Akademisyenler Demet Gülçiçek ve Emine Erdoğan’ın hazırladığı ‘Feminist Tenkit – Arayışlar ve Müzakereler’, Metis Yayınları tarafınca raflarda yerini aldı. Kitap, bir yandan geçmişten günümüze feminist tenkidin yapıp ettiklerini gözden geçirirken başka yandan da onun açtığı yolları inceliyor.
‘Feminist Eleştiri’, bir tarihî özet ve aktüel incelemelerden oluşan bir çalışmadan daha fazlasını sunuyor okuruna. Tenkidin, çoğunlukla zıt fikri yok saymak, onun üzerini çizmek biçiminde uygulandığı günümüzde tenkide feminist bir bakış sunuyor: Feminist tenkidin itibarsızlaştırılmadan yapılabileceğini savunan Gülçiçek ve Erdoğan, bunun nasıl uygulanacağını da biroldukca ismin katkısıyla hazırlanan kitabın birinci satırından finaline kadar tekraren gösteriyorlar.
Kitapta “Feminist tenkit nedir?” üzere bir sorudan fazlaca, “Feminist tenkit nasıldır?” sorusuna odaklandıklarını söyleyen Demet Gülçiçek ve Emine Erdoğan’la kitaptan yola çıktık, feminist çalışmalardan başlayıp günümüzde bayan hareketi ve feminist çalışmaların iktidarlar nezdinde nasıl bir yerde olduğuna kadar biroldukca şeyi konuştuk.
Bu kitabı hazırlama fikri hangi şartlarda ortaya çıktı? Siz kitap için nasıl bir ortaya geldiniz?
Emine Erdoğan: Kitap için bir ortaya gelmemizden epeyce kitaptaki tartışmaların bizi bir ortaya getirmesinden bahsedebiliriz diye düşünüyorum. Tanıştığımız günden beri feminizm ve feminizmin işaret ettikleri üzerine bir arada düşünüyor, tartışıyor, üretiyoruz. Feminist bilgi üretme süreçlerimizden bahsetmiş olduğumiz konuşmalarımızda çoğunlukla feminizmin hayli sevdiği düşünümsellik pratiğini feminist üretime uygulamanın açabileceği imkânlar üzerine tartışıyorduk. Bu yaklaşım, “Feminizm neyi nasıl eleştiriyor ve bu tenkit ne tıp bir iş yapıyor?” sorusuyla bir arada, “Feminizm kendini, kendi üretimlerini nasıl eleştiriyor?” sorusuna odaklanmayı da birlikteinde getiriyor. Kitabın yapmasını istediğimiz de bu, eleştiriyi düşünümsel ve ötürüsıyla ihtimamlı bir biçimde kurması.
Demet Gülçiçek: Evet, sanırım bu kitap feminist tenkidin etkileyici biçimde artan birikiminin açtığı yollara feminist itinayla bakma dileğinden doğdu. Emine’nin bahsetmiş olduğu bilgi üretim süreçlerimize ek olarak, kitap fikri farklı kentler ve ülkelerde daima değişen toplumsal pozisyonlarımız üzerine bitmeyen konuşmalarımız yardımıyla de ortaya çıktı. Büyük ya da küçük kentlerde, beklendik ya da beklenmedik tüm müsabakalarda, feminist tenkidin arayışlarımıza nasıl yol gösterdiği ve pozisyonlarımızı müzakere etme imkânı verdiği üzerine konuşuyorduk. daha sonra vakit ortasında bir baktık ki bu konuşmalar ‘Feminist Eleştiri’ kitabı fikrinin çıkmasına yol açmış.
‘KİTAP, ‘FEMİNİST TENKİT NASILDIR?’ SORUSUNA ODAKLANIYOR’
Kitabın odağına aldığı noktalar neler? İki kısımdan oluşmasının sebebi nedir?
