Günümüzün neoliberal kapitalist sistemi, bize “gel, uykundan çalarak gel, hasta olsan da sağlıklı olsan da gel, sabah erkenden, hatta hafta sonu ve geceleri de gel” diyor. Sistem dinlenmiyor, uyumuyor, dinlenmeye fırsat vermiyor, uyutmuyor. özetlemek gerekirsesı hepimizi daima uyararak vaktimizden çalıyor. Daha doğrusu, vaktimizi satın alıyor. Her şeyin ve her işin hızla olmasını ve halledilmesini istiyor. Çabuk olgunlaşmayı, eldeki işi çabuk bitirmeyi, süratle öğrenmeyi ve tıpkı süratle yaşamayı da… Pekala, kendimize ilişkin vakit var mı? Büsbütün kendimize ilişkin bir ömür? Bunlar ufak problemler! Sistemin çarkına girince bunları düşünmeye pek fırsat kalmıyor aslına bakarsanız. Üstelik zamansızlığın yaşı küçüldü, artık çocukken öğreniyoruz bu işleyişi. Şu ortalar kimsenin vakti yok!
Héléne L’Heuillet, vakit darlığından da vaktin kendisinden de şikâyet ettiğimiz akışa ağırlaştığı ‘Gecikmeye Övgü’de, tükenen ve boşluk kaldırmayan vakte karşı verdiğimiz çabayı, çektiğimiz “zaman açlığını”, geç kalmışlıkları ve sabırsızlıkları çözümlüyor.
DİĞERİNİN VAKTİNİ HESABA KATMAMAK
Artık 7/24 çalışan bir zihnimiz, neredeyse hiç durmayan bir hayatımız ve asla geç kalmamamız gereken işlerimiz var. Son derece kıymetli olan sürat ve vakit, kendimize vakit ayırmayı engellediği üzere hayatı ıskalamak değerine daima bir şeylerin peşinden koşmaya zorluyor bizi. Artık yeni meselelerimiz var L’Heuillet’ye göre: “Geç kalmak tam bir saplantıya dönüştü. O denli ki her şey bizi erkenciliğe sürüklüyor. Günümüzde çocuklar bile çocukluktan çıkmak için tez etmeli; süratli gitmeli -okumayı süratlice öğrenmeli, süratlice ‘temel bilgilere hâkim olmalı’, oradan oraya süratli gitmeli. ‘Erken gelişen’ bir çocuk sahibi olmak bütün ebeveynlerin hayali. Ancak yaygınlaşan erken gelişmişlik, giderek daha sık görülen erken ergenlik ve erken menopoz olarak da kendini gösterdiğinde oturup ağlıyoruz. Yeni jenerasyonlar iletisi aldı. Yetişkinliklerini 30 ila 45 yaş içinde yaşamalılar. Bunun öncesinde yaşamak ve çalışmak, bir aile kurmak ve terfi etmek için gereğince tecrübeleri yok. daha sonrasında ise ıskartaya çıkarılmanın birinci işaretleri belirir. Gecikenin vay hâline! ‘Geri kalan’ her vakit ‘anormal’ olarak görülür.”
Gecikmeye Övgü, Héléne L’Heuillet, Çeviren: Şehsuvar Aktaş, 104 syf., Yapı Kredi Yayınları, 2022.
Vakti satın almak ya da vakte el koymak çağımızın basitlıklarından. Her şeyin erkenden ve süratle olmasını istemenin bunda hissesi büyük şüphesiz. L’Heuillet’ye göre bugün bir kabalık da doğuruyor bu durum; “başkasının vaktini hesaba katmıyor ve oburunun zamansal farklılığına gözümüzü kapatıyoruz.” Kelam konusu durumlara ya da işleyişe başkaldırının yolu ise müellifin tabiriyle geç kalmaktan geçiyor.
Nicelikler dünyasında hesap yapar ya da gelir-gider çetelesi fiyat üzere vakti yönetmeye çalışmak, kısa vadede işe yarasa da kişiyi yoruyor. Bu durumu, gecikmeyi erteleme ve kişinin kendi zamansallığına kavuşmasını engelleme diye yorumlayan L’Heuillet, gecikmenin diğer faydalarını da sıralıyor: “Gecikme bizi kendimizden ve değişen teknolojinin beslediği kendi kendine kâfi olamama yanılsamasından çekip çıkarır. Bizi konuşmaya, istemeye, yardım kabul etmeye zorlar. Birisine sadece konutunda değil kendi vaktinde da yer açmayı kabul eden başkasının konukseverliğiyle müsabaka fırsatını verir. Gecikme, konukseverliğin belirtisi olabilir. Gecikme, diğer deyişle, bir direniş stratejisi olabilir. ‘Vaktim yok’ demek, baskı altındaki birinin felaket çığlığından farklı bir tabir yoludur (…) Gecikme hakkı direniş hakkı kadar tuhaf ve bir o kadar gereklidir (…) Gecikerek kendimizi ertelemeye bir son verebiliriz. Geciktiğimizde, her şeyin geçicileştiği o anda, süreyi bir daha hissetmeye başlayabiliriz. Tansiyon ortasında yaşansa da gecikme tecrübesi bizi vaktin direncini hesaba katmaya zorlar.”
