yani. Her şey son derece kabul edilebilir görünür, mevt bile.
Kitaba başlamadan evvelden Henrik İbsen’in ‘Yaban Ördeği’ isimli oyununu da okumanızı öneririm. Hansen’le Lammers’ın da ortasında bulunduğu amatör tiyatro topluluğu gibisi oyunları oynamaktan sıkıldıkları için -eh, biraz da Hansen’in baskısıyla- İbsen’in ‘Yaban Ördeği’ni sahneye koymaya niyetlenirler. Bir geçmiş hesaplaşması üzerine kurulan oyunda, her şeyi yıkma değerine nitekim yana mı olmalı, yoksa huzurlu biçimde palavrası mı tercih etmeli sorusu tartışılır. Hansen’in çelişkisi de işte budur.
Okumaya devam et...