Demet Gülçiçek: Kitap, temelde feminist tenkidin nasıl bir iş yaptığını ve kendini nasıl eleştirdiğini anlamaya çalışıyor. Bunu yapabilmek için de odaklandığı birtakım bahisler var. Kitabın birinci kısmında ‘Feminist Arayışlar’la ilgilenmek istedik, bilhassa de feminizmin kavramsal vurgularına geri dönerek. Birinci kısmını oluşturan mevzular feminist çalışmaların epey uzun müddettir merceğinde olanları içeriyor: Ataerkillik (Emine Erdoğan), kesişimsellik (Sumi Cho, Kimberle Williams Crenshaw, Leslie McCall), erkeklik ve queer çalışmaları (Atilla Barutçu) feminist tarihyazımı (Demet Gülçiçek), toplumsal cinsiyet tarihi biçimleri (Gülhan Balsoy), feminist kıssalar anlatmak (Clare Hemmings) üzere. Bu yazılar ilgili kavramları son senelerdaki tartışmalarla birlikte ele alıyor ve bu kavramların ortaya çıktıkları bağlamlardan koparmadan nasıl ele alabileceğini anlamaya çalışıyor. Kitabın ikinci kısmı ise nazarance yeni şekillenen tartışmalara, yani yeni açılan yollara yer veriyor: Feminizmin suratı üzerine düşünmek (Feyza Akınerdem), feminist hal (Ezgi Burgan), feminist oyunbozanlık ve sinema eleştirisi (Özlem kuvvetli) ve insandaha sonrası yaklaşımlar ve edebiyat (Deniz Gündoğan İbrişim).
Ek olarak, feminist çalışmalarda hayli ses etmiş Sara Ahmed’in ruh halleri üzerine feminist çalışmalara kavramsal katkı yapabileceğini düşündüğümüz bir makalesi bulunuyor. Ayrıyeten, Aksu Bora ise kitaba epeyce güzel bir sunuş yazısı yazdı.
Emine Erdoğan: Farklı okurlar kitaptan farklı odaklar bekleyebilir. Bu niçinle, “Feminist tenkit budur, bunu söyler, bu biçimde yapılır,” üzere bir reçete sunma kederinde olmadığımızı söyleyelim. Feminist tenkidin içeriği her vakit epey çeşitli oldu ve kitapta da bahsetmiş olduğumiz üzere uygun ki de öyle! Feminizm toplumsal eşitsizlikleri anlarken değerli bir bakış sağlıyor ve bugün toplumsal muhalefetin başını çekmesinde bunun büyük bir tesiri var. ötürüsıyla kitabın feminist tenkidin tarifini vererek, feminist tenkidin üretebileceklerine nokta koymak üzere sıkıntısı yok. Sıkıntımız daha çok feminist tenkidin yapıp ettiklerini gözden geçirmek ve bunu yaparken bu üretimlerin tenkidinin nasıl yapılacağı üzerine düşünmek -bunu kitabın birinci kısmı yapıyor- ve feminist tenkidin imkânları, açtığı yollar, kesiştiği alanlar üzerine düşünmek -bunu da kitabın ikinci kısımının yaptığını umuyoruz-. Kitap, “Feminist tenkit nedir?” üzere bir sorudan hayli “Feminist tenkit nasıldır?”a odaklanıyor diyebiliriz.
‘KİTAPTAKİ TÜM YAZILAR FEMİNİST ETİKLE BİR ÜRETİM YAPMAYA ÇALIŞIYOR’
Feminist Tenkit – Arayışlar ve Müzakereler, Kolektif, Hazırlayanlar: Demet Gülçiçek, Emine Erdoğan, 312 syf., Metis Yayıncılık, 2022.
Feminizmin temel biroldukça kavramı ve tarifi farklı bakış açılarıyla masaya yatırılıyor bu kitapta. bu biçimde bir muhtaçlık nereden doğdu?
