Yağmur Yıldırımay Bayrakçı
“Maceraperestlik de bir yere kadar, sakın gitmeyin öteye. Mecnunluk sizi nerede bekliyor bilemezsiniz. Sonunuz bir tımarhane de olabilir,” diyor anlatıcı kitabın sonlarına gerçek. Bir ikaz fişeği, olanca parlaklığı ve dikkat alımlı hâliyle yanıp duruyor her sayfada. Ancak bu sizi yanıltmasın. ‘Burada Görünüm Harika’, bir dikkat butonu değil. “Ölümlü olduğunuzu unutmak için” seyahatlere çıkmanızı teşvik de eden, sizi, deniz tabanına külleri yayılmış ölülerin altın dişleri karşılasa da açılmayı salık veren bir kitap. Hangisinin ağır bastığını söylemek güç; Nepal’e yapılan seyahatin düş mü gerçek mi olduğunu saptamak da. Kitapta değerli olan görüntü. Burada görüntü, ortasında haset ile iyimserliğin, ara ile gereksiz samimiliğin, alttaki ile üsttekinin, kentli ile kasabalının farklarını içine alan, görülen, duyulan lakin bir türlü lisana vurulmayan görünüm. İnsanın şuurlu ya da bilinçsiz aksiyonlarının kıymetlendirilmesi üzere duran bu görüntüyü değersizleştirme ya da yüceltme yok; görünenin arkasındaki gösterme var, bol bol alayla da harmanlanmış. Uzaklara gidince âlâ olacağınız hissini taşıyorsanız, ortasında türlü sanatkarların, yerlerin, âdetlerin, müziğin sesinin yankılandığı, Nepal’e yapılan bu seyahat sizi tahminen bir gerçekle burun buruna getirebilir: “Ülkeler kentler yerler değişse de düş kırıklıklarını gideremeyeceksin. Sana neyin düzgün geldiğini bilemeyeceksin. Anlamak için yorulman gerek biraz daha. Bu gayret bütün ömrünü alsa da.”
MANZARA BİZE NEYİ ANLATIR?
‘Burada Görüntü Harika’, hayal mi gerçek mi olduğunu kestiremediğimiz -gerek de duymadığımız- bir Nepal seyahatini anlatıyor. Sevinç Cehiz, orta başlıklar kullanarak bir nevi Nepal’in haritasını da çiziyor. Gezgin turistlere hitap eden birçok şeyin sıralandığı bu başlıklarda anlatıcı kimi vakit optimist kimi vakit karamsar bakış açısıyla bir görüntü çiziyor ve bunu yaparken bir perspektif oluşturuyor. Bu perspektifle ortaya çıkan görünümde okurun bakış açısını etkileyecek, algısını değiştirecek dünyaya dair birden fazla şeyi görmek mümkün; sınıf farkı ve bu farkın “üstte” olan tarafınca ısrarla sonlarının çizilmesi, lakin “zengin boşluğunun” anlatıcı-yazar tarafınca vakit zaman alaya vurulması, insanın “renkli bir malzeme” olarak seyahat tablosunda çizilmesine dair tenkit, ne yaparsan yap ortasından çıkamayacağın kentli boşluğu birinci aklıma gelenlerden.
Burada Görüntü Şahane, Sevinç Cehiz, Bağlantı Yayıncılık, 131S. 2022
Yolculuk temasıyla birleşen bu görüntü, aslında bir manada hem birey birebir vakitte dünya keşfi de diyebiliriz. Karakterler, kendilerini daha düzgün hissetmek için yola çıkarlar, anlatıcı onlara kendilerini değiştirebilmeleri için talih verir fakat hiç bir şeyin hayallerdeki üzere düzgün olmadığına dair de ihtar hâlindedir. Gezgin turistleri bir masala yolcu eden ve masalın aldatmaca olduğunu unutturmayan anlatıcının bu tasaya düşüren tutumu, karakterleri -ve okuru- çelişkili bir ruh hâline sürükler. Müellif, kesimlere ayrılan bu çağdaş insanı; günümüz beşerinin birçoğunu, kitabın kendisini bir köprü yaparak anlatır. Bilinmeyene kurulan, kuşkulara açılan bu köprü, tecrübelerle birlikte toplum dinamiklerinin, insanın nasıl farklı görülebileceğini söyler. örneğin kitapta Nepal’e gitmek yeterli güzeldir lakin davulun sesinin uzaktan güzel geldiğini de unutmamak gerekir.
