Bayanca yüzleşmeler, hesaplaşmalar, iç dökmeler: ‘Kendime Notlar’

Leila

Global Mod
Global Mod
Tuğba Sivri

Emilie Pine’ın 2018’de kaleme aldığı ‘Notes to Self’, Begüm Kovulmaz tarafınca çevrilerek ‘Kendime Notlar’ ismiyle Domingo Yayınları tarafınca 2021’de yayımlandı. University Collage Dublin’de Çağdaş Drama profesörü olan İrlandalı akademisyenin otobiyografiyle deneme çeşidi içinde salınan birinci kitabı ‘Kendime Notlar’, kısa müddette hayli satanlar listesine girdi. Her ne kadar “fazlaca satanlar” tabiri, “ciddi” okurlar için itici bir söz olsa da bilhassa kadınlığın ortak tecrübeleri üzerine çok şahsi ve tam da bu yüzden toplumsal belleğe iz bırakabilecek bu biçimde yapıtların dünya çapında ilgi görmesi, feminizm ve bayan hareketi açısından bakıldığında bir muvaffakiyet olarak okunabilir. Üstelik kitap, epeyce satanların “ucuz/sıradan/uyduruk” metinler olduğu tarafındaki kalıp yargıyı yıkan, kuvvetli metinlerden biri.



Pine, Cumhuriyet Gazetesi’nden Ebru D. Dedeoğlu’na verdiği röportajda, kitapla ilgili şunları söylüyor: “İlk taslağı kendim haricinde kalan okuyucuları düşünmeden yazmaya çalıştım, bu biçimdece yalnızca kendim ve sayfa haricinde diğer bir şey yokmuşçasına özgür hissedebildim. İkinci taslakta ise okuyucular hakkında ve nasıl yargılanabileceğim yahut ne kadar savunmasız olduğum konusunda düşünmeye başladım ancak bu biçimde da ortada artık bir kitap vardı (gülüyor). Kendime ‘ilk taslağın yüreğini göstermelisin’ dedim.”(1) Virgina Woolf’un lisanıyla söyleyecek olursak, bayanlar ve yazma kelam konusu olduğunda en çetrefilli sorun, “başkaları (erkekler) ne der diye düşünmeden yazmak” olmalı. Feminizmin, özel ömrün politikliğine yaptığı vurgu, bayanların ortak tarihi ve tecrübelerini ortaya çıkarabilmek için özel sayılan gündelik hayat tecrübelerinin paylaşılmasını gerektiriyor. Bu durum, bilhassa akademi üzere eril saygınlık kodlarının işlediği kamusal alanlarda var olmaya çalışan bayanlar için ikili zorluk oluşturuyor. Bir yandan şiddet gösteren babanızdan, adet kanamanızdan, kanamanızın bitmesinden, ergenlikte vücudunuzda yaşadığınız değişikliklerin sizi nasıl etkilediğinden, doğurmaktan, doğur(a)mamaktan, ve bunlar üzere kadınlığa has biroldukça tecrübeden bahsetmeksizin feminist bir anlatı kurmak imkânsızlaşıyor; öbür yandan bu anlatılar, hâlâ fazlaca mahrem, epeyce yasak, epey “bizi ilgilendirmez” görüldüğü için erkek hâkim alanlardaki varlığınızın bir sefer daha tehlikeye düşmesine yol açabiliyor. “Ciddi bir yazar/akademisyen”ken bir anda “adet kanamasını uluorta anlatan çatlak/deli/utanmaz vs. kadın” olabilirsiniz. Bu yüzden Pine’ın ‘ilk taslağın cesaretini’ gösterebilmesi, pek feminist bir hareket. bir daha Woolf’un bahsetmiş olduğu üzere, konuttaki meleği öldürmeden bu cüreti göstermek de pek mümkün değil.