Demet Gülçiçek: bir hayli toplumsal bilimci üzere çeşitli kavramları ve teorileri ele almadan rahat edemememizden olsa gerek! Ek olarak şunu vurgulayabiliriz tahminen burada, kitaptaki tüm yazılar feminist etik ve ihtimamla bir üretim yapmaya çalışıyor. Yani daha evvel üretilen kavramların üstünü çizmek, yanlışlığını kanıtlamaya çalışmak niyetinde değiller. kimi vakit, bilhassa eril akademik pratiklerde, “yeni” kelam söylemenin tek şartı daha evvel üretilmiş kavramları itibarsızlaştırmak üzere görünüyor. Biz (feminist) tenkidin itibarsızlaştırmadan yapılabileceğini düşünüyoruz. Bunun için de tarihî periyotlara ve farklı bağlamlara bakılırsa üretilmiş feminist kavramlarla ilişkilenmeye uğraşındayız. Sanki artık vakti geçmiş üzere görünen kavramlar nasıl bağlamlarla ortaya çıkmıştı? Bu kavramları dönüştürmek, esnetmek ve potansiyellerini ortaya çıkarmak nasıl mümkün olabilir? Bu cins sorular kitaptaki tüm yazılara farklı bakış açılarını geliştirirken eşlik ediyor.
Emine Erdoğan: “Farklı” bir ele alışın illa evvelkinin üstünü çizmek olmadığı bir itina aslında bir fazlaca feministin önemsediği bir tutum. Bu itina feminizmi dayanışma olarak görüyor; feminist niyetin bir arada hareket edildiğinde hoşlaşacak bir dünyanın peşinde olduğunu düşünüyor. bu biçimde bir yol, bir öbürümüzün yaptığını itibarsızlaştırmaktan değil onunla çoğalmaktan geçiyor. Demet’in söylemiş olduklerine ek olarak sorunuz şöyleki cevaplanabilir; feminist kavram ve tartışmaları farklı bakış açılarıyla ele almak, onlarla bir daha farklı hallerde ilişkilenme ve birlikte çoğalma gereksiniminden doğdu. Feminist hareketlerin birbirinden kopuk eylemliliklerden, bakışlardan ve anlatılardan oluşmadığı fikrinden yola çıkarak bilgi üretmemiz mümkün.
Tam bu noktada sorayım: “Eleştiri” sözünün yüklü olarak negatif bir manayla kullanılmasına adeta meydan okuyorsunuz bu kitapla. Tenkide dair yaptığınız “üretken bir faaliyet” tanımlamasını biraz ayrıntılandırır mısınız? Bu kitapta bu tarifi gerçekleştirmenin zorlukları neler oldu?
Emine Erdoğan: Feminist tenkitle kastettiğimiz bundan evvelkini kırıp dökmeyen, bu manada ihtimamla kurulmuş ve üretken bir faaliyet. Kitaptaki yazıların hali bu manada emsal olduğu için, bu biçimde bir eleştiriyi üretme noktasında sorun yaşanmadığını söyleyebiliriz. Burada eleştiriyi yalnızca hal olarak görmediğimizi de eklemek gerekiyor sanırım. Tenkit dönüşümü ve dönüşürken “daha az eşitsizliği” gayeler. Bunu yaparken sorgulanamaz görüneni sorunsallaştırır. Bu manada içerik olarak hâlihazırda üretken bir faaliyete işaret eder. Kitabın meydan okuduğu şey, tenkidin tahammülsüz ve karşıdakini itibarsızlaştırmaya yönelik eril bir biçimde kurgulanması ve bu biçimdelikle politik dayanışmayı sağlayacak soruların, arayışların ve müzakerelerin de sonlandırılması.
Sunuş yazısında Aksu Bora bu kitabın Donna Harraway’in, “Feminist nesnellik, sıradançe, pozisyonlu bilgiler demektir” kelamını alarak bir tartışma yürüttüğünü yazıyor. Biraz açar mısınız bu kelamı ve kitapta nasıl uygulandığını?
Emine Erdoğan: Feminist “nesnellik” uzun vakittir pozitivist ve eril bilgi üretme biçimlerinin oluşturduğu nesnellik nosyonuna meydan okuyarak, pozisyonlarımız haricinde bilgi üretilemeyeceğinin altını çiziyor. Bu pozisyonları açık etmeyi ve bunların üretilen bilgi ile ilgisini tartışıyor. Kitabın da bu biçimde bir bilgi üretimini örneklediğini söyleyebiliriz. Tek bir “doğru” feminist bilgi, tek bir “doğru” feminist tenkit yerine, farklı pozisyonlardan farklı feminist tenkitler üretiyor.
