Yüzseneler evvelce Sokrates, cehaletin bireyde memnunluk, kuşkunun ise tedirginlik yarattığını söylemişti. Bu iki ruh hâlinin tam ortasında bilgi duruyordu filozofa göre: Bilgisizlik ya da bilgi sahibi olmama huzurlu bir yaşama denk geliyordu. Bilgi sanılanı sorgulama ise tehlikeli bir işti düşünüre göre. Gerçekten, kendi sonunu getiren de kuşku olmuştu.
Sokrates’in dikkat çektiği ikilem, bugün hayatımızın merkezinde yer alıyor: Günümüzde bilgi sandığımız şeyler sanki hakikaten o denli mi?
Bilgi ve bilgi olmayanın birbirine karıştığı bugünlerde cehalet ve inkâr, bilhassa popülist siyasetçilerin elinde büyük bir güce dönüşüyor. ötürüsıyla bilginin paranteze alınması muteber bir yaklaşım. bu biçimdece gerçek ve palavra içindeki makas kapanırken bilmemenin memnunluğu, bilmenin tedirginliğinin önüne geçiyor.
Felsefeci, sosyolog ve hukukçu Renata Salecl, ‘Cehalet Tutkusu’ başlıklı kitabında, cehalet ve inkâr bağlamında hakikat daha sonrası çağda bilginin eğilip bükülerek reddedilmesini felsefi, ruhsal ve politik olarak inceliyor.
GÖZETİCİ APTALLIKTAN MEDET UMMAK
Gerçekleri inkârın, bilgi olmayanı bilgiymiş üzere sunmakla birebir manaya geldiğini söyleyen Salecl, vaktimizde yeni bir hakikat yoksayıcılığının fitilinin ateşlendiğini not ediyor. Natürel benzeri durumların daha evvel de yaşandığını aklından çıkarmıyor: “Her çağ kendi cehaletini doğurur; insanların bilgiyle ilişki kurma sistemleriyse son derece bağlamsaldır. Bilgi olarak kabul ettiğimiz şey sırf toplumsal olarak inşa edilmiş değildir, bununla birlikte kişiseldir de. İşleri daha karmaşık hâle getirme kıymetine da olsa beşerler, katlanması güç bir bilgiyle karşılaştığında bir biçimde cehalete ya da inkâra sarılır.”
Lacan’dan ödünç aldığı ve kitabın başlığı da olan “cehalet tutkusu”nun gerçeğin reddiyle ve bilginin inkârıyla hayat bulduğunu hatırlatan Salecl, bunun gerek travmalarla yüzleşmekten kaçınmak gerek popülist siyasetçiler tarafınca iktidarı ve gücü korumak için kullanıldığını belirtiyor. Bilgiye ulaşma yol ve imkânlarının süratle arttığı günümüzde cehalet de misal bir hızla yayılıyor. Muharririn peşinden gittiği çelişki de bu işte.
Cehalet Tutkusu, Renata Salecl, Tercüman: Şafak Tahmaz, 188 syf., Timaş Yayınları, 2021.
Yerleşik ayrıntıları ve bilgi olmayanı sorgulamaktan vazgeçmenin cehalete kapı açtığını düşünen Salecl, geçen yüzyılda bilgi-güç bağlantısına atıf yapan Foucault’nun bilakis günümüzde güç-cehalet bağının irdelenmesi gerektiğini vurguluyor. ötürüsıyla artık bir “bilişsel atalet” devrine girdiğimizin altını çiziyor. Öteki bir deyişle neyin palavra neyin gerçek olduğuna dair kayıtsızlığın arttığı bir devir bu: Bilmeyi istemek ve sorgulamak yerine bilmemeyi ve sunulana olduğu üzere inanmayı yeğleyenlerin sayısının çok fazlalaştığı bir vakit dilimindeyiz. Popülist siyasetçilerin uydurma haberleri rahatlıkla kullanımı ise duruma tuz biber ekiyor. Hâliyle “bilmemek (cehalet) ve tanımamak (görmezden gelmek)”, Salecl’ın vurguladığı üzere kolay kolay tercih ediliyor. Bilhassa kriz devirlerinde cehalete ve inkâra tutunanların sayısının arttığını belirten Salecl’a nazaran bilgi iktisadı de cehalet iktisadı hâline geliyor bu biçimdece. Cehaletin ve bununla kontaklı olarak inkârın “koruyucu aptallık” hâline gelebildiğini söyleyen Salecl, bunun kâh iktidarı muhafaza çemberine almak kâh şahısların kendini rahatsız eden durumlardan kaçmak için kullanılabildiğini vurguluyor. Öteki bir deyişle beşerler, hami aptallıktan yahut kasıtlı cehaletten gündelik hayatta yaralanma yolunu seçebiliyor. Sonuçta kendini kandırma ve göz yumma, ömürde uydurma ferahlık için birer enstrümana dönüşür, gerçekçi bakış mümkün olduğunca ötelenirken hem şahsi birebir vakitte kolektif cehalet alıp başını gidiyor; amatör “uzmanlık” ise yükseliyor: “İnsanlar, inkârı ve cehaleti kendi gerçeklik algılarına uymayan, rahatsız edici durumların üstesinden gelmek ya da gerçeği daha beğenilen ve katlanması kolay kılan fantezi yaratma araçları olarak çoğunlukla kullanır. Bu taktiklere toplumsal bağlantıları sıkı tutmak için de başvurulur.”