İletişim kurmakta zorlanırsanız, “Beden lisanı ne güne duruyor, geliştirin kendinizi. Kendiniz bile dehşete düşersiniz kaçıkcasına soytarımsı hareketlerinizden, olur olmaz ‘namaste’lerinizden. Kafesindeki şempanze üzere zıplayıp durun. Kol boyunuz uzun, birkaç muz yakalabilirsiniz. Maddi manevi harap bitap düştüğünüzü unutursunuz bu biçimdece,” der anlatıcı. Kitabın geneline de yayılan bu istihza, anlatıcının uyarıcı sisteminin hoş bir aracı olur.
KORUK ÜZÜMDEN BAL TADI ALMAK DA MARİFETTİR
Kitabın temel noktalarından biri, aidiyet duygusu, daha doğrusu bir yere/şeye ilişkin olma isteği. Karakterler bu biçimde isterler, zira güzel olacaklarını düşünürler. Bu sebeple kendilerine berbat gelen yaşadıkları yerden uzakta, “masal üzere hayal gibi” olan yerlere çevirirler taraflarını. “Gizemli” Doğu’dur burası. “Batı’nın gerçeklerle yetiştirilip gerçekleşebilecek hayalleri kurmaya meyilli ve bilgiyle dolup taşan” bu karakterleri boşluktalardır, “uzaklara gidersem düzgün olacağım” fikrine sahiplerdir, ama gidilen yere ne kadar yakınlaşılırsa yakınlaşılsın uzaklık perçinlenir deniliyor kitapta. Bunun niçini gidilen yere “vitrin seyreder üzere bakıyor” olmak, görünümün gerisini gorememek ya da bile isteye görmek istememek olabilir. Çünkü Nepal’e giden karakterlerin harcadıkları paralarla, “bunca yoksulluğun ortasında daima güleç kalan” Nepalliler mesken alabilir! Bir coğrafya tenkidinin eleştirisi olarak da okuyabileceğimiz bu yerlerde anlatıcı, optimist halini elden bırakmıyor, alışılmış alaysız değil.
Diyor ki, bir daha de Nepal’i gezdirenlerin “tekmeleyerek tepinerek” verdikleri “Himalayaları gezmelisiniz!” isteğini es geçmemek gerek. Tılsımlı dağ yollarında gezmelisiniz, hayal kurmalısınız, tabiata boyun eğmelisiniz, “doymazcasına deklanşöre basmalı”, “yerli bir hanımın sırtındaki ağır küfeye aldırmadan ona tekraren ‘namaste’ yaptırıp en hakikat fotoğrafı çekmeye” çalışmalısınız. Zira görünüm, buradan bakınca harika!
Bu noktada şu soruyu sorduruyor anlatıcı bize: Dileklerin peşinden gitmek yıkıcı mı yapan mı? Sanırım yanıtı, kitabın göstermek istediği “manzara”sında ki muharririn eleştirisi de burada belirli oluyor. Çünkü bu görüntü Nepal’in kırsalında; “eşit oranda her şeyden yoksun kalan” insanların hayatında şekilleniyor. Bu beşerler, “bilişim bölümünün geleceği parlak mühendislerinden Can”ın; hayat gücünü yitirip işten ayrılan gazetecinin gördüğü yalnızca bir “renk” değil. İnsanın kendini keşfi, tabiat üzerinde kurduğu hükümdarlıkla ölçülmemeli diyor müellif: “Halk topluluklarının hayat stilini küçümsemek sizi değerli biri yapmayacaktır. Kendinize dönün ve maske üzere takındığınız hâkim imajınızın gelişmeninize yararı var mı yok mu irdeleyin. Bir kaçış ya da tutunuş yolu bulabilmek akıl gerektirir.”