Demet Gülçiçek: Emine’nin bahsetmiş olduğu farklılıkları anlamak için “konum politikası” kavramına dönmek de mümkün. Kitabın maksatlarından birisi (yukarıda bahsetmiş olduğumiz gibi) ürettiğimiz feminist argümanların ilişkiselliğini önemsememizse, bir oburu de konumlarımızın bize açtığı imkan ve sonların farkında olmaya çalışmak. Konumlarımızın sabit olmadığını görmek, konumlarımızla üretebildiğimiz (ve tahminen üretemediğimiz) tenkitler üzerine düşünmek manasına geliyor. Tahminen de daha değerlisi, tenkitleri nasıl lisana getirdiğimiz ve tenkitleri kurma biçimlerimiz üzerine baş yorma imkânı veriyor.
‘YAZARLARI, KİTAP BİR ORTAYA GETİRDİ’
Kitapta on iki farklı ismin birlikte kaleme aldığı, muhakkak kavramların farklı bakış açılarıyla incelendiği on yazı ve bir de röportaj var. Bu isimlerle nasıl bir ortaya gelindi, bu yazıların hususları nasıl belirlendi? Süreçten bahseder misiniz?
Emine Erdoğan: Derleme kitaplarda metinlerin birbiriyle konuşması, hepsinin kitabın argümanına katkı yapması, üstelik bunu farklı yaklaşımlarla yapmaları istek edilen bir durum. Bunu sağlayabilmek için evvela kitabın ne yapmasını istediğimizi ve bunu nasıl yapacağını belirlemek gerekiyor sanırım. Tıpkı bizim kitap için bir ortaya gelmememiz fakat kitabın bizi bir ortaya getirmesi üzere, müellifleri da bir daha kitap bir ortaya getirdi diyebiliriz. Kitabın argümanını ve bu argümana katkı sunabilecek tartışmaları belirledikten daha sonra, çalışma alanları ve feminist ihtimamları ile bu tartışmaları yürütmekle ilgilenebilecek yazarlarla bağlantıya geçtik. Şayet kitap kendi ortasında konuşmayı başarıyorsa, bu her bir müellifin epey bedelli katkıları yardımıyla. Ayrıyeten Metis Yayınları editörlerine ve Müge Gürsoy Sökmen’e fazlaca teşekkür etmek isteriz. Yaptıkları işe gösterdikleri ihtimamdan etkilenmemek mümkün değil.
Demet Gülçiçek: Emine fazlaca beğenilen söz etti! Katkıda bulunanların odaklandığı hususlar, formları ya da getirdikleri tenkitler çeşitlense de feminist tenkidin nasıl yapılacağına dair yaklaşımları ortak. Bu manada kitabın altbaşlığının işaret ettiği üzere yazıların arayışları ve müzakeleri ortaklaşıyor.
Günümüzde feminist uğraş açısından ortasında bulunduğumuz görüntüyü bayan hareketi ve iktidar baskısı/bakışı açısından nasıl gözlemliyorsunuz?
Demet Gülçiçek: Türkiye’de bayan hareketlerinin tarihi üzerine düşünmeye çalışan biri olarak, bayan hareketlerinin tarihi olarak birden fazla vakit bir saygınlık ve tanınırlık talep etmek durumunda kaldığını düşünüyorum. Bu kimi vakit küçük ve lokal kümelere varlığını göstermek ve kelamını duyurmak, kimi vakit de daha genel bir izleyiciye bayan haklarının meşruiyetini anlatmak formunda ortaya çıkabiliyor. Günümüzde ise, bir paradoks üzere görünse de, toplumsal cinsiyet zıddı hareketler yükselişte bulunmasına karşın, feminist taleplerin daha evvel hiç olmadığı yoğunlukta ve biçimde sirkülasyona girdiğini görüyoruz. Yani anti-feminist fikirler ve eril onarım olarak kavramsallaştırılan süreç yükselirken, feminist fikirlerin epey geniş bir dolanım ağında yayıldığını ve karşılık bulduğunu gözlemliyoruz – tahminen saygınlık ve tanınırlığın daha evvel hiç olmadığı kadar görünür olduğu bir müddetç. Bu bir yandan bir kazanım, başka yandan ise feminist taleplerin öteki gündemlere eklemlenme potansiyelinin de habercisi – tahminen de birebir anda ikisi birden.