Kitap, ortalarındaki bütün bağı koparıp attığını sandığı alkolik ve duygusal istismarcı babasının, ilerleyen yaşı niçiniyle yakalandığı hastalık üzerine Dublin’den Yunanistan’a giden ve kendini, babasının altını temizlerken bulan muharririn hastane tecrübeleriyle başlıyor. Kız kardeşiyle birlikte çıktığı bu seyahatte bu biçimde bir sorumluluk almayı beklemese de buna kendini mecbur hisseden muharrir, duygusal bağların -manipülasyonla kurulmuş olsalar dahi- koparılıp atılmasının zorluğunu, hele kelam konusu yetersiz hizmet veren hastanelere mecbur kalmış yaşlı biri olduğunda imkânsızlığını anlatıyor. Kitap altı kısımdan oluşuyor: ‘Ölçüsüzlük Üzerine Notlar’, ‘Bebek senelerından’, ‘Konuşmak/Konuşmamak’, ‘Kanamak ve Öteki Suçlar’, ‘Hakkımda Kimi Şeyler’, ‘Bunlar İmtihanda Çıkmayacak’. Pine, aileye, çocukluğuna, vücuduna dair anlatılarını profesyonel hayatta bayan olduğu için yaşadığı tecrübelerle birbirine bağlayarak kadınlığa dair bütüncül bir anlatı sunuyor.

Kendime Notlar, Emilie Pine, Tercüman: Begüm Kovulmaz, 224 syf., Domingo Yayınevi, 2021.

Bayanların otoriteyle ilgileri, hayatın birinci periyodunda babalarıyla kurdukları alakanın niteliğiyle epey ilintilidir. Elbet bu durum erkekler için de bu biçimdedir; lakin anne ve babayla kurulan ilgide bayanların bakım emeği, vücut denetimi üzere bir epey hususta daha büyük bir otoriteyle sarmalandığı da inkâr edilemez. Pine, babasıyla olan alakasını, alkolik ve ihmalkâr bir baba bulunmasına rağmen ortadaki tüm bağı koparıp atmadan sürdürmeyi tercih etmiş ve bunu yaparken yaşadığı içsel çelişkileri, gelgitleri, babasına karşı hissettiklerini ve -belki bundan daha kıymetli olan- hissetmediklerini ortaya sererken bir hesaplaşma içine giriyor. bir daha Cumhuriyet’teki röportajında, “Bence ikimiz de birbirimizi affettik. Ya da tahminen de ikimiz de her gün birbirimizi affediyoruz demek daha hakikat olur, zira bu bir müddetç. O benim olanlar hakkında yazmaya ve bunu kitap olarak bastırmaya gereksinimim bulunmasına hürmet duydu. Bu da bir ebeveynden alabileceğiniz tuhaf ve bir o kadar da cömert bir ikram,” diyor. Kendisi de bir muharrir olan babasının, kızının bunları yazmasına hürmet göstererek ona bir “otorite” alanı sunmak suretiyle yanılgılarını yazınsal alanda telafi etmeye çabaladığını düşünüyorum. Eminim biroldukca feminist, kendisine çeşitli biçimlerde acı çektirmiş olan bu erkeğe hastalığı sırasında bakım vererek klâsik kız evlat rolünü bir daha ürettiğini, içselleştirdiği bu sorumluluktan kurtulamadığını düşünecektir. Ben de okurken bunu fazlaca düşündüm, hakikaten müellif da bunun farkında. Ancak bunun, bilhassa mevzu ebeveynler olduğunda bir “ya daima ya hiç” sorunu olmadığına; tam da muharririn yaptığı üzere bir hesaplaşmanın, kimi vakit bağı kökten koparmaktan daha uygunlaştırıcı olabileceğine inanıyorum. Aslında müellif, bu kadar açık yüreklilikle ortaya koyduğu bu ilgiyle bize, kendi ebeveynlerimizle olan münasebetlerimizi bir daha ölçüp tartma, hesaplaşmalarımıza tahminen diğer bir boyuttan da bakabileceğimizi hatırlama imkânı sunuyor.