Ve ekliyor: “Fırtına da şiddetli yağmur da var olmak zorunda unutmayın. Hazza kesinkes ulaşmışken az daha sonra yüzünüz beyaza kesebilir. Her şeyin en düzgünü başınıza gelmiyor her vakit, hatırlayın bu gerçeği.”
GÖRÜNENE DEĞİL GÖRÜNENİN ARKASINA BAKMANIZ GEREKİYOR
‘Burada Görünüm Harika’nın her alt başlığının altında bu uyarıyı bulmak mümkün: Görünenin arkasına bak. Aksi hâlde insanı da dünyayı da kavramak pek mümkün değil. “Sizin ömür stilinizin tam zıddı yaşayan birileri var. Tam manasıyla ihtilal yaratabilir zihinsel manada. Tek bir olguyu tam tamına anlayabilmek değişimi başlatır.”
“Modern çağın nevrotikleri” olarak bunu görmek gerek. Sevinç Cehiz, çağ yangınının tam ortasından sesleniyor okuruna. “Bir hayat planı kurmamış, fotoğraf çektirmek için para verilen” Sadular; gerçekle iç içe yaşayan ancak gerçekleri goremeyen Keloğlan; sıkılınca ne yaparsınız diye sorulduğunda, “Başka bir şey yaparım,” diyen Muazzez İlmiye Çığ da ve Nepal’e dair çeşitli detaylar da bu seyahatin ortasında. Gerçekte ya da düşte, fark etmez, yapılan seyahatin geride bıraktıklarını görmemizi, insanı keşfetmemizi istiyor, sorduruyor: Hangi görüntü şahane sizce?
Okumaya devam et...
“Maceraperestlik de bir yere kadar, sakın gitmeyin öteye. Mecnunluk sizi nerede bekliyor bilemezsiniz. Sonunuz bir tımarhane de olabilir,” diyor anlatıcı kitabın sonlarına gerçek. Bir ikaz fişeği, olanca parlaklığı ve dikkat alımlı hâliyle yanıp duruyor her sayfada. Ancak bu sizi yanıltmasın. ‘Burada Görünüm Harika’, bir dikkat butonu değil. “Ölümlü olduğunuzu unutmak için” seyahatlere çıkmanızı teşvik de eden, sizi, deniz tabanına külleri yayılmış ölülerin altın dişleri karşılasa da açılmayı salık veren bir kitap. Hangisinin ağır bastığını söylemek güç; Nepal’e yapılan seyahatin düş mü gerçek mi olduğunu saptamak da. Kitapta değerli olan görüntü. Burada görüntü, ortasında haset ile iyimserliğin, ara ile gereksiz samimiliğin, alttaki ile üsttekinin, kentli ile kasabalının farklarını içine alan, görülen, duyulan lakin bir türlü lisana vurulmayan görünüm. İnsanın şuurlu ya da bilinçsiz aksiyonlarının kıymetlendirilmesi üzere duran bu görüntüyü değersizleştirme ya da yüceltme yok; görünenin arkasındaki gösterme var, bol bol alayla da harmanlanmış. Uzaklara gidince âlâ olacağınız hissini taşıyorsanız, ortasında türlü sanatkarların, yerlerin, âdetlerin, müziğin sesinin yankılandığı, Nepal’e yapılan bu seyahat sizi tahminen bir gerçekle burun buruna getirebilir: “Ülkeler kentler yerler değişse de düş kırıklıklarını gideremeyeceksin. Sana neyin düzgün geldiğini bilemeyeceksin. Anlamak için yorulman gerek biraz daha. Bu gayret bütün ömrünü alsa da.”