Okumaya devam et...
‘Feminist Eleştiri’, bir tarihî özet ve aktüel incelemelerden oluşan bir çalışmadan daha fazlasını sunuyor okuruna. Tenkidin, çoğunlukla zıt fikri yok saymak, onun üzerini çizmek biçiminde uygulandığı günümüzde tenkide feminist bir bakış sunuyor: Feminist tenkidin itibarsızlaştırılmadan yapılabileceğini savunan Gülçiçek ve Erdoğan, bunun nasıl uygulanacağını da biroldukca ismin katkısıyla hazırlanan kitabın birinci satırından finaline kadar tekraren gösteriyorlar.
Kitapta “Feminist tenkit nedir?” üzere bir sorudan fazlaca, “Feminist tenkit nasıldır?” sorusuna odaklandıklarını söyleyen Demet Gülçiçek ve Emine Erdoğan’la kitaptan yola çıktık, feminist çalışmalardan başlayıp günümüzde bayan hareketi ve feminist çalışmaların iktidarlar nezdinde nasıl bir yerde olduğuna kadar biroldukca şeyi konuştuk.
Bu kitabı hazırlama fikri hangi şartlarda ortaya çıktı? Siz kitap için nasıl bir ortaya geldiniz?
Emine Erdoğan: Kitap için bir ortaya gelmemizden epeyce kitaptaki tartışmaların bizi bir ortaya getirmesinden bahsedebiliriz diye düşünüyorum. Tanıştığımız günden beri feminizm ve feminizmin işaret ettikleri üzerine bir arada düşünüyor, tartışıyor, üretiyoruz. Feminist bilgi üretme süreçlerimizden bahsetmiş olduğumiz konuşmalarımızda çoğunlukla feminizmin hayli sevdiği düşünümsellik pratiğini feminist üretime uygulamanın açabileceği imkânlar üzerine tartışıyorduk. Bu yaklaşım, “Feminizm neyi nasıl eleştiriyor ve bu tenkit ne tıp bir iş yapıyor?” sorusuyla bir arada, “Feminizm kendini, kendi üretimlerini nasıl eleştiriyor?” sorusuna odaklanmayı da birlikteinde getiriyor. Kitabın yapmasını istediğimiz de bu, eleştiriyi düşünümsel ve ötürüsıyla ihtimamlı bir biçimde kurması.
Demet Gülçiçek: Evet, sanırım bu kitap feminist tenkidin etkileyici biçimde artan birikiminin açtığı yollara feminist itinayla bakma dileğinden doğdu. Emine’nin bahsetmiş olduğu bilgi üretim süreçlerimize ek olarak, kitap fikri farklı kentler ve ülkelerde daima değişen toplumsal pozisyonlarımız üzerine bitmeyen konuşmalarımız yardımıyla de ortaya çıktı. Büyük ya da küçük kentlerde, beklendik ya da beklenmedik tüm müsabakalarda, feminist tenkidin arayışlarımıza nasıl yol gösterdiği ve pozisyonlarımızı müzakere etme imkânı verdiği üzerine konuşuyorduk. daha sonra vakit ortasında bir baktık ki bu konuşmalar ‘Feminist Eleştiri’ kitabı fikrinin çıkmasına yol açmış.
‘KİTAP, ‘FEMİNİST TENKİT NASILDIR?’ SORUSUNA ODAKLANIYOR’
Kitabın odağına aldığı noktalar neler? İki kısımdan oluşmasının sebebi nedir?