KİŞİNİN KENDİSİNE YABANCILAŞMA SÜREÇLERİ
Performans çağında, vakit kaybetmek ne kadar berbatsa vakit kazanmak ya da ondan tasarruf etmek o kadar yeterli bir şey. Misal bir durum, kişinin kendine vakit ayırması ve vaktini işverenine vakfetmesi ayrımında da geçerli. “Zaman ‘yaratmayı’ amaçlayan geçersiz hedonizm aslında şahsen vakti ‘savuşturmayı’ gayeler zira vaktin önüne geçmeye başladığımızda cehennemi bir yarış bizi bekler; hızlanmak, gitgide hızlanmak gerekir” diyor L’Heuillet. Vakit kazanmanın, zahmetten kurtulma ya da sıyrılma manasına geldiğini belirtiyor. Zira daima daha fazlasını istemek ve yapmak gecikmeyi, kişinin kendine vakit ayırmasını ve zahmeti ötelemek demek, yaratıcılık makyajı altında kişinin tüketilmesine dayanan sistemi “sağlıklı” biçimde işletmek ve aslında işbirliği sağlanıp sömürülen kişinin vaktini denetlemek demek. “Yaratıcılık”, “performans” ve “esnek çalışma” üzere afili tabirler de buradan doğuyor işte.
İçgüdülerle ve dileklerle ilerleyen hızlandırılmış hayat (bir başka deyişle sistem), kelam konusu kavramlarla ve aksiyonlarla yol alırken şahsi (öznel) vakti ve gecikmeyi oyun dışına itiyor. bu biçimde bir hayatta “deadline”lar, “burn-out”lar, öfke nöbetleri ve gerilimler kol geziyor. Sonunda kişi, emeğine, vakte ve kendisine yabancılaşıyor, âdeta bir kara roman hâlini alan bu durumda uykusuzluk had safhaya ulaşıyor ve daima tetikte olması gerektiğini hissediyor. ötürüsıyla devamlı bağlantı hâlinde olmak, akışı yakalamak ve olup bitene çabucak yetişmek için gecikmeyi ötelemek, hatta uykudan bile çalmak gerekiyor.
L’Heuillet, uykusuz insanın vakit içinde çabasını ve yarışını tasvir ederken günbegün ağırlaşan bir yorgunluğu hatırlatıyor; kişinin bu biçimde bir ortamda kendisini gözetleme ve kendine güzel bakma zorunluluğunu anımsatıp “performans toplumunda kişi bilmeden transhümanist olur” diyor: “Onun uykuya pek ‘ihtiyacı’ olmadığı söylenir. Yorgunluğu, dinlenip atamadığı o tuhaf yorgunluğu inkâr edilir.”
Çağımızın insanı için kalan tek boş alan can meşakkati; müellife göre bunu, yenilikler sunan ve bizi kendimize getiren, hepimizi diğer bir sahneye atan gecikmeyle aşabiliriz. Gecikme, bireye günlük hayatıyla yüzleşme imkanı verir ve onu öznel vaktiyle, insani olan bir hayli şeyle bir daha buluşturur. Üstelik gecikme, müellifin deyişiyle “kişinin kendisine ve dünyaya erişimine kapı açan yegâne ‘süre’ hâline geliyor.” Gecikme, insanı salt çalışan hayvan olmaktan ve kelam konusu durumun doğurduğu saf esaretten kurtarıyor, hiç değilse bunların farkına varmasını sağlıyor. Dahası var: “Gecikme yardımıyla bir hayattan daha fazlasına sahip oluruz. Gecikme bugün ömrün bedelini kavramayı sağlayan, her insanın erişimindeki o ‘başka yerdir.’ Hayata ‘öteki’ boyutunu kazandırır, o boyut şayet olmazsa rastgele bir şeyi hissetmek mümkün değildir. Gecikme öteye, diğer yere açılan bir vakit eğidir. Gecikmenin çoğunlukla mazeret fonksiyonu görmesi hiç de şaşırtan değil. Gecikme her şeydilk evvel mazerettir, sözcüğün Latince kökenine (alius) en yakın manada ‘başka yerdedir. hayatın kıymeti öbür yerde olabilme yeteneğine bağlıdır. birebir vakitte geç kalmak, kısa müddetliğine ‘başka yerde’ olmaktır.”