MANZARA BİZE NEYİ ANLATIR?
‘Burada Görüntü Harika’, hayal mi gerçek mi olduğunu kestiremediğimiz -gerek de duymadığımız- bir Nepal seyahatini anlatıyor. Sevinç Cehiz, orta başlıklar kullanarak bir nevi Nepal’in haritasını da çiziyor. Gezgin turistlere hitap eden birçok şeyin sıralandığı bu başlıklarda anlatıcı kimi vakit optimist kimi vakit karamsar bakış açısıyla bir görüntü çiziyor ve bunu yaparken bir perspektif oluşturuyor. Bu perspektifle ortaya çıkan görünümde okurun bakış açısını etkileyecek, algısını değiştirecek dünyaya dair birden fazla şeyi görmek mümkün; sınıf farkı ve bu farkın “üstte” olan tarafınca ısrarla sonlarının çizilmesi, lakin “zengin boşluğunun” anlatıcı-yazar tarafınca vakit zaman alaya vurulması, insanın “renkli bir malzeme” olarak seyahat tablosunda çizilmesine dair tenkit, ne yaparsan yap ortasından çıkamayacağın kentli boşluğu birinci aklıma gelenlerden.
Burada Görüntü Şahane, Sevinç Cehiz, Bağlantı Yayıncılık, 131S. 2022
Yolculuk temasıyla birleşen bu görüntü, aslında bir manada hem birey birebir vakitte dünya keşfi de diyebiliriz. Karakterler, kendilerini daha düzgün hissetmek için yola çıkarlar, anlatıcı onlara kendilerini değiştirebilmeleri için talih verir fakat hiç bir şeyin hayallerdeki üzere düzgün olmadığına dair de ihtar hâlindedir. Gezgin turistleri bir masala yolcu eden ve masalın aldatmaca olduğunu unutturmayan anlatıcının bu tasaya düşüren tutumu, karakterleri -ve okuru- çelişkili bir ruh hâline sürükler. Müellif, kesimlere ayrılan bu çağdaş insanı; günümüz beşerinin birçoğunu, kitabın kendisini bir köprü yaparak anlatır. Bilinmeyene kurulan, kuşkulara açılan bu köprü, tecrübelerle birlikte toplum dinamiklerinin, insanın nasıl farklı görülebileceğini söyler. örneğin kitapta Nepal’e gitmek yeterli güzeldir lakin davulun sesinin uzaktan güzel geldiğini de unutmamak gerekir.
İletişim kurmakta zorlanırsanız, “Beden lisanı ne güne duruyor, geliştirin kendinizi. Kendiniz bile dehşete düşersiniz kaçıkcasına soytarımsı hareketlerinizden, olur olmaz ‘namaste’lerinizden. Kafesindeki şempanze üzere zıplayıp durun. Kol boyunuz uzun, birkaç muz yakalabilirsiniz. Maddi manevi harap bitap düştüğünüzü unutursunuz bu biçimdece,” der anlatıcı. Kitabın geneline de yayılan bu istihza, anlatıcının uyarıcı sisteminin hoş bir aracı olur.
KORUK ÜZÜMDEN BAL TADI ALMAK DA MARİFETTİR
Kitabın temel noktalarından biri, aidiyet duygusu, daha doğrusu bir yere/şeye ilişkin olma isteği. Karakterler bu biçimde isterler, zira güzel olacaklarını düşünürler. Bu sebeple kendilerine berbat gelen yaşadıkları yerden uzakta, “masal üzere hayal gibi” olan yerlere çevirirler taraflarını. “Gizemli” Doğu’dur burası. “Batı’nın gerçeklerle yetiştirilip gerçekleşebilecek hayalleri kurmaya meyilli ve bilgiyle dolup taşan” bu karakterleri boşluktalardır, “uzaklara gidersem düzgün olacağım” fikrine sahiplerdir, ama gidilen yere ne kadar yakınlaşılırsa yakınlaşılsın uzaklık perçinlenir deniliyor kitapta. Bunun niçini gidilen yere “vitrin seyreder üzere bakıyor” olmak, görünümün gerisini gorememek ya da bile isteye görmek istememek olabilir. Çünkü Nepal’e giden karakterlerin harcadıkları paralarla, “bunca yoksulluğun ortasında daima güleç kalan” Nepalliler mesken alabilir! Bir coğrafya tenkidinin eleştirisi olarak da okuyabileceğimiz bu yerlerde anlatıcı, optimist halini elden bırakmıyor, alışılmış alaysız değil.