Demet Gülçiçek: Kitap, temelde feminist tenkidin nasıl bir iş yaptığını ve kendini nasıl eleştirdiğini anlamaya çalışıyor. Bunu yapabilmek için de odaklandığı birtakım bahisler var. Kitabın birinci kısmında ‘Feminist Arayışlar’la ilgilenmek istedik, bilhassa de feminizmin kavramsal vurgularına geri dönerek. Birinci kısmını oluşturan mevzular feminist çalışmaların epey uzun müddettir merceğinde olanları içeriyor: Ataerkillik (Emine Erdoğan), kesişimsellik (Sumi Cho, Kimberle Williams Crenshaw, Leslie McCall), erkeklik ve queer çalışmaları (Atilla Barutçu) feminist tarihyazımı (Demet Gülçiçek), toplumsal cinsiyet tarihi biçimleri (Gülhan Balsoy), feminist kıssalar anlatmak (Clare Hemmings) üzere. Bu yazılar ilgili kavramları son senelerdaki tartışmalarla birlikte ele alıyor ve bu kavramların ortaya çıktıkları bağlamlardan koparmadan nasıl ele alabileceğini anlamaya çalışıyor. Kitabın ikinci kısmı ise nazarance yeni şekillenen tartışmalara, yani yeni açılan yollara yer veriyor: Feminizmin suratı üzerine düşünmek (Feyza Akınerdem), feminist hal (Ezgi Burgan), feminist oyunbozanlık ve sinema eleştirisi (Özlem kuvvetli) ve insandaha sonrası yaklaşımlar ve edebiyat (Deniz Gündoğan İbrişim).
Ek olarak, feminist çalışmalarda hayli ses etmiş Sara Ahmed’in ruh halleri üzerine feminist çalışmalara kavramsal katkı yapabileceğini düşündüğümüz bir makalesi bulunuyor. Ayrıyeten, Aksu Bora ise kitaba epeyce güzel bir sunuş yazısı yazdı.
Emine Erdoğan: Farklı okurlar kitaptan farklı odaklar bekleyebilir. Bu niçinle, “Feminist tenkit budur, bunu söyler, bu biçimde yapılır,” üzere bir reçete sunma kederinde olmadığımızı söyleyelim. Feminist tenkidin içeriği her vakit epey çeşitli oldu ve kitapta da bahsetmiş olduğumiz üzere uygun ki de öyle! Feminizm toplumsal eşitsizlikleri anlarken değerli bir bakış sağlıyor ve bugün toplumsal muhalefetin başını çekmesinde bunun büyük bir tesiri var. ötürüsıyla kitabın feminist tenkidin tarifini vererek, feminist tenkidin üretebileceklerine nokta koymak üzere sıkıntısı yok. Sıkıntımız daha çok feminist tenkidin yapıp ettiklerini gözden geçirmek ve bunu yaparken bu üretimlerin tenkidinin nasıl yapılacağı üzerine düşünmek -bunu kitabın birinci kısmı yapıyor- ve feminist tenkidin imkânları, açtığı yollar, kesiştiği alanlar üzerine düşünmek -bunu da kitabın ikinci kısımının yaptığını umuyoruz-. Kitap, “Feminist tenkit nedir?” üzere bir sorudan hayli “Feminist tenkit nasıldır?”a odaklanıyor diyebiliriz.
‘KİTAPTAKİ TÜM YAZILAR FEMİNİST ETİKLE BİR ÜRETİM YAPMAYA ÇALIŞIYOR’
Feminist Tenkit – Arayışlar ve Müzakereler, Kolektif, Hazırlayanlar: Demet Gülçiçek, Emine Erdoğan, 312 syf., Metis Yayıncılık, 2022.
Feminizmin temel biroldukça kavramı ve tarifi farklı bakış açılarıyla masaya yatırılıyor bu kitapta. bu biçimde bir muhtaçlık nereden doğdu?
Demet Gülçiçek: bir hayli toplumsal bilimci üzere çeşitli kavramları ve teorileri ele almadan rahat edemememizden olsa gerek! Ek olarak şunu vurgulayabiliriz tahminen burada, kitaptaki tüm yazılar feminist etik ve ihtimamla bir üretim yapmaya çalışıyor. Yani daha evvel üretilen kavramların üstünü çizmek, yanlışlığını kanıtlamaya çalışmak niyetinde değiller. kimi vakit, bilhassa eril akademik pratiklerde, “yeni” kelam söylemenin tek şartı daha evvel üretilmiş kavramları itibarsızlaştırmak üzere görünüyor. Biz (feminist) tenkidin itibarsızlaştırmadan yapılabileceğini düşünüyoruz. Bunun için de tarihî periyotlara ve farklı bağlamlara bakılırsa üretilmiş feminist kavramlarla ilişkilenmeye uğraşındayız. Sanki artık vakti geçmiş üzere görünen kavramlar nasıl bağlamlarla ortaya çıkmıştı? Bu kavramları dönüştürmek, esnetmek ve potansiyellerini ortaya çıkarmak nasıl mümkün olabilir? Bu cins sorular kitaptaki tüm yazılara farklı bakış açılarını geliştirirken eşlik ediyor.