Kelam konusu durum haricinde vahim bir problem daha var; bilgi iktisadının cehalete açtığı kapı: Salecl’a bakılırsa “bilgideki temel boşluklarla ilgili olmaktan çıkan cehalet, bilgiye erişimin kâr için sınırlandığı iktisat düzeneklerine bağlanıyor.” Bilgiyi sınırlayıp patentleyen bu iktisat, teknolojiyi kullananların tam olarak anlamasını engelliyor, bilgi toplayarak algoritmalar oluşturuyor ve “bir tık uzaktaki ‘bilgiye’ erişme kolaylığı” niçiniyle bireylerin derin düşünme yetisini köreltiyor.
NEOLİBERAL ÖNERMELERLE KÖRÜKLENEN BİLGİSİZLİK
Yugoslavya İç Savaşı’nı yaşayan Salecl, savaş-cehalet-inkâr ilişkisini en acı biçimde kuran isimlerden. Bilhassa travma ve hatırlamama babında karşılaştıkları, muharririn 1995’ten daha sonra eski Yugoslavya coğrafyasında neler olduğunu anlamasına yardım etmiş.
Dert giderici olarak cehalet, inkâr ve bilginin reddinin bir savunma sistemine dönüşmesinin hem toplumsal birebir vakitte ruhsal yanı olduğunu vurguluyor Salecl. Bu tasa durumu ve daha sonrasındaki savunma refleksi savaş hâlinde, hastalık ânında, bir travma sırasında ya da daha sonrasında, aşkta, mevcut durumdan uzaklaşmayı kolaylaştırıyor. Öteki bir deyişle bilmeme yahut göz gerisi etme refleksi harekete geçiyor.
Toplumsal medya mecralarında “beğenilmeme”, “ihmal edilme”, “yalnızlaştırılma” ve “görmezden gelinme” korkusu niçiniyle kendilerini “başka biri” yahut “ideal kişi” gösterme çılgınlığının da cehaleti körüklediğini belirtiyor Salecl. İlgi çekmenin, öne çıkmanın takipçi artırmanın ve kişiselliğini profesyonelleştirmenin bilgiden daha kıymetli hâle gelmesi cehaleti ve inkârı katlıyor. Üstelik, neoliberal ideolojinin “herkes başarabilir” ve “başarana kadar taklit et” biçimindeki iki değerli önermesi bu süreci hızlandırıyor.
Salecl, bunun haricinde bir öbür cehalet ve inkâr sıkıntısını gündeme getiriyor: “Büyük bilgi yardımıyla hem ticari şirketlerin tıpkı vakitte devletlerin, insanların gündelik hayatlarını izlemesine imkan tanıyan orijinal bir nezaret alanı açıldı. Bu kitlesel data toplama periyodunun birinci vakit içinderında birden fazla insanın, hakkındaki dataların de bir piyasasının olabileceğini bilmediği neredeyse mutlaktır. Çeşitli medya organları bir rutin olarak nezaret sıkıntısına değinse de sıkıntı, insanların şahsi datalarının toplandığına dair bilgi eksikliğinden çok bu bilginin inkâr edilmesinde yatar.”
Cehalet ve inkâr, dünyayı nasıl görmek istediğimizle, hayatı nasıl yaşamayı arzuladığımızla yakından ilgili. halbuki bir de gerçekler var; kriz anlarında su üstüne çıkan davranışlarımız… Salecl’ın incelemesinin özünü de bu anlardaki bilme yahut bilmeme isteği oluşturuyor: “Kriz vakit içinderında beşerler travmatik olaylarla yahut hisleriyle yüzleşmekten kaçınmak için ferdî olarak cehaleti benimseyebilir. Kimileri için bu cehalet bir daha de bilgisizlikle muadil değildir; tersine, sonsuz bir bilgi akışına teslimiyeti gerektirir.”