L’Heuillet, gecikmeyi “bozguncu” diye nitelerken bireye sevinç ve sevinç verdiğini söylüyor. Üstelik geç kalma korkusunu yenmede bize yardımcı olabileceğini de hatırlatıp “gecikme süreyi hissettirir, gerçeğe bir daha kavuşturur” derken gecikmeyi, hayatı daha uygun anlamanın yollarından biri olarak görüyor .
Gecikmeye Övgü, Héléne L’Heuillet, Çeviren: Şehsuvar Aktaş, Yapı Kredi Yayınları, 104 s.
Okumaya devam et...
Héléne L’Heuillet, vakit darlığından da vaktin kendisinden de şikâyet ettiğimiz akışa ağırlaştığı ‘Gecikmeye Övgü’de, tükenen ve boşluk kaldırmayan vakte karşı verdiğimiz çabayı, çektiğimiz “zaman açlığını”, geç kalmışlıkları ve sabırsızlıkları çözümlüyor.
DİĞERİNİN VAKTİNİ HESABA KATMAMAK
Artık 7/24 çalışan bir zihnimiz, neredeyse hiç durmayan bir hayatımız ve asla geç kalmamamız gereken işlerimiz var. Son derece kıymetli olan sürat ve vakit, kendimize vakit ayırmayı engellediği üzere hayatı ıskalamak değerine daima bir şeylerin peşinden koşmaya zorluyor bizi. Artık yeni meselelerimiz var L’Heuillet’ye göre: “Geç kalmak tam bir saplantıya dönüştü. O denli ki her şey bizi erkenciliğe sürüklüyor. Günümüzde çocuklar bile çocukluktan çıkmak için tez etmeli; süratli gitmeli -okumayı süratlice öğrenmeli, süratlice ‘temel bilgilere hâkim olmalı’, oradan oraya süratli gitmeli. ‘Erken gelişen’ bir çocuk sahibi olmak bütün ebeveynlerin hayali. Ancak yaygınlaşan erken gelişmişlik, giderek daha sık görülen erken ergenlik ve erken menopoz olarak da kendini gösterdiğinde oturup ağlıyoruz. Yeni jenerasyonlar iletisi aldı. Yetişkinliklerini 30 ila 45 yaş içinde yaşamalılar. Bunun öncesinde yaşamak ve çalışmak, bir aile kurmak ve terfi etmek için gereğince tecrübeleri yok. daha sonrasında ise ıskartaya çıkarılmanın birinci işaretleri belirir. Gecikenin vay hâline! ‘Geri kalan’ her vakit ‘anormal’ olarak görülür.”
Gecikmeye Övgü, Héléne L’Heuillet, Çeviren: Şehsuvar Aktaş, 104 syf., Yapı Kredi Yayınları, 2022.
Vakti satın almak ya da vakte el koymak çağımızın basitlıklarından. Her şeyin erkenden ve süratle olmasını istemenin bunda hissesi büyük şüphesiz. L’Heuillet’ye göre bugün bir kabalık da doğuruyor bu durum; “başkasının vaktini hesaba katmıyor ve oburunun zamansal farklılığına gözümüzü kapatıyoruz.” Kelam konusu durumlara ya da işleyişe başkaldırının yolu ise müellifin tabiriyle geç kalmaktan geçiyor.
Nicelikler dünyasında hesap yapar ya da gelir-gider çetelesi fiyat üzere vakti yönetmeye çalışmak, kısa vadede işe yarasa da kişiyi yoruyor. Bu durumu, gecikmeyi erteleme ve kişinin kendi zamansallığına kavuşmasını engelleme diye yorumlayan L’Heuillet, gecikmenin diğer faydalarını da sıralıyor: “Gecikme bizi kendimizden ve değişen teknolojinin beslediği kendi kendine kâfi olamama yanılsamasından çekip çıkarır. Bizi konuşmaya, istemeye, yardım kabul etmeye zorlar. Birisine sadece konutunda değil kendi vaktinde da yer açmayı kabul eden başkasının konukseverliğiyle müsabaka fırsatını verir. Gecikme, konukseverliğin belirtisi olabilir. Gecikme, diğer deyişle, bir direniş stratejisi olabilir. ‘Vaktim yok’ demek, baskı altındaki birinin felaket çığlığından farklı bir tabir yoludur (…) Gecikme hakkı direniş hakkı kadar tuhaf ve bir o kadar gereklidir (…) Gecikerek kendimizi ertelemeye bir son verebiliriz. Geciktiğimizde, her şeyin geçicileştiği o anda, süreyi bir daha hissetmeye başlayabiliriz. Tansiyon ortasında yaşansa da gecikme tecrübesi bizi vaktin direncini hesaba katmaya zorlar.”