Emine Erdoğan: “Farklı” bir ele alışın illa evvelkinin üstünü çizmek olmadığı bir itina aslında bir fazlaca feministin önemsediği bir tutum. Bu itina feminizmi dayanışma olarak görüyor; feminist niyetin bir arada hareket edildiğinde hoşlaşacak bir dünyanın peşinde olduğunu düşünüyor. bu biçimde bir yol, bir öbürümüzün yaptığını itibarsızlaştırmaktan değil onunla çoğalmaktan geçiyor. Demet’in söylemiş olduklerine ek olarak sorunuz şöyleki cevaplanabilir; feminist kavram ve tartışmaları farklı bakış açılarıyla ele almak, onlarla bir daha farklı hallerde ilişkilenme ve birlikte çoğalma gereksiniminden doğdu. Feminist hareketlerin birbirinden kopuk eylemliliklerden, bakışlardan ve anlatılardan oluşmadığı fikrinden yola çıkarak bilgi üretmemiz mümkün.
Tam bu noktada sorayım: “Eleştiri” sözünün yüklü olarak negatif bir manayla kullanılmasına adeta meydan okuyorsunuz bu kitapla. Tenkide dair yaptığınız “üretken bir faaliyet” tanımlamasını biraz ayrıntılandırır mısınız? Bu kitapta bu tarifi gerçekleştirmenin zorlukları neler oldu?
Emine Erdoğan: Feminist tenkitle kastettiğimiz bundan evvelkini kırıp dökmeyen, bu manada ihtimamla kurulmuş ve üretken bir faaliyet. Kitaptaki yazıların hali bu manada emsal olduğu için, bu biçimde bir eleştiriyi üretme noktasında sorun yaşanmadığını söyleyebiliriz. Burada eleştiriyi yalnızca hal olarak görmediğimizi de eklemek gerekiyor sanırım. Tenkit dönüşümü ve dönüşürken “daha az eşitsizliği” gayeler. Bunu yaparken sorgulanamaz görüneni sorunsallaştırır. Bu manada içerik olarak hâlihazırda üretken bir faaliyete işaret eder. Kitabın meydan okuduğu şey, tenkidin tahammülsüz ve karşıdakini itibarsızlaştırmaya yönelik eril bir biçimde kurgulanması ve bu biçimdelikle politik dayanışmayı sağlayacak soruların, arayışların ve müzakerelerin de sonlandırılması.
Sunuş yazısında Aksu Bora bu kitabın Donna Harraway’in, “Feminist nesnellik, sıradançe, pozisyonlu bilgiler demektir” kelamını alarak bir tartışma yürüttüğünü yazıyor. Biraz açar mısınız bu kelamı ve kitapta nasıl uygulandığını?
Emine Erdoğan: Feminist “nesnellik” uzun vakittir pozitivist ve eril bilgi üretme biçimlerinin oluşturduğu nesnellik nosyonuna meydan okuyarak, pozisyonlarımız haricinde bilgi üretilemeyeceğinin altını çiziyor. Bu pozisyonları açık etmeyi ve bunların üretilen bilgi ile ilgisini tartışıyor. Kitabın da bu biçimde bir bilgi üretimini örneklediğini söyleyebiliriz. Tek bir “doğru” feminist bilgi, tek bir “doğru” feminist tenkit yerine, farklı pozisyonlardan farklı feminist tenkitler üretiyor.