Diyor ki, bir daha de Nepal’i gezdirenlerin “tekmeleyerek tepinerek” verdikleri “Himalayaları gezmelisiniz!” isteğini es geçmemek gerek. Tılsımlı dağ yollarında gezmelisiniz, hayal kurmalısınız, tabiata boyun eğmelisiniz, “doymazcasına deklanşöre basmalı”, “yerli bir hanımın sırtındaki ağır küfeye aldırmadan ona tekraren ‘namaste’ yaptırıp en hakikat fotoğrafı çekmeye” çalışmalısınız. Zira görünüm, buradan bakınca harika!
Bu noktada şu soruyu sorduruyor anlatıcı bize: Dileklerin peşinden gitmek yıkıcı mı yapan mı? Sanırım yanıtı, kitabın göstermek istediği “manzara”sında ki muharririn eleştirisi de burada belirli oluyor. Çünkü bu görüntü Nepal’in kırsalında; “eşit oranda her şeyden yoksun kalan” insanların hayatında şekilleniyor. Bu beşerler, “bilişim bölümünün geleceği parlak mühendislerinden Can”ın; hayat gücünü yitirip işten ayrılan gazetecinin gördüğü yalnızca bir “renk” değil. İnsanın kendini keşfi, tabiat üzerinde kurduğu hükümdarlıkla ölçülmemeli diyor müellif: “Halk topluluklarının hayat stilini küçümsemek sizi değerli biri yapmayacaktır. Kendinize dönün ve maske üzere takındığınız hâkim imajınızın gelişmeninize yararı var mı yok mu irdeleyin. Bir kaçış ya da tutunuş yolu bulabilmek akıl gerektirir.”
Ve ekliyor: “Fırtına da şiddetli yağmur da var olmak zorunda unutmayın. Hazza kesinkes ulaşmışken az daha sonra yüzünüz beyaza kesebilir. Her şeyin en düzgünü başınıza gelmiyor her vakit, hatırlayın bu gerçeği.”
GÖRÜNENE DEĞİL GÖRÜNENİN ARKASINA BAKMANIZ GEREKİYOR
‘Burada Görünüm Harika’nın her alt başlığının altında bu uyarıyı bulmak mümkün: Görünenin arkasına bak. Aksi hâlde insanı da dünyayı da kavramak pek mümkün değil. “Sizin ömür stilinizin tam zıddı yaşayan birileri var. Tam manasıyla ihtilal yaratabilir zihinsel manada. Tek bir olguyu tam tamına anlayabilmek değişimi başlatır.”
“Modern çağın nevrotikleri” olarak bunu görmek gerek. Sevinç Cehiz, çağ yangınının tam ortasından sesleniyor okuruna. “Bir hayat planı kurmamış, fotoğraf çektirmek için para verilen” Sadular; gerçekle iç içe yaşayan ancak gerçekleri goremeyen Keloğlan; sıkılınca ne yaparsınız diye sorulduğunda, “Başka bir şey yaparım,” diyen Muazzez İlmiye Çığ da ve Nepal’e dair çeşitli detaylar da bu seyahatin ortasında. Gerçekte ya da düşte, fark etmez, yapılan seyahatin geride bıraktıklarını görmemizi, insanı keşfetmemizi istiyor, sorduruyor: Hangi görüntü şahane sizce?
Okumaya devam et...