Okumaya devam et...
Sokrates’in dikkat çektiği ikilem, bugün hayatımızın merkezinde yer alıyor: Günümüzde bilgi sandığımız şeyler sanki hakikaten o denli mi?
Bilgi ve bilgi olmayanın birbirine karıştığı bugünlerde cehalet ve inkâr, bilhassa popülist siyasetçilerin elinde büyük bir güce dönüşüyor. ötürüsıyla bilginin paranteze alınması muteber bir yaklaşım. bu biçimdece gerçek ve palavra içindeki makas kapanırken bilmemenin memnunluğu, bilmenin tedirginliğinin önüne geçiyor.
Felsefeci, sosyolog ve hukukçu Renata Salecl, ‘Cehalet Tutkusu’ başlıklı kitabında, cehalet ve inkâr bağlamında hakikat daha sonrası çağda bilginin eğilip bükülerek reddedilmesini felsefi, ruhsal ve politik olarak inceliyor.
GÖZETİCİ APTALLIKTAN MEDET UMMAK
Gerçekleri inkârın, bilgi olmayanı bilgiymiş üzere sunmakla birebir manaya geldiğini söyleyen Salecl, vaktimizde yeni bir hakikat yoksayıcılığının fitilinin ateşlendiğini not ediyor. Natürel benzeri durumların daha evvel de yaşandığını aklından çıkarmıyor: “Her çağ kendi cehaletini doğurur; insanların bilgiyle ilişki kurma sistemleriyse son derece bağlamsaldır. Bilgi olarak kabul ettiğimiz şey sırf toplumsal olarak inşa edilmiş değildir, bununla birlikte kişiseldir de. İşleri daha karmaşık hâle getirme kıymetine da olsa beşerler, katlanması güç bir bilgiyle karşılaştığında bir biçimde cehalete ya da inkâra sarılır.”
Lacan’dan ödünç aldığı ve kitabın başlığı da olan “cehalet tutkusu”nun gerçeğin reddiyle ve bilginin inkârıyla hayat bulduğunu hatırlatan Salecl, bunun gerek travmalarla yüzleşmekten kaçınmak gerek popülist siyasetçiler tarafınca iktidarı ve gücü korumak için kullanıldığını belirtiyor. Bilgiye ulaşma yol ve imkânlarının süratle arttığı günümüzde cehalet de misal bir hızla yayılıyor. Muharririn peşinden gittiği çelişki de bu işte.
Cehalet Tutkusu, Renata Salecl, Tercüman: Şafak Tahmaz, 188 syf., Timaş Yayınları, 2021.
Yerleşik ayrıntıları ve bilgi olmayanı sorgulamaktan vazgeçmenin cehalete kapı açtığını düşünen Salecl, geçen yüzyılda bilgi-güç bağlantısına atıf yapan Foucault’nun bilakis günümüzde güç-cehalet bağının irdelenmesi gerektiğini vurguluyor. ötürüsıyla artık bir “bilişsel atalet” devrine girdiğimizin altını çiziyor. Öteki bir deyişle neyin palavra neyin gerçek olduğuna dair kayıtsızlığın arttığı bir devir bu: Bilmeyi istemek ve sorgulamak yerine bilmemeyi ve sunulana olduğu üzere inanmayı yeğleyenlerin sayısının çok fazlalaştığı bir vakit dilimindeyiz. Popülist siyasetçilerin uydurma haberleri rahatlıkla kullanımı ise duruma tuz biber ekiyor. Hâliyle “bilmemek (cehalet) ve tanımamak (görmezden gelmek)”, Salecl’ın vurguladığı üzere kolay kolay tercih ediliyor. Bilhassa kriz devirlerinde cehalete ve inkâra tutunanların sayısının arttığını belirten Salecl’a nazaran bilgi iktisadı de cehalet iktisadı hâline geliyor bu biçimdece. Cehaletin ve bununla kontaklı olarak inkârın “koruyucu aptallık” hâline gelebildiğini söyleyen Salecl, bunun kâh iktidarı muhafaza çemberine almak kâh şahısların kendini rahatsız eden durumlardan kaçmak için kullanılabildiğini vurguluyor. Öteki bir deyişle beşerler, hami aptallıktan yahut kasıtlı cehaletten gündelik hayatta yaralanma yolunu seçebiliyor. Sonuçta kendini kandırma ve göz yumma, ömürde uydurma ferahlık için birer enstrümana dönüşür, gerçekçi bakış mümkün olduğunca ötelenirken hem şahsi birebir vakitte kolektif cehalet alıp başını gidiyor; amatör “uzmanlık” ise yükseliyor: “İnsanlar, inkârı ve cehaleti kendi gerçeklik algılarına uymayan, rahatsız edici durumların üstesinden gelmek ya da gerçeği daha beğenilen ve katlanması kolay kılan fantezi yaratma araçları olarak çoğunlukla kullanır. Bu taktiklere toplumsal bağlantıları sıkı tutmak için de başvurulur.”