Kitapta, muharririn babasıyla olan bağlantısıyla birlikte en çok yer ayırdığı öteki bir problem de bebek sahibi olma yolunda yaşadıkları. Menopoz devrinde kaleme aldığı bu tecrübe, bilhassa 30’unu geçmiş ve çabucak hemen çocuk doğurma konusunda kesin bir karar verememiş bir hayli hanımın özdeşleşebileceği biçimde, Pine’ın tereddüt, acı, umut ve hayal kırıklıklarını içeriyor. Bedensel dönüşümlerin bayanlar için zorlukları, bilhassa insanın bir daha üretimi sürecinin büsbütün bu dönüşümlere bağlı olması açısından yalnızca fizikî değil, varoluşsal da biroldukca sorgulamayı birlikteinde getiriyor. Müellif, bu bahisteki şahsi tecrübesini aktarırken, birinci hamileliğinde bebeği meyyit doğan kız kardeşiyle içindeki çetrefilli ilgiyi de içtenlikle paylaşıyor.

Pine, bir yandan hastalık, kanama, doğum üzere bedensel hususlara değinirken bunları zihinsel üretim alanından farklı tutmadan, beden/zihin ikiliğini hiyerarşik bir yerden kurmadan, bir bayan olarak akademide yaşadığı ayrımcı tecrübeleri de aktarıyor: “Kadınsanız, gençseniz ve birinin astıysanız kimse sizi dinlemek zorunda değildir,” diyor. Bayanların kamusal alanda tecavüzden bahsetmesinin zorluklarından bahsetmiş olduğu bir konferansta, kısım lideri olan adamdan gelen “Görünümünüzle, haliniz tutumunuzla ele aldığınız mevzuyu uzlaştırmakta zorlanıyorum. Yani görünümünüz… ‘cici’ sözcüğünü kullanmak istemiyorum ancak…” biçimindeki yorumun, devamında gelecek tartışmanın tonunu belirlediğini; ciddiye alınacak biri olmadığını ortaya koyduğunu söylüyor. Bu tecrübe, dünyanın birfazlaca yerinde biroldukca farklı meslekten hanımın ortaklaşacağı bir “ciddiye alınmama” tecrübesidir. Bayanlar bu durumda ya gülümseyerek duruma ayak uydururlar ya da “cadı/histerik/sorunlu” damgalamasını göze alarak reaksiyon gösterirler. İkinci seçenek her vakit kolay değildir, birçok vakit pragmatik de değildir. Lakin bu tecrübenin ortak bir tecrübe olduğunu fark etmek, ikinci yansıyı verebilmek için gerekli zihinsel ve duygusal kuvveti sağlar. Hakikaten müellif, büyük bir açık sözlülükle adama reaksiyon vermediğini, bu yüzdilk evvel öfke, daha sonra utanç duyduğunu belirtiyor. Üstte bahsetmiş olduğum “ciddiye alınmama” sıkıntısı, bayanlar için her vakit göze alınması gereken bir risk olarak hayatın her alanında kendini gösteriyor; müellif da bunu olabilecek en yalın, en samimi biçimde lisana getiriyor.

Kitap, bir akademisyenin elinden çıkmasına karşın sade ve içten lisanıyla okuru yormadan kaygısını anlatıyor. Tanınan feminist anlatıları değerli bulduğumu; daha epeyce bayanın, global ataerkil sistemde evrenselleşmiş kadınlık tecrübelerine dair farklı bayanların anlatılarına erişmelerinin, ataerkiyle gayrette değerli bir nokta olduğunu düşündüğümü daha evvel de birkaç yazımda belirtmiştim. Bu bahiste, daha fazlaca satmak için acıyı pornografikleştirme ya da daha hayli kişi tarafınca beğenilip sahiplenilmesi için feminist bedelleri eğip bükme üzere neo-liberal tuzaklara düşmeksizin tanınan anlatılar örmenin, feminist teoriyi praksise taşıma ismine, ikinci dalga feminizmin şuur yükseltme toplantılarıyla emsal bir fonksiyon gördüğünü savunuyorum. Emilie Pine, yaşaması, yazması ve okuyarak yüzleşmesi güç olan bayanca problemleri basitçe lisana dökmenin yolunu bulmuş, yetenekli bir müellif. Bu birinci kitabının yalnızca bayanlar değil, erkekler tarafınca da “ciddiyetle” okunması gerektiğine, ataerkil ilgi, yer ve toplumsallaşmalarımızı dönüştürebilmek için gündelik bir başlangıç olabileceğine inanıyorum.

Dipnot


Okumaya devam et...
 
Üst