Demet Gülçiçek: Emine’nin bahsetmiş olduğu farklılıkları anlamak için “konum politikası” kavramına dönmek de mümkün. Kitabın maksatlarından birisi (yukarıda bahsetmiş olduğumiz gibi) ürettiğimiz feminist argümanların ilişkiselliğini önemsememizse, bir oburu de konumlarımızın bize açtığı imkan ve sonların farkında olmaya çalışmak. Konumlarımızın sabit olmadığını görmek, konumlarımızla üretebildiğimiz (ve tahminen üretemediğimiz) tenkitler üzerine düşünmek manasına geliyor. Tahminen de daha değerlisi, tenkitleri nasıl lisana getirdiğimiz ve tenkitleri kurma biçimlerimiz üzerine baş yorma imkânı veriyor.
‘YAZARLARI, KİTAP BİR ORTAYA GETİRDİ’
Kitapta on iki farklı ismin birlikte kaleme aldığı, muhakkak kavramların farklı bakış açılarıyla incelendiği on yazı ve bir de röportaj var. Bu isimlerle nasıl bir ortaya gelindi, bu yazıların hususları nasıl belirlendi? Süreçten bahseder misiniz?
Emine Erdoğan: Derleme kitaplarda metinlerin birbiriyle konuşması, hepsinin kitabın argümanına katkı yapması, üstelik bunu farklı yaklaşımlarla yapmaları istek edilen bir durum. Bunu sağlayabilmek için evvela kitabın ne yapmasını istediğimizi ve bunu nasıl yapacağını belirlemek gerekiyor sanırım. Tıpkı bizim kitap için bir ortaya gelmememiz fakat kitabın bizi bir ortaya getirmesi üzere, müellifleri da bir daha kitap bir ortaya getirdi diyebiliriz. Kitabın argümanını ve bu argümana katkı sunabilecek tartışmaları belirledikten daha sonra, çalışma alanları ve feminist ihtimamları ile bu tartışmaları yürütmekle ilgilenebilecek yazarlarla bağlantıya geçtik. Şayet kitap kendi ortasında konuşmayı başarıyorsa, bu her bir müellifin epey bedelli katkıları yardımıyla. Ayrıyeten Metis Yayınları editörlerine ve Müge Gürsoy Sökmen’e fazlaca teşekkür etmek isteriz. Yaptıkları işe gösterdikleri ihtimamdan etkilenmemek mümkün değil.
Demet Gülçiçek: Emine fazlaca beğenilen söz etti! Katkıda bulunanların odaklandığı hususlar, formları ya da getirdikleri tenkitler çeşitlense de feminist tenkidin nasıl yapılacağına dair yaklaşımları ortak. Bu manada kitabın altbaşlığının işaret ettiği üzere yazıların arayışları ve müzakeleri ortaklaşıyor.
Günümüzde feminist uğraş açısından ortasında bulunduğumuz görüntüyü bayan hareketi ve iktidar baskısı/bakışı açısından nasıl gözlemliyorsunuz?
Demet Gülçiçek: Türkiye’de bayan hareketlerinin tarihi üzerine düşünmeye çalışan biri olarak, bayan hareketlerinin tarihi olarak birden fazla vakit bir saygınlık ve tanınırlık talep etmek durumunda kaldığını düşünüyorum. Bu kimi vakit küçük ve lokal kümelere varlığını göstermek ve kelamını duyurmak, kimi vakit de daha genel bir izleyiciye bayan haklarının meşruiyetini anlatmak formunda ortaya çıkabiliyor. Günümüzde ise, bir paradoks üzere görünse de, toplumsal cinsiyet zıddı hareketler yükselişte bulunmasına karşın, feminist taleplerin daha evvel hiç olmadığı yoğunlukta ve biçimde sirkülasyona girdiğini görüyoruz. Yani anti-feminist fikirler ve eril onarım olarak kavramsallaştırılan süreç yükselirken, feminist fikirlerin epey geniş bir dolanım ağında yayıldığını ve karşılık bulduğunu gözlemliyoruz – tahminen saygınlık ve tanınırlığın daha evvel hiç olmadığı kadar görünür olduğu bir müddetç. Bu bir yandan bir kazanım, başka yandan ise feminist taleplerin öteki gündemlere eklemlenme potansiyelinin de habercisi – tahminen de birebir anda ikisi birden.
Okumaya devam et...