Kelam konusu durum haricinde vahim bir problem daha var; bilgi iktisadının cehalete açtığı kapı: Salecl’a bakılırsa “bilgideki temel boşluklarla ilgili olmaktan çıkan cehalet, bilgiye erişimin kâr için sınırlandığı iktisat düzeneklerine bağlanıyor.” Bilgiyi sınırlayıp patentleyen bu iktisat, teknolojiyi kullananların tam olarak anlamasını engelliyor, bilgi toplayarak algoritmalar oluşturuyor ve “bir tık uzaktaki ‘bilgiye’ erişme kolaylığı” niçiniyle bireylerin derin düşünme yetisini köreltiyor.
NEOLİBERAL ÖNERMELERLE KÖRÜKLENEN BİLGİSİZLİK
Yugoslavya İç Savaşı’nı yaşayan Salecl, savaş-cehalet-inkâr ilişkisini en acı biçimde kuran isimlerden. Bilhassa travma ve hatırlamama babında karşılaştıkları, muharririn 1995’ten daha sonra eski Yugoslavya coğrafyasında neler olduğunu anlamasına yardım etmiş.
Dert giderici olarak cehalet, inkâr ve bilginin reddinin bir savunma sistemine dönüşmesinin hem toplumsal birebir vakitte ruhsal yanı olduğunu vurguluyor Salecl. Bu tasa durumu ve daha sonrasındaki savunma refleksi savaş hâlinde, hastalık ânında, bir travma sırasında ya da daha sonrasında, aşkta, mevcut durumdan uzaklaşmayı kolaylaştırıyor. Öteki bir deyişle bilmeme yahut göz gerisi etme refleksi harekete geçiyor.
Toplumsal medya mecralarında “beğenilmeme”, “ihmal edilme”, “yalnızlaştırılma” ve “görmezden gelinme” korkusu niçiniyle kendilerini “başka biri” yahut “ideal kişi” gösterme çılgınlığının da cehaleti körüklediğini belirtiyor Salecl. İlgi çekmenin, öne çıkmanın takipçi artırmanın ve kişiselliğini profesyonelleştirmenin bilgiden daha kıymetli hâle gelmesi cehaleti ve inkârı katlıyor. Üstelik, neoliberal ideolojinin “herkes başarabilir” ve “başarana kadar taklit et” biçimindeki iki değerli önermesi bu süreci hızlandırıyor.
Salecl, bunun haricinde bir öbür cehalet ve inkâr sıkıntısını gündeme getiriyor: “Büyük bilgi yardımıyla hem ticari şirketlerin tıpkı vakitte devletlerin, insanların gündelik hayatlarını izlemesine imkan tanıyan orijinal bir nezaret alanı açıldı. Bu kitlesel data toplama periyodunun birinci vakit içinderında birden fazla insanın, hakkındaki dataların de bir piyasasının olabileceğini bilmediği neredeyse mutlaktır. Çeşitli medya organları bir rutin olarak nezaret sıkıntısına değinse de sıkıntı, insanların şahsi datalarının toplandığına dair bilgi eksikliğinden çok bu bilginin inkâr edilmesinde yatar.”
Cehalet ve inkâr, dünyayı nasıl görmek istediğimizle, hayatı nasıl yaşamayı arzuladığımızla yakından ilgili. halbuki bir de gerçekler var; kriz anlarında su üstüne çıkan davranışlarımız… Salecl’ın incelemesinin özünü de bu anlardaki bilme yahut bilmeme isteği oluşturuyor: “Kriz vakit içinderında beşerler travmatik olaylarla yahut hisleriyle yüzleşmekten kaçınmak için ferdî olarak cehaleti benimseyebilir. Kimileri için bu cehalet bir daha de bilgisizlikle muadil değildir; tersine, sonsuz bir bilgi akışına teslimiyeti gerektirir.”
Okumaya devam et...