KİŞİNİN KENDİSİNE YABANCILAŞMA SÜREÇLERİ
Performans çağında, vakit kaybetmek ne kadar berbatsa vakit kazanmak ya da ondan tasarruf etmek o kadar yeterli bir şey. Misal bir durum, kişinin kendine vakit ayırması ve vaktini işverenine vakfetmesi ayrımında da geçerli. “Zaman ‘yaratmayı’ amaçlayan geçersiz hedonizm aslında şahsen vakti ‘savuşturmayı’ gayeler zira vaktin önüne geçmeye başladığımızda cehennemi bir yarış bizi bekler; hızlanmak, gitgide hızlanmak gerekir” diyor L’Heuillet. Vakit kazanmanın, zahmetten kurtulma ya da sıyrılma manasına geldiğini belirtiyor. Zira daima daha fazlasını istemek ve yapmak gecikmeyi, kişinin kendine vakit ayırmasını ve zahmeti ötelemek demek, yaratıcılık makyajı altında kişinin tüketilmesine dayanan sistemi “sağlıklı” biçimde işletmek ve aslında işbirliği sağlanıp sömürülen kişinin vaktini denetlemek demek. “Yaratıcılık”, “performans” ve “esnek çalışma” üzere afili tabirler de buradan doğuyor işte.
İçgüdülerle ve dileklerle ilerleyen hızlandırılmış hayat (bir başka deyişle sistem), kelam konusu kavramlarla ve aksiyonlarla yol alırken şahsi (öznel) vakti ve gecikmeyi oyun dışına itiyor. bu biçimde bir hayatta “deadline”lar, “burn-out”lar, öfke nöbetleri ve gerilimler kol geziyor. Sonunda kişi, emeğine, vakte ve kendisine yabancılaşıyor, âdeta bir kara roman hâlini alan bu durumda uykusuzluk had safhaya ulaşıyor ve daima tetikte olması gerektiğini hissediyor. ötürüsıyla devamlı bağlantı hâlinde olmak, akışı yakalamak ve olup bitene çabucak yetişmek için gecikmeyi ötelemek, hatta uykudan bile çalmak gerekiyor.
L’Heuillet, uykusuz insanın vakit içinde çabasını ve yarışını tasvir ederken günbegün ağırlaşan bir yorgunluğu hatırlatıyor; kişinin bu biçimde bir ortamda kendisini gözetleme ve kendine güzel bakma zorunluluğunu anımsatıp “performans toplumunda kişi bilmeden transhümanist olur” diyor: “Onun uykuya pek ‘ihtiyacı’ olmadığı söylenir. Yorgunluğu, dinlenip atamadığı o tuhaf yorgunluğu inkâr edilir.”
Çağımızın insanı için kalan tek boş alan can meşakkati; müellife göre bunu, yenilikler sunan ve bizi kendimize getiren, hepimizi diğer bir sahneye atan gecikmeyle aşabiliriz. Gecikme, bireye günlük hayatıyla yüzleşme imkanı verir ve onu öznel vaktiyle, insani olan bir hayli şeyle bir daha buluşturur. Üstelik gecikme, müellifin deyişiyle “kişinin kendisine ve dünyaya erişimine kapı açan yegâne ‘süre’ hâline geliyor.” Gecikme, insanı salt çalışan hayvan olmaktan ve kelam konusu durumun doğurduğu saf esaretten kurtarıyor, hiç değilse bunların farkına varmasını sağlıyor. Dahası var: “Gecikme yardımıyla bir hayattan daha fazlasına sahip oluruz. Gecikme bugün ömrün bedelini kavramayı sağlayan, her insanın erişimindeki o ‘başka yerdir.’ Hayata ‘öteki’ boyutunu kazandırır, o boyut şayet olmazsa rastgele bir şeyi hissetmek mümkün değildir. Gecikme öteye, diğer yere açılan bir vakit eğidir. Gecikmenin çoğunlukla mazeret fonksiyonu görmesi hiç de şaşırtan değil. Gecikme her şeydilk evvel mazerettir, sözcüğün Latince kökenine (alius) en yakın manada ‘başka yerdedir. hayatın kıymeti öbür yerde olabilme yeteneğine bağlıdır. birebir vakitte geç kalmak, kısa müddetliğine ‘başka yerde’ olmaktır.”
L’Heuillet, gecikmeyi “bozguncu” diye nitelerken bireye sevinç ve sevinç verdiğini söylüyor. Üstelik geç kalma korkusunu yenmede bize yardımcı olabileceğini de hatırlatıp “gecikme süreyi hissettirir, gerçeğe bir daha kavuşturur” derken gecikmeyi, hayatı daha uygun anlamanın yollarından biri olarak görüyor .
Gecikmeye Övgü, Héléne L’Heuillet, Çeviren: Şehsuvar Aktaş, Yapı Kredi Yayınları, 104 s.
Okumaya devam et...